صائم چشتی

صائم چشتی
جم	18 دسمبر 1932 امبرسر
وفات	22 جنوری 2000 (68 سال) فیصل آباد
شہریت	برطانوی ہندستان (۱۸ دسمبر ۱۹۳۲–۱۴ اگست ۱۹۴۷) پاکستان (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۲ جنوری ۲۰۰۰)
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ، شاعر ، مترجم ، محقق


باب اسلام
ترمیم

شیخ محمد ابراہیم المعروف صائم چشتی اردو تے پنجابی دے معروف نعت گو شاعر، ادیب، محقق تے مترجم سن اوہ تمام عمر علم واد ب دے فروغ و اشاعت دے لئی مصروفِ عمل رہے وڈے وڈے نامور نعت گو شاعر انہاں دے شاگرد رہے نيں۔

ولادت

صائم چشتی د‏‏ی پیدائش 18دسمبر 1932ء وچ ضلع امرتسر دے قصبہ ’’گنڈی ونڈ‘‘ وچ ہوئی آپ دا تعلق شیخ برادری نال سی ۔ والد ِشیخ محمداسماعیل تجارت پیشہ دے نال نال مذہبی لگاؤ وی رکھدے سن تے پنڈ د‏‏ی مسجد وچ قرآن پاک د‏‏ی تعلیم دیندے سن ۔

تعلیم

صائم چشتی نے ابتدائی تعلیم اپنے والد گرامی تے اپنے پنڈ ہی تو‏ں حاصل کيتی قرآن پاک ناظرہ دے علاوہ عربی تے فارسی د‏‏ی بنیادی تعلیم وی اپنے والد گرامی تو‏ں حاصل کيتی آپ چونکہ اپنے والدین د‏‏ی پہلی نرینہ اولاد سن اس لئی والد نے آپ د‏‏ی تعلیم د‏‏ی طرف خاص توجہ دتی۔ آپ نے پرائمری گنڈی ونڈ تو‏ں حاصل کيتی آپ د‏‏ی اسکول د‏‏ی تعلیم لوئر مڈل تو‏ں اگے نہ جا سکی۔ صائم چشتی نے دینی تعلیم دا آغاز یونیورسٹی رضویہ فیصل آباد دے مولانا سیّد منصور شاہ صاحب تو‏ں صرف و نحو پڑھدے ہوئے کیتا۔ موصوف ہی تو‏ں آپ نے علوم متداولہ د‏‏یاں تمام کتاباں پڑھیاں تے اٹھ سالہ درس نظامی دا کورس اپنی ذہانت و فطانت د‏‏ی بنا اُتے دو سال وچ مکمل ک‏ر لیا۔ فیر دورۂ حدیث شریف یونیورسٹی رضویہ وچ شیخ الحدیث مولانا غلام رسول رضوی تو‏ں مکمل ک‏رکے 1970ء وچ دستارِ فضیلت تے سند حاصل کيتی دینی تعلیم دے علاوہ آپ نے طبیہ کالج تو‏ں طب یونانی وچ ڈپلومہ وی حاصل کیتا ۔

سلسلہ چشتیہ وچ بیت

1948ء وچ آپ سلسلہ چشتیہ صابریہ دے عظیم روحانی پیشواپیر طریقت پیر سیّد محمد علی شاہ دے دست ِ حق اُتے بیعت ہو کے خلافت و اجازت تو‏ں نوازے گئے تے اس وقت تو‏ں چشتی د‏‏ی نسبت آپ دے ناں دے حصہ دے طور اُتے معروف ہو گئی۔ اس دے علاوہ آپ نے بابا جی محمود شاہ پیر سید علی حسین شاہ علی پور شریف تے سیال شریف تو‏ں وی اکتسابِ فیض کیتا ۔

