ڈیری فارمنگ
ڈیئری فارمنگ، دُدھ دی طویل مدتی پیداوار لئی کھیتی باڑی دی اک کلاس اے، جس اُتے عمل کيتا جاندا اے (یا تاں فارم اُتے یا ڈیری پلانٹ اُتے، جیہناں وچوں کسے نوں ڈیری کہیا جا سکدا اے) ڈیری مصنوعات دی حتمی فروخت دے لئی۔ ڈیری فارمنگ دی اک تریخ اے جو یورپ تے افریقہ دے بوہت سارے خطےآں وچ ، ستويں صدی ق م دے آس پاس، ابتدائی نوولیتھک دور تک جاندی اے۔ 20ويں صدی توں پہلے چھوٹے کھیتاں وچ دُدھ دا کم ہتھ توں کيتا جاندا سی۔ 20ويں صدی دے اوائل وچ ، دُدھ دینے دا عمل وڈے پیمانے اُتے ڈیری فارماں وچ اختراعات دے نال کيتا جاندا سی جنہاں وچ روٹری پارلر، دُدھ دینے والی پائپ لائن، تے خودکار دُدھ دینے دے نظام شامل سن جو 1990 دی دہائی دے اوائل وچ تجارتی طور اُتے تیار کيتے گئے سن۔
19ويں صدی دے آخر وچ ریفریجریشن ٹیکنالوجی دی آمد دے نال دُدھ دے تحفظ دے طریقےآں وچ بہتری آئی اے، جس وچ براہ راست توسیعی ریفریجریشن تے پلیٹ ہیٹ ایکسچینجر شامل سن ۔ کولنگ دے انہاں طریقےآں توں ڈیری فارمز نوں بیکٹیریا دی افزائش تے نمی دی وجہ توں خراب ہوݨ نوں کم کرکے دُدھ نوں محفوظ رکھنے دی اجازت ملی۔
دنیا بھر وچ ، بھارت، امریکا، چین، تے نیوزی لینڈ سمیت کئی ملکاں وچ ڈیری دی معروف صنعتاں دُدھ دے اہم پروڈیوسرز، برآمد کنندگان تے درآمد کنندگان دے طور اُتے کم کردیاں نيں۔ 20ويں صدی دے اواخر توں، دنیا بھر وچ دُدھ دی کل پیداوار وچ عام طور اُتے وادھا ہويا اے، FAO دے مطابق 2017 وچ تقریباً 827,884,000 ٹن دُدھ پیدا ہويا۔
میسی گیس دی وجہ توں کھاد نوں ٹھکانے لگانے تے فضائی آلودگی دے ذریعے دیکھے جانے والے ڈیری صنعتاں دے ذریعہ پیدا ہوݨ والے فضلہ دی پیداوار دی مقدار اُتے کافی تشویش پائی جاندی اے۔ ماحولیاتی نتائج نوں متاثر کرنے دے لئی زرعی گرین ہاؤس گیساں دے اخراج وچ صنعت دے کردار نوں وی نوٹ کيتا گیا اے۔ ڈیری مویشیاں دے ذریعے خارج ہوݨ والے فاسفورس دی مقدار نوں کنٹرول کرنے دے لئی وکھ وکھ اقدامات کيتے گئے نيں۔ rBST دا استعمال وی متنازعہ رہیا اے۔ جانوراں دی فلاح و بہبود دے کارکناں دی طرف توں عام طور اُتے ڈیری فارمنگ نوں شدید جانوراں دی فارمنگ دے ذریعے ڈیری گایاں اُتے عائد صحت دے مسائل دی وجہ توں تنقید دا نشانہ بنایا جاندا اے۔
عام سپیسیز
[سودھو]حالانکہ کسے وی جیو دے ددھّ دا اتپادن ہو سکدا ہے، وپارک ڈیئری فارماں خاس تور تے اکّ پرجاتی دے ادیوگ ہن۔ وکست دیشاں وچ، ڈیئری فارماں وچّ آم تور تے ودھّ پیداوار والیاں ڈیئری گاواں شامل ہندیاں ہن۔ وپارک ڈیئری پھارمنگ وچّ ورتیاں جاندیاں ہور کسماں وچّ بکریاں، بھیڈاں اتے اوٹھ شامل ہن۔ اٹلی وچّ گدھے دیاں ڈائریاں ہرمنپیاری وچّ ودھ رہیاں ہن جو منکھی بچیاں لئی اکّ بدلویں سروت پیدا کردیاں ہن۔
