سید محمدرضا موسوی گلپائگانی
 | |
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | سید محمد رضا گلپائگانی |
| تاریخ ولادت | 9 ذی القعدہ 1316 ھ |
| آبائی شہر | گوگد، گلپائگان |
| تاریخ وفات | 24 جمادی الثانی 1414 ھ |
| مدفن | قم |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | سید محمد حسن خوانساری، محمد تقی گوگدی، عبدالکریم حائری یزدی، محمد حسین غروی اصفہانی، ضیاء الدین عراقی، سید ابو الحسن اصفہانی، میرزای نائینی |
| شاگرد | مرتضی حائری یزدی، مرتضی مطہری، سید محمد حسینی بہشتی، سید اسد الله مدنی، محمد مفتح، علی قدوسی، علی مشکینی، اکبر ہاشمی رفسنجانی، علی پناه اشتہاردی، لطف الله صافی گلپایگانی، ناصر مکارم شیرازی و... |
| تالیفات | افاضۃ العوائد، حاشیہ بر عروۃالوثقی، ارشاد المسائل، ہدایۃ العباد، رسالۃ فی عدم تحریف القرآن، توضیح المسائل۔ |
| خدمات | |
| سماجی | مرجع تقلید |
| دستخط | فائل:آیت اللہ گلپایگانی.png |
سید محمد رضا گلپائگانی (1899۔1993 ء) شیعہ مراجع تقلید وچوں سن ۔ آپ آیت اللہ بروجردی دی وفات دے بعد مرجعیت دے مقام اُتے فائز ہوئے۔ آپ عبدالکریم حائری یزدی دے شاگرداں وچوں سن ۔ مرتضی حائری یزدی، مرتضی مطہری، سید محمد حسینی بہشتی، لطف الله صافی گلپایگانی تے ناصر مکارم شیرازی آپ دے شاگرداں وچوں سن ۔
گلپایگانی نے 15 خرداد دی تحریک وچ قتل عام، واقعہ فیضیہ، امام خمینی دی گرفتاری تے جلاوطنی جداں پہلوی حکومت دے اقدامات دی مخالفت کيتی۔ آپ دی تالیفات وچ تقریباً 40 کتاباں موجود نيں۔
ہسپتال، دینی مدارس، دار القرآن تے مجمع اسلامی لندن دی تاسیس آپ دے فلاحی کماں تے فعالیتاں وچوں نيں۔
طالب علمی دا دور
[سودھو]سید محمد رضا گلپایگانی 8 ذی القعدہ سنہ 1316 ھ نوں ایران دے شہر گلپایگان توں 5 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع گوگد نامی گااں وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد دا ناں سید محمد باقر روحانی سی تے اپنے گااں وچ امام دے لقب توں مشہور سن ۔ تن سال دی عمر وچ والدہ تے 9 سال دی عمر وچ والد دے سائے توں وی محروم ہوئے۔[۱]
سید محمد رضا گلپایگانی نے حوزہ دے سطوح دی تعلیم گلپایگان وچ سید محمد حسن خوانساری (سید احمد خوانساری دے وڈے بھائی) تے آخوند خراسانی دے شاگرد محمد تقی گوگدی گلپایگانی توں حاصل کيتی۔[۲] اس دے بعد اوہ اراک چلے گئے تے اوتھے شیخ عبد الکریم حائری دے دروس وچ شرکت کيتی۔ جدوں عبد الکریم یزدی نے قم دی طرف ہجرت دی تاں آپ وی چار سال اراک وچ گزارنے دے بعد انہاں دے نال قم چلے گئے تے مدرسہ فیضیہ وچ مقیم ہوئے۔[۳]
آیت اللہ حائری دی وفات دے بعد آپ نجف چلے گئے تے تن مہینے تک ضیاء الدین عراقی تے سید ابو الحسن اصفہانی دے درس وچ شرکت کيتی۔[۴] جدوں کہ میرزا نائینی تے سید ابو الحسن اصفہانی دے قم وچ قیام دے دوران 8 مہینے انہاں دے درس وچ شرکت کيتی۔[۵] تے ايسے طرح آپ سیدحسین بروجردی دے درس وچ وی شرکت کيتا کردے سن ۔[۶]
قم وچ آپ سید احمد خوانساری دے مباحث سن ۔[۷]
علمی منزلت تے شاگرد
