سلطنت اودھ
ریاست اودھ Awadh अवध | |
---|---|
علاقہ | |
فیض آباد چ لال باغ دا دروازہ 1801 | |
دیس | بھارت |
ریاست | اتر پردیش |
نشست | فیض آباد (قدیم), لکھنؤ (جدید) |
بولیاں | |
• دفتری | اردو |
دلی دی مغلیہ سلطنت دے ماڑا ہون دے مگروں جہڑے صوبے وکھرے ہوۓ اوناں چوں اک اک سلطنت اودھ وی سی ۔
اودھ ریاست (جاں صرفاودھ) برطانوی راج وچ اودھ کھیتر 1732 توں 1858 تک اک ریاست سی۔ ایہہ ریاست دا ناں ایودھیا شہر توں لیا گیا اے۔
اودھ دا راجگڑھ فیض آباد ہندا سی، پر برطانوی ایجنٹ (جاں "نواسی") لکھنؤ وچ رہندے سن۔ اودھ دے نواب نے ہی ایہناں لئی لکھنؤ وچ نواں نواس بنوایا سی۔[۱]
1858 وچ اودھ نےدوجیاں بھارتی ریاستاں نال برطانوی راج دے خلاف بغاوت کیتی۔ ایہہ بھارت دے پہلی آزادی جنگ دا اک حصہ سی۔ 1859 تک باغی لڑائی کر دے رہے، اس ویلے ممبئی دی برطانوی فوج نے اوہناں نوں ہرایا سی۔[۲]
لیپس دی پالیسی دےذریعے برطانوی راج نے اودھ ریاست نوں انگریزی راج وچ کرلیا سی۔ ریاست ادوں توں انگریزاں دے شمال مغربی صوبہ دا حصہ بن گئی ۔[۳]
نیہہ
[سودھو]اس سلطنت دی نیو رکھن والا دلی دربار دا اک ایرانی امیر سعادت خان (1722ء-1739ء) سی ، جس نوں مغلیہ سلطنت دے حکمراناں ولوں برہان الملک دا خطاب ملیا ہوئیا سی ۔
حالات
[سودھو]اودھ دی سلطنت وی سلطنت دلی دی بالادستی قبول کردی سی تے اسدے کئی حکمران بادشاہ دلی دے عہدے دار سن ۔ سعادت خان نے کرنال دی جنگ چ اپنے توپخانے نال ، نادر شاہ افشار دے خلاف محمد شاہ دی مدد کیتی سی ۔ صفدر جنگ (1739ء-1754ء) تے شجاع الدولہ(1754ء-1775ء) نے مغلیہ سلطنت دے وزیر سلطنت دی حثیت نال فرائض انجام دتے ۔ 1764ء چ بسکر دی لڑائی چ شجاع الدولہ دی انگریزآں ہتھوں شکست دے بعد اودھ دی ریاست انگریزاں دے زیر اثر آگئی ، پر انگریزاں نے سیاسی مصلحت دی وجہ توں اسدا وجود ختم نئیں کیتا ۔ شجاع الدولہ دے زمانے چ ای اودھ دی ریاست اپنے عروج تے پہنچ گئی سی ۔ 1774ء چ روہیل کھنڈ دے حکمران حافظ رحمت اللہ خان(1749ء -1774ء ) نوں انگریزاں دی مدد نال شکست دین دے بعد شجاع الدولہ نے روہیل کھنڈ دا علاقہ وی اپنی سلطنت چ شامل کرلئیا ، تے ریاست دیاں حداں گورکھپور توں دریاۓ جمنا تک پھیل گئیاں ۔
شجاع الدولہ دے بعد اودھ دی ریاست تے انگریزاں دا دباء ودھ گئیا تے اودھ دے نواب انگریزاں دے حکماں دے اگے بے بس ہوگئے ۔ آصف الدولہ(1775ء-1797ء) دے زمانے ج جونپور تے غازی پور دے ضلعاں ، تے سعادت علی خان(1798ء-1814ء) دے زمانے ج روہیل کھند ، کانپور ، الہ آباد ، اعظم گڑھ تے گورکھپور دے ضلعاں تے انگریز قابض ہوگئے ۔ تے اودھ دے نواب انگریزاں دی کٹھ پتلی توں زیادہ ںئیں رہ گئے سن پر اس حالت چ وی غازی الدین حیدر(1814ء-1827ء) نے نواب دا لقب چھد کے بادشاہ دا لقب اختیار کیتا ۔ ایہہ اس گل دا اعلان سی کہ ہن اوہ بادشاہ دلی دے ماتحت نئیں رہے ۔ اس دے بعد توں اودھ دے سارے حکمران بادشاہ کہلائے جان لگے ۔ آخری حکمران واجد علی شاہ(1847ء-1856ء) تے انگریزاں نے بدنظمی دا الزام لا کے تخت توں لاہ دتا تے 1856ء چ سلطنت اودھ نوں برطانوی ہند چ ضم کرلئیا ۔ واجد علی شاہ دی پینشن مقرر کردتی گئی تے کلکتہ چ رہن دی اجازت دے دتی ، جتھے اسدا 1887ء چ ، انتقال ، ہوگئیا ۔
لکھنؤ تے اس دا معاشرہ
[سودھو]شجاع الدولہ دے زمانے تک اودھ دا راجگڑھ فیض آباد سی۔ اس دے پتر آصف الدولہ نے لکھنؤ نوں دارالحکومت بنایا تے آخر تک اس دی ایہ حیثیت رہی۔ اودھ دے نواباں دے زمانے چ دارالحکومت لکھنؤ نوں بوہت عروج حاصل ہویا۔ اس دور چ اس شہر نے اک معمولی قصبے ودھ کے اک وڈے شہر دی شکل اختیار کرلی۔ نواباں نے شاندار عمارتاں بنوائیاں جو محلاں، باغاں، مسیتاں، امام بارگاہاں تے مقبرےآں اتے مشتمل سن پر انہاں چ جامع مسجد تے قیصر باغ دے دو مقبرےآں توں علاوہ دوجیاں عمارتاں فن تعمیر دا اعلیٰ نمونہ نہیں سن۔ اینہاں چوں بوہتیاں عمارتاں اج بوی لکھنؤ دی شنگار نیں۔ شاہان اودھ دے زمانے چ لکھنؤ اتلے ہند چ دلی تے آگرہ مگروں رہتل ،تہذیب تے شائستگی دا تیجا وڈا مرکز بن گیا۔
پر شاہان اودھ دا ایہ دور ساڈے معاشرتی تے اخلاقی زوال دی انتہا اے۔ شائستگی دے ناں اتے تصنع، بناوٹ تے نمود و نمائش نے عروج پایا۔ سرکاری سرپرستی چ جنسی آوارگی ودھی۔ طوائفاں تے بازاری عورتاں نوں تریخِ اسلام چ پہلی وار لکھنؤ چ عزت تے احترام دا تھاں دتا گیا۔
اودھ دے راجے شیعہ مذہب نوں منن آلے سن۔ خاص طور اتے آصف الدولہ دے مگروں شیعیت نوں سرکاری مذہب دی شکل دے دی گئی۔ اس دور چ مذہب دے ناں اتے نویاں نویاں رسماں شوع ہو گئیاں جو ہندوآں دیاں وکھ وکھ رسماں دیاں نقلاں سن ۔تے جنہاں راہیں ساڈے معاشرے چ تے شیعی مذہب دیاں رسماں چ ہندو اثرات داخل ہوئے۔ [۴]
علم تے ادب دی سرپرستی
[سودھو]اردو ادب اور شاعری دے ودھن پھلن چ دلی مگروں لکھنؤ نوں بوہت اہم تھاں حاصل اے۔ دلی دے زوال خاص طور اتے نادر شاہ دے حملے مگروں جدوں دلی ہنگامےآں دا مرکز بن گیا تے ایتھے دے باکمال لوکاں نے روہیل کھنڈ، لکھنؤ، مرشد آباد، حیدر آباد، ارکاٹ تے میسور دا رخ کیتا جتھے مقامی مسلمان حکومتاں نے ایک حد تک امن دی فضاء قائم کر رکھی سی۔ انہاں سارے شہراں چ لکھنؤ سبتوں نیڑے سی ۔ نوابان اودھ نے وی ادیباں تے شاعراں دی حوصلہ افزائی کیتی اس لئی ادیباں تے شاعراں دی اک وڈی گنتی نے لکھنؤ دا ہی رخ کیتا جو شاعر اس زمانے چ دلی تے آگرے توں لکھنؤ آئے انہاں چ خان آرزو، سودا، مصحفی، جرات، انشاء اور میر تقی میر وڈس ناں نیں۔ مشہور شاعر آتش بھانویں فیض آباد چ جمیا سی ، پر اسدا پیؤ دلی چھڈ کے اودھ آگئیا سی۔