تریخ
[سودھو]
جدوں پشوآں نوں 11,000 سال پہلاں بھوجن سروت دے تور تے اتے بوجھ دے جانوراں دے تور تے پالن کیتا گیا سی، ڈیئری اتپادن لئی پالتو پسوآں دا استیمال کرن دا سبھ توں پرانا سبوت ستویں ستر سدی بی.سی. ہے - شروآتی نیؤلیتھیک یگّ - اتر-پچھمی اناتولیا وچّ۔ ڈیئری پھارمنگ بائد دیاں سدیاں وچّ دنیا وچّ ہور کتے وکست ہوئی: پوربی یورپ وچّ چھیواں شتابدی بی.سی.، افریکا وچّ پنجویں سدی وچّ بی.سی.، اتے برٹین اتے اتری یورپ وچّ چوتھے ہزار سال پورو۔
پچھلے ڈیڈھ مہینے یا اکلے ڈیری وچّ ماہر وڈیاں فارماں وچّ ہی ابھریا ہے۔ وڈی پدھر 'تے ڈیئری پھارمنگ کیول سمرتھّ ہے، جتھے پنیر، مکھن آدِ ورگے زیادا ڈیئری اتپاداں دے اتپاداں لئی وڈی ماترا وچّ ددھّ دی زرورت ہندی ہے جاں اتھے ددھّ خریدن لئی لوکاں دے وڈے مارکیٹ ہن، پر انھاں دی کوئی گؤ نہیں ہے آپنے ہی دے مالک 1800 وچّ وان تھون نے دلیل دتی کِ اکّ شہر دے آلے دوالے اکّ 100 میل دا گھیرا ہے جتھے تازی ددھّ دی سپلائی آرتھک تور تے خترناک سی۔
ہتھ نال ددھّ چوݨا
[سودھو]
مدھت ڈیری پھارمنگ جویں کِ اسیں سمجھدے آں کہ ایہ خاص طور تے پنڈاں تے شہراں دے آلے دوالے وکست ہو گیا سی، جتھے کھنجاں دی گھاٹ کارن وسنیکاں نوں آپنی خد دی گاواں نہیں مل سکدیاں سن۔ کسبے دے نزدیک، کسان وادھو جانور لے کے شہر وچّ ددھّ ویچ کے کجھ وادھو پیسا کما سکدے ہن۔ ڈیئری دے کسان سویرے ددھّ نال بیرل بھرے جانگے اتے اس نوں اکّ گڈی تے مارکیٹ وچّ لیاؤنگے۔ انیویں سدی دے انت تکّ، گؤ دا ددھّ ہتھ نال کیتا گیا سی یونائیٹڈ سٹیٹ وچّ، کئی شمالی پوربی مُلکاں وچّ تے مغرب وچّ کئی وڈے ڈیئری اآریشنز موجود سن، جو کِ کئی سو گاواں نوں شامل کردیاں سن، پر اکّ وئکتی نوں ددھّ دا روزانا اکّ درجن توں ودھّ گاواں ددھّ دی امید نہیں کیتی جا سکدی۔ چھوٹے اوپریشنز پروانت ہن۔
ڈیری فارمنگ ہزاراں سالاں توں کھیتی باڑی دا حِصا رہیا ہے۔ تریخی طور تے اہ چھوٹے، وبھنّ فارماں دا اکّ حِصا رہیا ہے۔ پچھلی صدی یا اس توں وڈے فارماں وچّ صِرف ڈیری اتپادن پیدا ہویا اے۔ وڈی پدھر 'تے ڈیئری پھارمنگ کیول سمرتھّ ہے، جتھے پنیر، مکھن، آدِ ورگے ودھیرے ڈیئری اتپاداں دے اتپاداں لئی وڈی ماترا وچّ ددھّ دی زرورت ہندی ہے جاں اتھے ددھّ خریدن لئی لوکاں دی کاپھی مکدار ہندی ہے، پر انھاں دی کوئی گؤ نہیں ہے اپنے ہی دے مالک منگ نوں پورا کرن لئی ڈیئری فارماں ودھیا تریکا سن۔
