شیخ صدوق

شیخ صدوق
پیدائشی نام	(فارسی وچ: ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی)
جم	سنہ 918   قم
وفات	سنہ 991 (72–73 سال)  رے
شہریت	خلافت عباسیہ بنی بویہ
والد	علی بن بابویہ
عملی زندگی
استاذ	علی بن بابویہ
تلمیذ خاص	شیخ مفید ،  سید رضی ،  سید مرتضی
پیشہ	الٰہیات دان ،  محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  فارسی
شعبۂ عمل	شیعہ اثنا عشری ،  اسلام
کارہائے نمایاں	من لا یحضره الفقیہ ،  ایون اخبار الرضا
باب اسلام

ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسیٰ بن بابویہ صدوقی قمی رحمۃ اللہ علیہ بارھویں شیعہ امام زمانہ حضرت مہدی علیہ السلام دی دعا دی برکت نال قم شہر وچ 306 ہجری وچ پیدا ہوئے۔ بنی بابویہ قم دے خانداناں وچوں اک ایسا خاندان اے جس دی علمی شہرت دور دور تک پھیلی ہوئی اے، جس کسی نے بھی تیسری تے چوتھی صدی دی علمی تاریخ دا مطالعہ کیتا اے اسنوں معلوم اے کہ ایران دا شہر قم علم دا گہوارہ رہیا اے۔ اس سرزمین نے ایسے محدثین و مصلحین پیدا کیتے نیں تے اس دیاں فضاؤاں توں رشد و ہدائت دے ایے ایے ستارے تے چاند سورج طلوع ہوئے نیں کہ جنہاں توں قم دی تاریخ تے اسلامی تہذیب ہمیشہ ہمیشہ درخشاں و تابندہ رہے گی۔

سنہ ولادت

انہاں دی ولادت قم وچ 305 ہجری دے بعد ہوئی جو حسین ابن روح دی سفارت دا پہلا سال سی ،جیساکہ الکامل فی التاریخ توں ظاہر ہوندا اے چنانچہ انہاں نے سال 305ہجری دے حادثات دے حوالے توں تحریر کیتا اے کہ اس سال ماہ جمادی الاول وچ ابو جعفر عثمان بن عسکری دی وفات ہوئی ،ایہ شیعہ دے رئیس تے سردار سن تے امام منتظر علیہ الاسلام تک رسائی دا ذریعہ سن انہاں نے اپنی رحلت دے وقت ابوالقاسم حسین بن روح نوں اپنا وصی بنایا۔

نشو و نما تے اساتذہ

شیخ صدوق دی پرورس علم و دانش دی آغوش وچ ہوئی، انہاں دے پدربزرگوار انہاں نوں علوم و معارف دی غذا کھلاندے رہے تے اپنے علوم و آداب دی انہاں تے بارشاں برساندے رہے۔ اپنی صفات و زہد و تقویٰ و ورع دی روشنیاں توں انہاں دے وجود نوں جگمگاندے رہے۔ انہاں دے والد قمیین دے شیخ تے فقیہہ سن۔ شیخ صدوق نے اپنے والد دی قربت قریب قریب بیس سال حاصل کیتی تے انہاں دے علوم و معارف توں فیضیاب ہوندے رہے۔ بہت زیادہ عرصہ نئیں گزریا سی کہ شیخ صدوق جوان ہو گئے تے حفظ و ذکاوت دی مثالی شخصیت بن کے ابھرے۔ شیوخ دی مجالس وچ حاضری دیندے انہاں توں احادیث سنندے تے روایت کردے تے بہت جلد لوگاں دی انہاں دی طرف توجہ ہونے لگے۔ آپ نے شیوخ قم جیساکہ محمد بن حسن بن احمد بن ولید تے حمزہ بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن علی علیہ السلام توں بہت کچھ سنیا تے کسب فیض کیتا۔ شیخ صدوق نے اسی تے بس نئیں کیتا بلکہ اوہ رجب 339ہجری وچ وطن توں نکلے تے مختلف شہراں دے شیوخ و علما توں استماع حدیث کردے رہے۔ اس زمانے وچ ایران تے آل زیاد تے آل بابویہ دی حکومت سی تے ایہ دونے خاندان علم پرور سن۔ اس لئی انہاں دے گرد بہت سارے شعرا و علما جمع ہو گئے جنہاں وچوں صاحب ابن عباد دا نام لیاجاسکدا اے جبکہ اسی دور وچ ایران دے دیگر شہراں خراسان، اصفہان تے نیشاپور وچ علمی مراکز قائم ہو گئے جو علما و فضلاء توں پر سن، طلبہ وہاں حصول علم دے لئی جاندے جبکہ حکمران اساتذہ و طلبہ دے لئی وظائف وغیرہ مقرر کرتے۔

