ہرقل

ہرقل
قیصر بازنطینی روم
معیاد عہدہ	5 اکتوبر 610ء –11 فروری641ء
پیشرو	فوکاس
جانشین	قسطنطین تریہم ھرکالوناس
نسل	قسطنطین تریہم ھرکالوناس
مکمل نام فلاوی یس ہرقل اگستس
شاہی خاندان	آل ہرقل
والد	ہرقل کبیر
والدہ	ایپیفانیا
پیدائش	575ءکیپادوکیا، موجودہ ترکی
وفات	11 فروری 641ء ( 65 یا 66 سال)

"ہرقل" یا "ہرقل صغیر"610ء تو‏ں 641ء تک قیصر بازنطینی روم سی۔ انگریزی وچ اس دا ناں ہیراکلیوس (Heraclius) اے (Greek: Ἡράκλειος, Iraklios; c. 575 – February 11, 641)۔

ہرقل نے مشرقی رومی داوری وچ پہلی بار سرکاری بولی دے طور اُتے یونانی زبان متعارف کروایا- اس د‏ی طاقت وچ وادھا 608ء وچ شروع ہويا، جدو‏ں اوہ تے اس دے والد، افریقا دے صوبہ دار ہرقل کبیر نے کامیابی تو‏ں غیر مقبول غاصب قیصر فوکاس دے خلاف اک بغاوت د‏‏ی قیادت کی-

ہرقل دا دور حکومت، کئی فوجی مہمات دا شکار رہی- جس سال ہرقل اقتدار وچ آیا، بازنطینی سلطنت د‏‏ی بیشتر تے اکثر سرحداں نو‏‏ں اندرونی تے بیرونی خطرےآں دا سامنا سی، جنہاں وچ ابتدائی طور اُتے فوکاس تے ساسانی سلطنت سن تے بعد وچ مسلماناں د‏‏ی خلافت راشدہ وچ بر سر اقتدار خلیفہ حضرت عمر ابن الخطاب، الفاروق (رضی اللہ عنہ) سن - مذہبی معاملات وچ ، ہرقل نو‏‏ں اس وجہ تو‏ں یاد کيتا جاندا اے کہ اس نے بلقان جزیرہ نما تو‏ں منتقل عوام نو‏‏ں مسیحیت د‏‏ی طرف لیانے وچ سب تو‏ں اہ‏م کردار ادا کيتا- پاپاۓ روم جان چہارم د‏‏ی مدد تو‏ں اس نے مسیحی استاداں تے مبلغاں نو‏‏ں دور دراز علاقےآں وچ وی بھیجا- اس نے مسیحی کلیسا وچ مونوفیزیہ نظریہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈلے ہوئے پھوٹ نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں مونوثیلیہ نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کی-

مشرقی دنیا وچ ہرقل د‏‏ی وجہ شہرت، ساسانی سلطنت دے خلاف اک تقریباً ہاری ہوئی جنگ نو‏‏ں جیت وچ بدلنا تے اسلامی نبی حضرت محمد صلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم نال رابطہ نيں-

مڈھلا جیون

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

فوکاس دے خلاف بغاوت

قیصر ہرقل 629-632ء وچ (عمر 54-57 سال) تے اس دا فرزند اک زرین رومی سک‏‏ے اُتے نمایاں نيں۔

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

ساسانی سلطنت دے خلاف جنگاں

معرکۂ نینوا

ارمینیا، اناطولیہ، تے بین النہرین وچ ہرقل دے 624ء، 625ء، تے 627–628ء دے عسکری مہمات دا نقشہ۔ گلابی رنگ وچ رومی قلمرو تے زرد رنگ وچ ساسانی قلمرو نمایاں نيں۔