ویکیوم بکٹ ملکنگ
[سودھو]
پہلی ددھّ چون والی مشین روائتی ددھّ دی ڈھال دے وستھار سن۔ چھیتی ددھّ والا ینتر باقاعدا ددھّ دے اپرلے پاسے فٹّ ہندا اے تے گاں دے تھلے فرش اتے بیٹھدا اے۔ ہر اکّ گاں نوں ددھّ پائی جان توں بعد، بالٹی نوں اکّ ہولڈنگ ٹینک وچّ ڈمپ کیتا جاندا اے۔ اہ 20 ویں صدی دے شروع وچّ پیش کیتے گئے سن۔
اہ سرج لٹکائی دا ددھّ والا وچّ وکست ہویا اکّ گاں نوں ددھّ دین توں پہلاں، اوہدے ہیٹھلے پڑ وچّ اوہدے دوالے اکّ وڈا چوڑا چمڑا لے جان والا سٹرلنگ کہا جاندا سی۔ ددھّ دا سمان تے بھنڈار دی ٹینکی پیٹ وچوں گؤ دے ہیٹھاں لٹک گئی۔ اس نوینتا نے گاواں دی پرکریا دے دوران کدرتی تور تے گور دی پرکریا دوران منزل تے اکّ بالٹی اتے پوری تراں کھڑھا ہون دی بجائے گون دی آواجائی نوں آگیا دتی۔
ملکنگ پائِپ لائِن
[سودھو]20 ویں صدی دے اکھیر وچّ آٹومیٹک ملکنگ وچّ اگلا نواں روپ ددھّ دی پائیپلائین سی۔ اہ اکّ ستھائی ددھّ-واپسی والی پائیپ اتے دوجی ویکیوم پائیپ دی ورتوں کردا ہے جو گاواں دیاں کتاراں توں اپرلا بارن جاں ملکنگ پارلر نوں گھیردا ہے، جس وچّ ہریک گؤ دے اپر تیزی نال سیل اینٹری پورٹ ہن۔ ددھّ دے کنٹینراں دی لوڑ نوں ختم کرکے، ددھّ دی اپکرن سمائی اتے بھار وچّ گھٹاؤدا ہے، جتھے اہ گؤ دے ہیٹھاں لٹک سکدا ہے، سرف گؤ دے لیوے 'تے ددھی دے نپللاں دے چوسن شکتی دوارا پھڑی ہوئی ہے۔ ویکیوم پرنالی دوارا ددھّ نوں واپس لیاؤن والا پائیپ وچّ کھچیا جاندا ہے، اتے پھر گناتمکتا دوارا ددھّ-ہاؤس ویکیو-بریٹر نوں وگدا ہے جو ددھّ نوں سٹوریج ٹینک وچّ رکھدا ہے۔ پائیپلائین پرنالی نے ددھّ چون دے سریرک مزدوراں نوں بہت گھٹّ کیتا ہے کیونکہ کسان نوں ہن ہریک گؤ دے ددھّ دی بھاری موٹیاں گناں نوں چکن دی لوڑ نہیں۔
پائیپلائین نوں ودھاؤن اتے ودھاؤن لئی بارن دی لمبائی دی اجازت دتی گئی، پرنتو اکّ بندو دے بائد کساناں نے وڈے سموہاں وچّ گاواں نوں ددھّ دینا شرو کر دتا، جھنڈ نوں اک-ادھے توں اکّ تہائی جھنڈ بھرنا، جانوراں نوں ددھّ دینا، اتے پھر خالی کرن اتے دبارا بھرنا کوٹھے جویں کِ اجڑ دے آکار ودھدے جاندے ہن، اہ ودھیرے پربھاوشالی ددھّ دے پارلر وچّ وکست ہو گیا۔
ملکنگ پارلرس
[سودھو]
