خط تعلیق
خط تعلیق | |
---|---|
قِسم | ابجد |
زباناں | فارسی زبان |
نوٹ: اس صفحہ اُتے بین الاقوامی اصواتی ابجدیہ صوتی علامات شامل ہوئے سکدیاں نيں۔ |
تریخ
[سودھو]خلافت عباسیہ دے اختتام دے بعد ایران تے عراق اُتے ایل خانی منگولاں دی حکومت قائم ہوئے گئی۔ ایل خانی سلطنت دا راجگڑھبغداد دی بجائے تبریز سی ۔ نويں حکومت وچ نويں درباریاں تے نويں امرا نوں تقرب و عروج حاصل ہويا۔ ہور ایہ کہ ایل خانی منگول حکمراناں نے اسلام قبول کر ليا سی تے اوہ سابقہ ادوار دے اسلامی علوم و فنون وچ دِلچسپی لینے لگے۔ فن خطاطی نوں ایل خانی منگول حکمراناں دے ادوارہائے حکومت وچ کافی فروغ حاصل ہويا۔ اِس نويں فضا وچ فارسی زبان دا اک نواں خط وجود وچ آیا جسنوں خط تعلیق کہیا جاندا اے۔ ایہ خط چھیويں صدی ہجری وچ ایجاد ہويا تے ستويں صدی ہجری وچ اِس خط دی روش مستحکم و پختہ ہوچورگی۔ عربی زبان وچ تعلیق دے معنی لٹکانا، چپکانا، جوڑنا یا معلق کرنے دے نيں۔ چونکہ اِس خط وچ حروف اک دوسرے توں معلق ہُندے نيں۔ ایہ خط ایران دے قدیم خطوط مثلاً پہلوی، اوستائی تے کوفی توں اثر قبول کرکے وجود وچ آیا۔ بعد وچ ضرورت دی بنا اُتے ہور کثرت استعمال کیتی وجہ توں درباراں وچ رائج ہوئے گیا۔ اس خط دی سہل تے آسان شکل نوں ترسیل کہندے نيں۔سرعتِ رفتار دی وجہ توں سرکاری مراسلت و کتابت اِسی خط وچ کيتی جاندی سی، اِسی وجہ توں اِسنوں خط ِترسل وی کہندے نيں۔
موجد
[سودھو]اِس خط دا موجد کون اے ؟ اِس بیان دے متعلق مؤرخین دے درمیان کافی اختلاف پایا جاندا اے۔ بعض مؤرخ حضرات نے خواجہ ابوالعال نوں اِس خط دا موجد دسیا اے تے ایہ وی لکھیا اے کہ حروف ہائے تہجی پ، چ تے ژ اُتے وی تن نقطے سب توں پہلے خواجہ ابوالعال نے ہی لگائے سن مگر خواجہ مذکور دا حال کِسے تذکرہ وچ نئيں ملدا۔ بعض دوسرے مؤرخین نے حسن بن حسین نوں اِس خط دا موجد بتلایا اے جو عضدالدولہ دیلمی (323ھ تا 373ھ ) دا درباری کاتب تھا۔لیکن مذکورہ ٔ کاتب حسن بن حسین دا تذکرہ وی کدرے دستیاب نئيں ہويا۔اک رائے دے مطابق اس خط نوں ایران وچ ستويں صدی ہجری وچ خواجہ تاج الدین نے ایجاد کیتا۔ صبح الاعشی فی صناعۃ الانشا جو ابوالعباس القلقشندی دی تصنیف اے، فن خطاطی دی معتبر کتاب اے تے ایہ کتاب 791ھ وچ مکمل ہوئی اے۔ حیران کن گل اے کہ اِس کتاب وچ خط تعلیق دا تذکرہ موجود نہيں۔
