وکیع بن جراح
امام وکیع بن الجراح مشہور محدث تے فقیہ سن ۔
ناں
[سودھو]ابو سفيان وكيع بن الجراح بن مليح بن عدی بن فرس بن سفيان بن الحارث بن عمرو ابن عبيد بن رؤاس الرؤاسی۔
ولادت
[سودھو]وکیع بن جراح دی ولادت 129ھ بمطابق 746ء وچ ہوئی۔ خطیب بغدادی نے وکیع دا قول نقل کيتا اے کہ اوہ کہندے سن ۔ ”میری ولادت 128ھ وچ ہوئی۔“ اصل دے نیشاپور تے بقول بعض سندھ دے باشندہ سن ۔
بطور محدث
[سودھو]حدیث دے امام تے حافظ وثقہ، زاہد عابد، اکابر تبع تابعین وچوں امام شافعی و امام احمد دے شیخ سن ،فنِ حدیث دے ارکان وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ امام احمد بن حنبل نوں انہاں دی شاگردی اُتے فخر سی۔ بخاری و مسلم وچ اکثر انہاں دی روایت توں حدیثاں مذکور نيں۔ فنِ حدیث و رجال دے متعلق انہاں دی روایتاں تے راواں نہایت مستند خیال کيتیاں جاندیاں نيں۔
فقہ دا علم امام ابو حنیفہ توں حاصل کيتا تے حدیث نوں امام ابو حنیفہ تے امام ابو یوسف وزفر و ابن جریح و سفیان ثوری و سفیان بن عینیہ و تے زاعی و اعمش وغیر اسيں توں سنااور آپ توں عبد اللہ بن مبارک ویحییٰ بن اکثم وامام احمد بن حنبل ویحییٰ بن معین وعلی بن مدینی و ابن راہویہ و احمد بن منبع تے آپ دے بیٹے سفیان وغیرہ محدثین نے سنیا تے اصحاب صحاح ستہ نے آپ توں تخریج کیتی۔
زہد ورع
[سودھو]ابن اکتم کہندے نيں کہ ميں نے حضر و سفر وچ آپ دی صحبت کیتی۔ آپ ہمیشہ روزہ رکھنے تے ہر رات قرآن دا ختم کردے سن تے جدوں تک تیسر ا حصہ قرآن دا نہ پڑھ لیندے نہ سوندے فیر اخیر رات نوں اٹھیا کھڑے ہُندے۔ یحییٰ بن معین کہندے نيں کہ ميں نے وکیع توں کوئی افضل نئيں دیکھیا۔ اس اُتے لوگون نے کہیا کہ کیہ ابن مبارک نوں وی نئيں فرمایاکہ ابن مبارک دے بے شک فضل اے لیکن ميں نے وکیع توں کوئی افضل نئيں دیکھیا۔ آپ دا دستو ر سی کہ قبلہ دے سامنے بیٹھ کر حدیث نوں یاد کردے تے رات نوں کھڑے ہُندے تے پے در پے حدیث نوں لاندے تے امام ابو حنیفہ دے قول اُتے فتویٰ دیندے تے یحییٰ بن سعید قطان آپ دے قول اُتے فتویٰ دیندے سن ۔ امام احمد کہندے کہ ميں نے علم دا دعویٰ کر نے والا زیادہ تر آپ توں کوئی نئيں دیکھیا۔
استاداں
[سودھو]یہ امام ابو حنیفہ دے شاگردِ خاص سن تے انہاں توں بہت ساریاں حدیثاں سنی سن۔ خطیب بغدادی نے لکھیا اے کہ اکثر امام صاحب دے قول دے موافق فتوی دیندے سن ۔ علامہ ذہبی نے وی اس دی تصدیق دی اے۔ وکیع نے ابو حنیفہ توں اختلاف وی کيتا جسنوں ترمذی اپنی سنن وچ لکھے نيں:
"ميں نے یوسف بن عیسیٰ نوں ایہ حدیث وکیع دے حوالے توں روایت کردے ہوئے سنا، انہاں نے فرمایا کہ اس مسئلے وچ اہل رائے دا قول نہ دیکھو اس لئی کہ نشان لگانا (یعنی اشعار) سنت اے تے اہل رائے دا قول بدعت اے۔ امام ترمذی فرماندے نيں کہ ميں نے ابوسائب توں سنیا اوہ کہندے نيں اسيں وکیع دے پاس سن کہ انہاں نے اہل رائے وچوں اک شخص توں کہیا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اشعار کيتا (یعنی نشان لگایا) تے امام ابوحنیفہ فرماندے نيں کہ ایہ مثلہ اے، اس اُتے وکیع غصے وچ آگئے تے فرمایا وچ تسيں توں کہندا ہاں کہ نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا تے تسيں کہندے ہوئے کہ ابراہیم نخعی نے ایويں کہیا، تسيں اس قابل ہوئے کہ توانوں قید کر دتا جائے ایتھے تک کہ تسيں اپنے اس قول توں رجوع کرلو۔"[۱]
انہاں نے امام ابو حنیفہ تے ابو یوسف توں وی حدیث دی سماعت کيتی سی۔ تے بغدادی نے انہاں دا شمار امام ابو حنیفہ دے تلامذہ وچ کیہ اے۔ عبد الرحمن اوزاعی تے سفیان ثوری وی انہاں دے استاذ سن ۔
تلامذہ
[سودھو]ان دے تلامذہ دی لسٹ وی بہت طویل اے۔
علی بن مدینی، عبد اللہ بن مبارک، محمد بن ادریس شافعی، یحییٰ بن معین، احمد بن حنبل، قتیبہ بن سعید تے ابو بکر بن شیبہ جداں ممتاز محدثین کرام تے ائمہ عظام شامل نيں۔
تصنیفات
[سودھو]وکیع بن جراح دیاں لکھتاں دے سلسلہ وچ ارباب سیر اورتذکرہ نگاراں نے خاموشی اختیار کيتی اے، چند اک ناں حسب ذیل نيں:
- تفسیر القرآن
- السنن
- المعرفۃ والتریخ
- الزہد
وفات
[سودھو]آپ نے ستر سال دی عمر وچ 197ھ بمطابق 812ء وچ وفات پائی۔[۲]