جن اساتذہ توں شیخ صدوق نے کسب فیض کیتا انہاں وچوں چند اک دے نام درج ذیل نیں:

1. شیخ صدوق دے والد ماجد علی بن بابویہ قمی
2. محمد بن حسن ولید قمی
3. احمد بن علی بن ابراهیم قمی
4. علی بن محمد قزوینی
5. جعفر بن محمد بن شاذان
6. جعفر بن محمد بن قولویہ قمی
7. علی بن احمد بن مہریار
8. ابوالحسن خیوطی
9. ابوجعفر محمد بن علی بن اسود
10. ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی
11. احمد بن زیاد بن جعفر ہمدانی

تصانیف

شیخ صدوق نے مختلف علوم و فنون تے تی سو توں زائد کتب تصنیف کیتیاں۔ آپ دے زمانے وچ ہی لوگ آپدی کتب دی نقول تیار کروانے لگے سن چنانچہ شریف نعمت نے آپدی دوسوپنتالیس کتب نقل کروالیں مگر صد افسوس کہ اس علمی خزانے وچوں ہن صرف چند کتب ہمارے پاس موجود نیں، انہاں تصانیف توں شیخ صدوق دی عظمت و سچائی دی دلیل مہیا ہوندی اےنجاشی و شیخ طوسی نے اپنی کتاب رجال وچ، علامہ حلی نے خلاصۃالاقوال وچ ابن شہر آشوب نے معالم العلماء وچ شیخ صدوق دی 199 کتب دا تذکرہ کیتااے۔

آپ دے شاگرد

اگر اسیں انہاں تمام لوگاں دے نام تلاش کرنا چاہیں جنہاں نے شیخ صدوق توں کسب علم کیتا اے تے بحث بہت طویل ہو جائے گی۔ انہاں دے مشہور تلامذہ دے سوا جنہاں دے نام زبان زد عام و خلائق نیں انہاں دی تعداد بیس دے قریب اے۔

1. شیخ مفید
2. حسین بن عبید الله غضائری
3. برامورت حسین بن علی بن بابویه قمی
4. ابوالحسن جعفر بن حسین حسکه قمی (استاد شیخ طوسی)
5. ابوجعفر محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوریستی (معاصر شیخ طوسی)
6. برادر زاده اش شیخ ثقة الدین حسن بن حسین بن علی بن موسی بن بابویه
7. حسن بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
8. علی بن احمد بن عباس نجاشی (پدر نجاشی)
9. سید ابوالبرکات علی بن حسن خوزی حسینی حلی
10. ابو القاسم علی بن محمد بن علی خزاز
11. ابو زکریا محمد بن سلیمان حمرانی
12. احمد بن زیاد بن جعفر همدانی
13. هارون بن موسی تلعکبری
14. علم‌الهدی، سید مرتضی

شیخ صدوق دے خاندان دے علما

آپدے خاندان نوں علما مشائخ دے ہاں بہت مقام و مرتبہ حاصل اے ا سلئے کہ اس خاندان وچ بہت سارے علما و محدثین تے فقیہان پیداہوئے جنہاں نے اپنی تالیفات تے مرویات توں دین اسلام دی خدمت کیتی تے علوم و آثار اہل بیت دی حفاظت کیتی۔ اس خاندان دے علما اعلام شیعہ دے لئی باعث افتخار تے آسمان علم دے درخشاں ستارے نیں۔

وفات و مزار

شیخ صدوق دی وفات شہر رے وچ 381 ہجری نوں ہوئی۔ انہاں دی قبر شہر رے وچ سیدعبدالعظیم حسنی دی قبر دے قریب اک قطعہ زمین تے واقع اے،جو آپدی قبر مبارک دی وجہ توں زیارت گاہ بن گئی اےسلطان فتح علی قاچار نے 1238ہجری وچ انہاں دی قبر تے تعمیر جدید کروادتی۔ شیخ صدوق دی قبر چندمزارات وچوں اک اے جتھے شیعہ حصول برکت دے لئی تمام اقطار و امصار نال پہنچدے نیں۔

حوالے

بیرونی ربط

کتاب اعتقادات از شیخ صدوق اردو ترجمہ صفحہ 7 Archived 2015-05-13 at the وے بیک مشین