پنجابی قصے
پنجابی قِصہ (جمع: قصے)، پنجابی زبان تے پنجابی ادب وچ زبانی قصہ گوئی دا فن اے جو جنوبی ایشیا وچ جزیرہ نما عرب تے ایران توں پہنچیا۔
جتھے اک پاسے قصے مسلمان تے قدیم ایرانی وِرثے دی عکاسی کردے نيں جیہدے تحت زبان زد عام محبت، بہادری، عزت نفس تے اخلاقی برتری بیان ہوئی اے، ایہناں وچ اس قدر سنجیدگی پائی گئی اے کہ اوہ مذہبی حدود عبور کرکے اک غیر مذہبی شکل اختیار کرگئے سن جدوں اوہ ہندوستان وچ داخل ہوئے۔ ایہناں قِصےآں وچ ماقبل اسلام پنجابی رہتل تے لوک کہاݨیاں شامل ہوگئیاں۔
لفظیات[سودھو]
لفظ قصہ عربی زبان دا اک لفظ اے جیہدا مطلب داستانِ رزم یا لوک کہانی اے۔ ایہ تقریبن سَبھ جنوب ایشیائی زباناں اُتے اثر انداز ہويا اے، بالخصوص پنجابی، اردو تے ہِندی اُتے۔ غیر رسمی استعمال کیتی صورت وچ قصہ توں مراد دلچسپ کہانی یا افسانہ اے۔
قِصے تے پنجابی رہتل[سودھو]
پنجابی زبان تے پنجابی ادب قصے لئی شہرت رکھدے نيں۔ ایہناں وِچوں زیادہ تر دا موضوع محبت، وارفتگی، غداری، قربانی، سماجی اقدار تے وسیع نظام دے خلاف عام آدمی دی بغاوت اے۔ پنجابی روایات وچ بھائی چارے، دوستی، وفاداری، محبت تے قول نوں کافی اہمیت حاصل اے تے ایہی قِصےآں وچ کلیدی حیثیت رکھدے نيں۔
قِصے لوک موسیقی اُتے اثر انداز ہوئے نيں تے اوہدی دی گہرائی تے ساخت لئی معاون رہے نيں۔ ایہ روایات تے داستاناں نسل در نسل زبانی تے تحریری شکلاں وچ منتقل ہُندیاں رہیاں نيں تے ایہ اکثر بچےآں نوں سݨائیاں جاݨ والیاں کہاݨیاں یا موسیقی نال عوامی نغمےآں دا حِصہ بݨے رہے نيں۔
ہر قِصہ، جے اوہنوں عوام دے سامنے پیش کرنا ہووے تاں اپنے آپ وچ منفرد لوازم رکھدا اے۔ جو شخص گا کے یا بیانیہ کہہ سکدا ہووے، ضروری نئيں کہ قِصے نوں دوسرےآں تک پہنچا سکدا اے۔ سرود دی ندائی پہنچ تے صحیح توقفات، جے ادائیگی وچ بے اعتدالی دا شکار نیں تاں پیش کرن والے نوں بے دم کر کے اگے جاری رکھنا دشوار بنا دیندا اے۔ زیادہ تر جدید پنجابی موسیقی دے مقررہ گشت (جیہناں نوں گمراہ کن انداز وچ بھنگڑا کہیا جاندا اے) قصے دی روایات تے قدیم بیانیاں توں اُپج کر آئے نيں۔ قصے دے بارے وچ اک دعوا ایہ وی اے کہ ایہ پنجابی وچ لکھی گئی بہترین شاعری اے۔
قصےآں اُتے مبنی شاعری[سودھو]
وارث شاہ (1722ء–1798ء) دا قصہ ہیر رانجھا (جیہدا رسمی ناں قصہ ہیر اے) اپنے وقت دا بہترین قِصہ سمجھیا جاندا اے۔ پنجابی رہتل اُتے قصےآں دا اثر اس قدر گہرا اے کہ مذہبی قائدین تے انقلابی، جداں کہ بابا فرید تے گرو گوبند سنگھ اپنے پیغامات وچ قصےآں دا حوالہ دے چکے نيں۔ پنجاب وچ کئی نسلاں، روحانی رہنماواں تے سماجی کارکناں دیاں کئی پشتاں، خدا دے پیغام نوں نوعمراں دی محبت بھری داستاناں نال جوڑدیاں آئیاں نيں۔ ايسے توں پنجاب وچ تصوف دی تحریک نوں تقویت ملی اے۔
سَبھ توں مقبول لکھاری/شاعر جیہنے پنجابی صوفی قِصے لِکھے نيں اوہ بلھے شاہ (1680ء-1758ء) سن۔ اوہناں دا کلام اس قدر مقبول اے کہ اوہ نوجواناں تے بزُرگاں وچ یکساں طور اُتے مقبول اے۔ حالیہ عرصے وچ جنوبی ایشیا دے گلوکاراں نے لوک گیتاں دا اپنے گائے گیتاں وچ بکثرت استعمال کيتا اے۔ مثلن کلدیپ مانک تے دیو تھریکے والا نے تقریبن ہر قِصے نوں گایا۔ حالیہ عرصے وچ اک موسیقی البم ربی جیہنوں ربی شیرگل نے گایا سی، اوہدے وچ اک گیت سی، بُلھیا کِیہ جاݨاں میں کوݨ، جیہنوں بلھے شاہ نے لکھیا سی، گلوکار ابرار الحق نے وی اپنے گیت "تیرے رنگ رنگ" وچ بُلھے شاہ دیاں ایہناں لائناں نوں شامل کیتا سی۔ کچھ عرصہ پہلاں پنجابی گلوکار، ہربھجن مان نے مرزا صاحباں دی کہاݨی نوں نويں سِرے توں پیش کيتا سی، جو پیلو دی تخلیق سی۔ پنجاب، پاکستان دے ضلع منڈی بہاؤالدین دے پنجابی لکھاری دائم اقبال دائم نے وی کئی قصےآں نوں پنجابی بولی وچ لکھیا جیہناں وچ مرزا صاحباں، لیلا مجنوں، سوہنی مہینوال دے قِصے شامل نیں۔ دائم اقبال دی شہرت دا سبَب "شاہنامہ"، "کربلا" تے "کمبل پوش" ورگیاں تحریراں نيں۔
مشہور قصے[سودھو]
تقریبن سَبھ پنجابی قِصے مسلمان شاعراں نے لِکھے نيں۔ اوہناں نے قدیم اردو دے الفاظ وی ورتے نیں۔ سَبھ توں مشہور چند قصے ایتھے تھلے درج نيں:
- مرزا صاحباں از پیلو
- ہیر رانجھا از وارث شاہ
- سوہنی مہینوال
- سسی پنوں از ہاشم شاہ
- شیریں فرہاد
- یوسف زلیخا از حافظ برخوردار
- لیلا مجنوں
- پورن بھگت از قادریار
- دلا بھٹی
- ڈھول سمی
- کولان
- منو گگو
- استاد ہرمن
- جٹ پرمز
باہرلے جوڑ[سودھو]
- ApnaOrg offers one of the most reliable but largely incomplete list of Punjabi literature and music.
- Punjabi People & Old Stories Network of Punjabi People