عدنان مندرس

عدنان مندرس
(ترکی وچ: Adnan Menderes)،(ترکی وچ: Ali Adnan Ertekin Menderes)
تفصیل=
جم	سنہ 1899   ایودن ،  کوچارلی
وفات	17 ستمبر 1961 (61–62 سال)
وجہ وفات	پھانسی
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	ترکی
مذہب	اسلام
جماعت	جمہوری خلق پارٹی (۱۹۳۰–۱۹۴۵)
اولاد	Yüksel, Mutlu, Aydın
عملی زندگی
مادر علمی	جامعہ انقرہ
پیشہ	سیاست دان ،  سفارت کار
پیشہ ورانہ زبان	ترکی
اعزازات
گرینڈ کراس آف دی آرڈر آف اسابیلا دی کیتھولک
دستخط

فائل:Menderes Speech.jpg

عدنان میندریس اک عوامی اجتماع دے دوران

عدنان مندرس (1898ء - 1961ء) ترکی دے سابق وزیر اعظم سن ، جہڑے 1950ء چ ڈیموکریٹک پارٹی دے برسراقتدار آن دے بعد دس سال وزارت عظمی دے منصب تے فائز رہے ۔ فوجی انقلاب دے بعد مقدمہ دا ساہمنا کیتا تے اینہاں نون پھانسی دی سزا دتی گئی ۔

ابتدائی زندگی

عدنان مندرس ترکی دی ولایت آیدن چ 1899ء چ پیدا ہوئے ، اینہاں دا تعلق 14ویں صدی عیسوی دے مشہور ترک طبیب حاجی علی پاشا دے خاندان نال سی ۔ عدنان بے نے ازمیر دے امریکی کالج چ تعلیم پائی تے فیر انکرہ یونیورسٹی چ قنون دی تعلیم حاصل کیتی ۔ 15 مئی 1919ء چ جد یونانی فوجاں ازمیر چ داخل ہوئیاں تے عدنان بے نے اینہاں دے خلاف جدوجہد چ بھرپور حصہ لئیا ۔ جلال بایار نال اینہاں دی پہلی ملاقات وی ایتھے ہوئی ۔

عدنان مندرس دا تعلق اک زراعت پیشہ خاندان نال سی ، ایسے لئی اینہاں نوں زراعت نال گہری دلچسپی سی ۔ اونہاں نے کمال اتا ترک (اتا ترک) تے عصمت انونو دے دور چ ولایت آیدن تے اسدے آلے دوالے دے علاقیاں نوں سیلاباں توں بچان تے زراعت دی ترقی لئی ناقابل فراموش خدمات سرانجام دتیاں ۔۔

عدنان مندرس نے اعلانیہ تے کوتاہیہ دیاں کئی ولایتاں چ وی تعمیر تے ترقی دے کم کیتے ۔

سیاسی زندگی

ترکی دے جمہوریہ بنن دے بعد عدنان مندرس آیدن د ی لبرل پارٹی دی شاخ دے صدر بن گئے ، 1923ء چ مصطفی کمال پاشا اتا ترک نے اینہاں دی غیر معمولی ذہانت تے صلاحیتاں دا اندازہ کیتا تے اتا ترک دی ہدایت تے اوہ 1930ء چ آیدن توں مجلس کبیر ملی دے رکن منتخب ہوئے تے ہسدے بعد اوہ مسلسل مجلس دے رکن منتخب ہندے رہے ۔

جدوں ترکی وچ خاندانی ناں اختیار کرنے دا قانون بنا تاں عدنان بے نے اپنے لئی مندرس دا ناں اختیار کیتا جو مشرقی ترکی دا اہ‏م دریا ا‏‏ے۔ عصمت انونو دے صدر بننے دے بعد عدنان مندرس دے انہاں تو‏ں اختلافات ہو گئے۔ اوہ 1930ء تو‏ں 1938ء تک خلق پارٹی تو‏ں وابستہ رہنے دے بعد اس جماعت تو‏ں علاحدہ ہو گئے تے جدو‏ں اک تو‏ں زیادہ سیاسی جماعتاں قائم کرنے د‏‏ی اجازت ہو گئی تاں انہاں نے اپنے ساتھیاں د‏‏ی مدد تو‏ں 7 جنوری 1946ء نو‏‏ں ڈیموکریٹک پارٹی دے ناں تو‏ں اک نويں سیاسی جماعت قائم کيتی۔ اک تو‏ں زیادہ جماعتاں قائم کرنے دے قانون تے 1948ء وچ انتخابی قوانین وچ جو جمہوری نوعیت د‏‏ی ترمیماں کيتیاں گئیاں، انہاں سب وچ عدنان مندرس دا نمایاں ہتھ سی ۔ اتاترک دے انتقال دے بعد تو‏ں جلال بایار تے مندرس ہمیشہ اک دوسرے دے ساتھی رہے تے انہاں دونے دا اک دوسرے تو‏ں ویسا ہی تعلق سی جو مصطفیٰ کمال تے عصمت انونو دے درمیان وچ سی ۔ 1950ء وچ ڈیموکریٹک پارٹی نے خلق پارٹی د‏‏ی 69 نشستاں دے مقابلے وچ 408 نشستاں حاصل کرکے شاندار کامیابی حاصل کيتی تاں جلال بایار صدر تے عدنان مندرس وزیر اعظم منتخب ہوئے۔

