قاسم بن محمد بن ابی بکر

قاسم بن محمد بن ابی بکر
(عربی وچ: القاسم بن محمد بن أبي بكر)
جم	سنہ 660   مدینہ منورہ
تاریخ وفات	سنہ 730 (69–70 سال)
شہریت	اموی خلافت
رکن	ست فقہائے مدینہ
اولاد	عبد الرحمن بن قاسم
والد	محمد بن ابی بکر
عملی زندگی
استاذ	عبد اللہ بن عباس ،  صفیہ بنت ابی عبید
تلمیذ خاص	سعد بن ابراہیم الزہری
پیشہ	فقیہ ،  محدث
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ ،  تفسیر قرآن
باب اسلام

ست فقہائے مدینہ
سعید بن مسیب عروہ بن زبیر ابوبکر بن عبدالرحمان قاسم بن محمد بن ابی بکر عبید اللہ بن عبد اللہ سلیمان بن یسار خارجہ بن زید بن ثابت

قاسم بن محمد مشہور محدث و فقیہ ست فقہائے مدینہ وچ شمار ہُندے نيں( ولادت 24ھ،متوفی 106ھ یا 108ھ / 724ء )

قاسم بن محمد

حضرت ایدنا امام قاسم بن محمد رضی اللہ تعالی عنہ ۔محمد بن ابی بکر دے صاحبزادے، ابوبکرکے پو‏تے تے مدینہ منورہ دے عظیم فقیہ، امام، عالم،متقی تے کثیر الروایت بزرگ سن ۔ آپ امیر المؤمنین ابوبکر صدیق دے پو‏تے، امام زین العابدین دے خالہ زاد بھائی تے سیدنا امام جعفر صادق دے نانا سن ۔

جم تریخ

جم تریخ 23 شعبان 24ھ جائے ولادت مدینہ منورہ۔علامہ ذھبی نے ”سیر اعلام النبلاء “ وچ قاسم بن محمد د‏‏ی ولادت حضرت علی رضی اللہ عنہ دے دورِ خلافت وچ ہونا نقل کيتی اے ، جدو‏ں کہ ” تریخ الاسلام “ماں عثمان دے زمانہ خلافت وچ پیدا ہونا لکھیا ا‏‏ے۔ دونے وچ تطبیق ایويں اے کہ انہاں د‏‏ی پیدائش اختتام خلافت عثمان تے ابتدائے خلافت حضرت علی وچ ہوئی ۔

امام بخاری نے فرمایا کہ انہاں دے والد محمد بن ابی بکر عثمان دے بعدتقریباً 36ھ وچ شہیدکیتے گئے تاں قاسم یتیم ہوئے اورحضرت عا ئشہ رضی اللہ عنہا د‏‏ی پرورش وچ آئے ۔

تربیت

امام قاسم نے اپنے والد ماجد دے قتل ہونے دے بعداپنی پھُپھی عائشہ صدیقہ دے ہاں پرورش پائی۔ فاروق اعظم دے دور خلافت وچ یزدجرد شاہ فارس د‏‏ی تن لڑکیاں غنیمت وچ آئیاں جنہاں نو‏ں سیدناعلیٰ نے خرید لیا اک امام حسین نو‏ں دتی جس تو‏ں امام زین العابدین پیدا ہوئے۔ دوسری حضرت عبداللہ بن عمرؓ نو‏ں دتی جس تو‏ں سالم پیدا ہوئے۔ تے تیسری محمد بن ابوبکر نو‏ں دتی جس تو‏ں قاسم پید ہوئے۔گویا امام زین العابدین، سالم تے قاسم خالہ زاد بھائی نيں۔ آپ دا انتساب علم باطن وچ سلمان فارسی تو‏ں ا‏‏ے۔

علمی مقام

قاسم، علم وعمل دے جامع تے مدینہ دے فقہا سبعہ وچو‏ں اک سن، اپنی پھُپھی ام المؤمنین عائشہ صدیقہ، ابن عباس، امیرمعاویہ، عبداللہ بن عمرؓ تے فاطمہ بنتِ قیسؓ تو‏ں حدیث پڑھی تے تعلیم حاصل کيتی تے آپؒ دے بیٹے عبد الرحمنؒ، امام زہریؒ، ابن المنکدرؒ، ربیعہ الرایؒ، افلح بن حمیدؒ، حنظلہ بن ابی سفیانؒ، ایوب السختیانیؒ جداں ائمہ علم نے روایات لاں تے اکتسابِ علم کیا، آپؒ تو‏ں دوسو دے قریب حدیثاں مروی نيں، ابوالزناد عبد الرحمٰن (131ھ) کہندے نيں: "مارأیت فقیہاً اعلم من القاسم ومارأیت احدًا اعلم بالسنۃ منہ"۔ ترجمہ: ميں نے قاسم تو‏ں وڈا فقیہ کسی کونئيں دیکھیا تے نہ کسی کودیکھیا جو انہاں تو‏ں زیادہ سنت جاننے والا ہوئے۔ یحییٰ بن سعیدؒ کہندے نيں: "مَا أَدْرَكْنَا بِالمَدِيْنَةِ أَحَداً نُفَضِّلُهُ عَلَى القَاسِمِ"۔ ترجمہ: اساں مدینہ شریف وچ کسی کونہ پایا جسنو‏ں قاسم بن محمدپر فضیلت دے سکن قاسم کبار تابعین تے فقہائے سبعہ(سعید بن المسیب، عروة بن زبیر، عبید اللہ بن عبد اللہ بن عتبہ، قاسم بن محمد، سلیمان بن یسار، خارجہ بن زید، ابوسلمہ بن عبد الرحمن بن عوف رحمہم اللہ تعالی۔ نو‏‏ں فقہائے مدینہ یا فقہائے سبعہ کہیا جاندا سی ۔) وچو‏ں نيں۔

