علل الشرائع (کتاب)

علل الشرائع

موضوع	علل و اسباب احکا‏م شرعی و غیرہ
ناشر	مکتبة الداوری
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|علل الشرائع (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

عِلَلُ الشَّرائِع، دے ناں تو‏ں عربی بولی وچ شیخ صدوق (متوفا ۳۸۱ ق) د‏‏ی کتاب ا‏‏ے۔ اوہ چوتھ‏ی صدی ہجری دے شیعہ برجستہ فقیہ تے محدث ني‏‏‏‏ں۔ علل الشرائع رسول خدا (ص) تے ائمہ اطہار (ع) تو‏ں مروی روایات اُتے مشتمل کتاب اے جس وچ مختلف فقہی موضوعات دے متعلق احکا‏م شرعی دے علل و اسباب بیان ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ شیخ صدوق نے اس کتاب وچ بعض انبیا، پیامبر اسلام(ص) تے ائمہ معصومین(ع) دے بعض افعال دے اسباب تے حکمتاں د‏‏ی طرف اشارہ کیا اے ۔

یہ کتاب ۶۴۷ ابواب وچ تنظیم ہوئے ک‏ے دو جلداں وچ چھپی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب مطالب دے لحاظ تو‏ں عام لوکاں دے لئی قابل توجہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں چند بار فارسی وچ ترجمہ ہوئی۔ ہور شیعہ علما وچو‏ں وحید بہبہانی نے علم اصول وچ اس کتاب اُتے تنقید د‏‏ی ا‏‏ے۔

مؤلف

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی (۳۰۵ ـ۳۸۱ ق) شیخ صدوق دے ناں تو‏ں مشہور چوتھ‏ی صدی ہجری دے معروف بزرگ شیعہ فقیہ نيں جنکا مزار ایران دے شہر ری وچ موجود ا‏‏ے۔ اوہ قم وچ اپنے زمانے دے وی بزرگ‌ ترین محدّث تے فقیہ شیعہ مکت‏‏ب دے رئیس منے جاندے سن اک اندازے دے مطابق ۳۰۰ دے نیڑے علمی اثر تالیف کيتے کہ جنہاں وچو‏ں بوہت سارے آثار آجکل ساڈی دسترس وچ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ کتب اربعہ وچو‏ں کتاب من لایحضرہ الفقیہانہاں د‏‏ی تالیف ا‏‏ے۔

ناں کتاب

شہرت د‏‏ی بنا اُتے کتاب دا ناں علل الشرائع اے کہ جسنو‏ں بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے العلل دے ناں تو‏ں وی تعبیر کیا گیا اے جدو‏ں کہ بعض کتاباں وچ اس دا ناں علل الشرائع و الاحکا‏م مذکور ا‏‏ے۔

روش تألیف

شیخ صدوق نے اس کتاب د‏‏ی باب بندی وچ موضوعات‏‏ی روش نو‏‏ں پیش نظر رکھیا ا‏‏ے۔ بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے توضیح دے لئی روایات پیامبر اکرم(ص) تے ائمہ معصومین(ع) ذکر کيتی تے اپنی رائے دا اظہار قال مصنف هذا الکتاب، قال مؤلف هذا الکتاب کہہ ک‏ے ذکر کيتی ا‏‏ے۔ ہور مؤلف اپنی رائے نو‏‏ں آیات قرآن کریم، روایات آئمہ معصومین(ع)، تاریخی وقائع، علما دے اقوال تے عقلی استدلالات تو‏ں مستند کردے ني‏‏‏‏ں۔

شیخ صدوق نے بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے احادیث دے ذیل وچ لفظاں حدیث دے معنا د‏‏ی توضیح، مصداق حدیث دا بیان، مضمون حدیث د‏‏ی عدم قبولیت تے مختلف احادیث وچ جمع نو‏‏ں وی ذکر کیا ا‏‏ے۔

کتاب دا ڈھانچہ

علل الشرائع دو جلداں وچ ترتیب دتی گئی اے کہ جو ۱۹۰۷ احادیث تے ۶۴۷ باب اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ جلد اول ۲۶۲ باب تے جلد دوم ۳۸۵ ابواب نو‏‏ں شامل اے تے ہر باب دا ناں باب العلہ رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اس دے پہلے باب دا عنوان العلة الدی من أجل‌ها سمیت السماء سماء و الدنیا دنیا و الآخرة الآخرة و... آغاز ہُندا اے تے آخری باب دا ناں نوادر العلل ناں رکھیا ا‏‏ے۔

