دیوان کوڑا مل

دیوان کوڑا مل
جم
وفات

دیوان کوڑا مل،مہاراجہ بہادر ( موت 1752 ) : سہجدھاری سکھ اتے اٹھارویں صدی دے پنجاب وچ مغلاں دا اک وفادار افسر سی ۔

جم تے پچھوکڑ

ایہہ چگھّ پروار دے اک اروڑا ولو رام دا پتر سی جو کہ موجودہ پاکستان وچلے جھنگ ضلعے دے شورکوٹ نیڑے اک پنڈ دا وسنیک سی ۔ کوڑا ملّ دے مڈھلے جیون بارے بہت گھٹ جانکاری ملدی اے ۔ عبرت نامہ دا لکھاری مفتی علی الدین اس نوں “ کوڑا ملّ اروڑا قانوںگو ملتانی" دسدا اے ۔ انجھ لگدا اے کہ اپنے پیؤ اتے دادے وانگ،پہلاں ایہہ ملتان دے کھیتر وچ اک مال اہلکار مطلب قانوںگو سی ۔

ترقی

بعد وچ ایہہ لاہور آ گیا اتے سینئر ملٹری جنرل اتے درباری دے عہدے تک ترقی کر گیا سی ۔ کوڑا ملّ بارے سبھ توں پہلا ذکر اس دے ہم عصر شاہ نواز خان ( 1699–1757 ) نے اپنی کتاب ماسر ال-عمرہ وچ کیتا اے ۔ اسدے مطابق کوڑا ملّ نے اس ویلے دے لاہور اتے ملتان دے گورنر زکریا خان دے حکم مطابق 1738 وچ پناہ بھٹی خلاف اک مہم دی اگوائی کیتی سی ۔ پناہ بھٹی دھاڑویاں دے اک طاقتور گروہ دا مکھی سی ۔ راوی دے کنڈھے توں لے کے اتر-پچھم وچ حسن ابدال تک سمچا مغربی پنجاب اسدے رحم و کرم‘ تے سی ۔ پناہ بھٹی نوں ہرا دتا گیا اتے گرفتار کرکے پھانسی چاڑھ دتا گیا سی ۔

ملتان دا دیوان

زکریا خان نے کوڑا ملّ نوں ملتان دا دیوان تعینات کر دتا سی ۔ 1746 دے شروع وچ یحیی خان دی گورنری دوران جدوں لاہور دے دیوان لکھپت رائے نے سکھاں نال مقابلے وچ مارے گئے اپنے بھرا جسپت رائے دی موت دا بدلہ لین لئی گروہ سکھ قوم نوں ختم کرن دی سونہہ کھادھی اتے جدوں اس نے اس سمت ول پہلا قدم چکدے ہوئے لاہور دے سکھاں،جنہاں وچ زیادہ گھریلو نوکر اتے چھوٹے دوکاندار شامل سن،نوں گرفتار کرن اتے قتل کرن دا حکم دے دتا تاں کوڑا ملّ نے شہر دے پتونتے ہندواں نوں نال لے کے اس اگے سکھاں دی جان بخشی لئی بینتی کیتی،مگر ایہہ بینتی بیکار ثابت ہوئی ۔ گرفتار کیتے گئے سکھاں دا 10 مارچ 1746 نوں قتل کر دتا گیا ۔ لکھپت رائے آپ سکھاں خلاف اک وڈی فوج لے کے نکلیا جو اس ویلے پہاڑاں اتے جنگلاں وچ چھپے ہوئے سن ۔ لکھپت رائے دی سکھاں خلاف ایہہ مہم 1 مئی 1746 نوں چھوٹے گھلوگھارے توں بعد ختم ہوئی جس وچ 7،000 دے لگ-پگ سکھ قتل کر دتے گئے اتے 3،000 دے قریب گرفتار کر لئے گئے سی ۔ گرفتار کیتے گئے سکھاں نوں بعد وچ لاہور وکھے قتل کر دتا گیا سی ۔ کوڑا ملّ اس گھٹنا توں دکھی ہو کے ملتان چلا گیا جتھے یحیی خان دا چھوٹا بھرا شاہ نواز خان گورنر سی ۔ نومبر 1746 وچ،دوویں بھراواں وچ اک گھریلو لڑائی چھڑ گئی جس وچ یحیی خان نوں بھجنا پیا ۔ شاہ نواز خان 21 مارچ 1747 نوں لاہور دا گورنر بنیا اتے اس نے کوڑا ملّ نوں لاہور دا دیوان تعینات کر دتا سی ۔ مگر 11 جنوری 1748 نوں احمد شاہ درانی نے لاہور تے قبضہ کر کے قصور دے اک افغان رئیس جملہ خان نوں اپنا گورنر اتے لکھپت رائے نوں اپنا دیوان تعینات کر دتا سی ۔ لاہور اپر احمد شاہ ابدالی دا قبضہ ہون اپرنت شاہ زمان نوں بھجّ کے دلی جان لئی مجبور ہونا پیا ۔ مگر 11 مارچ 1748 نوں سرہند ( سرہند ) کول مانوپور دی جنگ وچ ہار کھا کے احمد شاہ نوں اپنے دیس واپس جان لئی مجبور ہونا پیا ۔ معین الملک،سکھاں ولوں رکھیا چھوٹا ناں میر منوں،ہن دلی دی مغل سرکار طرفوں پنجاب دا گورنر بن گیا ۔ کوڑا ملّ نوں وی نہ صرف دیوان ہی بحال کیتا گیا بلکہ اس نوں ملتان صوبے دا ڈپٹی گورنر وی تعینات کر دتا گیا ۔ لکھپت رائے نوں گرفتار کر لیا گیا اتے نال ہی 30،00،000 روپئے جرمانہ وی کیتا گیا ۔ اس جرمانے دا اوہ اک حصہ ہی ادا کر سکیا ۔ کوڑا ملّ نے بقایا رقم ادا کرکے اسنوں سکھاں دے حوالے کر دتا ۔ سکھاں نے اسنوں اک کوٹھڑی وچ بند کر دتا جتھے اوہ چھ مہینے اپمان اتے تسیہے سہندا ہویا اک دکھدائی موت مر گیا ۔