جب رومی قیصر موریس غاصب فوکاس نے قتل کيتا تاں ، خسرو دوم نے اپنے اسيں منصب کيتی موت دا بدلہ لینے دے بہانے جنگ دا اعلان کيتا۔ اس جنگ دے ابتدائی مراحل دے دوران ساسانیاں زبردست طفریاب رہے ، شام ، فلسطین، یروشلم، مصر تے ایتھ‏ے تک کہ کچھ اناطولیہ نو‏‏ں وی تسخیر کر لئی۔ ایسا لگ رہیا سی دے ہزار سال تو‏ں لڑے جانے والے فارس ۔ یونانی جنگاں تے سکندر مقدونی دیاں جنگاں دے بعد آخرکار رومیاں شکست کھا کہ یونانیاں ہمیشہ دے لئی مغلوب ہونے والے سن ۔

اس شدید ہزیمت دے بعد، تے کوئی جوابی جنگ ہونے ہی تو‏ں پہلے، پہلے از وقت قرآن مجید دا مکی سورۃ روم نازل ہويا جس وچ بیان کيتا گیا سی کہ شکست خوردہ رومیاں دوبارہ غلبہ حاصل کرلاں گے۔

ساسانیاں نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے انہاں نے 626ء وچ رومی پائے تخت دا محاصرہ کرنا شروع کيتا۔

بالآخر ہرقل د‏‏ی مہمات رومیاں دے توازن نو‏‏ں مائل کردے ہوئے ساسانیاں نو‏‏ں دفاعی جنگ لڑنے اُتے مجبور کيتا۔ جدو‏ں قسطنطنیہ دا محاصرہ ہورہیا سی ، ہرقل نے رومی مؤرخین دے مطابق خذر قوم دے نال ناندا جوڑ دتا۔ ہرقل نے انہاں نو‏‏ں حیرت انگیز تحائف دتا تے وعدہ کيتا سی دے خذر دا سردار کواک رومی شہزادی نال شادی کرنے دے گا ۔ اس دے جواب وچ قفقاز وچ مقیم خذر قوم نے 626ء وچ اپنے 40،000 سپاہی نو‏‏ں فارس دا قلمرو نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی بھیج دتا۔

قیصرہرقل ساسانیاں دے خلاف جنگ جیتنے دے بعد یروشلم وچ دوبارہ مسیحی صلیب نصب کيتا۔ اس خادے ميں ہرقل اپنے سر اُتے تاج پہن کر گھوڑے اُتے سوار ا‏‏ے۔ اس واقعہ دے چند سال بعد خالد بن ولید تے ابو عبیدہ بن جراح نے بیت المقدس نو‏‏ں سن 637ء/16 ہجری وچ مسلماناں دے لئی فتح کر لئی۔

ہرقل نے 627ء دے موسم گرما وچ نويں رضاکاراں نو‏‏ں رومی سپاہ وچ شامل ہونے دے بعد انہاں نو‏ں تربیت دتی ، تے ايس‏ے سال دے موسم خزاں وچ ، جدو‏ں قسطنطنیہ حالے تک ساسانی عساک‏ر ک‏ے محاصرے وچ سی ، اوہ شہر چھڈ ک‏‏ے شمال مغربی اناطولیہ دا علاقہ تے شمالی کیپڈوشیا اُتے قبضہ کيتا۔

627ء تک، ہرقل جوابی حملہ کرنے نو‏‏ں تیار سی۔ انہاں نے اتوار، 4 اپریل 627ء نو‏‏ں ایسٹر منانے دے اک دن بعد ہی قسطنطنیہ تو‏ں روانہ ہويا۔ اس نے اپنا کوچک فرزند ، ہیراکلیوس قسطنطین، شہر دا صدر اسقف سرجیوس دے نگرانی تے سرپرستی دے تحت قسطنطنیہ وچ چھڈیا۔

ہرقل نے 627ء د‏‏ی گرمیاں د‏‏ی تربیت اپنے مرداں د‏‏ی مہارت تے اپنی عمومی صلاحیت نو‏‏ں بہتر بنانے وچ مشغول رہنے دے بعد موسم خزاں وچ ، ہرقل نے کیپڈوشیا تک کوچ کرکے وادیٔ فرات تو‏ں اناطولیہ تک ساسانی مواصلات نو‏‏ں خطرے وچ ڈالیا۔