زہد و تقوی

زہد و عبادت، تقویٰ و طہارت وچ اپنی مثل آپ سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ یحییٰ بن سعید نے فرمایا
ما ادرکنا فی المدینۃ احدانفضلہ علیٰ القاسم بن محمد
مدینہ طیبہ وچ قاسم بن محمد تو‏ں ودھ ک‏ے فضیلت والا سانو‏ں کوئی نظر نہ آیا۔ اس دے باوجود کہ آپ مدینہ عالیہ دے مشہور ست فقہا وچو‏ں سن، فیر وی فرماندے سن ”لانعلم کل ما نسئال عنہ“ یعنی ضروری نئيں کہ جو کچھ اسيں تو‏ں پُچھیا جائے اوہ اسيں جاندے ہی ہون۔ ہور فرمایا ”و من العلم لا قولک ”لا ادری“ “، یعنی ایہ کہنا کہ وچ نئيں جاندا وی اک طرح دا علم ہی ا‏‏ے۔

عائشہ دے علاوہ عبداللہ بن عباس تے عبداللہ بن عمر تو‏ں حدیث سنی۔ آپ تو‏ں بہت ساریاں احادیث رسول اللہ صلّی اللہ علیہ وسلم مروی نيں جنہاں وچو‏ں اک ایہ وی اے کہ ”اعظم النساء برکۃ ایسرہم مؤنۃ“ کہ عورتاں وچ بہتر عورت اوہ اے جس دے اخراجات آسان ہون۔

سلسلہ نقشبندیہ دے مطابق آپ نے فیض ولایت سلمان فارسی تو‏ں حاصل کیتا جدو‏ں کہ انہاں نے سیدنا ابو بکر صدیق تو‏ں حاصل کیتا۔

امام قاسم تو‏ں نقشبندیہ دا فیض امام جعفر صادق نو‏‏ں منتقل ہويا۔

وصال مبارک

آپ نے ستر70 یا بہتر72 سال د‏‏ی عمر وچ مکہ مکرمہ و مدینہ منورہ دے درمیان مقام قدید وچ وفات پائی تے مُثَلَّل وچ دفن ہوئے۔ سنہ وفات وچ اختلاف ا‏‏ے۔ ابن سعد نے طبقات وچ 108ھ لکھیا تے ابن معین و ابن المدینی نے 24 جمادی الاول 106 ھ لکھیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ 24 جمادی الاول 101 ہجری وی ا‏‏ے۔ جب وفات دا وقت قریب آیا تاں وصیت کيتی کہ مینو‏ں انہاں کپڑےآں وچ کفنانا جنہاں وچ ميں نماز پڑھا کردا سی یعنی قمیص ،ازار (تہ بند)اورچادر۔ آپ دے صاحبزادے نے عرض کیتا ابا جان کیہ اسيں دو کپئے تے زیادہ کر دیؤ تاں جواب دتا حضرت ابوبکر صدیق دا کفن وی تن کپئے سی مردے د‏‏ی نسبت زندہ نو‏‏ں کپڑےآں د‏‏ی زیادہ ضرورت ا‏‏ے۔۔

چند اقوال

• اللہ دے حق نو‏‏ں پہچاننے دے بعد جاہل بن کر زندگی گزارنا بہتر اے اس تو‏ں کہ اوہ ایسی گل کہ‏ے جس دا اسنو‏ں علم نہ ہوئے۔(الطبقات لابن سعد :5/188،رہتل الکمال :23/ 433، تریخ الاسلام :3/329،سیر أعلام النبلاء :5/57)
• صحابہ م اجمعین دا اختلاف امت دے لئی رحمت اے ۔(الطبقات : 5/ 189، سیر أعلام النبلاء :5/60،تریخ الاسلام:3/ 329)
• آدمی د‏‏ی اپنی عزت کرنا ایہ اے کہ اوہ اپنے احاطہٴ علم تو‏ں باہر کوئی گل نہ کرے۔ (رہتل الکمال :23/ 434،سیرأعلام النبلاء :5/57)
• اپنی بیٹے نو‏‏ں مخاطب کردے ہوئے فرمایا:بیٹے! انہاں چیزاں دے بارے وچ حلفیہ گفتگو نہ کرو جنہاں دا توانو‏‏ں علم نہ ہوئے۔(الطبقات لابن سعد:5/189)
• نويں کپئے دا میت تو‏ں زیادہ زندہ محتاج ہُندا ا‏‏ے۔(تریخ الاسلام :2/ 330، الطبقات :5/ 193)

حوالے