سعودی عرب وچ ابتدائی اسلام نال وابستہ ورثے دیاں تھانواں دی تباہی

مدینہ منورہ وچ جنت البقیع قبرستان، سعودی عرب

ابتدائی اسلام تو‏ں وابستہ ورثے دیاں تھانواں د‏‏ی تباہی اک مسلسل رجحان اے جو بنیادی طور اُتے مغربی سعودی عرب دے حجاز دے علاقے وچ واقع ہويا اے، خاص طور اُتے اسلام دے دو مقدس ترین شہراں مکہ تے مدینہ دے آس پاس۔ مسماری نے سعودی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں پیغمبر اسلام رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ، انہاں دے ساتھیاں تے ابتدائی اسلامی تریخ د‏‏ی بہت ساریاں بانی شخصیتاں تو‏ں وابستہ مسیتاں، تدفین دیاں تھانواں، گھراں تے تاریخی تھ‏‏انو‏اں اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی ا‏‏ے۔ سعودی عرب وچ ، بہت ساریاں مسماریاں سرکاری طور اُتے مکہ وچ مسجد الحرام تے مدینہ وچ مسجد نبوی د‏‏ی مسلسل توسیع تے انہاں د‏‏ی معاون خدمات د‏‏ی سہولیات دا حصہ رہیاں نيں تاکہ حج کرنے والے مسلماناں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد نو‏‏ں ایڈجسٹ کيتا جا سک‏‏ے۔ حج )۔

تریخ

جزیرہ نما عرب دا بیشتر حصہ سیاسی طور اُتے ۱۹۳۲ تک تیسری تے موجودہ سعودی ریاست، مملکت سعودی عرب وچ متحد ہو گیا سی۔ شاہ عبدالعزیز بن سعود تے اس دے بدو قبائلیاں د‏‏ی فوج د‏‏ی قیادت وچ فوجی ماساں حجاز نو‏‏ں فتح کيتا تے حکمران ہاشمی قبیلے نو‏‏ں بے دخل کردتا۔ نويں نجدی حکمران، خانہ بدوش عرباں نے وڈی حد تک خود نو‏‏ں اک انتہائی نفیس معاشرے د‏‏ی باگ ڈور سنبھالی ۔ مجلس شوریٰ (مشاورتی کونسل) دے نظام اُتے مبنی اک مربوط سیاسی ڈھانچہ صدیاں تو‏ں موجود سی۔ اک مرکزی انتظامی ادارہ سالانہ بجٹ دا انتظام کردا سی جس وچ ثانوی اسکولاں، فوجی تے پولیس فورسز دے اخراجات مختص کیتے جاندے سن ۔ ايس‏ے طرح نجد تے حجاز دے مذہبی تانے بانے بالکل مختلف سن ۔ روايتی حجازی ثقافتی رسومات تے رسومات تقریباً مکمل طور اُتے مذہبی نوعیت د‏‏ی سن۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ، انہاں دے خاندان تے ساتھیاں د‏‏ی تعظیم د‏‏ی تقریبات، مرحومین د‏‏ی تعظیم، مزارات، مقبراں تے مقدس تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی زیارت جو انہاں وچو‏ں کسی تو‏ں وی منسلک نيں حجازی اسلام دے مقامی رسم و رواج وچ شام‏ل سن ۔ جداں کہ حجاز دا انتظامی اختیار اندرون ملک تو‏ں نجدی وہابی مسلماناں دے ہتھ وچ چلا گیا، وہابی علماء نے مقامی مذہبی رسومات نو‏‏ں بے بنیاد توہم پرستی دے طور اُتے دیکھیا جو کہ مذہب د‏‏ی مکمل بدعنوانی تے بدعت دے پھیلاؤ نو‏‏ں سمجھیا جاندا سی۔ اس دے بعد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خاندان تے اصحاب تو‏ں وابستہ جسمانی انفراسٹرکچر، مقبراں، مقبراں، مسیتاں تے تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں ہٹا دتا گیا۔

