تانبا
| تانبا | |
| |
| نشانیاں | |
| ناں، ایٹمی نمبر، نشانی | تانبا، 29، Cu |
|---|---|
| ٹولی | ٹرانزیشن دھات |
| گروپ، پیریڈ، بلاک | 11, 4, d |
| ایٹمی پعار | |
| وکھالہ | 
|
| خصوصیات | |
| ابلن نمبر | 2562 سیلسیس |
| پگلن نمبر | 1084.62 سیلسیس |
| گوڑا | 8.94 گرام/کیوبک سینٹی میٹر |
| الیکٹرونیگیٹیوٹی | 1.90 |
تانبا تے ایہدے الوۓ نوں صدیاں توں ورتیا جا رہیا اے۔ رومیاں دے دور چ ایہنوں قبرص توں کڈھیا جاندا سی۔ انگریزی چ ایہنوں Copper کہندے نیں تے ایہ شبد قبرص Cyprus توں ای نکلیا اے۔ ایہدے کمپاؤنڈ لوݨ دے طور تے لبھے جاندے نیں تے تانبے دی وجہ توں ایہناں دا رنگ نیلا یا ہرا ہوجاندا اے جِویں قیمتی پتھر فیروزا دا رنگ تانبے دی وجہ توں ہوندا اے۔ ایس وجہ توں تانبے دے لوݨ رنگاں دے طور تے وی ورتے جاندے نیں۔ جیہڑیاں عمارتاں تانبے توں بنائیاں جاندیاں نیں اوہناں نوں جد زنگ لگدا اے تاں اوہ ہلکے ہرے رنگ دیاں ہو جاندیاں نیں۔ امریکی مجسمہ آزادی وی زنگ لگائے گئے تانبے توں باݨیا گیا اے۔ ایس واسطے تانبے نوں سجاوٹی کماں واسطے وی ورتیا جاندا اے۔
تانبے دے آئین پاݨی چ کل جاندے نیں تے ایہ جراسیم دی پیداوار نوں ودھن نئیں دیندے تے ایہناں نوں کنٹرول کردے نیں تے جڑی بوٹیاں مارن واسطے تے لکڑ سلامت رکھن واسطے کم آندے نیں۔ اے جانوراں تے بوٹیاں چ تھوڑی مقدار چ پایا جاندا اے تے اے زیادہ مقدار چ جانوراں واسطے زہریلا ہوندا اے۔ جانوراں چ تانبا جگر، پھٹے تے ہڈیاں چ پایا جاندا اے۔
خاصیتاں
[سودھو]تانبا، چاندی تے سونا گروم 11 دے عنصر نیں تے ایہناں دیاں کئی خاصیتاں رلدیاں نیں۔ ایہ سارے عنصر بہت سخت ہُندے نیں تے بجلی دے بہت چنگے کنڈکٹر نیں(چاندی تمام عنصراں چ سب توں بہترین کنڈکٹر اے)۔ ایہناں تیناں دا پریا ہویا d-آربیٹل کیمیائی ری ایکشناں چ کسے کم دا نئیں ہُندا تے ادھا پریا s-آربیٹل اے کم دعاتی بانڈ توں کردا اے۔ دوجی دعاتاں دے برعکس تانبے دے دعاتی بانڈ چ کووالنٹ خاصیت نئیں ہوندی تے اے کمزور ہوندے نیں۔ اس دی وجہ توں تانبا چ سختی کٹ ہوندی اے تے اینوں موڑن چ سب توں بوتی آسانی ہوندی اے۔ اے چاندی توں بعد دعاتاں چ دوجا سب توں بہترین کنڈکٹر اے۔ تانبا اوناں چار دعاتاں چوں اک اے جیناں دا رنگ سانولا یا چاندی جیا نئیں: اوسمیم (نیلا)، سیزیم (پیلا) تے سونا (پیلا)۔
تریخ
[سودھو]تانبا خالص حالت چ وی پایا جاندا اے اس واسطے اینوں اج توں 10،000 وریاں توں ورتیا جاریا اے۔ اندازہ لایا جاندا اے کے اینوں 9000 قبل مصیح چ مشرق وسطی چ لیا گیا سی۔ اتلے عراق چ تانبے دا اک ہار لبیا سی جیڑا کے 8700 قبل مصیج دا اے۔ تانبے توں پہلاں انسان صرف لوۓ تے سونے نوں ورتدا سی۔ تانبے نوں 7500 وریاں پہلے سربیا، بلکان چ پہلی واری پغلا کے خالص کیتا گیا سی۔ تانبے نوں صاف کرن دا اے تریقہ جگ چ مختلف تھاواں تے مختلف ویلیاں تے لبیا گیا۔ الپس چ لبی 5300-5200 وریاں پرانی اوتزی دی لاش نے تانبا دی تریخ دے بارے چ کافی کج دسیا: اودی کلہاڑی 99۔7٪ خالص تانبا سی تے اودی والاں چ آرسینک دی مقدار بوتی سی جیدے توں اے پتہ چلدا اے کے اوہ تانبا دی صفائی دا کم وی کردا سی۔ امریکہ دے صوبے مشیگن تے وسکانسن چ 6000 قبل مصیح چ وی تانبے نوں صاف حالت چ ورتیا جاندا سی۔