[سودھو]آپ نے عبدالکریم حائری توں اجتہاد دی اجازت حاصل کيتی تے رضا مسجد شاہی تے شیخ عباس قمی توں اجازہ روایت حاصل کيتا۔ [۸] آپ عبد الکریم حائری یزدی دے استفتاء دے گروہ وچوں سن ۔[۹] حائری یزدی نے اپنی کتابُ الصلاة دی تصحیح نوں آپ تے آیت الله اراکی دے سپرد کیتی۔[۱۰]
آیتالله بروجردی دی وفات دے بعد آپ 1340 شمسی وچ مرجع تقلید بنے۔[۱۱]1372 شمسی تک آپ 32 سال مرجعیت دے منصب اُتے فائز رہے۔[۱۲] آپ تقریبا 75 سال حوزہ دے دروس تدریس کردے رہے جنہاں وچوں 60 سال فقہ تے اصول فقہ دا درس خارج دتا۔[۱۳] آپ دا درس خارج پررونق ترین دروس وچوں سی۔[۱۴]
آپ دے شاگرداں وچ بعض مندرجہ ذیل نيں:
- رضا استادی[۱۵]
- مرتضی حائری یزدی
- مرتضی مطہری
- سید محمد حسینی بہشتی
- سید اسد اللہ مدنی
- محمد مفتح
- علی قدوسی
- علی مشکینی
- علی اکبر ہاشمی رفسنجانی
- علی پناہ اشتہاردی
- لطف اللّہ صافی گلپایگانی
- ناصر مکارم شیرازی
- جعفر سبحانی[۱۶]
علمی آثار
[سودھو]آپ دے علمی آثار وچ تقریباً 40 کتاباں چھپ چکياں نيں۔[۱۷] جنہاں وچوں بعض آپ دی اپنی کاوش اے جدوں کہ بعض کتاباں آپ دے دروس نيں جنہاں نوں آپ دے شاگرداں نے مرتب کيتا اے۔[۱۸] مندرجہ ذیل تالیفات آپ نے بعنوان آثار علمی باقی چھڈے نيں:[۱۹]
- افاضۃ العوائد
- حاشیہ بر وسیلۃ النجاۃ
- حاشیہ بر عروۃ الوثقی
- مجمع المسائل
- ارشاد المسائل
- ہدایۃ العباد
- کتاب الطہارہ
- الہدایۃ الی من لہ الولایۃ
- کتاب القضاء
- بغیۃ الطالب فی شرح المکاسب
- الدر المنضود فی احکام الحدود
- نتایج الافکار فی نجاسۃ الکفار
- کتاب الحج، رسالۃ محرمات بالسبب
- رسالۃ فی عدم تحریف القرآن
- صلاۃ الجمعہ و عیدین، مناسک حج
- احکام عمرہ، احکام النساء
- مختصر الاحکام
- توضیح المسائل[۲۰]
سیاسی کارکردگی
[سودھو]
سید محمد رضا گلپایگانی بھانويں پہلوی حکومت نوں نامشروع سمجھدے سن لیکن اس دے باوجود علنی طور اُتے اس دا مقابلہ کرنا مصلحت نئيں سمجھدے سن تے حتی الامکان سیاسی سرگرمیاں توں اجتناب کردے سن ۔[۲۱] آبراہیمیان اپنی کتاب ایران بین دو انقلاب وچ انہاں نوں میانہ رو مرجع تقلید مندے نيں جو حکومت کیتی نابودی دے خواہاں نئيں سن تے صرف سیاست وچ اعتدال دے خواہاں سن ۔[۲۲] اس دے باوجود گلپائگانی نوں اک امام خمینی دی تحریک وچ اک موثر شخصیت مندے نيں۔[۲۳] آپ نے 1341 شمسی توں انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی تک پہلوی حکومت دے بہت سارے فیصلےآں دی مخالف کیتی۔ 1341 ش نوں ایران دے دوسرے مراجع تقلید جداں سید احمد خوانساری، سید محسن حکیم تے مرعشی نجفی دے ہمراہ اصلاحات اراضی[نوٹ ۱] دے بل دے بارے وچ اک ٹلیگراف دے ذریعے اپنی مخالفت دا اعلان کيتا۔ [۲۴] ايسے سال آپ تے ہور مراجع تقلید نے شاہ نوں ٹلیگرام دے ذریعے صوبائی کونسل بل[نوٹ ۲] نوں شریعت دے منافی قانون قرار دتا۔[۲۶] گلپایگانی نے 1341 شمسی نوں محمد رضا پہلوی دی طرف توں اعلان شدہ استصواب رائے[نوٹ ۳] وچ لوکاں دی شرکت نوں حرام قرار دتا۔[۲۷]