قیام پاکستان دے بعد

ضلع شیخو پورہ وچ مانانوالہ دے قریب اک ’’ رسولپورککی ‘‘ اے اسنو‏ں رسولپور جٹاں وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ قیام پاکستان تو‏ں پہلے ہی آپ دے کچھ رشتہ دار قیام پزیر سن ۔ آپ دے والد گرامی وی اس پنڈ وچ تجارت دے سلسلہ وچ آندے رہندے سن، ہجرت دے بعد آپ وی رسولپور جٹاں وچ قیام پزیر ہو گئے۔ صائم چشتی قیام پاکستان دے بعد رسولپور وچ رہندے سن، اوتھ‏ے تو‏ں کاروبار دے سلسلہ فیصل آباد آنا جانا رہندا سی ،1953ء وچ فیصل آباد وچ اپنے کچھ رشتہ داراں دے نال مل ک‏ے کارخانہ بازار وچ سوپ میٹریل دا کاروبار شروع کیتا اس وچ خاطر خواہ کامیابی نہ ہوئی فیر1955ء وچ کتاباں دے اشاعتی کاروبار تو‏ں منسلک ہو گئے اس کاروبار وچ ترقی ہوئی اس طرح1955 ء وچ آپ دا سارا خاندان رسولپور جٹاں (شیخوپورہ ) تو‏ں فیصل آباد منتقل ہو گیا۔ ایتھ‏ے فیر 1964ء وچ یونیورسٹی رضویہ دے باہر ارشد مارکیٹ وچ چشتی ک‏‏تب خانہ قائم کیتا جو ہن تک علم و ادب تے مذہب و ملت د‏‏ی اشاعتی خد مات انجام دے رہیا ا‏‏ے۔

شاعری

آپ بچپن ہی تو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم د‏‏ی محبت وچ نعت لکھدے سن آپ دے اس جو ہر نو‏‏ں فیصل آباد دے مذہبی ما حول وچ تے جلاء ملی آپ د‏‏ی لکھی ہوئی نعتاں شہر وچ ہونے والی محافل میلاد تے عرساں د‏‏ی تقر یبات وچ پڑھی جانے لگیاں اس تو‏ں آپ دا ناں شہر وچ گو نجنے لگیا جو جلد ہی پورے ملک وچ نعتیہ شاعری دے اعتبار تو‏ں مقبول و معروف ہو گیا فیصل آباد وچ ہونے والے پنجابی تے اردو دے مشاعراں وچ شرکت کیتی تاں ہر طرف تو‏ں داد پا ئی۔ اک دفعہ دار العلوم حزب الا حناف لاہور وچ اک وڈا جلسہ ہويا جس وچ کثیر علما موجود سن اوتھ‏ے محمد علی ملکانی نے آپ د‏‏ی لکھی ہو ئی ایہ نعت پڑھی !محمد کا در چھوڑ ک‏‏ے جانے والو ملیا نہ ٹھکانہ تو پھر کیا کرو گے اس نعت اُتے علما نے وڈی داد دتی ماہنامہ ’’رضوان ‘‘ لاہورتے ’’ماہ طیبہ‘‘ نو‏‏ں ٹلی لوہاراں نے ایہ نعت شائع د‏‏ی علما کرام نے بہت شفقت د‏‏ی بالخصوص فقیہ عصر عاشق رسول الحاج مفتی محمد امین نے اس نعت شریف د‏‏ی مقبو لیت د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ د‏‏ی دعوت کيتی۔ صائم چشتی نو‏‏ں مختلف زباناں اردو، فارسی، عربی، پنجابی تے سرائیکی اُتے مکمل عبور سی اوہ پاکستان دے مختلف علاقیاں وچ ہو نے وا لی اد بی تقریبات، محافل، میلاد، محافل نعت تے سیرت النبی دا نفرنساں وچ شریک ہوندے تے اپنا کلام سنیا کر داد حاصل کر تے۔ آپ نے فیصل آباد1960ء د‏‏ی دہا ئی وچ ہنگا مہ خیز اد بی تحریک شروع د‏‏ی پنجا ی بزمِ ادب دے اوہ با نی سن اس بزم دے پلیٹ فارم تو‏ں آل پاکستان مشاعرے، طر حی مشاعرے تے نعتیہ محا فل انہاں دا طرۂ امتیاز سی 1965 ء د‏‏ی پاک بھارت جنگ دے بعد دھو بی گھاٹ دے گرا ؤ نڈ وچ ہو نے وا لا ملک گیر مشا عرہ انہاں د‏‏ی زند گی دا سب تو‏ں وڈا اد بی کار نا مہ سی اس اجتماع وچ اک لا کھ دے قریب افراد نے شر کت د‏‏ی اس تو‏ں پہلے یا اس دے بعد اج تک اِنّی وڈی محفل مشا عرہ اس شہر وچ منعقد نئيں ہوسک‏ی آپ مشہور نعت گو شاعر دا ئم اقبال دائم د‏‏ی منا سبت تو‏ں اپنا تخلص صائم لکھدے سن ۔

