وولگا تاتار

قازار تاتار دی 18ویں صدی دی اک مورت

وولگا تاتار ، تاتاریاں دا اک گروہ تے حصہ اے جہڑے زیادہ تر کوہ یورال دے گھبلے علاقے چ رہندے نیں ۔

قازان تاتار

وولگا تاتاراں دی اکثریت قازان تاتار نیں ۔ ایہہ روس دی مسلمان ریاست تاتارستان دی اکثریتی آبادی نیں ۔

11وں توں 16ویں صدی عیسوی دے دوران اج دے روس تے قازقستاندے علاقےآں چ کئی ترک قبیلے رہندے سن ۔ اج دے تاتارستان دے علاقےآں چ ووگا بلغار آباد سن ، جنہاں دی اصلیت غیر وا‏ضع اے ، پر اینہاں نوں تریخ دان ترک نسل دا دسدے نیں ۔ بلغار 8ویں صدی عیسوی چ دریائے وولگا د علاقےآں چ آباد ہوئے تے سن 922ء چ خلافت عباسیہ ولوں گھلے گئے اک مبلغ احمد ابن فضلان دی کوششاں نال اسلام قبول کیتا ۔ دریائے وولگا دے علاقے چ بلغار سیتھی تے فن اوگری لوکاں چ رل مل گئے ۔ منگولاں دے 1241ء توں یورپ تے حملے مگروں ، وولگا بلغاریہ توں شکست ہوئی تے اسنوں تباہ تے برباد کر دتا گیا تے اس دے علاقے نوں طلائی اردو چ شامل کر لیا گیا ۔

وولگا بلغاریہ دی کجھ ای آبادی منگولاں دی قتل و غارت توں بچی ، جہڑی تقریبا ساری دی ساری اتلے علاقےآں ول چلی گئی ۔ پر بعد چ امن دے ویلے چ اینہاں بلغاراں تے طلائی اردو دے قپچاق تاتاراں وچکار کجھ حد تک رل مل ہویا ۔ بلغاراں نے قپچاق بولی اختیار کر لئی تے تاتار دا نسلی ناں اپنا لیا (کئی تھانواں تے ناں بلغار وی ورتیا جاندا رہیا) تے ایسے دوران حملہ آور منگولاں تے تاتاراں نے اسلام قبول کر لیا ۔ دو صدیاں مگروں طلائی اردو سلطنت بکھر گئی تے ایہہ علاقہ خانان قازان دے ناں نال اک آزار ریاست بن گیا ، جس تے 1552ء چ روسی سلطنت نے مل مار لیا تے اج تک ایہہ علاقہ روس دے مل ہیٹھ اے ۔ تریخ داناں چ اختلافی مسئلہ اے کہ بلغاراں تے تاتاراں دی کس حد تک رل مل ہوئی تے اج دے قازان تاتاراں دے مورثاں (آباو اجداد) چ ہر گروہ دا کنا حصہ اے ۔ ایہہ منیا جاندا اے اے کہ اینہاں دی وڈی گنتی سدھی بلغاراں دی اولاد چوں اے ۔ پر کجھ قپچاقاں دی بولی تے قومیت (ناں) دی بنیاد تے اج دے تاتاراں تے اینہاں دے اثر تے زور دیندے نیں ۔ تے کجھ دوجے بلغار ورثے تے زور دیندے نیں تے کدی کدی قازان تاتاراں نوں بلغاراں دے کسے حد تک برابر قرار دیندے نیں ۔ اوہ کیندے نیں اگرچہ وولگا بلغار اپنی بولی تے ناں برقرار نئیں رکھ سکے پر اینہاں دا مذہب تے پرانی ثقافت تے موجود اے ۔ ایہہ نظریہ رکھن آلے مفکران دے موجب ، وولگا بلغاریہ دی فتح دے مگروں وولگا بلغار بوہت گھٹ منگولاں تے ترکاں چ رلے ، خاص طور تے اتلے علاقےآں چ جہڑا کہ تاتارستان بنیا ۔ کجھ لوک نسلی ناں تاتار توں بلغار کرن دی حمایت وی کردے نیں - جہڑی بلغارازم ناں دی تحریک اے ۔