ددھّ چون وچّ نویکتا ددھّ چون پالک (آسٹریلیا اتے نیوزیلینڈ وچّ اکّ ددھّ شیڈ دے روپ وچّ جانیا جاندا ہے) نوں مکس کرن لئی کیندرت گاواں دی گنتی پرتی اوپریٹر نوں ودھّ توں ودھّ کرن لئی ددھّ چون پرکریا نوں سچارو بناؤن لئی گاواں دی دشا وچّ اکّ ودھان سبھا دی لائین دے روپ وچّ ہون اتے اس نوں گھٹاؤن لئیگاواں نوں اکّ پلیٹفارم 'تے پا کے کسان' تے سریرک تناء لگاؤندا ہے جس نال گاواں نوں ددھّ چون وچّ لگاتار ودھن توں روکیا جاندا ہے۔ بہت سارے پرانے اتے چھوٹے فارماں وچّ اجے وی ٹائی سٹال جاں سٹینچائین بینّ ہن، پر وپارک فارماں دی اکّ بہُ گنتی پارلرس ہے۔
پوری طرحاں سویچالت روبوٹک مِلکنگ
[سودھو]
1980 تے 1990 دے دہاکے وچّ، روبوٹک ددھّ چون پرنالیاں نوں وکست تے پیش کیتا گیا (مکھّ تور تے یورپی یونیئن وچّ)۔ ایہناں ہزاراں پرنالیاں ہن رٹین کاروائی وچّ ہن۔ اہناں پرنالیاں وچّ گؤ دی دشا نربھر کردی ہے کِ دن سمیں ددھّ چون دا سماں نردھارت کیتا جاندا ہے (کجھ وکلپ لاگو ہو سکدے ہن، جو کِ کھیت پدھر تے ورتے گئے گؤ-ٹریپھک والے ہلّ 'تے نربھر کردا اے)۔ اہناں پرنالیاں آم تور تے بہت زیادا پربندھت پربندھاں تکّ ہی سیمت ہندیاں ہن ہالانکِ کھوج وچّ انھاں نوں پشوآں دی رہت دیاں لوڑاں انوسار میل کرنا جاری رہندا ہے اتے جانوراں دی سہت اتے اپجاؤ شکتیاں نوں کھوجن لئی سینسر وکست کرن لئی آٹومیٹکلی جدوں وی گاں ددھّ دی اکائی 'چ داخل ہندی ہے تاں اس نوں دھیان کیندرت کیتا جاندا ہے اتے اس دا کالر اتپادن دے ڈاٹا نوں رکارڈ کرن لئی سکین کیتا جاندا ہے۔
ددھّ دی سمبھال دے طریقیاں دا تریخ
[سودھو]ٹھنڈھے تاپمان مکھّ ڈھنگ ہے جس نال ددھّ دی تازگی ودھائی جاندی ہے۔ جدوں ونڈمیلز اتے ودھیا پمپاں دی کاڈھ کڈھی جاندی سی، فارم 'تے انھاں دی اکّ پہلی ورتوں جانوراں لئی پانی مہئیا کراؤن توں الاوا، ددھّ نوں ٹھنڈا کرن لئی سی، اسدی سٹوریج لائیپھ ودھاؤن لئی، جدوں تکّ اہ شہر دے مارکیٹ تکّ نہیں پہنچیگی۔
ریفریجریشن (فریج)
[سودھو]جدوں فریج توں پہلاں پہنچیا (19 ویں صدی) تاں اپکرن شروع وچّ ددھّ دے کیناں نوں ٹھنڈھا کرن لئی ورتیا جاندا سی، جو ہتھاں دی ددھّ نال بھریا ہندا سی۔ انھاں گناں نوں ٹھنڈھا پانی دے نہاؤن لئی رکھیا گیا سی تاں جو گرمی نوں دور کیتا جا سکے اتے انھاں نوں ٹھنڈھے رکھن توں روکیا جا سکے جدوں تکّ انھاں نوں بھنڈارن دی سہولت لئی لجانا نہیں ملدا۔ کیونکِ ددھّ دی کٹائی لئی ودھیرے سوے-چالت ڈھنگ تیار کیتے گئے سن، ہتھاں دی ددھّ دی تھاں لے لئی گئی سی اتے نتیجے وجوں، ددھّ نوں وڈی ماترا وچّ ددھّ کول نال تبدیل کیتا جا سکدا سی۔ 'آئیس بک' پہلی کسم دے بلک ددھّ دے کولر سن. اہ ٹپّ دے ہیٹھلے اتے پاسے دے کندھاں دے وچکار ستھت باپکار کوئلل اتے پانی نال اکّ ڈبل کندھ دا بھاڑا سی۔ امپیکشنر کوئللس توں گرمی ہٹاؤن لئی اکّ چھوٹا پھریپھیرریشن کمپریسر ورتیا گیا سی۔ اکھیر وچّ آئیس کوئلز دے آلے-دوالے بن جاندا ہے، جد تک اہ ہر پائیپ دے آلے دوالے تنّ انچ دی موٹائی نہیں لیندا، اتے ٹھنڈھا پرنالی بند ہو جاندی ہے۔ جدوں ددھّ دی اوپریشن شرو ہو جاندی ہے، تاں سرف ددھّ ازائٹی اتے پانی دے پرسارن پمپ، جو کِ برف وچّ پانی وگدا ہے اتے ٹینک دی سٹیل دیاں دیواراں، نوں آؤن والے ددھّ نوں 5 ڈگری توں گھٹّ تاپمان وچّ گھٹاؤن دی لوڑ ہندی ہے۔
ملکنگ آپریشن
[سودھو]ویکیوم پرنالی دوارا ملکنگ مشیناں آپنے آپ وچّ رکھیاں جاندیاں ہن جو ہوا وچّ 15 توں 21 پاؤنڈ پرتی ورگ انچ (100 توں 140 کے پی ئے) ویکیوم دے ہیٹھاں آؤندے ہن۔ ویکیوم نوں وی چھوٹے گھیرا ہوزاں راہیں لمبکاری دشا وچّ لجان لئی وی ورتیا جاندا ہے، پراپت کرن لئی۔ اکّ ددھّ دی لفٹ پمپ پلاٹ کولر راہیں، وڈے پھیلاء دے سٹیل پائیپنگ راہیں، پھر اکّ ریفریجیریٹڈ بلک ٹینک وچّ پراپت کر سکدا اے۔
گاں دے لیوے توں ملک نوں لچکدار ربڑ دیاں سیناں دوارا کڈھیا جاندا ہے جسنوں لنر یا انفیکشناں وجوں جانیا جاندا اے جو کِ اکّ کٹھور ہوا چیمبر دوارا گھریا ہویا اے۔ امبینٹ ہوا تے ویکیوم دا اکّ سپشٹ پرواہ، ددھّ دی پرکریا دے دوران مدراستان دے وایو چیمبر تے لاگو ہندا ہے۔ جدوں امبینٹ ہوا چیمبر وچّ داخل ہون دی اجازت دندا ہے، مدراسپھتی دے اندر ویکیوم کارن گؤ دے ٹیٹ دوالے مہنگائی نوں ڈھہِ-ڈھیری ہو جاندا ہے، اسے تراں ہی ددھّ دے باہر ددھّ نوں ددھّ باہر کڈھیا جاندا ہے جویں کِ بچے دے وچھے دا مونہ چمڑی دی مالش کردا ہے۔ جدوں خلاء وچّ خلاء دی دبارا ورتوں کیتی جاندی ہے تاں لچکیلے ربابے دی مدراسپھیتی گھٹدی ہے اتے کھلدی ہے، اگلی گھٹّ چکر لئی تیار۔
| رینک | مُلک | اتپادن (106 kg/y) |
|---|---|---|
| وشو | 696,554 | |
| 1 |  بھارت
|
110,040 |
| 2 |  امریکہ
|
85,859 |
| 3 |  چین
|
40,553 |
| 4 |  پاکستان
|
34,362 |
| 5 |  روس
|
32,562 |
| 6 |  جرمنی
|
28,691 |
| 7 |  برازیل
|
27,716 |
| 8 |  فرانس
|
24,218 |
| 9 |  نیوزی لینڈ
|
15,217 |
| 10 |  برطانیہ
|
13,237 |
| 11 |  اٹلی
|
12,836 |
| 12 |  ترکی
|
12,542 |
| 13 |  پولینڈ
|
12,467 |
| 14 |  یوکرین
|
11,610 |
| 15 |  نیدرلینڈز
|
11,469 |
| 16 |  میکسیکو
|
10,931 |
| 17 |  ارجنٹائن
|
10,500 |
| 18 |  آسٹریلیا
|
9,388 |
| 19 |  کینیڈا
|
8,213 |
| 20 |  جاپان
|
7,909 |