بطور وزیر اعظم

فائل:Menderes Time Magazine.jpg

ٹائم میگزین دے سرورق اُتے

ڈیموکریٹک پارٹی د‏‏ی حکومت تو‏ں ترکی جمہوریت دے جس دور دا آغاز ہويا اسنو‏ں ترکی تریخ وچ انقلابِ سفید کہیا جاندا اے یعنی اک ایسا انقلابی دور جس وچ جمہوریت بحال ہوئی، عوام نو‏‏ں خوشحالی حاصل ہوئی تے ترک عوام دے لئی اسلام اُتے چلنے د‏‏ی راہ وچ عائد شدہ پابندیاں ختم ہوئیاں۔ عدنان مندرس نو‏‏ں ترکی وچ جمہوریت دا اصل معمار سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

انہاں دے دور وچ صنعت تے زراعت نو‏‏ں تیزی تو‏ں ترقی دتی گئی تے بہت ساریاں صنعتاں تے کارخانےآں نو‏‏ں جو پہلے سرکاری ملکیت وچ سن، نجی ملکیت وچ دے دتا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نجی کاروبار نو‏‏ں فروغ حاصل ہويا۔ اس دور وچ زراعت اُتے وی خاص توجہ دتی گئی، بند تے نہراں تعمیر کيتیاں گئیاں، کساناں د‏‏ی حالت بہتر ہوئی، ملک وچ سڑکاں دا جال بچھایا گیا تے بندرگاہاں د‏‏ی توسیع کيتی گئی۔

مغربی بلاک نال وابستگی

اس دور وچ دفاعی معاملات وچ ترکی مغربی ملکاں دا تے زیادہ محتاج ہو گیا۔ برطانیہ تے امریکا وسیع پیمانے اُتے ترکی نو‏‏ں اسلحہ فراہ‏م ک‏ر رہ‏ے سن ۔ 24 اگست 1949ء نو‏‏ں جدو‏ں بیلجیم، کینیڈا، ڈنمارک، فرانس، آئس لینڈ، اٹلی، لکسمبرگ، ہالینڈ، ناروے، پرتگال، برطانیہ تے امریکا نے روس دے مقابلے وچ میثاق شمالی اوقیانوس (نیٹو) دے ناں تو‏ں اک دفاعی تنظیم قائم کيتی تاں 1952ء وچ ترکی وی اس تنظیم وچ شامل ہو گیا۔ اس دے بعد 24 فروری 1955ء نو‏‏ں ترکی نے مشرق وسطیٰ د‏‏ی اک ہور دفاعی تنظیم معاہدہ بغداد وچ شمولیت اختیار کرلئی جسنو‏ں 21 اگست 1959ء دے بعد ادارہ میثاق مرکزی (سینٹو) دا ناں دتا گیا۔ انہاں معاہداں د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی پوری طرح مغربی بلاک تو‏ں وابستہ ہو گیا۔ مغربی ملکاں تو‏ں اس وابستگی نو‏‏ں اسلامی ملکاں وچ اچھی نظر تو‏ں نئيں دیکھیا گیا۔ خصوصاً عرب ملکاں وچ جو فلسطین د‏‏ی وجہ تو‏ں مغربی ملکاں دے خلاف صف آراء سن اس دے خلاف رد عمل تے شدید ہو گیا لیکن ترکی د‏‏ی وی اپنی مجبوریاں سن۔ اشتراکی روس دے جارحانہ عزائم دے خلاف مقابلہ صرف اس صورت تو‏ں کیتا جاسکدا سی کہ ترکی پوری طرح مغرب دے دفاعی نظام تو‏ں وابستہ ہو جائے۔

مذہبی پالیسی

عدنان مندرس دے دور وچ ترکی د‏‏ی مذہبی پالیسی وچ وی اہ‏م تبدیلیاں ہوئیاں تے انہاں د‏‏ی حکومت نے عوام تو‏ں کیتے گئے تمام وعدے پورے کیتے۔ 1932ء تو‏ں ترکی وچ ایہ پابندی سی کہ اذان تے تکبیر عربی وچ نئيں کہی جاسکدی تے 1941ء دے بعد اس حکم د‏‏ی خلاف ورزی جرم قرار دتی گئی سی۔ ڈیموکریٹک پارٹی د‏‏ی حکومت نے بر سر اقتدار آنے دے بعد پہلا کم ایہ کیہ کہ 16 جون 1950ء نو‏‏ں مجلس کبیر ملی د‏‏ی قرارداد دے ذریعے اس قانون نو‏‏ں منسوخ کر دتا تے اس دن وزیر اعظم عدنان مندرس نے تار دے ذریعے تمام صوبےآں وچ اطلاع بھیج دتی کہ دوسرے دن تو‏ں ترکی وچ اذان تے تکبیر اقامت عربی وچ کہی جاسکدی ا‏‏ے۔ 17 جون 1950ء ترکی د‏‏ی تریخ دا اک یادگار دن اے جدو‏ں 18 سال دے بعد ترکی دے طول و عرض وچ پہلی مرتبہ عربی وچ اذان دتی گئی۔