جامع المحاسن جو دوسری وڈی کتاب اے، 908ھ وچ مرتب ہوئی۔ اِس کتاب وچ خفی خط تعلیق (باریک خط تعلیق) دا ذِکر موجود اے، مگر مصنف کتاب خود اپنے آپ نوں اِس خط دا موجد بتلاندا اے۔ اِس توں معلوم ہُندا اے کہ ایہ خط قدیمی خطوط وچوں نئيں اے جداں کہ بعض مؤرخین حضرات دعویٰ کردے نيں۔ چونکہ ایہ خط ایران وچ رائج و مقبول رہیا اے تے بعد وچ مصر وچ معروف ہويا، ایران توں ہی ترکاں نے اخذ کیتا تے ترکاں نے ہی مصر وچ اِس خط دی اشاعت کيتی۔ درویش محمد بخاری نے قواعد الخطوط دے عنوان توں 995ھ وچ اک کتاب لکھی اے جس وچ خط تعلیق دے قواعد و ضوابط نوں مدون کیتا اے۔ اِس توں ظاہر ہُندا اے کہ خط تعلیق دسويں صدی ہجری دے اوائل یا وسط وچ ایجاد ہويا اے۔
وجہ ٔ شہرت
[سودھو]اِس خط نوں دیکھنے توں حقیقی صورتِ حال کچھ ایويں معلوم ہُندی اے کہ اِس خط نوں دفتر دے کاتباں تے منشیاں نے ایجاد کیتا اے۔ منشیاں دی ایہ عادت سی کہ اوہ چھیندی وچ کلمے دے آخری حروف نوں دوسرے کلمے دے حرفِ اَول توں ملیا کے لکھدے سن ۔ حتیٰ کہ اوہ حرف منفصلہ (جو فیصلہ شدہ حروف ہُندے سن ) نوں وی ملیا کے لکھ دیندے سن ۔ کاتباں تے منشیاں دی اِس عادت نے اک مستقل روش اختیار کرلئی، اِسی مناسبت توں اِس خط نوں تعلیق کہندے نيں یعنی اوہ خط جس وچ حروف تے کلمات باہم جڑے ہوئے تے ملے ہوئے دکھادی دیندے نيں۔ستويں صدی ہجری توں لے کے دسويں صدی ہجری تک اِس خط دا عروج رہیا اے تے اِس نوں مشرقی ملکاں وچ وڈا فروغ رہیا اے۔ امرا تے سلاطین اِس خط نوں پسند کردے سن ۔ دفتر سلطان تے دفتر قضاۃ دے منشی اپنے رجسٹر اِسی خط وچ لکھدے سن ۔ کتاباں وی اِسی خط وچ لکھی جاندی رہیاں البتہ دینی کتاباں تے قرآن کریم دی کتاب خط نسخ وچ ہی کيتی جاندی رہی۔ دسويں صدی ہجری دے بعد جدوں خط نستعلیق تے نستعلیق شکستہ فن خطاطی وچ غالب آگیا تاں خط تعلیق متروک ہوئے گیا۔عالم مشرق توں تاں ایہ خط بالکل ختم ہوئے گیا البتہ ترکی تے مصر وچ ایہ خط دیوانی دے ناں توں حالے وی رائج اے۔[۱]
خصوصیات
[سودھو]اِس خط دی مندرجہ ذیل خصوصیات نيں:
- ایہ خط لکھنے وچ سہل اے تے جلدی لکھیا جاندا اے یعنی ایہ سہل خط تے لکھادی وچ خط سرعت کہلاندا اے۔
- کلمات دی یکسانی وچ وڈی دلکشی نظر آندی اے ۔اگرچہ ایہ ضرور اے کہ اِس خط توں لکھنے اُتے کلمات دے اندر تغیر واقع ہوجاندا اے۔ حروف تے کلمات دا تناسب ترتیب تے نظم متغیر ہوجاندا اے۔ اِس وجہ توں حروف تے کلمات دی اک ساخت نظر نئيں آندی، کدرے حروف موٹے تے کشادہ ہوجاندے نيں تے کدرے باریک تے چھوٹے۔ بعض اوقات دیکھنے توں ایہ خط شکستہ توں مشابہہ اے، اِسی لئی پڑھنے وچ کافی دشواری پیش آندی اے۔ بہرحال اِس خط دی رونق و جاذبیت وچ کوئی شک و شبہ نئيں، چونکہ ایہ ایرانی خطاطین دا اختراع کردہ خط اے جس وچ عجم دا حسن ذوق نظر آندا اے۔[۲]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]
|