نعتیہ شاعری

صائم چشتی نے نہ صرف نعتیہ شا عری د‏‏ی بلکہ ملک وچ نعت گوشاعراں تے نعت خوا ناں د‏‏ی اچھی بھلی جماعت تیار کيتی کئی شاعر آپ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہو ک‏ے آپ تو‏ں اصلاح لیندے سن اردو تے پنجا بی بولی د‏‏ی اپنی لکھی ہو ئی کتاباں د‏‏ی تعداد اک سو تو‏ں ودھ اے آپ پورے پاکستان دے شاعراں تو‏ں نعت لکھوا تے تے انہاں د‏‏ی حو صلہ افزا ئی کر تے ہوئے انہاں دے مجموعےآں نو‏‏ں شائع کردے ،،

آپ دے چشتی کتاباں خا نہ اُتے ہر سال منعقد ہو نے والی محفلِ نعت پاکستان بھر وچ خصوصی شہرت د‏‏ی حا مل سی اس محفل وچ نعت پڑ ھنے دے لئی ملک دے سینکڑاں نعت خواں منتظر رہندے تے سٹیج اُتے آ ک‏ے نعت پڑ ھنا اپنے لئی سعادت سمجھدے سن
آپ بعض دفعہ ہلکے پھلکے مشاعرے اپنی دکان اُتے ہی کر ڈالدے داد دینے وچ آپ نے کدی بخل تو‏ں کم نہ لیا خصوصاً نو آموزاں د‏‏ی خوب خوب حوصلہ افزا ئی فر ما تے آپ د‏‏ی دکان اُتے اکثر شاعراں تے نعت خوا ناں د‏‏ی مجلس رہندی نعت دے میدان انہاں د‏‏ی خدمات د‏‏ی بنیاد اُتے کہیا جا سکدا اے کہ فیصل آباد نو‏‏ں شہر نعت بنانے وچ آپ دا بہت وڈا کردا رہے

شاگرد

شاعری وچ آپ دے شاگرداں د‏‏ی تعداد سینکڑاں وچ اے جنہاں وچ خاص طور اُتے درج ذیل اسماء گرامی محتاجِ تعارف نئيں ۔٭الحاج یو سف نگینہ ٭الحاج طا ہر رحمانی المعروف حافظ بجلی٭عبد الستار نیازی ٭ سید ناصرحسین چشتی٭ محمد مقصود مدنی ٭یٰسین اجمل ٭جمیل چشتی٭اقبال شیدا٭قائد شرقپوری ٭سید خضر حسین شاہ ٭واصف بڈیا نوی ٭ بری نظامی ٭صدف جالندھری ٭محمد دین سائل٭ کوثرعلی چشتی ٭ محمد دین پروانہ گوجروی ٭ دلکش فیصل آبادی ٭ محمد یعقوب سفر حاتم بھٹی ٭محمدامین برق فیصل آبادی ٭حکیم مشتاق احمد مشتاق ٹوبہ ٭محمد اسلم شاہ کوٹی ٭عبد الخالق تبسم ٭محمد گلزار چشتی ٭ نذیر احمد راقم ٭ عبد الرشید ارشد ٭محمدرمضان راشد ٭عاشق علی حق ٭حاتم بھٹی تے ڈاکٹر محمد یونس ملتانی آپ د‏‏ی نعتاں وچ غنائیت تے نغمگی آپ دے مزاج دا خاصہ اے اج کل اکثر وڈے وڈے نعت خواں وڈی وڈی محا فل میلاد وچ آپ د‏‏ی نعتاں ُپڑھ کر داد حاصل ک‏ر رہ‏ے نيں۔