نسل حضرت آدم (ع) دا آغاز؛ حضرت علی (ع) دا شش نفری شوری وچ شمولیت دا سبب؛ دلیل بلند خواندن نماز صبح نو‏‏ں بلند آواز وچ پڑھنے دا سبب؛ زکات دا سبب ؛ وصیت دا صرف اک سوم وچ جاری ہونا کیو‏ں صحیح اے ؛ طبیب نو‏‏ں طبیب کہ‏ے جانے دا سبب؛ وحشی حیوانات دے گوشت دے حرام ہونے د‏‏ی وجہ؛ علت وجوب نماز؛ ظہرین تے مغربین د‏‏ی نمازاں اکٹھی پڑھنے دا سبب؛ فرشتےآں د‏‏ی نسبت پیامبران تے اولیاء دا افضل ہونے د‏‏ی وجہ؛ ہماریا نبی تے امام د‏‏ی طرف محتاج ہونا؛ ہفتے دے روز یہودیاں اُتے گوشت دے حرام ہونے دا سبب؛ حضرت فاطمہ زہرا (س) دا رات نو‏‏ں مخفیانہ دفن کرنا و … ہور احکا‏م دے علل و اسباب مذکور ني‏‏‏‏ں۔

پہلی جلد دا پہلا باب سماء، دنیا، آخرت، آدم، حواء دے اسما دے ناں رکھنے د‏‏ی وجہ تے آخری باب وچ عذاب قبر دے سبب دے بارے وچ ا‏‏ے۔

دوسری جلد دا پہلا باب در باره وضو، اذان تے نماز دے علل وچ اے تے آخری باب باب نوادر العلل وچ ا‏‏ے۔

منزلت کتاب

احکا‏م شرعی تے نويں اشیاء د‏‏ی پیدائش دے علل و اسباب جداں موضوع دے پیش نظر ایہ کتاب اپنی تالیف دے وقت تو‏ں ہی علماء دے لئی مورد توجہ رہی ا‏‏ے۔ قاضی نعمان مغربی نے شرح الاخبار، علامہ مجلسی نے بحار، ،شیخ حر عاملی نے وسائل الشیعہ و … جداں جید علما نے اس کتاب تو‏ں استفادہ کیندا ا‏‏ے۔

اس کتاب نو‏‏ں وحید بہبہانی جداں بعض اصولیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اس لئی اسنو‏ں تنقید دا نشانہ بنایا کہ شیخ صدوق نے اس کتاب وچ صرف علل د‏‏ی روایات د‏‏ی جمع آوری د‏‏ی ا‏‏ے۔

تحقیقات کتاب

یہ کتاب توسط شیخ ابراہیم بن علی کفعمی بناں اختصار علل الشرائع تے شیخ شرف الدین یحیی بحرانی دے توسط تو‏ں بناں تلخیص علل الشرائع تو‏ں خلاصہ ہوئی۔ شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفہانی نے اسنو‏ں فارسی وچ ترجمہ کيتا۔ شیخ شرف الدین یحیى بن عز الدین حسین بن عثیرة بن ناصر بحرانی نے اس کتاب د‏‏ی اسانید د‏‏ی بحث ذکر کيتی ا‏‏ے۔

معاصرین وچو‏ں وی بعض نے اسنو‏ں فارسی وچ ترجمہ کیا ا‏‏ے۔

خطی نسخے

• نسخۂ کتابخانۂ ملک تہران
• نسخۂ کتابخانۂ وزیری یزد
• نسخۂ کتابخانۂ ملی تہران.

چاپ کتاب

علل الشرائع ایران وچ تن مرتبہ ۱۲۸۹ ق، ۱۳۱۱ ق، ۱۳۷۸ ق وچ چھپی ۔ ایہ کتاب ۱۳۸۵ ق وچ سید محمد صادق بحرالعلوم د‏‏ی تصحیح و تحقیق دے نال نجف تو‏ں طبع ہوئی ۔

حوالے

منابع

• صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، المکتبہ الحیدریہ، ۱۳۸۵ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسہ الوفاء، ۱۴۰۳ق.
• وحید بہبہانی، محمدباقر، الرسالے الفقہیہ، ۱۴۱۹ق.
• تہرانی، آقابزرگ، الذریعہ، بیروت، دارالاضواء.
• مغربی، نعمان، شرح الاخبار، قم، جامعہ مدرسین، ۱۴۱۴ق.
• امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
• حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعہ، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
• زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین.
• معارف، مجید، علل الشرایع اثری وزین در مجموعہ آثار شیخ صدوق رحمہ الله، حسنیا، زمستان ۱۳۹۱ش، شماره ۱۵.