آبادی دے اعداد و شمار

1910ء چ قازان تاتاراں دی قازان دے علاقے چ گنتی 5 لکھ دے نیڑے سی ۔ اینہاں دی 15،000 دی گنتی گھبلے [[[روس]] چ ریازان ول ہجرت کر گئی یاں 16ویں تے 17ویں صدی عیسوی چ لتھوانیا (ولنیوس ، گرودنو تے پودولیا) چ آباد ہو گئی ۔ 2،000 دے نیڑے قازان تاتار سینٹ پیٹرزبرگ چ آباد ہو گئے ، جتھے اوہ زیادہ تر گاڑی بان تے ریسٹورنٹاں چ ویٹراں دے کم کردے سن ۔

قازان تاتاراں دی گنتی 70 لکھ دے نیڑے اے جہڑے زیادہ تر روس تے سابق سویت یونین دیاں ریاستاں چ وسدے نیں ۔ جدوں کہ اینہاں دی وڈی گنتی (تقریبا 20 لکھ) تاتارستان تے گوانڈھ دے علاقےآں چ رہندی اے ۔ قازان تاتاراں دی اک چنگی بھلی گنتی وسطی ایشیا ، سائبیریا تے قفقاز چ وسدی اے ۔ تاتارستان دے باہر شہری علاقےآں جدان ماسکو ، سینٹ پیٹرزبرگ ، نیژنی نووگورد ، اوفا تے لہندے سائبیریا تے یورال دے شہراں چ تاتاری عام طور تے پہلی بولی دے طور تے روسی بولی بولدے نیں ۔

نوقرات تاتار

نوقرات تاتار روس دے کیروف اوبلاست تے تاتارستان چ رہندے نیں ۔ اینہاں دے [تاتاری]] بولی دے لہجے چ کافی ماری بولی دے لفظ نیں تے ایہہ فن اوگری ماری لوکاں نال رلے ملے ہوئے نیں ۔ سن 2002ء چ اینہاں دی گنتی 5 ہزار سی ۔

پرم (اوستیاک) تاتار

پرم تاتار یاں اوستیاک تاتار روس دے علاقے پرم کرائی چ وسن آلے قازان تاتاراں نوں آکھیا جاندا اے ۔ اینہاں چوں کجھ کومی پرمیاک لوکاں دے رلے نال وی نیں ۔ کجھ تاتاراں جداں ذکیئیف نے اینہاں نوں اوستیاک دا ناں دتا اے ۔ سن 2002ء چ اینہاں دی گنتی 2 لکھ سی ۔

کیراشین تاتار

خانان قازان دے 16ویں صدی عیسوی چ سقوط دے مگروں بوہت سارے قازان تاتاراں نوں روسی زار ایوان گروزنی دے حکم تے زبردستی سعائی بنایا گیا تے بعد چ 18وین صدی عیسوی چ وی اینہاں نوں جبری عیسائی بنایا گیا ، ایہہ سعائی تاتاری کیراشین تاتار آکھواندے نیں ۔

کجھ سائنسداناں اس گل دی حمایت کردے نیں کہ کیراشین تاتاراں دے آباو آجداد سوآر سن ، جنہاں نوں آرمینیاں نے 6ویں صدی عیسوی چ سعائی بنایا جدوں اوہ قفقاز چ رہندے سن ۔ سوآر دوجے قبیلےآں وانگ بعد چ مسلمان ہوگئے تے وولگا بلغار بن گئے تے بعد چ اج دے چواش (جہڑے زیادہ تر سعائی نیں]] تے قازان تاتار (جہڑے زیاردہ مسلمان نیں ) بن گئے ۔

کیرشین تاتار سارے تاتارستان چ رہندے نیں ۔ ہن اوہ تاتاراں تے چوواشاں دے وچکار برابر آنا چآہندے نیں ۔ 80 سالاں دی لادین سویت حکومت نے دونہاں مذہباں دے منن آلے تاتاراں نوں اونا مھہبی نئیں رہن دتا جنے اوہ پہلے سن ۔ تاتاراں تے کیراشین تاتاراں وچکار سبتوں وڈا اکو فرق روسی ناں نیں ۔