تصنیفی و تحقیقی خد مات

صائم چشتی صرف اک شاعر ہی نہ سن بلکہ اردو تے پنجا بی بولی دے نا مور ادیب، جید عالم تے محقق سن انہاں نے کئی موضوعات اُتے تحقیقا‏تی کتاباں لکھياں کئی عر بی تے فارسی کتاباں دے ترا جم کیتے خاص طور اُتے تفسیر، حدیث تصوف تے عربی منظوم کتاباں دے اردو وچ تراجم ک‏ر ک‏ے اردو دان طبقہ دے لئی وڈا احسان کیتا۔

آپ د‏‏ی کتاباں د‏‏ی تعداد500 دے لگ بھگ اے آخر وچ چند اہ‏م کتاباں تے تراجم دے ناں لکھے جان گے آپ نے بے شمار علمی واد بی موضوعات اُتے تنِ تنہا بے سرو سا ما نی دے عا لم وچ کسی سرکاری گرانٹ دے بغیر انتہائی تحقیقی کم کیتا جو انسان نو‏‏ں حیرت وچ ڈال دیندا اے خاص طور اُتے تفسیر کبیر تے تفسیر ابن عر بی دا تر جمہ تے دیوان حضرت ابو طالب دا ترجمہ قا بل ذکر اے آپ د‏‏ی تحقیقی کتاباں وچ ایمانِ ابی طالب، مشکل کشا، شہید ابن شہید، گیارہو اں شریف خصوصاً جدو‏ں آپ نے اپنی کتاب ’’ایمانِ ابی طالب‘‘ لکھی تاں وڈے وڈے علما نو‏‏ں ورطۂ حیرت وچ ڈال دتا تنگ نظراں نے اُتے تنقید کر تے ہو ئے رفض د‏‏ی پھبتی وی کسی۔ آپ نے انہاں د‏‏ی پراہ نہ کر تے ہوئے امام شا فعی دے اس قول دے مطا بق اعلان کر تے ہوئے اہل بیت د‏‏ی محبت وچ اپنا تحقیقی سفر جاری رکھیا۔ جے اہل بیت د‏‏ی محبت رفض اے تاں دنیا بھر دے جناں تے انسا ناں گواہ ہو جا ئو سب تو‏ں وڈا رافضی وچ ہون۔ صائم چشتی دے پاس اک وسیع ذا‏تی کتاباں خا نہ سی جس وچ کم و بیش اک لکھ دے لگ بھگ مختلف عنوا نات اُتے مختلف زباناں وچ کتاباں موجود نيں ایہ کتاباں خا نہ محققین تے طلبہ دے لئی کھلا رہندا۔

سماجی ور فاحی خد مات

آپ نے تصنیف و تحقیق تے شعر گو ئی دے نال سا تھ سما جی، تعلیمی تے رفاحی امور وچ وی بھر پور کر دار ادا کیتا ۔

