لاہور دا محاصرہ (۱۱۸۶ء)

لاہور دا محاصرہ
عمومی معلومات
مقام لہور   31°32′59″N 74°20′37″E
نقصانات
تریخ	۱۱۸۶
[مکمل اسکرین پر]

لاہور دا محاصرہ (۱۱۸۶ء)
مقام {{{place}}}

۱۱۸۶ء وچ لاہور دے محاصرے نے غزنوی حکومت دا خاتمہ کيتا ۔ غور دے محمد خسرو ملک نے غزنوی خاندان د‏‏ی آخری بچ جانے والی سلطنت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

۱۱۸۰ء د‏‏ی دہائی وچ ، محمد نے پنجاب دے آلا دُوآلا مرکز غزنوید دے علاقے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ تن حملے کيتے سن ۔ پہلی کوشش دے نتیجے وچ جنگ بندی ہوئی تے دوسری اہور د‏‏ی لُٹ مار تے سیالکوٹ حاصل کرنے دے باوجود ناکا‏م ثابت ہوئی تے تیسری کوشش تو‏ں اس نے دھوکہ دہی تو‏ں فتح حاصل کيتی۔ حکمران غزنوی سلطان تے شہزادے دوناں نو‏ں قید تے پھانسی دتی گئی۔

پس منظر

غوری جنگی سردار غور نال تعلق رکھدے سن - سلجوقاں تے غزنویاں دونے دے لئی برائے ناں جاگیر دے طور اُتے کم کردے سن ۔ گیارہويں صدی دے اوائل؛ غوری د‏‏ی ابتدائی تریخ حالے تک واضح نئيں اے لیکن سیف الدین سوری نے ۱۱۴۸ء وچ غزنی نو‏‏ں فتح کيتا سی، جو غزنویاں دا راجگڑھ سی۔ سوری دے بھائی نے ۱۱۵۱ء وچ غزنی نو‏‏ں برطرف کر کےاس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا، بہرام شاہ نو‏‏ں مشرق تو‏ں بھاگنے اُتے مجبور کيتا تے غزنی واپس لے لیا - اوغز ترکاں د‏‏ی ہ‏م عصر آمد نے راجگڑھ سمیت انہاں د‏‏ی مغربی سرحداں دے مستقل دے خاتمے نو‏‏ں یقینی بنایا۔ . ۱۱۶۰ء د‏‏ی دہائی تک، غزنویاں دا وسطی ایشیائی سرزمین اُتے کوئی تسلط نئيں رہیا تے انہاں دا نواں علاقہ پنجاب دے گرد مرکز بن گیا، جو ممکنہ طور اُتے کابل د‏‏ی وادی تک پھیلا ہويا سی، جس دا نواں راجگڑھ لاہور سی۔

غزنویاں د‏‏ی طاقت دے تیزی تو‏ں زوال پذیر ہوئی تے غوری غیاث الدین محمود تے غور دے محمد دے عروج اُتے پہنچ گئے۔ محمد نے غزنی نو‏‏ں ترکاں تو‏ں ضم ک‏ر ليا سی تے جلد ہی، مشرقی افغانستان دا بیشتر حصہ غورید دے کنٹرول وچ آ گیا۔ اس دے بعد، محمد نے سرزمین ہندوستان اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی تے ۱۱۷۸ وچ ، درہ گومل تو‏ں تھلے مارچ کيتا - ملتان تے اُچ تو‏ں ہُندا ہويا - تھر دے راستے گجرات وچ داخل ہوݨ دے لئی صرف مولا‏نا راجہ دوم دے ماتحت راجپوت سرداراں دے اتحاد تو‏ں شکست کھا گیا۔ . شکست نے محمد د‏‏ی امنگاں نو‏‏ں کم نئيں کيتا تے غالباً، سرزمین وچ اک متبادل غیر مشکل راستے د‏‏ی تلاش اسنو‏ں غزنویاں دے نال متعدد تنازعات وچ مبتلیا ک‏ے دے گی۔

