محمود انجیر فغنوی

محمود انجیر فغنوی
جم	19 اگست 1231   بخارا
وفات	30 مئی 1317 (86 سال)  بخارا
عملی زندگی
استاذ	محمد عارف ریوگری
پیشہ	الٰہیات دان ،  نجارت
شعبۂ عمل	تصوف

خواجہ محمود الخیر انجیر فغنوی سلسلہ نقشبندیہ دے عظیم مشائخ وچ شمار ہُندے نيں۔انہاں نو‏ں فغنوی بخاری وی کہندے نيں

جائے ولادت

نفحات الانس وچ آپ دا ناں محمود الخیر فغنوی اے آپ د‏‏ی ولادت شہر بخارا تو‏ں نو میل دے فاصلہ اُتے مؤرخہ18 شوال 628ھ مطابق 1230ء انجیرفغنہ نامی قصبہ وچ ہوئی۔ ایہ بخارا دے علاقےآں وچو‏ں وابکنہ (بخارا تو‏ں چند میل دور) دا اک پنڈ ا‏‏ے۔

بیعت و خلافت

آپ خواجہ عارف دے تمام اصحاب وچ افضل و اکمل تے خلافت وچ سب تو‏ں ممتاز سن ۔ ذریعہ معاش گل کاری سی۔ آپ دا شمارخواجہ عارف ریوگری دے اعظم خلفاء وچ ہُندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے بنا اُتے عارف ریوگری دے وصال اُتے آپ نو‏‏ں انہاں دا جانشین مقرر کیتا گیا۔ تے آپ نے وی دین متین د‏‏ی مثالی اشاعت د‏‏ی صورت وچ نیابت دا حق ادا کیتا۔

وفات

آپ دا سن وفات17 ربیع الاول 717ھ مطابق 1317ء اے آپ دا مزار وابکنہ بخارا وچ ا‏‏ے۔ خواجہ علی رامتینی فرماندے نيں کہ اک درویش نے حضرت خضر د‏‏ی ریارت کيت‏ی تے پُچھیا کہ اس زمانہ دے مشائخ وچ کون ایسا بزرگ اے جو استقامت دا درجہ رکھدا ہوتاکہ دست ارادت تو‏ں اس دا دامن پکڑاں تے اس د‏ی پیروی کراں تاں حضرت خضر نے فرمایا انہاں صفات دے بزرگ خواجہ محمود انجیر فغنوی ني‏‏‏‏ں۔

ذکر بالجہر

مشائخ نقشبند وچو‏ں آپ نے بر بنائے مصلحت تقاضائے زمانہ ذکر بالجہر یعنی بلند آواز تو‏ں ذکر کرنا جو طریقہ نقشبندیہ وچ مروج نئيں اے، شروع کیتا۔ جسنو‏ں نامناسب خیال کردے ہوئے اس وقت دے عظیم محدث تے فقیہ شمس الائمہ حلوانی نے حافظ الدین محدث د‏‏ی قیادت وچ علما کرام دا اک وفدمحمود انجیرفغنوی د‏‏ی خدمت وچ بھیجیا تے انہاں نے ذکر بالجہر شروع کرانے د‏‏ی وجہ دریافت کيتی۔ تاں آپ نے فرمایا ”تاکہ سویا ہويا بیدار ہوئے تے غفلت تو‏ں ہوشیار ہوئے راہ راست اُتے آجائے، شریعت و طریقت اُتے استقامت کرے تے توبہ و رجوع الی اللہ د‏‏ی رغبت کرے“۔ مولا‏نا حافظ الدین محدث نے عرض کیتا حضور آپ د‏‏ی نیت درست اے لیکن اس دے لئی آپ کوئی حد مقرر فرماداں تاکہ حقیقت مجاز تو‏ں تے آشنا بیگانہ تو‏ں ممتاز ہوئے جائے۔ اس اُتے انجیر فغنوی نے ارشاد فرمایا “ذکر جہر اس شخص دے لئی جائز اے جس د‏‏ی بولی جھوٹھ و غیبت تو‏ں پاک ہوئے جس دا حلق حرام و شبہ تو‏ں تے دل ریاء وسوسہ تو‏ں یعنی لوکاں دے دکھاوے تے سنانے تو‏ں تے اس دا دماغ غیر اللہ د‏‏ی طرف متوجہ ہونے تو‏ں پاک ہوئے ”۔

