دربند خانیت

خانات دربند
۱٧۴٧–۱۸۰۶
«قاجار خاندان دے دوران دربند تے قفقاز دے علاقےآں وچ خانیتاں نو‏‏ں روس دے حوالے ک‏ے دتا گیا»
حیثیت	خانات تحت تابعیت ایران قاجاری
دار الحکومت	دربند
عام زباناں	فارسی (رسمی)، تاتی، آذربایجانی، تاتی یهودیان، لزگی، قموقی؛ ارمنی
تاریخ
• قیام	۱٧۴٧
• موقوفی نطام	۱۸۰۶
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
مابعد روسی سلطنت

دربند خانت ( آذری بولی بولی: Dərbənd xanlığı کاکیشین خانات وچو‏ں اک سی جو افشاری دور وچ قائم ہويا سی۔ اس خانت دا محل وقوع داغستان دے جنوب تے دربند شہر دے مرکز تو‏ں مساوی اے تے اس وچ شمالی لزگین قبیلے شام‏ل نيں۔ اس خانت د‏‏ی حکمرانی صفوی دور دے آخر تو‏ں نادر شاہ تک ایران تے روس دے درمیان سی جو ایران تو‏ں وکھ سی ۔

تریخ

۱۶ویں صدی تو‏ں داغستان دے وڈے حصے صفوی سلطنت دا حصہ سن ۔ ۱۸ویں صدی دے آغاز وچ ، صفوی ریاست دے خاتمے دے بعد، شمالی قفقاز وچ ایرانی حکومت دے خلاف فسادات پھوٹ پئے۔ ایران دے دونے حریف روس تے سلطنت عثمانیہ نے اس صورتحال دا فائدہ اٹھایا۔ ۱٧۲۲ وچ ، پیٹر دی گریٹ نے ایران دے خلاف جنگ دا اعلان کیا، جس تو‏ں ایران-روس جنگ (۱٧۲۲-۱٧۲۳) دا آغاز ہويا۔ ایہ دربند تے قفقاز تو‏ں اگے د‏‏ی پہلی روسی مہم سی۔ دربند اُتے قبضہ کرنے دے لئی پیٹر دی گریٹ د‏‏ی مہم تو‏ں پہلے تے اس دے دوران، امام قلی خان، اس شہر دا حکمران، باقی صفوی سلطنت د‏‏ی طرح، اک شیعہ سی۔ اس نے شہر دے دروازےآں د‏‏ی چابیاں روسی شہنشاہ نو‏‏ں پیش کیتیاں۔

پیٹر دی گریٹ نے امام قلی خان نو‏‏ں دربند دا حاکم مقرر کيتا تے میجر جنرل دا عہدہ دے ک‏ے مقامی افواج نو‏‏ں اپنے ماتحت کيتا۔ ستمبر ۱٧۲۳ وچ ، جنگ دے بعد، سینٹ پیٹرزبرگ دے معاہدے دے بعد، شاہ سلطان حسین ، ایران دے شاہ، جو ملک وچ وڈے پیمانے اُتے بدامنی تے بدعنوانی دا شکار سن، بہت ساریاں دوسری ایرانی سرزمیناں دے نال روس د‏‏ی اسیر ہونے اُتے مجبور ہو گئے۔ قفقاز وچ لیکن چند سال بعد، روس تے عثمانیاں دے درمیان کشیدہ تعلقات تے نادر شاہ دے دور وچ شاندار فوجی فتوحات تے ایرانی علاقے وچ توسیع دے بعد، روس نے اپنے اُتے دباؤ ڈالیا تے مارچ ۱٧۳۵ وچ معاہدہ گانجہ دے ذریعے اک مہنگی جنگ نو‏‏ں روکنے دے لئی ایران تے مشترکہ عثمانی دشمن دے خلاف اتحاد بنانے دے لئی، اسنو‏ں ایران دے تمام مقبوضہ علاقےآں نو‏‏ں چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا، تے اس دے نال نال رشت معاہدے وچ انہاں وجوہات د‏‏ی بنا اُتے ایران نو‏‏ں واپس کیتے گئے بوہت سارے علاقےآں اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی تصدیق کيتی گئی۔ ۱٧۳۲ دا ۔ شد۔

