ساہیوال

ساہیوال
Sahiwal
دیس :	پاکستان
صوبا :	پنجاب
ضلع :	ساہیوال
تحصیل :	ساہیوال
لوک گݨتی :	389605
بولی :	پنجابی

ساہیوال پنجاب پاکستان دے ضلع ساہیوال دی تحصیل ساہیوال دا اک شہر اے ۔ ایہ شہر ساہیوال ڈویژن ، ضلع ساہیوال تے تحصیل ساہیوال دا راجگڑھ اے ۔

ناں

اس شہر دا ناں ، ایتھے وسن آلے جٹاں دی اک گوت "ساہی" دے ناں تے ساہیوال اے جہڑے پرانیاں ویلےآں چ اس پنڈ چ رہندے سن ۔ ساہیوال دا پراݨا ناں وی ساہیوال سی بعد وچ انگریز دور وچ ایہدا ناں منٹگمری رکھ دتا گیا ۔ ایہ ناں اوس دیلے دے پنجاب دے لیفٹینینٹ گورنر منٹگمری دے ناں تے رکھیا گیا سی ۔ 1966ء وچ ایہدا پراݨا ناں ساہیوال بحال کردتا گیا ۔

ساہیوال لہور توں لمے ول 180 کلومیٹر دے پینڈے تے لہور کراچی ریلوے تے وسدا اے ۔ ایہ شہر ستلج تے راوی دریاواں وچکار سنگھݨے آباد علاقے وچ واقع اے ۔

تریخ

سن 1865ء توں پہلاں ایہہ لہور کراچی ریلوے لین تے اک چھوٹا جہا پنڈ سی تے اوس ویلے دے پنجاب دے لیفٹینینٹ گورنر سر رابرٹ منٹگمری نے ایتھے اک شہر دی بنیاد رکھی تے ایہہ شہر اوہدے ناں تے منٹگمری اکھوایا ۔ 1966ء وچ ایہدا پراݨا ناں ساہیوال بحال کردتا گیا ۔

ضلع ساہیوال دا علاقا قدیم تریخ ویلے توں آباد اے ۔ ایتھے ہڑپا دی آثار قدیما دی تھاں اے ۔ جیہڑے ساہیوال شہر توں 35 کلومیٹر لہندے پاسے موجود اے ۔ایہ علاقا 2600 ق م وچ آباد سی ۔ ایہ علاقا جنوبی ایشیائی سلطنتاں دا حصا رہیا تے وسطی ایشیا توں آوݨ آلے پناہ گیراں تے حملا آوراں دی راہ رہیا ۔ اس ویلے علاقےآں دے آجڑی قبیلےآں نے کدی وی دلی یا لہور دیاں مسلمان حکمراناں نوں بوہتی اہمیت نئیں دتی تے ایتھے دے لوک زیادہ تر مرکز نال بغاوت دی حالت وچ ای رہے ۔ ساہیوال دے لاگے پاکپتن دا پرانا تے مشہور شہر اے ، جتھے بابا فرید شکر گنج (1173–1265) دا مزار اے ،جسدی زیارت مشہور مسلمان سیاح ابن بطوطہ نے 1334ء چ کیتی ۔ بابا فرید دی وجہ توں ای اس شہر دا ناں پاکپتن پیا جہڑا کہ پہلے اجودھن سی ۔ بابا فرید نے ای ایتھے دے مقامی قبیلےآں (وٹو تے ہور) نوں مسلمان کیتا ۔مغلیہ سلطنت دی زوال مگروں سکھ سلطنت نے ساہیوال اتے مل مار لیا تے ایتھے دے لوکاں نال سختی دا ورتا کیتا ۔ 1849ء چ ایہ علاقہ سدھا برطانوی راج ہیٹھ آگیا تے جدوں سرکاری طور اتے ضلع بنایا گیا تے اسدا راجگڑھ پاکپتن بنایا گیا ۔ 1852ء چ ضلع چ راوی پار دے علاقے وی شامل کر دتے گئے تے ضلعی مرکز گوگیرہ بنا دتا گیا ۔1865ء چ جدوں ریلوے لین اساری گئی تے لین لاگے دے اک پند ساہیوال نوں منٹگمری دا ناں دے کے ضلع دا راجگڑھ بنا دتا گیا . ۔1865ء توں مگروں ایہ پنڈ بوہت تیزی نال ترقی کر کے اک شہر بن گیا ۔1966ء چ منٹگمری دا بدل کے اک وار فیر ساہیوال رکھ دتا گيا ۔