اسی طرح واقعہ فیضیہ دے اعتراض وچ دروس دی چھیويں، 15 خرداد دے قیام وچ عام لوکاں دے قتل عام تے امام خمینی تے بعض ہور علماء دی گرفتاری دے خلاف بیانیہ دینا، امام خمینی دی ترکی جلاوطنی اُتے دربار دے وزیر نوں قم بلیانا، محمد رضا پہلوی دی طرف توں ترویج پانے والی رستاخیز پارٹی وچ شمولیت نوں حرام قرار دینا، بادشاہ دی طرف توں دینی حکومتی ادارے بنانے دے اقدام دی مخالف وچ حوزہ علمیہ دے استقلال دا دفاع، تریخ ہجری نوں تریخ شہنشاہی وچ تبدیل کرنے اُتے مخالفت، گورنمنٹ دی طرف توں حساسیت دے باوجود مصطفیٰ خمینی دے لئی مجلس ترحیم دا انعقاد، روزنامہ اطلاعات وچ امام خمینی دی توہین اُتے انہاں دے خلاف تقریر تے 19 دتی دے قیام وچ لوکاں دے قتل عام دے خلاف اک ہفتہ درس دی چھیويں انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی توں پہلے آپ دی سیاسی سرگرمیاں وچوں بعض نيں۔[۲۸]
گلپایگانی نے انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی دے بعد جمہوری اسلامی ایران دی حمایت دی تے انہاں دے نال چنگا رابطہ رکھیا۔[۲۹]
سماجی و فلاحی خدمات
[سودھو]
حوزہ علمیہ دے درسی نظام وچ تبدیلی،[۳۰] مجمع اسلامی لندن، دار القرآن الکریم، قم وچ آیت الله گلپایگانی ہسپتال، دینی مدارس تے مرکز مُعجَم المسائل الفقہیۃ دی تاسیس آپ دی خدمات وچوں بعض نيں۔[۳۱] آپ دے بیٹے سید جواد گلپایگانی دے بقول حوزہ علمیہ قم دے تعلیمی نظام وچ تحول ایجاد کر کے طالب علماں توں امتحانات لینے دے لئی اک باقاعدہ پروگرام، حوزہ علمیہ دے مدارس دی جدید طرز اُتے تعمیر، طالب علماں دی سکونت دے لئی قدیم مدارس دی مرمت تے جدید مدارس دی تعمیر، محققاں دی ضرورتاں نوں پورا کرنے دی خاطر مرکز معجم فقہی دی تأسیس، آپ دی بعض ثقافتی فعالیتاں وچ شمار ہُندے نيں۔[۳۲]
مجمع جہانی اسلام
1974 ء وچ لندن اسلامک سنٹر (Islamic Universal Association) قائم کيتا جو دین اسلام دی ترویج تے شیعہ مذہب توں آشنائی دے لئی بنایا گیا۔[۳۳] تے ايسے طرح ایران وچ پہلے دار القرآن الکریم دا قیام عمل وچ لیایا جس وچ قرآن مجید دا ترجمہ، طباعت تے نشر دا کم ہونے لگیا تے قرآن مجید توں مخصوص لائبریری تے میوزیم وی قائم کيتا جس وچ قلمی تے مطبوعہ نسخےآں دی جمع آوری ہوگئی۔[۳۴]
وفات
[سودھو]سید محمد رضا گلپایگانی نے 24 جمادی الثانی 1414 ھ بمطابق 9 دسمبر 1993 وچ 98 سال دی عمر وچ قم وچ وفات پائی۔[۳۵] جمہوری اسلامی ایران دی اس وقت دی حکومت نے ست روز سوگ دا اعلان کيتا تے اک دن پورے ملک وچ چھیويں کیتی۔[۳۶]آپ دا جسد خاکی پہلے تہران تے فیر قم وچ تشییع ہويا تے حرم حضرت معصومہ وچ دفن ہويا۔[۳۷] جمہوری اسلامی ایران دے رہبر سید علی خامنہ ای نے تہران وچ آپ دے تشییع جنازہ وچ شرکت کيتی۔[۳۸]
حوالے
[سودھو]- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۱۸و۱۹.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۲٧تا۲۹.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۲۴و۲۵.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۳۹و۴۰.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۳٧و۴۰.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۳۸.
- ↑ «سال روز رحلت حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، حوزہ دی ویب سائٹ، ۸ آذر ۱۳۸٦، دیکھنے دی تریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۴۱.