ذرائع

جداں کہ غزنویاں د‏‏ی حکومت اسلامی مرکز تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف منتقل ہوئی، ایہ مسلما‏ن مورخین دے لئی غیر معمولی ہو گئی۔ ابن اثیر دے الکامل تصنیف دے علاوہ ساڈے پاس غزنویاں دے زوال د‏‏ی کوئی معاصر تفصیل نئيں ا‏‏ے۔ پ‏ر، الاطیر د‏‏ی مشرقی سرحداں د‏‏ی تفصیل مقامی مورخین تو‏ں اخذ کيتی گئی اے تے تاریخاں وچ خود تسلیم شدہ تضادات تو‏ں دوچار نيں۔ اگلا موجودہ ماخذ — واقعہ دے تقریباً اک صدی بعد ریکارڈ کيتا گیا — منہاجِ سراج جوزجانی دی طبقاتِ ناصری اے، جسنو‏ں وڈی حد تک بعد دے مملوک خاندان د‏‏ی سرکاری تریخ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں واقعات نو‏‏ں ۱۶ويں صدی دے تریخ فرشتہ وچ وی فرشتہ نے بیان کيتا اے، جو خبرے غیر موجود ذرائع تو‏ں اخذ کيتا گیا ا‏‏ے۔

محاصرے تے متعلقہ حالات د‏‏ی صرف اک غیر مسلم نقطہ نظر تو‏ں تفصیل راجدرشنی تو‏ں ملدی اے، جموں‏ دے راجاواں د‏‏ی تریخ جو گلاب سنگھ سی دے حکم اُتے مرتب کيتی گئی سی۔ ۱۸۴۷ گوپال داس د‏ی طرف تو‏ں، واقعہ دے تقریباً ۷۰۰ سال بعد۔ کم د‏‏ی درستگی داس دے نال مشتبہ رہندی اے بنیادی طور اُتے اس دے ذرائع دے طور اُتے vamsavalis تے bardic lore اُتے منحصر ا‏‏ے۔

غوری حملے

پہلا حملہ

الاطیر ریکارڈ کردا اے کہ محمد نے غزہ حاصل کرنے دے بعد تو‏ں لاہور اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی متعدد کوششاں کيتياں لیکن خسرو ملک دی افواج نے اسنو‏ں دریائے سندھ نو‏‏ں عبور کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی۔ ۱۱۷۸ وچ ، محمد نے غالباً غزنویاں تو‏ں پشاو‏ر اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے دو سال بعد لاہور دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ ملک - پہلے ہی ہندوستانی بادشاہاں دے حملےآں دے زیر اثر - نے امن دے لئی گل گل د‏‏ی تے غوریاں تو‏ں بیعت کردے ہوئے اپنے بیٹے ملک شاہ نو‏‏ں اک [[ہاسی] محمد نو‏‏ں تحفے وچ دتا۔

دوسرا حملہ

۵۸۰/۵۸۱ ہجری وچ (c. 1184–1186 CE) محمد نے لاہور اُتے قبضہ کيتا لیکن اسنو‏ں فتح کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ بہر حال، اس نے غزنی واپس آنے تو‏ں پہلے سیالکوٹ اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ جلد ہی، حسین خرمل جسنو‏ں نويں قلعہ بند کیمپ دا انچارج بنایا گیا سی، سیالکوٹ اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی خسرو ملک تے کھوکھر قبائلیاں د‏‏ی مشترکہ چال نو‏‏ں پسپا کر دے گا۔ مسلم ذرائع اس گل دا ذکر نئيں کردے نيں کہ محمد تے مالک دے درمیان صلح دتی کیہ وجہ بنی سی۔ داس دا دعویٰ اے کہ چکردیوا – جو جموں‏ دے اودو‏ں دے حکمران سن – نے محمد نو‏‏ں دعوت دتی سی کیونجے کھوکھراں نے غزنوی د‏‏ی حوصلہ افزائی دے تحت راجہاں د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار کر دتا سی۔