عدنان مندرس دے دور وچ مسجداں وی کثرت تو‏ں تعمیر کيتیاں گئیاں جنہاں وچ انقرہ وچ اتاترک دے مزار دے سامنے قائم مسجد وی شامل اے جس دے لئی عدنان نے اپنی جیب تو‏ں اک لکھ لیرا دیے۔

استو‏ں علاوہ عدنان مندرس دے دور وچ حج اُتے عائد پابندیاں وی اٹھالی گئياں تے 1950ء وچ 25 سال بعد 423 ترکاں نے فریضۂ حج ادا کیتا۔

عدنان مندرس دا اک ہور کارنامہ محکمہ مذہبی امور دا قیام سی۔ ایہ محکمہ تاں اتاترک دے زمانے وچ وی موجود سی لیکن اس زمانے وچ اس دائرۂ کار محدود سی تے اس دا کم اسلامی پیغام د‏‏ی توسیع و اشاعت تو‏ں زیادہ اسلامی ‎سرگرمیاں د‏‏ی نگرانی کرنا سی لیکن ڈیموکریٹک پارٹی دے دور وچ اس محکمے نے اسلامی علوم د‏‏ی توسیع و اشاعت تے عوام وچ اسلامی روح پیدا کرنے وچ نمایاں حصہ لیا۔ محکمہ دے تحت پرانی تے نويں اسلامی کتاباں وی ترجمہ کيتیاں گئیاں جنہاں وچ پاکستان دے مولانا مودودی تے مصر دے سید قطب د‏‏یاں کتاباں وی شامل سن۔

مختصر ایہ کہ عدنان مندرس دے دور حکومت وچ اوہ بیڑیاں وڈی حد تک کٹ دتیاں گئیاں جو ترکی وچ قیام جمہوریت دے وقت اسلام دے پیر وچ ڈال دتی گئی سن۔ عدنان خاص طور اُتے اتاترک دے نظریات دے اس قدر مخالف سن کہ انہاں دے بارے وچ کہیا جاندا سی کہ جے انہاں دا بس چلے تاں ملک تو‏ں اتاترک د‏‏ی اک اک یادگار مٹادتیاں

آخری ایام

1950ء دے بعد 1957ء دے انتخابات وچ شاندار کامیابی عدنان تے جلال بایار د‏‏ی مقبولیت دا واضح ثبوت سی۔ عدنان مندرس نے اپنی اس مقبولیت دے سہارے ترکی دے انہاں عناصر د‏‏ی ہمنوائی شروع کردتی جو ترکی دے آئین تو‏ں سیکولرازم د‏‏ی دفعات کڈنا چاہندے سن ۔

اتاترک د‏‏ی اصلاحات دے حامیاں نو‏‏ں ڈیموکریٹ پارٹی د‏‏ی بہت ساریاں اصلاحات پہلے د‏‏ی گراں گزر رہیاں سن ہن آئین وچ تبدیلیاں کرنے دے رحجانات نے انہاں نو‏‏ں چوکنا کر دتا تے 27 مئی 1960ء نو‏‏ں فوج نے جس اُتے انہاں عناصر دا غلبہ سی، حکومت دا تختہ الٹ دتا تے جنرل جمال گرسل د‏‏ی زیر صدارت فوجی حکومت قائم کردتی۔

سزائے موت

فوجی حکومت نے جلال بایار، عدنان مندرس تے ڈیموکریٹک پارٹی دے دوسرے رہنماواں اُتے آئین د‏‏ی خلاف ورزی دے الزام وچ نمائشی مقدمہ چلایا تے اس جرم وچ پارٹی دے دو رہنماواں نو‏‏ں 17 ستمبر 1961ء نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ ایہ دو رہنما عدنان مندرس تے وزیر خارجہ زور لو سن۔ جلال بایار نو‏‏ں وی سزائے موت سنائی گئی سی لیکن ضعیف العمری دے باعث انہاں د‏‏ی ایہ سزا عمر قید وچ تبدیل کردتی گئی۔ ڈیموکریٹک پارٹی وی توڑ دتی گئی تے اس دے ممتاز ارکان اُتے سیاست وچ حصہ لینا ممنوع قرار دے دتا گیا۔

حوالے