نکئیاں دی مسل دا ایس علاقے اتے مل

اس مثل دا بانی سردار ہری سنگھ لہور ضلعے دی چونیاں تحصیل دے پنڈ بہروال دا سندھو جٹ سی۔ کئیاں نے اس دا ناں ہیرا سنگھ وی لکھیا اے ۔ اس دا پنڈ لہور دے دکھن لہندے ولّ دو دریاواں راوی اتے ستلج دے درمیان پیندا سی اتے اس علاقے نوں 'ناکا کیہا جاندا سی۔ 'ناکا توں ایہناں دی الّ نکئی پے گئی۔

ہری سنگھ 1706 وچّ چودھری ہیم راج دے خاندان وچ پیدا ہویا۔ ہری سنگھ نے بچپن وچّ ہی ہتھیاراں دی مشق کرنی شروع کر دتی سی۔ اس نے 1731 وچّ کھنڈے باٹے دا امرت پان کیتا تے تیار-بر-تیار سنگھ سج گیا۔ جدوں سکھاں نے 1763 وچّ قصور اتے 1764 وچّ سرہند فتح کیتا تاں ہری سنگھ نے بے مثال بہادری دا مظاہرہ کردیاں بہروال، چونیاں، دپالپور، جمبڑ، جیٹھوپر، کنگنوال اتے کھڈیاں دے علاقیاں 'تے قبضہ کر لیا۔ اس نے اپنے پنڈ بہروال نوں ہی اپنا صدر مقام بنایا۔ 1748 وچّ ہری سنگھ دی سیوا وچ 200 گھوڑ-سوار سن۔ ہری سنگھ ہندواں دی پکار تے گٔوآں دی رکیا لئی پاکپتن دے گدی نشین نال لڑائی وچ گولی لگن نال مر گیا۔ اس مگروں اس دے بھتیجے ناہر سنگھ نوں مثل دا نگران تھاپیا۔ اوہ 9 مہینے بعد 1768 وچّ ہی کوٹ کمالیہ (کمالیہ) دی لڑائی وچّ لڑدا ہویا ماریا گیا۔ ناہر سنگھ دا چھوٹا بھرا رن سنگھ مثل دا سردار بنیاں۔ اس دے میلے وچّ نکئی مثل دی طاقت اتے علاقہ کافی ودھے۔ سردار رن سنگھ دے میلے وچّ چونیاں، قصور، شرقپور، گوگیرہ وغیرہ دے علاقیاں توں 9 لکھ روپئے سالانہ دا مالیا آؤندا سی۔ رن سنگھ کول 2000 گھوڑ سوار، اوٹھاں 'تے سوار جمبورک تے توپاں سن۔ اس نے بہروال نوں اپنا صدر مقام بنایا۔ 1781 وچّ رن سنگھ دی موت ہو گئی۔ سردار رن سنگھ دا وڈا پتر بھگوان سنگھ مثل دا چیف بنیاں۔ اس دی بھین داتار کور (پتری سردار خزان سنگھ نکئی) مہاراجہ رنجیت سنگھ دی پٹرانی بنی ۔ داتار کور دی ککھوں ہی ولی عہد کھڑک سنگھ پیدا ہویا۔ مہارانی داتار کور نوں 'مائی نکائن' کر کے جانیاں جاندا سی۔ بھگوان سنگھ توں بعد اس دا چھوٹا بھرا گیان سنگھ مثل دا سردار بنیاں جس دی 1807 وچّ موت ہو گئی۔ گیان سنگھ دا پتر کاہن سنگھ سی جس نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے 15،000 روپئے سالانہ دی جاگیر دے دتی اتے اس دے سارے علاقے لہور دربار وچّ شامل کر لئے ۔