- ↑ «سال روز رحلت حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، حوزہ ویب سائٹ، ۸ آذر ۱۳۸٦، دیکھنے دی تریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «سال روز رحلت حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، حوزہ ویب سائٹ، ۸ آذر ۱۳۸٦، دیکھنے دی تریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، جماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، دیکھنے دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «سال روز رحلت حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، حوزہ ویب سائٹ، ۸ آذر ۱۳۸٦، دیکھنے دی تریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۵۴.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص٦۱.
- ↑ صالح، جامعہ مدرسین حوزه علمیہ قم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص٣٩.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص٦۰تا٦۴.
- ↑ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۴تا۱۱۸.
- ↑ حبیبی، کتاب شناسی توصیفی آیت الله العظمی گلپایگانی، ۱۳۹۱، ص۱۹.
- ↑ حبیبی، کتاب شناسی توصیفی آیت الله العظمی گلپایگانی، ۱۳۹۱، ص۲۵-٦۵.
- ↑ حبیبی، کتاب شناسی توصیفی آیت الله العظمی گلپایگانی، ۱۳۹۱، ص۲۵-٦۵.
- ↑ حسن زاده و شفایی هریسی، «مواضع و اقدامات آیت الله گلپایگانی در قبال سیاستهای حکومت پهلوی »، ص۸۴و۸۹.
- ↑ حسن زاده و شفایی هریسی، «مواضع و اقدامات آیتالله گلپایگانی در قبال سیاستهای حکومت پهلوی »، ص۸۴.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، جماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، جماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ سایت جماران.
- ↑ حسن زاده و شفایی هریسی، مواضع و اقدامات آیت الله گلپایگانی در قبال سیاستهای حکومت پهلوی، ص۸۸.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، جماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، مشاہدے دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، جماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، دیدهشده در ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیتالله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، ماران ویب سائٹ، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، مشاہدہ دی تریخ۔ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «تحول در نظام آموزشی حوزه از خدمات ماندگار آیة الله العظمی گلپایگانی»، حوزہ ویب سائٹ، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «رحلت آیتالله گلپایگانی»، مجلہ گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، حوزہ ویب سائٹ توں منقول، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «تحول در نظام آموزشی حوزه از خدمات ماندگار آیة الله العظمی گلپایگانی»، وبگاه پایگاه اطلاعرسانی حوزه، دیدهشده در ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ جعفریان، رسول، اطلس شیعہ، ۱۳۹۱، ص٦٦۰و٦٦۱.
- ↑ «رحلت آیت الله گلپایگانی»، مجلہ گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، بہ نقل از حوزہ ویب سائٹ، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «سال روز رحلت حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، ۸ آذر ۱۳۸٦، حوزہ ویب سائٹ، مشاہدہ دی تریخ، ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.؛ لطفی، نوری از ملکوت، ۱۳۹۱ش، ص۳۰۲.
- ↑ «رحلت آیتالله گلپایگانی»، مجله گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، به نقل از وبگاه پایگاه اطلاع رسانی حوزه، دیده شده در ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «رحلت آیتالله گلپایگانی»، مجله گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، بہ نقل از وبگاه پایگاه اطلاع رسانی حوزه، دیده شده در ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ «رحلت آیتالله گلپایگانی»، مجلہ گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، بہ نقل از وبگاه پایگاه اطلاع رسانی حوزه، دیده شده در ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- ↑ رضا شاہ دی حکومت اس کوشش وچ سی کہ عوام الناس وچ علماء دی اثر و رسوخ تے انہاں دے مقام و منزلت توں استفادہ کردے ہوئے "اصلاحات ارضی" دے مسودے اُتے علماء تے مراجع توں دستخط لئے جاواں۔ ايسے بنا اُتے شاہ نے عید فطر دی مناسبت توں مبارک بادی دے لئی تلگراف بھیجے جس وچ قم تے نجف دے علماء دا اس بل دی موافقت کرنے اُتے شکریہ ادا کيتا۔ اس طرح شاہ ایہ ظاہر کرنا چاہندا سی کہ علماء تے مراجع حکومت دے نال نيں۔ آیت اللہ گلپایگانی ہور مراجع منجملہ آیات عظام خوانساری، حکیم تے مرعشی نجفی وغیرہ دے ہمراہ اس بل دی مخالفت وچ اٹھیا کھڑے ہوئے۔ آپ نے اس بل دی منظوری دے خلاف اک تلگراف وچ علماء تے مراجع دے اس بل دی منظوری وچ کِسے طرح دے کردار دی نفی کردے ہوئے اسنوں غیر قانونی قرار دتا تے علماء دی طرف ایداں دے امور دی نسبت دینے نوں اک قابل مذمت اقدام قرار دتا۔
- ↑ 16 مہر ماہ 1341 ش نوں شاہی حکومت نے صوبائی کونسل دے ناں توں اک بل دی منظوری دی۔ اس بل دے مطابق منتخب ارکان توں اسلام دی شرط نوں ختم کيتا تے منتخب ارکان دے لئی اس دے بعد قرآن اُتے حلف اٹھانا لازمی نئيں بلکہ کسی وی آسمانی کتاب اُتے حلف اٹھا سکدے نيں۔ ايسے طرح اس بل دے ذریعے عورتاں نوں وی حق رای دہی دتی گئی سی۔ اس بل دی منظوری دے خلاف تمام مراجع نے احتجاج کيتا تے اپنے خدشےآں توں حکومت نوں آگاہ کيتا اس دوران آیت اللہ گلپایگانی نے اپنا احتجاج تے اعتراض اک بیانیہ دی صورت وچ ایويں دتا: "کیا اک ایداں دے ملک وچ جتھے حالے تک مرداں نوں انتخابات وچ آزادی دے نال شرکت کيتی اجازت نئيں ایداں دے وچ طاقت دے بل بوتے اُتے عورتاں نوں حق رائے دہی دینے دا مطلب عصر حجر دی یاد آوری تے اسلامی معاشرے وچ عورتاں دی توہین نئيں اے ؟" آخر کار جدوں وزیر اعظم نے ایہ جان لیا کہ علماء تے مراجع دے احتجاجات تے اعتراضات دے سامنے مقاومت نئيں کيتی جا سکدی تاں اس نے کابینہ نوں اس بل نوں لغو کرنے دا حکم دتا.[۲۵]
- ↑ 19 دتی 1341 شمسی نوں شاہ نے باقاعدہ طور اُتے اعلان کيتا کہ چھ اصولاں جسنوں بعد وچ "انقلاب سفید" کہیا گیا، نوں ریفرنڈم دے لئی رکھ دتا جائے گا۔ شاہ جو اس مسئلے وچ شخصا خود مجری بن رہیا سی ایہ اعلان کيتا کہ جے آسمان زمین اُتے آئے تے زمین آسمان اُتے چلی جائے تب وی وچ اس کم نوں انجام دے کے ہی رہواں گا۔ علماء نے اس مسئلے وچ وی اپنی مخالفت دا اعلان کيتا تے اس معاملے وچ وی آیت اللہ گلپایگانی نے اک اشتہار دے ذریعے اس شاہی ریفرنڈم دے خلاف اپنے موقف دا اعلان کيتا تے اس دفعہ اسنوں غیر قانونی قرار دیندے ہوئے اس دی حرمت دا فتوا دتا۔
مآخذ
[سودھو]- حسن زادہ، اسماعیل و محمد کاظم شفایی ہریسی، مواضع و اقدامات آیت اللہ گلپایگانی درقبال سیاست ہای حکومت پہلوی، مطالعات انقلاب اسلامی، ش۳٧، ۱۳۹۳.
- جعفریان، رسول، اطلس شیعہ، تہران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروہای مسلح، چاپ پنجم، ۱۳۹۱.
- حبیبی، سلمان، کتابشناسی توصیفی آیتاللہ العظمی گلپایگانی، قم، ولاء منتظر، چاپ اول، ۱۳۹۱.
- داوودی، بازخوانی زندگی سیاسیاجتماعی آیت اللہ العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، وبگاہ جماران، ۱٦ آذر ۱۳۹۲، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- «رحلت آیت اللہ گلپایگانی»، مجلہ گلبرگ، ش۳٦، ۱۳۸۱، بہ نقل از حوزہ ویب سائٹ، مشاہدہ دی تریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹٧.
- «سالروز رحلت حضرت آیت اللہ العظمی سید محمد رضا گلپایگانی»، وبگاہ پایگاہ اطلاع رسانی حوزہ، ۸ آذر ۱۳۸٦، مشاہدہ دی تریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹٧.
- صالح، سید محسن، جامعہ مدرسین حوزه علمیہ قم، از آغاز توں اکنون، تهران، مرکز اسناد اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- لطفی، مہدی، نوری از ملکوت، قم، برگزیدہ، چاپ دوم، ۱۳۹۱.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- مؤسسہ مطالعات تریخ معاصر ایران؛ جلوہ ہایی از تعامل آیت اللہ العظمی گلپایگانی با نظام اسلامی در آیینہ تصاویر Archived 2021-01-17 at the وے بیک مشین
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||