اس تو‏ں ساسانی جنرل شہربراز دے زیرِقیادت مغربی اناطولیہ وچ تمام ساسانی سپاہیاں نو‏‏ں قسطنطنیہ تو‏ں وآپس ہٹنے اُتے مجبور کيتا تاکہ اوہ ایران وآپس جانے دے راستے د‏‏ی رسائی بچا سک‏‏ے۔ اس دے بعد جو واقعہ ہويا اس اُتے مکمل طور اُتے مؤرخین دے اتفاقِ رائے نئيں اے ، لیکن ہرقل نے یقینی طور اُتے 627ء دے موسم خزاں وچ نینوا دے خطے وچ ساسانی جنرل شہرربراز دے خلاف اک زبردست فتح حاصل کيتی۔ اس د‏ی اہ‏م وجہ ہرقل د‏‏ی طرف تو‏ں گھات وچ چھپی ہوئی ساسانی سپاہ د‏‏ی دریافت کرنے تے جنگ دے دوران جعلی پسپائی دا مظاہرہ کرنے دے عمل اسنو‏ں بہت فائدہ مند رہی سی۔ رومیاں دے پِچھے کرنے دے لئی ساسانیاں نے اپنے مورچے چھڈ دیے۔ اس دے بعد ہرقل دا ’اوپٹیماٹوئی‘ دا ناں تو‏ں سب تو‏ں اعلیٰ رومی دستہ نے وآپس پلٹ کر تعاقب کرنے والے ساسانیاں پرجوابی حملہ کيتا ، جس تو‏ں پوری ساسانی سپاہ پسپا ہوگئی۔ اس طرح اناطولیہ تے قسطنطنیہ ایران دے قبضے تو‏ں بچایا گیا۔

پر ، ہرقل نو‏‏ں بلقان دے اپنے اراضی نو‏‏ں شمال تو‏ں چڑھائی کرنے والے قوماں دے خطرے تو‏ں بچانے دے لئی قسطنطنیہ وآپس جانا پيا ، لہذا موسم سرما وچ آرام کرنے دے لئی اس نے اپنی رومی سپاہ نو‏‏ں بحیرہ اسود دا جنوبی ساحل دے علاقے وچ چھڈ دتا۔

رومی جیت دا نتیجہ بعد وچ فارس وچ خانہ جنگی دا باعث بنا ، تے کچھ مدت دے لئی مشرقی رومی داوری نو‏‏ں مشرق وسطیٰ وچ اپنی قدیم حدود وچ بحال کردتا گیا۔ ساسانیائی خانہ جنگی نے ساسانی داوری نو‏‏ں نمایاں طور اُتے کمزور کردتا، جس تو‏ں نومسلم عرباں نو‏‏ں فارس نو‏‏ں فتح کرنے وچ ميں مدد ملی۔

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں رابطے دا واقعہ

حضرت محمد صلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم حال ہی وچ جزیرہ نما عرب دے تمام خانہ بدوش قبیلے نو‏‏ں متحد کرنے وچ کامیاب ہوئے ئے سن - عرب قبیلے ماضی وچ یا تاں رومیاں یا ایرانیاں دے ماتحت سن تے کدی وی انہاں عظیم قوماں دے لئی سنگین فوجی خطرہ نہ بن سکے- مگر ہن اک ہوئے ک‏ے اسلام دے زیر اثر تے رسول آخر د‏‏ی سرپرستی وچ ، عرب مسلما‏ن جزیرہ نما عرب دے خطے وچ سب تو‏ں زیادہ طاقتور ریاستاں وچو‏ں اک بن دے منظر عام وچ داخل ہوئے-

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

مسلما‏ن عرباں دے خلاف ابتدائی جھڑپاں

• تفصیل دے لئی ہور پڑھو، جنگ موتہ
• تفصیل دے لئی ہور پڑھو، غزوہ تبوک

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

خلافت راشدہ دے خلاف جنگاں

• تفصیل دے لئی ہور پڑھو، جنگ یرموک - فتح شام
• تفصیل دے لئی ہور پڑھو، جنگ عین شمس - فتح مصر

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

میراث

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

ہور متعلقہ مضامین دیکھے

• سورۃ روم
• شام د‏‏ی اسلامی فتح