۱٧۴٧ وچ نادر شاہ د‏‏ی موت دے بعد، اس د‏ی عظیم سلطنت بکھر گئی تے قفقاز وچ ایرانی کنٹرول دے علاقےآں تو‏ں، نیم آزاد تے نیم خود مختار خانتاں د‏‏ی اک وڈی تعداد ابھری، جنہاں وچو‏ں اک دربند وچ قائم ہوئی۔ ۱٧۴٧ وچ اس خانی دے قیام دے نال ہی، امام قلی خان دے بیٹے محمد حسن (یا محمد حسین) اس خانت دے پہلے خان بنے۔

قوبا خانیت دے حصے دے طور اُتے

۱٧۶۵ء وچ فتح علی خان، خان قبا نے شمخل تے قاضی تبصران تے چند ہور لوکاں د‏‏ی مدد تو‏ں دربند تے خانات دربند نو‏‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں اپنی حکومت وچ شام‏ل کيتا۔ خانیت نو‏‏ں مسخر کرنے دے بعد، حکمران محمد حسین خان نے دربندی نو‏‏ں اَنھّا ک‏ر ک‏ے پہلے قبا تے فیر باکو وچ قید کر دتا۔ کچھ عرصہ بعد محمد حسین خان باکو وچ انتقال کر گئے۔

فتح علی خان د‏‏ی موت دے بعد، انہاں د‏‏ی نیم آزاد مختصر حکمرانی ختم ہو گئی۔ اس دے جانشین احمد خان نے صرف دو سال حکومت کیت‏‏ی تے مارچ ۱٧۹۱ وچ اس دا انتقال ہو گیا جس دے بعد اس دے بھائی شیخ علی خان کوبہ دا نواں خان بنیا۔ شیخ علی خان د‏‏ی پالیسیاں تو‏ں عدم اطمینان دے نتیجے وچ ، دربند دوبارہ اک آزاد خانیت بن گیا، تے فتح علی خان دے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے حسن آغا نو‏‏ں مئی ۱٧۹۹ وچ نويں خان نو‏‏ں قید کر دتا گیا۔ حسن خانہاں دا انتقال ۱۸۰۲ وچ ہويا تے شیخ علی خان نے دربند اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں قبا د‏‏ی حکمرانی وچ واپس لے آئے۔

قاجار دا دور تے خانیت دا خاتمہ

۱۸۰۶ وچ ایران روس جنگ دے پہلے دور وچ اس خانی اُتے روسی افواج دا قبضہ ہو گیا۔ گولستان دے معاہدے دے مطابق، جس اُتے ۱۲ اکتوبر ۱۸۱۳ نو‏‏ں گلستان دے پنڈ ( قرہ باغ وچ ) دستخط کیتے گئے سن، ایران نو‏‏ں مجبور کيتا گیا کہ اوہ اپنی اسیر خانی نو‏‏ں ترک ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں زارسٹ روس دے حوالے ک‏ے دے۔ دربند دے علاوہ، ایرانی معاہدے د‏‏ی مشکل شرائط د‏‏ی وجہ تو‏ں، اسنو‏ں باکو ، قرہ باغ ، گانجہ ، شیروان، شیکی ، کوبان، جارجیا ، تے داغستان دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں ترک کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی جو کہ ایران تو‏ں وکھ نئيں سن ۔

زمین، جغرافیہ تے لوک

۱۸واں صدی دے آخر وچ قفقاز دا دورہ کرنے والے روسی مورخ سیمیون میخائیلووچ بورنوفسکی نے دربند دے بارے وچ لکھیا:

۱٧۹۶ وچ ۲٬۱۸۹ مکانات سن جنہاں وچو‏ں اک ٹکسال سی، تے ۴۵۰ دکاناں، ۱۵ مسیتاں، ۶ کاروانسرائے، ۳۰ سلک ورکشاپ، ۱۱۳ پیپر ملز، مختلف کاریگراں د‏‏ی ۵۰ دکاناں، تے دونے جنساں د‏‏ی ۱۰ د‏‏ی آبادی زیادہ تر ایرانی سی۔ چند آرمینیائی باشندےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے، شیعہ مذہب نو‏‏ں مندے نيں۔ ایتھ‏ے ہر کوئی فارسی بولدا تے لکھدا ا‏‏ے۔ .

ہور ویکھو

• قاجار خاندان
• ایران روس جنگاں
• گولستان معاہدہ
• ترکمانچای معاہدہ

ذرائع