طلائی اردو چ کجھ ترک قبیلے (کومان) 13ویں تے 14ویں صدی عیسوی چ سعائی ہو گئے ۔ اوس ویلے دیاں کجھ کجھ عبادتاں ، اج دیاں کیراشین عبادتاں وانگ نیں ، پر اس گل بارے کوئی معلومات نئیں کہ سعائی کوماناں تے اج دے کیراشیناں وچکار ہوئی تعلق سی ۔

نغائے بیک

نغائے بیک اوہ تاتاری نیں جہڑے کاسک (سرحدی محافظ) بن گئے ، جہڑے عام طور تے روسی آرتھوڈکس سعائی نیں تے کوہ یورال چ رہندے نیں ۔ ایہہ 17ویں تے 18ویں صدی عیسوی چ روسی سلطنت دی قازقستان نال سرحد دے پہرے دار سن ۔ نغائے بیک دعوی کردے نیں کہ اوہ تاتاری کیتے کئے اوگری میگیار قبیلےآں دی نسل چوں نیں ، جنہاں نے پانومی میداناں (ھنگری) ول ہجرت نئیں کیتی ۔

روس چ نغائے بیکاں دے سبتوں وڈے پنڈ دا ناں پاریژ (پیرس) اے جسدا ناں فرانس دے راجگھر پیرس دے ناں تے اے ۔ اس دی وجہ نغائے بیکاں دا نیپولین دیاں جنگاں چ حصہ لینا اے ۔

تپتیر تاتار

تپتیر تاتار وی نغائے بیکاں وانگ نیں پر ایہہ سنی مسلمان نیں ۔ تپتیر تاتار روسی یاں باشکیر [[بولیاں بولدے نیں ۔ مشار تے فن مفکراں موجب تپتیر تاتار مشاراں دا حصہ نیں ، جہڑے خانان قازان دے خاتمے مگروں روسی سرحدی محافظاں دے دستےآں چ خدمات سرانجام دین لئی کوہ یورال تے دریائے یورال دے علاقےآں ول ہجرت کر کئے ۔

مشار تاتار

مشار تاتار وولگا تاتاراں دا اک گروہ اے ۔ ایہہ برتا تے کجھ دوجے قپچاق لوکاں دے رلے دی نسل چوں نیں ، ایہہ دریائے اوکا دے گھب دے علاقے چ مشار یورت چ وسدے سن ۔ فیر اینہاں چ ہور مقامی فن اوگری تے سلاو قیبلےآں دا رلا ہویا ۔ ایہہ تاتاری بولی دا لہندا لہجہ بولدے نیں ۔ شروع توں ایہہ روس دے تمبوو ، پینزا ، ریازان اوبلاستاں ، تے مردویا تے تاتارستان دے کجھ لہندے ضلعےآں چ وسدے سن ۔ بعد چ خانان قازان دے سقوط مگروں اینہاں چوں کجھ چڑھدے چ دکھنی تاتارستان تے باشکیرستان چ وس گئے ، جتھے اینہاں نوں مشاریاک آکھیا جان لگا ۔

قاسم تاتار

قاسم تاتار مشار تاتار نیں جہڑے 1396ء چ دریائے اوکا دے لہندے چ ریازان راجواڑے دے لاگے اچے علاقے مشوریا پہاڑی قلعے چ آباد ہو گئے سن ۔ تے خانان قاسم دی ریاست قائم کیتی سی ۔ سوزدال دی جنگ مگروں کجھ قازان تاتار اشرافیہ دے ٹبر وی اینہاں نال شامل ہو گئے ۔ ایس ویلے قاسم تاتاراں دی گنتی 1100 دے نیڑے اے ۔

ہور ویکھو

• قازان تاتار
• تاتاری
• کیراشین تاتار
• نغائے بیک

حوالے