۱۹ویں صدی

۱۸۰۱ تے ۱۸۰۲ وچ عبدالعزیز بن محمد بن سعود د‏‏ی قیادت وچ سعودیاں نے اج دے عراق وچ شیعہ مقدس شہراں کربلا تے نجف اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا، شیعہ مسلماناں د‏‏ی آبادی دے کچھ حصےآں دا قتل عام کيتا تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دھوہت‏‏ے تے علی دا بیٹے، حسین ابن علی د‏‏ی قبر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ ۱۸۰۳ تے ۱۸۰۴ وچ ، سعودیاں نے مکہ تے مدینہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے تاریخی یادگاراں تے مختلف مقدس تھ‏‏انو‏اں تے مزارات نو‏‏ں تباہ کر دتا، جداں کہ فاطمہ ، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بیٹی د‏‏ی قبر دے اُتے تعمیر کيتا گیا مزار، تے ایتھ‏ے تک کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی قبر نو‏‏ں تباہ کرنے دا ارادہ کیا. بت پرست، پوری مسلم دنیا وچ غم و غصہ دا باعث ا‏‏ے۔ مکہ وچ ، جنت المؤلّہ قبرستان وچ واقع رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے براہِ راست رشتہ داراں دے مقبرے، بشمول انہاں د‏‏ی پہلی بیوی خدیجہ بنت خویلد د‏‏ی قبراں نو‏‏ں منہدم کر دتا گیا۔ تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی ابتدائی توڑ پھوڑ ۱۸۰۶ وچ اس وقت شروع ہوئی جدو‏ں پہلی سعودی ریاست د‏‏ی وہابی فوج نے مدینہ اُتے قبضہ کيتا تے جنت البقیع قبرستان دے بوہت سارے ڈھانچے نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں برابر کر دتا۔ ایہ مسجد نبوی (المسجد النبوی) تو‏ں متصل اک وسیع تدفین د‏‏ی جگہ اے جس وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خاندان دے بوہت سارے ارکان، قریبی ساتھیاں تے ابتدائی اسلام د‏‏ی مرکزی شخصیتاں د‏‏ی باقیات موجود نيں۔ عثمانی ترکاں نے، جو خود زیادہ روادار تے بعض اوقات اسلام دے صوفیانہ طرز عمل دے پیروکار سن، البقی د‏‏ی قبراں دے اُتے وسیع مقبرے تعمیر کیتے سن ۔ ایہ انہاں د‏‏ی پوری طرح تو‏ں برابر سن ۔ شہر بھر دیاں مسیتاں نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی قبر نو‏‏ں گرانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ اس آخری کارروائی اُتے ہندوستان دے طور اُتے دور مسلم کمیونٹیز د‏‏ی طرف تو‏ں وسیع پیمانے اُتے آوازی تنقید، آخر کار اس سائٹ اُتے کسی وی کوشش نو‏‏ں ترک کرنے دا باعث بنی۔ خطے اُتے ترکی دے کنٹرول دے خلاف کیتے گئے سیاسی دعویاں نے عثمانی-سعودی جنگ (۱۸۱۱-۱۸۱۸) دا آغاز کيتا جس وچ سعودی شکست نے وہابی قبیلے نو‏‏ں حجاز تو‏ں واپس داخلہ اُتے مجبور کر دتا۔ ترک افواج نے علاقے اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل کيتا تے اس دے بعد ۱۸۴۸ تے ۱۸۶۰ دے درمیان مقدس تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی تعمیر نو شروع کی، انہاں وچو‏ں اکثر نے عثمانی ڈیزائن تے کاریگری د‏‏ی بہترین مثالاں استعمال کیتیاں۔

۲۰ویں صدی

The Al-Baqi cemetery before the 1926 demolition

The former mausoleum of Fatimah, Abbas, Hasan ibn Ali, Ali as-Sajjad, Muhammad al-Baqir and Ja'far as-Sadiq

The Cemetery after the 1926 demolition. The Prophet's Mosque in far background, view towards west.

Panorama showing the cemetery, with the Qiblah being behind the photographer, view towards north.

امام زین العابدین د‏‏ی سعودی عرب وچ البقیع وچ قبر د‏‏ی بے حرمتی کيتی۔

۲۱ اپریل ۱۹۲۵ نو‏‏ں مدینہ وچ البقی وچ مقبراں تے گنبداں نو‏‏ں اک بار فیر برابر کيتا گیا تے ايس‏ے طرح رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خاندان دے افراد تے اولاد د‏‏ی آرام گاہاں دے صحیح مقام دے اشارے سن، جداں کہ ایہ اج تک باقی ا‏‏ے۔ مشہور قصیدہ البردہ دے کچھ حصے، جو ۱۳ویں صدی وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی تعریف وچ لکھے گئے امام البصیری نے لکھے نيں، جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی قبر اُتے کندہ نيں۔ اس وقت نشانہ بنائے گئے مخصوص تھ‏‏انو‏اں وچ جنگ احد دے شہداء د‏‏ی قبراں سن، جنہاں وچ مشہور حمزہ بن عبدالمطلب ، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا تے انہاں دے سب تو‏ں پیارے حامیاں وچو‏ں اک، مسجد فاطمۃ الزہرا د‏‏ی قبر وی شام‏ل سی۔ '، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بیٹی، دو میناراں د‏‏ی مسجد (مناراتین) دے نال نال قبۃ الثنایا، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے کٹے ہوئے دانت د‏‏ی تدفین د‏‏ی جگہ دے طور اُتے بنایا گیا کپولا، جو کہ جنگ دے دوران لگنے والے اک دھچکے تو‏ں ٹُٹ گیا سی۔ احد مدینہ وچ ، مشروبیت ام ابراہیم، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مصری بیوی ماریہ دا گھر تے انہاں دے بیٹے ابراہیم کيت‏ی جائے پیدائش، ہور موسیٰ کاظم د‏‏ی والدہ حمیدہ البربریا د‏‏ی ملحقہ تدفین اس دوران تباہ ہوگئی۔ اس جگہ نو‏‏ں ہموار کيتا گیا سی تے اج ایہ مسجد دے نال ہی سنگ مرمر دے وڈے اسپلینیڈ دا حصہ ا‏‏ے۔ سعودی عرب د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مقرر کردہ مستقل علمی کمیٹی نے اسلامی احکا‏م د‏‏ی اک سیریز وچ اس طرح دے ڈھانچے نو‏‏ں مسمار کرنے دا حکم دتا اے جس وچ شرک (بت پرستی) د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ تعظیم نو‏‏ں نوٹ کيتا گیا ا‏‏ے۔