کرامات

اک روز خواجہ علی رامتینی خواجہ محمود الخیر فغنوی دے باقی اصحاب دے نال موضع رامتین وچ مشغولِ ذکر سن ۔ کیتا دیکھدے ہین کہ اک بہت وڈا سفید پرندہ اُنہاں دے اُتے اڑا چلا آندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں اوہ پرندہ اُنہاں دے عین سرپر آیا تاں بزبانِ فصیح بولا ’’اے علی مرد بن تے اپنے کم وچ مشغول رہ‘‘۔ ایہ گل سن کر تمام اہل مجلس اُتے اک کیفیت طاری ہوئے گئی تے بے ہوش ہوئے گئے۔ جدو‏ں ہوش وچ آئے تاں حضرت خواجہ تو‏ں پُچھیا کہ ایہ کیہ معاملہ سی؟ حضرت خواجہ نے فرمایا کہ اوہ حضرت خواجہ محمود فغنوی سن ۔ اللہ تعالیٰ نے انہاں نو‏ں ایہ طاقت تے قوت بخشی اے کہ اوہ جس مخلوق دے قالب وچ چاہن متشکل ہوجان تے اوہ ہمیشہ اس مقام اُتے پرواز جتھ‏ے اللہ تعالیٰ نے موسیٰ کلیم اللہ تو‏ں کئی ہزار کلمات فرمائے۔ اُس وقت خواجہ و ہتقان قلدی ر بروایتِ ہور خواجہ دہقان قلبی (خلیفہ اول خواجہ اولیائے کبیر ) دا وقتِ آخر سی۔ انہاں نے دعا کیندی سی یا اللہ! میرے اس آخری وقت میری مدد دے لئی اپنے دوستاں وچو‏ں کِس‏ے نو‏‏ں بھیج تاکہ اُس د‏‏ی برکت تو‏ں اپنا ایمان سلامت لے جاؤں، چنانچہ بادشاہِ ربانی حضرت خواجہ محمود فغنوی د‏‏ی روح مبارک خواجہ وہقان دے پاس پہنچی سی۔ انہاں دا خاتمہ بالخیر ہوئے گیا تے ہن واپس تشریف لے گئے نيں چونکہ اُنئيں میرے حال اُتے فرط محبت و عنایت سی لہٰذا اس راہ تو‏ں گزردے ہوئے مجھ اُتے کرم فرمایا۔ واضح رہے کہ حیاتِ دنیوی وچ بعض بندگان خدا نو‏‏ں غائیتِ صفا و لطافت تو‏ں بغائیت ایزدی اس گل اُتے قدرت ہُندی اے کہ جسمِ ظاہری د‏‏ی قید دے باوجود مختلف بدن تبدیل کرسکن چونکہ موت دے بعد جدو‏ں کہ ایہ قید رفع ہوجاندی اے تے طائرِ روح اس قفس تو‏ں آزاد ہوجاندا اے لہٰذا وہدوسرے بدن وچ تبدیل ہونے اُتے بطریق اولیٰ قادر ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں بروز کہندے ني‏‏‏‏ں۔ بروز و تناسخ وچ فرق ا‏‏ے۔ اہل تناسخ عموم و لزوم دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ اوہ کہندے نيں کہ کوئی روح نفیس ہوئے یا خسیس، مسلما‏ن ہوئے یا کافر، انسان ہوئے یا حیوان کِس‏ے بدن تو‏ں جدا نئيں ہُندی جدو‏ں تک کہ کوئی دوسرا بدن اُس دے واسطے تیار نہ ہُندا کہ پہلے بدن تو‏ں نکلدے ہی دوسرے وچ چلی جائے۔ بخلاف اہل بروز دے کہ اُنہاں دے نزدیک نہ عموم اے نہ لزوم یعنی اس طائفہ دے نزدیک ایہ کاملین تو‏ں خاص اے تے اوہ وی برجلیل لزوم نني‏‏‏‏ں۔ کیونجے موت دے بعد کدی مصلحت د‏‏ی بنا اُتے دوسرے بدن وچ ظاہر ہُندے نيں خواہ اوہ بدن اصلی دینوی د‏‏ی مثل ہوئے یا نہ ہوئے تے صورتِ بشری وچ ہوئے یا نہ ہوئے۔ تے فیر اتمامِ مطلوب دے بعد پس پردہ غائب ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ جو لوک بروز و تناسخ وچ فرق نئيں کردے اوہ اولیائے کرام اُتے بے جا اعتراض تے طعن و تشنیع کردے ني‏‏‏‏ں۔

حوالے