ملتان تے ڈیراجات دا گورنر

کوڑا ملّ ملتان چلا گیا اتے اس علاقے دا کم-کاج سنبھال لیا،پر میر منوں نے چھیتی ہی اس نوں لاہور بلا کے جموں کھیتر دے ڈوگرا سرداراں خلاف مہم تے بھیج دتا سی ۔ ملتان علاقے تے مڑ آزاد اختیار کر لین والے شاہ نواز خان دے خلاف مہم ( ستمبر-اکتوبر 1749 ) وچ کوڑا ملّ نے سردار جسا سنگھ آہلووالیا دی کمان ہیٹھ لگ-پگ 10،000 سکھاں دا تعاون حاصل کیتا سی ۔ شاہ نواز خان لڑائی وچ ماریا گیا اتے کوڑا ملّ نے ملتان ‘ تے دوبارہ قبضہ کر لیا سی ۔ میر منوں نے اسنوں ‘ مہاراجہ بہادر’ دا خطاب دتا اتے اسنوں ملتان،ٹھٹا اتے ڈیراجات دا گورنر تعینات کر دتا ۔ کوڑا ملّ نے،سکھاں نوں دتے وعدہ دی تکمیل لئی،ننکانہ صاحب وکھے ‘ گرودوارہ بال لیلا` اتے اک سروور دی اساری کروائی اتے یحیی خان دی گورنری دوران لکھپت رائے ولوں پورے گئے امرتسر سروور وچوں گار کڈھوائی ۔ اس نے شورکوٹ نیڑے اپنے جدی پنڈ وکھے گڑھ مہاراجہ ناں دی اک گڑھی وی بنوائی ۔ سکھاں نے ہن اسنوں ‘ کوڑا’ ملّ دی بجائ مٹھا ملّ کہنا شروع کر دتا سی ۔

ریاست بہاولپور نال دوستانہ تعلقات

ملتان دی گورنری دوران کوڑا ملّ نے ریاست بہاولپور دے گوانڈھی راج دے داؤدپوترا سرداراں نال دوستانہ تعلقات قایم کر لئے اتے ڈیرہ غازی خان اتے ساہیوال وچلے باغیاں نوں کچل دتا ۔ ایہناں نے مراک،شورکوٹ،کوٹ کمالیا اتے چنیوٹ ضلعیاں وچوں بقایا مالیا رقم اگراہی سی ۔

ابدالی دا\ے تیجے حملے وچ موت

اکتوبر 1751 وچ احمد شاہ درانی ولوں بھارت اپر تیجے حملے نوں دیکھدے ہوئے میر منوں نے کوڑا ملّ نوں دوبارہ لاہور بلا بھیجیا سی ۔ کوڑا ملّ نے امن بنائی رکھن دی کوشش کیتی پر جدوں حملہ آور نے میر منوں دیاں راوی پار سرحدی چونکیاں نوں بائیپاس کرکے لاہور نوں گھیر لیا تاں اوہ وی لڑن لئی تیار ہو گیا سی ۔ کوڑا ملّ نے سکھاں نوں مدد لئی مڑ بینتی کیتی ۔ 6 مارچ 1752 نوں لاہور توں کجھ دوری تے محمود بوٹی وکھے لڑائی ہوئی ۔ کوڑا ملّ بہادری نال لڑیا پر قصور دے بازید خان نے اس نوں گولی مار کے قتل کر دتا سی ۔ بازید خان نے اجیہا کوڑا ملّ دے اک غدار اتے ایرکھالو دوست جالندھر دواب دے فوجدار آدینا بیگ دے کہن ‘ تے کیتا سی ۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