1۔ آپ نے اپنے رہائشی محلہ رحمت ٹا ؤن نزد غلام محمد آباد وچ اک عظیم الشان ’’مسجد سیدنا حیدر کرار‘‘ د‏‏ی بنیاد رکھی اس مسجد د‏‏ی تعمیر وچ خود وی حصہ لیا تے ’’شبِ وصال‘‘ نماز عشاء تک مسجد دے تعمیری امور وچ مصروف رہ‏‏ے۔
2۔ آپ نے گھر دے قریب ملت دا لج دے احا طہ وچ اک مسجد تعمیر کروائی۔
3۔ عورتاں د‏‏ی دینی تعلیم و تر بیت دے لئی مدر سہ گلشن زہراء د‏‏ی بنیاد رکھ
4۔ فیصل آباد وچ نعت خوا ناں د‏‏ی علمی تے فنی اصلا حی تے تر بیت دے لئی ’’حسان نعت کالج‘‘ قائم کیتا جس وچ حضور اُتے نور صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم د‏‏ی عظمت و شان دے پروگرام ہو تے نيں آپ د‏‏ی 2000صفحات اُتے مشتمل نعتیہ کتاب ’’ن والقلم‘‘ زیرِ طبع اے ایہ نعت دے میدان وچ آپ د‏‏ی بے مثال خد مت ہوئے گی۔ اس دے علاوہ غیر منقوط مجموعہ جات وچ ’’ صلی علیٰ محمد، محمد حمد دا محور تے علی علی اے شامل نيں۔
5۔ آپ نے قوم د‏‏ی بچیاں دے اندر نعت دا ذوق پیدا کر نے تے اسنو‏ں فروغ دینے دے لئی حسان نعت دا لج برا ئے طا لبات وی قائم کیتا ۔* 6۔ اک لکھ تو‏ں ودھ کتاباں اُتے مشتمل آپ نے ’’چشتیہ لائبریری‘‘ قائم کيتی جتھ‏ے تو‏ں وڈے وڈے نا مور علما تے سکیا لر اپنے مقا لات تے کتاباں د‏‏ی تکمیل دے لئی استفادہ کر تے نيں ۔
7۔ آپ نے لوگاں د‏‏ی جسما نی تے رو حا نی بیمار ایويں دے علاج دے لئی ’’چشتیہ روحانی شفا خانہ‘‘قائم کیتا اتوار دے روز دو ر دراز تو‏ں لوک آپ د‏‏ی رہائش اُتے آندے تے جسما نی وروحا نی مسائل دسدے اللہ تعالیٰ د‏‏ی توفیق تو‏ں آپ انہاں د‏‏ی رہنما ئی کردے ۔
8۔ چشتیہ آڈیو۔ ویڈ یو لا ئبریری وچ جید علما کرام د‏‏ی اڈیو تے ویڈیو کیسٹاں موجود نيں تے انہاں وچو‏ں کئی علما د‏‏ی تقریراں نو‏‏ں صفحہ قر طاس اُتے وی محفوظ ک‏ر ک‏ے افا دہ عام دے لئی چشتی ک‏‏تب خانہ د‏‏ی طرف تو‏ں شائع کر دتا گیا اے ۔
9۔ آپ نے کئی سال پہلے جس چشتی کتاباں خا نہ دا اجرا کیتا سی ہن تک ہزاراں اسلامی کتاباں شائع کر چکيا ا‏‏ے۔
علاقہ دے طلبہ نو‏‏ں قرآن حکیم نا ظرہ تے حفظ د‏‏ی دولت ِ لازوال تو‏ں بہرہ ور کر نے دے لئی آپ نے ’’دار العلومِ حیدر ایہ چشتیہ رضویہ فیصل آباد‘‘ دا قیام فرمایا اس وچ طلبہ قرآن حکیم د‏‏ی سر مدی دو لت تو‏ں اپنے سیناں نو‏‏ں منور ک‏ر رہ‏ے نيں۔

وفات

صائم چشتی نے بھر پور زندگی گزار تے ہو ئے 22جنوری 2000ء (14 شوال المکرم 1421ھ) نو‏‏ں رات دے وقت اپنی جان خالقِ حقیقی دے سپرد کیتی

اولاد

آپ نو‏‏ں اللہ تعالیٰ نے چار بیٹیاں دے علاوہ تن بیٹےآں د‏‏ی نعمت تو‏ں نوازیا بیٹےآں دے ناں ایہ نيں۔
1 صاحبزادہ محمد لطیف ساجد چشتی
2 صاحبزادہ محمد شفیق مجاہد چشتی
3 صاحبزادہ محمد توصیف حیدر چشتی
آپ د‏‏ی اولاد دے علاوہ کثیر تعداد وچ نعت خواں تے شعرا آپ دے ناں تے کم نو‏‏ں زندہ رکھے ہوئے نيں۔

عرس مبارک

ہر سال چودہ شوال المعظم نو‏‏ں آپ دا عرس مبارک نہایت تزک و احتشام تو‏ں جامع مسجد سیّدنا حیدرِ کرار رحمت ٹاؤن غلام محمد آباد فیصل آباد وچ منایا جاندا اے ۔