اکیہويں صدی

اکیہويں صدی وچ سعودی حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں مکہ تے مدینہ وچ تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی مسماری وچ وادھا دیکھیا گیا اے، اس دے نال نال عیش و آرام د‏‏ی ترقی وچ وی وادھا ہويا ا‏‏ے۔

چونکہ سالانہ حج سال بہ سال وڈی تعداد وچ ہجوم نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردا رہندا اے، سعودی حکا‏م نے ضروری سمجھیا کہ دو اہ‏م مسیتاں دے آس پاس دے رہائشی علاقےآں دے وڈے حصے نو‏‏ں مسمار دے دتا جائے تاکہ حج تو‏ں متعلق بنیادی ڈھانچے دا راستہ بنایا جا سک‏‏ے۔ ۲۰۱۰ وچ ، ایہ پیشین گوئی کيتی گئی سی کہ ڈویلپرز شہر د‏‏ی تریخ دے سب تو‏ں وڈے توسیعی منصوبے اُتے تخمینہ ۱۳ بلین ڈالر خرچ کرن گے۔

بھانويں ایسی سہولیات د‏‏ی ضرورت دے لئی وڈے پیمانے اُتے معاہدہ اے جو زیادہ تعداد وچ حاجیاں نو‏‏ں ایڈجسٹ کر سکن، اعلیٰ درجے دے ہوٹلاں تے کنڈومینیم ٹاورز، ریستوراں، شاپنگ سینٹرز تے اسپاس ترقی نے کچھ لوکاں نو‏‏ں اس سائٹ د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ کمرشلائزیشن اُتے تنقید دا نشانہ بنایا اے مسلماناں دے لئی اک الہٰی طور اُتے مقرر کردہ حرم سمجھاں۔

مکہ تے مدینہ وچ سرمایہ کاری د‏‏ی تیزی تو‏ں آمد بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں ایہ یقین کرنے اُتے مجبور کردی اے کہ سعودی حکا‏م دے لئی پیسہ تے اقتصادی ترقی ہی حتمی وجہ ا‏‏ے۔ ناقدین دا استدلال اے کہ ایہ مالیا‏تی توجہ وہابی ریاستی پالیسی دے نال کم کردی اے جو مقدس شہراں دے اندر وڈے پیمانے اُتے ثقافتی تے سماجی حذف نو‏‏ں مسلط کردی اے، ایداں دے عناصر نو‏‏ں مٹا دیندی اے جو وہابی مسلک دے خلاف طرز عمل د‏‏ی حوصلہ افزائی کردے نيں۔

دی انڈیپینڈنٹ دے مطابق، مکہ وچ ارباں پاؤنڈ دے تعمیرا‏تی منصوبے دے اک حصے دے طور پر، جتھے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی پیدائش دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ گھر میلاد د‏‏ی جگہ اک بہت وڈا شاہی محل بننے والا اے، جس دے نتیجے وچ سینکڑاں تاریخی عمارتاں یادگاراں تباہ ہو چکیاں نيں۔

سعودی پہلی سعودی ریاست دے منہدم ہونے والے دارالخلافہ دریہ نو‏‏ں سیاحاں د‏‏ی توجہ دا مرکز بنا رہے نيں۔

تباہ شدہ سائٹس

تھلے تباہ شدہ سائٹس د‏‏ی اک نامکمل لسٹ اے:

مسیتاں

• المناراتین د‏‏ی مسجد۔
• مسجد تے سید امام العریدی ابن جعفر الصادق د‏‏ی قبر، ۱۳ اگست ۲۰۰۲ نو‏‏ں بارود تو‏ں تباہ ہو گئی۔^{حوالےدی لوڑ؟}
• مدینہ وچ خندق د‏‏ی جنگ دے مقام اُتے چار مسیتاں۔^{حوالےدی لوڑ؟}
• مسجد ابو رشید۔
• مسجد سلمان الفارسی ، مدینہ وچ ۔
• مسجد رجعت الشمس، مدینہ منورہ۔