1857ء دی جنگ آزادی

ساہیوال تے بار دے علاقےآں دے لوک مڈھ توں ای آزاد رہن سہن دے عادی سن اینہاں نے نا تے کسے وی باہرلے حکمران نوں منیا نال اپنے اتے کسے دی حکومت قبول کیتی ، ایہہ لوک مغلیہ سلطنت دے خلاف وی اکثر بغاوت کر رہندے سن ، مغلاں مگروں سکھاں نال وی اینہاں دیاں لڑائیاں ہندیاں رہیاں جیہناں اک مشہور لڑائی کوٹ کمالیو دی لڑائی وی سی جہڑی اج دے کمالیا شہر لاگے لڑی گئی سی ۔ انگریزاں دے 1849ء چ سکھ سلطنت نوں ہرا کے پنجاب اتے مل مگروں ایتھے دے آزادی پسند لوکاں نے انگریز سرکار نوں وی دل توں نئیں منیا تے جدوں 1857ء دی جنگ آزادی چ انگریز خلاف بغاوت ہوئی تے ایتھے دے قبائلی سرداراں نے اس چ حصہ لیا تے اینہاں سبتوں مشہور سردار رائے احمد خاں کھرل دا تعلق نیلی بار پنجاب نال سی۔ نیلی بار تے ساہیوال دے وچکارلے علاقے نوں کہیا جاندا اے ۔احمد خاں کھرل دا آبائی قصبا گوگیرہ (ساہیوال) سی ۔ 1857 دی جنگ چ احمد خان انگریزاں نال لڑیا حالانکہ اوہناں دی عمر 80 سال سی لیکن اوہ بہادری نال لڑے ۔ 21 ستمبر 1857 گوگیرہ دے نیڑے احمد خان لڑدیاں ہویاں شہید ہو گئے ۔

بولی

ساہیوال دے لوکاں دی وڈی بولی پنجابی اے تے اردو ، انگریزی وی بولیاں سمجھیاں جاندیاں نیں ۔

لوک گݨتی

ساہیوال شہر دی آبادی 389605 اے ۔

معیشت

ساہیوال دی مقامی معیشت چ زراعت اہم اے ، خاص طور اتے کپاہ ، کنک ، آلو ، چول (چاول) جہڑے کہ پورے پاکستان تے دوجے دیساں چ وی برآمد کیتے جاندے نیں ۔ ساہیوال دے ڈنگر پسو وی بہت مشہور نیں ۔ خاص طور تے ساہیوال نسل دی گاں تے نیلی راوی مجھ بوہتا ددھ دین وچ مشہور نیں ۔

زراعت تے فصلاں

ساہیوال بنیادی طور تے اک زرعی علاقا اے ۔ کپاہ ، کݨک ، تماکھو تے تیلدار فصلاں ساہیوال دی پچھاݨ نیں ۔