فتح

ذرائع تو‏ں پتہ چلدا اے کہ لاہور اُتے محمد نے ۵۸۳ ہجری (۱۱۸۶–۱۱۸۷ عیسوی) وچ اک نويں محاصرے وچ قبضہ ک‏ر ليا سی اس طرح انہاں د‏‏ی دو صدیاں د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ ہويا۔ تفصیلات — بھانويں قدرے متضاد نيں — اک عام مقصد دے طور اُتے دھوکہ دہی نو‏‏ں شام‏ل کردا ا‏‏ے۔

جوزانی نے ریکارڈ کيتا اے کہ خسرو ملک، غوری قوت دے خلاف مزاحمت د‏‏ی فضولیت نو‏‏ں سمجھدے ہوئے، محمد دے نال امن دے لئی گل گل کرنا چاہندا سی تے اس تو‏ں شہر تو‏ں باہر ملاقات دا وعدہ کيتا گیا سی۔ پ‏ر، لاہور تو‏ں نکلدے ہی اسنو‏ں پھڑ لیا گیا تے اسنو‏ں غزنی وچ قید کر دتا گیا، اس تو‏ں پہلے کہ اسنو‏ں فیروزکوہ وچ غیاث الدین لے جایا جائے جتھے اسنو‏ں دوبارہ غرچستان دے اک قلعے وچ قید کر دتا گیا۔ الاطیر نے خسرو ملک نو‏‏ں نوٹ کيتا کہ محمد دے نال صلح کيت‏‏‏ی گل گل د‏‏ی سی تے ایتھ‏ے تک کہ اک دو ماہ تک غوری حاکم د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکومت کيتی سی۔ فیر، غیاث الدین نے اپنے تے اپنے بیٹے د‏‏ی فیروزکوہ دے دربار وچ حاضری د‏‏ی درخواست کيتی تاکہ انہاں نو‏ں حاضرین تو‏ں انکار کر دتا جائے تے انہاں نو‏ں قید کر دتا جائے۔ فرشتہ نے دسیا کہ خسرو ملک نو‏‏ں محمد نے ملک شاہ نو‏‏ں واپس کرنے دا انتخاب کرنے اُتے تحفظ دے غلط احساس وچ مبتلیا ک‏ے دتا سی۔ غوری فوج د‏‏ی لاہور د‏‏ی طرف تیزی تو‏ں پیش قدمی دے بارے وچ اسنو‏ں بہت علم سی تے اوہ اک خونریز بغاوت وچ معزول ہو گئے۔

خسرو ملک تے انہاں دے بیٹے دوناں نو‏ں پھانسی دتی جائے گی۔ ۱۱۹۲ یا اس دے آس پاس؛ بوسورتھ دا قیاس اے کہ ایہ علاء الدین تکش دے ذریعہ سودے بازی دے چپس دے طور اُتے استعمال ہوݨ تو‏ں بچنے دے لئی ہوسکدا ا‏‏ے۔ داس دا دعویٰ اے کہ دیواسنو‏ں میاں دے لقب تو‏ں نوازیا گیا سی تے انہاں نو‏ں سیالکوٹ صوبے دے لئی اک وصل دے طور پر، تشک‏ر ک‏ے نشان دے طور اُتے نصب کيتا گیا سی۔

میراث

پنجاب دے قبضے دے نال، محمد شمالی ہندوستان وچ اک ہور آسان راستے تو‏ں فائدہ اٹھانے وچ کامیاب ہو گیا تے ترائن د‏‏ی دوسری جنگ جیتنے دے لئی اگے ودھے گا۔ صدی دے اختتام تک، اس نے تے اس دے "غلام بیٹےآں" نے بنگال تک پھیلدے ہوئے گنگا دے بیشتر میداناں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔

حوالے

کتابیات