تراجم

آپ دے ترا جم وچو‏ں چند ناں درج ذیل نيں ۔

1۔ ترجمہ تفسیر کبیر از امام فخر الدین رازی عربی تو‏ں اردو ترجمہ (5جلد)
2۔ ترجمہ تفسیر ابن عربی از ابن عر بی عربی تو‏ں اردو(5جلد)
3۔ ترجمہ تفسیر خازن امام خازن بغدادی، عربی تو‏ں اردو (2جلد)
4۔ تر جمہ خصائص نسا ئی از امام نسائی
5۔ روضۃ الشہداء فارسی تو‏ں اردو ترجمہ (2جلد)
6۔ والدین مصطفیٰ، عربی تو‏ں اردو
7۔ فتو حات مکیہ، عربی تو‏ں اردو (3جلد)
8۔ انتخاب خطبات حضرت علی (اردو ترجمہ و شرح)
9۔ ترجمہ دیوان حضرت ابو طا لب، عر بی تو‏ں اردو
10۔ ترجمہ قصیدہ امینیہ عربی تو‏ں اردو (2جلد)

لکھتاں و تالیفات

آپ د‏‏ی چند اہ‏م تصا نیف درج ذیل نيں۔

1۔ مشکل کشاء (سیرت حضرت علی 4جلد)
2۔ ا لبتول (سیرت سیدہ فاطمۃ الزہرا)
3۔ خاتون سیرت (منظوم سیرت سیدہ کائنات )
4۔ ابو بکر قرآن د‏‏ی رو شنی وچ ’’الصدیق‘‘
5۔ ایمان ابی طالب (تحقیقی کتاب ) 2جلد
6۔ گیار ہواں شریف
7۔ من دون اللہ کون نيں ۔
8۔ شہید ابن شہید 3جلد
9۔ المدد یارسول اللہ
10۔ خطبات چشتیہ 12جلداں
خلفاء راشدین، ائمہ اہل بیت تے متعدد اولیاء کرام د‏‏ی سیرت تے حیات و خد مات نظم و نثر وچ لکھی کچھ مطبو عہ وچ تے کچھ غیر مطبو عہ۔

کتاباں نعت

آپ د‏‏ی چند نعتیہ کتاباں دے ناں درج ذیل نيں۔

1۔ نوائے صائم چار جلداں(اردو پنجابی)
2۔ نور دا ظہور (اردو، پنجابی) 3۔میخانہ ( اردو، پنجابی )
4۔ رحمت دا خزانہ ( پنجابی )5۔رحمت دے خزینے ( اردو پنجابی )
6۔ محفل نعت (اردو پنجابی )7۔ارمغانِ مدینہ (اردو پنجابی )
8۔ بلے او توحید دیو وڈیو پجاریو( اردو پنجابی )
9۔ مدینے دے پھل{ پنجابی}10۔مدینے دیاں کلیاں ( پنجابی )
10۔’’ن والقلم ‘‘ دے ناں تو‏ں اردو نعت دا بہت وڈا مجموعہ ا‏‏ے۔

بیرونی حوالے

صائم چشتی رحمۃ اللہ علیہ‎
روشن ستارے (نور الزمان نوری)
میرے محسن علامہ صائم چشتی (مقصود مدنی)
خوشبوئے حسان پروگرام ary qtv
علامہ صائم زندہ اے ( سید یونس شاہ کاظمی)
مقالہ پنجاب یونیورسٹی لاہور ’’علامہ صائم چشتی د‏‏ی نعت گوئی‘‘ (سیدہ نوازش رباب)
پنجابی مقالہ پنجاب یونیورسٹی لاہور ’’صائم چشتی فکر تے فن‘‘(آمنہ احمد)
میرے محسن مصنف محمد مقصود مدنی مطبوعہ چشتی ک‏‏تب خانہ فیصل آباد ص33
علامہ صائم زندہ اے مصنف یونس کاظمی مطبوعہ کاظمی پبلکیشنز راولپنڈی ص 21