تانبے دے لبن توں تھوڑے ویلے بعد توں ای ایہنوں زنک تے ٹن دے نال کول کر پتل تے کانسی بنانا شروع کردتا گیا سی۔ سمیرین تے قدیم مصری تہزیباں چ کانسی نوں 5000 وریاں پہلاں ورتیا گیا۔ 2500 قبل مسیح توں 600 قبل مسیح دے ویلے نوں کانسی دا دور کیندے نیں کیونجے اس ویلے چ یورپ کانسی نوں وڈے پیمانے تے ورتیا جاندا سی۔ پتھر دے دور دے اخیر تے کانسی دے دور دے شروع دے دور وچ تانبے دے اوزاراں نوں پتھر دے اوزاراں نال ورتیا جاندا سی۔ یونانیاں نوں پتل بنانا تے ورتنا وی آندا سی تے رومی سلطنت دے دور چ پتل کانسی دے نال دی شے بن گئی سی۔
تانبا یونانیاں، رومیاں تے پرانے ویلے دے لوکاں واسطے بہت اہم شے سی۔ شیشے دے لبھن توں پہلاں تانبے توں ای شیشے بناۓ جاندے سن۔ رومی تانبے نوں کرنسی دے طور تے ورتدے سی شروع چ تانبے دی مورت خاص نئیں ہُندی سی مگر ویلے دے نال نال ایہنوں وی خاصیت ملنی شروع ہو گئی۔ جولیس سیزر دے دور چ سکے پتل توں بنائے جاندے سی تے اوکٹیوینس اگسٹس سیزر دے دور چ سکے تانبے، سیسہ تے ٹن دے کول توں بناۓ جاندے سن۔ رومی اک ورھے چ 15،000 ٹن تانبا زمین چوں کڈھدے سی۔ تانبے دی اینی بوہتی پیداوار 18ویں صدی چ کارخانیاں دے انقلاب چ جا کے ای ہوئی۔
سویڈن چ تانبے دی اک وڈی کان 10ویں صدی توں 1992 تک ٹری۔ 17ویں صدی چ یورپ واسطے 2/3 تانبا ایدروں کڈیا گیا سی تے ایناں پیسیاں توں سویڈن جنگاں لڑدا سی۔ سویڈن دی کرنسی تانبا دے نال رلی ہوئی سی۔ اج کل جگ چ تانبا سب توں بوتا چلی، امریکہ، پیرو، چین تے آسٹریلیا چوں کڈیا جاندا اے۔
ورتݨ
[سودھو]تانبے دا سبھ توں وڈا ورتݨ بجلی دیاں تاراں نیں۔ (60٪)، چتھاں تے پاݨی دے پیپ(20٪) تے مشینری(15٪}۔ تانبا عام طور تے اپنی خالص حالت چ نئیں ورتیا جاندا تے ایدی سختی ودان واسطے اینوں دوجیاں دھاتاں دے نال کول کے پتل تے کانسی بناۓ جاندے نیں۔ تانبے دی تھوڑی جی مقدار کھان پین دیاں شیواں چ تے جڑی بوٹیاں مارن دی دوایاں چ لگدی اے۔ تانبے نوں مشینری چ ورتیا جاندا اے پر عام طور تے اس کم واسطے اینوں کول دے طور تے ورتیا جاندا اے تاکے اے سخت ہوۓ۔
تانبا بجلی دا بوت چنگا کنڈکٹر اے تے اس واسطے ایدے توں بجلی دے سرکٹ وغیرہ تے الیکٹرو مقناطیس بناۓ جاندے نیں۔ اے گرمی دا وی چنگا کنڈکٹر اے تے اس واسطے اینوں گرمی کڈن واسطے ورتیا جاندا اے۔ اے پانی نوں اپنے مگروں لنگن نئیں دیندا تے اس واسطے ایدے توں چھتاں بنائیاں جاندیاں نیں۔ تانبے دے ڈنڈے عمارتاں دے اتے آسمانی بجلی نوں زمین نوں لنگاں واسطے ٹھوکے جاندے نیں اس طرح عمارت محفوظ ریندی اے۔ تانبے نوں سونے تے چاندی دے نال رلا کے مختلف رنگاں دے کول بناۓ جاندے نیں۔ سمندری جعاز دی کھل تے تانبا لایا جاندا اے تاکے ایدے اتے کیڑے وغیرہ نا آن۔ جراسیم تانبے اتے اگ نئیں سکدے اس واسطے ہسپتالاں دے بوۓ دے ہینڈل تانبے توں بناۓ جاندے نیں۔
تانبے دے کمپاؤنڈ پانی سر حالت چ لکڑی نوں بچا کے رکھدے نیں۔ تانبے دے تاگے آلے کپڑیاں تے جراسیم نئیں اگدے تے ایدے توں بناۓ ہوۓ باجے وی جراسیماں توں محفوظ ریندے نیں۔ تانبے دا زیور وی ہوندا اے۔