شاہان اودھ دے زمانے چ مرثیہ نگاری نے خاص طور اتے عروج پایا تے اردو زبان دے سبتوں وڈے مرثیہ نگار میر انیس تے سلامت علی دبیر ایسے دور نال تعلق رکھدے سن، بھانویں انہاں دے جیون دا آخری حصہ انگریزی دور میں لنگھیا۔
دینی تعلیم دے سلسلے چ ایہ دور اس وجہ توں قابل ذکر اے کہ ملا نظام الدین نے تعلیم دا اوہ مشہور نصاب ایسے زمانے چ ترتیب دتا جو اج وی درس نظامی دے ناں توں مشہور اے۔ لکھنؤ دا محلہ "فرنگی محل" اس دور چ برصغیر دا سبتوں تعلیمی گڑھ بن گئیا۔ ملا نظام الدین دا انتقال 1748ء دے مگرں ہویا۔ اودھ دا قصبہ بلگرام اس پاروں ذکریوگ اے کہ اس زمانے چ اوتھے کئی مشہور عالم ہوئے۔ انہاں چ غلام علی آزاد تے سید مرتضی زبیدی قابل ذکر نیں۔
نوابانِ اودھ (لکھنؤ)
[سودھو]مورت | لقب | ناں | جم | راج ویلہ | موت |
---|---|---|---|---|---|
سعادت خان برہان الملک | میر محمد امین موسوی | 1680 | 1722 - 1739 | 1739 | |
صفدر جنگ | ابو المنصور محمد مقیم خان | 1708 | 1737 - 1754 | 1754ء | |
شجاع الدولہ | جلال الدین حیدر ابو المنصور خان | 1732 | 1753 - 1775 | 1775 | |
آصف الدولہ | محمد یحی میرزا زمانی | 1748 | 1775 - 1797 | 1797 | |
آصف جاہ میرزا | وزیر علی خان | 1780 | 1797 - 1798 | 1817 | |
یامین الدولہ | سعادت علی خان | 1752 | 1798 - 1814 | 1814 | |
رفاعت الدولہ | ابو المظفر غازی الدین حیدر خان | 1769 | 1814 – 1827 | 1827 | |
ناصر الدین حیدر، شاہ جہاں | ابو المنصور قطب الدین سلیمان جاہ | 1803 | 1827 – 1837 | 1837 | |
ابو الفتح معین الدین | محمّد علی شاہ | 1777 | 1837 – 1842 | 1842 | |
نجم الدولہ، ابو المظفر مصلح الدین | امجد علی شاہ | 1801 | 1842 – 1847 | 1847 | |
ابو المنصور میرزا | واجد علی شاہ | 1822 | 1847 – 1856 | 1887 | |
بیگم حضرت محل | محمّدی خانم | ؟ | اپنے پتر تے تخت نشیں برجیس قدر دے حق لئی انگریزاں دے خلاف شورش کیتی تے اپنے حامیاں نال جنگ آزادی ہند 1857ء لڑی | 1879 | |
برجیس قدر | رمضان علی | 1845 | تاجداری انگریزاں نے ختم کر دتی | 1893 |
ایہہ وی ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Davies, Philip, Splendours of the Raj: British Architecture in India, 1660–1947. New York: Penguin Books, 1987
- ↑ Michael Edwardes, Battles of the Indian Mutiny, Pan, 1963, ISBN [[Special:BookSources/0-330-02524-4
- ↑ Ashutosh Joshi (1 Jan 2008). Town Planning Regeneration of Cities. New India Publishing, 237. ISBN 8189422820.
- ↑ ملت اسلامیہ کی مختصر تاریخ، جلد دوم، از ثروت صولت، ناشر اسلامک پبلیکیشنز لاہور
باہرلےجوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Awadh |