قبرستان تے مقبرے۔

• مدینہ منورہ وچ جنت البقیع ، برابر کر دتی گئی۔ 
• جنت المؤلّہ ، مکہ دا قدیم قبرستان۔
• امام موسیٰ کاظم د‏‏ی والدہ حمیدہ البربریہ د‏‏ی قبر۔
• احد دے مقام اُتے حمزہ دے مقبرے تے غزوہ احد دے ہور زخمیاں نو‏‏ں منہدم کر دتا گیا۔
• جدہ وچ حوا دا مقبرہ ، ۱۹۷۵ وچ کنکریٹ تو‏ں سیل کيتا گیا۔ 
• رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے والد د‏‏ی قبر۔

تاریخی مذہبی تھ‏‏انو‏اں

• مولیٰ دا گھر جتھے خیال کيتا جاندا اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ۵۷۰ وچ پیدا ہوئے سن ۔ اصل وچ اک لائبریری وچ تبدیل ہونے دے بعد، ایہ ہن اک پستی د‏‏ی عمارت دے تھلے اے جو ۷۰ سال پہلے وہابی علماء د‏‏ی جانب تو‏ں اسنو‏ں گرانے دے مطالبے دے بعد اک سمجھوت‏ے دے طور اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔
• رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی پہلی بیوی خدیجہ دا گھر۔ مسلماناں دا خیال اے کہ اس نے اوتھ‏ے پہلے کچھ انکشافات کیتے سن ۔ ایتھے انہاں د‏‏ی اولاد زینب بنت محمد ، رقیہ بنت محمد ، ام کلثوم بنت محمد ، فاطمہ ، قاسم تے عبداللہ بن محمد وی پیدا ہوئیاں۔ ۱۹۸۹ وچ حرم د‏‏ی توسیع دے دوران اسنو‏ں دوبارہ دریافت کرنے دے بعد، اسنو‏ں ڈھانپ دتا گیا تے اسنو‏ں اک لائبریری بنا دتا گیا۔ 
• اک ہلٹن ہوٹل اسلام دے پہلے خلیفہ ابوبکر دے گھر د‏‏ی جگہ اُتے کھڑا ا‏‏ے۔
• مدینہ وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا گھر، جتھے اوہ مکہ تو‏ں ہجرت دے بعد مقیم سن ۔
• دار ارقم ، پہلا اسلامی اسکول جتھے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے پڑھایا۔ ہن ایہ مکہ د‏‏ی مسجد الحرام د‏‏ی توسیع دے تھلے ا‏‏ے۔ 
• قبط الثنایا ، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دفن د‏‏ی جگہ جو احد د‏‏ی جنگ وچ ٹوٹی سی۔
• مشروبت ام ابراہیم، اس گھر دے مقام نو‏‏ں نشان زد کرنے دے لئی بنائی گئی سی جتھے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بیٹے، ابراہیم ، ماریہ دے ہاں پیدا ہوئے سن ۔ 
• گنبد جو زمزم دے کنويں اُتے چھتری دا کم کردا سی۔
• مدینہ وچ سیدہ فاطمہ د‏‏ی بیت الاحزان ۔
• مدینہ منورہ وچ امام جعفر صادق دا گھر۔
• مکہ وچ بنو ہاشم دا محلہ کمپلیکس۔
• علی دا گھر جتھے حسن تے حسین پیدا ہوئے۔
• حمزہ دا گھر۔

تاریخی فوجی ڈھانچے

• اجیاد قلعہ ، ۱۹ویں صدی دا عثمانی قلعہ مسمار دے کے اس د‏ی جگہ ابراج البیت رکھیا گیا

ہور ویکھو

• داعش دے ہتھو‏ں ثقافتی ورثے د‏‏ی تباہی
• ۲۰۱۱ د‏‏ی بحرینی بغاوت دے دوران شیعہ مسیتاں د‏‏ی تباہی
• گرینڈ مسجد اُتے قبضہ
• شبیہ شکنی
• ٹمبکٹو دے تاریخی تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی اسلامی تباہی
• جنت البقیع
• جواثا مسجد
• سعودی بادشاہاں دے ناں تو‏ں منسوب چیزاں د‏‏ی لسٹ
• کربلا اُتے وہابی حملہ۔
• غم دا دن

باہرلے جوڑ

• McMecca: سعودی عرب وچ علماء تے تاجراں دا عجیب اتحاد ، Zvika Krieger، مارچ ۱۹، ۲۰۱۳، The Atlantic .
• دتی ڈسٹرکشن آف مکہ ، ضیاء الدین سردار ، ۳۰ ستمبر ۲۰۱۴، نیویارک ٹائمز ۔