ساہیوال نسل گاں تے نیلی راوی مجھ

1914ء وچ ساہیوال نسل دی گاں نوں اسدی افادیت تے تریخی پس منظر دے حوالے نال محفوظ قرار دے دتا گیا سی۔ 5 اگست 2014 نوں ساہیوال نسل دی گاں نوں محفوظ قرار دتے جان دے سو سال پورے ہون تے حکومت پاکستان ولوں اٹھ روپئے مالیت دا اک اعزازی ٹکٹ جاری کیتا گیا اے۔ساہیوال نسل دی گاں جسنوں Zebu وی آکھیا جاندا اے اج توں تقریباً ست اٹھ ہزار سال پہلے وادی سندھ چ ایتھے دے واسیاں دے گھراں چ پالی جاندی سی۔ موہنجوداڑو تے ہڑپہ دیاں پرانیاں رہتلاں دے ویلے توں ای صوبہ پنجاب چ گاں، مجھ تے بھیڑ بکریاں دیاں مشہور نسلاں موجود نیں۔ دو دریاواں راوی تے ستلج دے درمیانی علاقے نوں قدرت نے بہترین زمینی وسائل تے موزوں موسمی حالات نال نواز رکھیا اے۔ ایہی وجہ اے کہ اس علاقے چ دنیا دی سبتوں ودھ ددھ دین آلی مجھ تے پاک وہند دی بہترین گاں نے جنم لئیا۔ ایہ مجھ نیلی راوی تے گاں ساہیوال نسل دی گاں اے ۔اوداں تاں ضلع ساہیوال نوں ساہیوال گاں دا آبائی علاقہ قرار دتا جاندا اے پر ہن ایہ نسل نہ صرف پورے صوبہ پنجاب بلکہ پشاور تے کراچی ورگے دور تھاں تک وی پونچ چکی اے۔ سرخی مائل نسواری رنگ دی ایہ گاں دنیا دے 20 توں ودھ دیساں نوں برآمد وی کیتی جا چکی اے ۔ ساہیوال نسل دی گاں دے خون دے ملاپ نال آسٹریلیا چ اک نویں نسل وجود چ لیائی جا چکی اے، جس چ ساہیوال نسل وانگ شدید گرمی برداشت کرن دی خوبی موجود اے۔ 1992ء چ لہور میں قومی میلہ مویشیاں دے موقع تے ساہیوال گاں نے 24 گھینٹے چ 30 لٹر ددھ دے کے اک نواں قومی ریکارڈ قائم کیتا جدوں کہ پہلا ریکارڈ تقریباًن 28 لٹر سی ۔ ساہیوال نسل دی گاں دے ددھ چ چکنائی دی مقدار اوسطاً 4.8 فیصد اے۔ جو کہ ولایتی (فریزین) نسل دے ددھ دی نسبت 1.3 فیصد ودھ اے ۔

• 
• 
• 

زراعت تے فصلاں

ساہیوال بنیادی طور تے اک زرعی علاقا اے ۔ کپاہ ، کݨک ، تماکھو تے تیلدار فصلاں ساہیوال دی پچھاݨ نیں ۔

صنعت

ساہیوال ڈویژن دیاں صنعتاں زیادہ تر زراعت متعلق نیں تے تقریبا 1682 صنعتی یونٹ نیں ۔ وڈیاں صنعتاں چ بیوریجز اینڈ فوڈ پروسیسنگ یونٹس (Mitchell's Fruit Farms Limited, Montgomery Biscuits, Engro Foods Limited, Beakers Land & Sweets Factory) ، اتفاق شوگر ملز ، بابا فرید شوگر ملز ، ڈرگ تے فارماسیوٹیکل ، تماکھو (لیکسن ٹوبیکو) ، کاٹن جننگ اینڈ پروسیسنگ، فلور ملز ، کھاد کمپنیاں (Fauji Fertilizer Company Limited) ،بناسپتی گھے تے کوکنگ آئل (حبیب آئل ملز) ، ٹیکسٹائل ویونگ/سپننگ ، صابن تے ڈٹرجنٹ ، پیپر تے پیپر بورڈ ،پولٹری فیڈ ،سید پروسیسنگ تے چمڑے دیاں صنعتاں شامل نیں ۔

موسم

ساہیوال دا موسم شدید قسم دا اے ، جہڑا گرمیاں چ 45 °C تک پہنچ جاندا اے تے سردیاں وچ 2 °C تک ڈگ جاندا اے ۔ضلع ساہیوال دی زمین بہت زرخیز اے ۔ ایتھے سالانا مینھ 200 ملی میٹر تک پیندا اے ۔

مشہور لوک

• آغا بشیر احمد ،سماجی کارکن تے کرکٹ منتظم
• مجید امجد ، اردو شاعر
• مشتاق احمد ، سابق کرکٹر
• منظور الہی ، سابق کرکٹر
• طارق عزیز، ٹی وی میزبان
• رانا محمد حنیف خاں ،پاکستان دا سابق وزیر خزانا
• کنور مہندر سنگھ بیدی سحر ، اردو شاعر
• نوریز شکور ، سابق وفاقی وزیر
• سائیں ظہور ، صوفی موسیقار
• منیر نیازی ،اردو شاعر
• نذیر ناجی ،صحافی ، کالم نگار (روزنامہ دنیا)
• ایمانوئیل نینو ، سعائی لکھاری تے ترجما کار