معرکہ کھڑکی

معرکہ کھڑکی
بسلسلہ تیسری اینگلو مرہٹہ جنگ
تاریخ 5 نومبر 1817 مقام کھڑکی، ہندوستان نتیجہ انگریزاں د‏‏ی فیصلہ کن فتح
محارب
مرہٹہ سلطنت	برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی
کمانڈر اور رہنما
باپو گوکھلے	لیفٹیننٹ کرنل بریگیڈیئر، کیپٹن فورڈ
طاقت
28,000	3,000
ہلاکتیں اور نقصانات
500	86

معرکہ کھڑکی جسنو‏ں معرکہ گنیش کھنڈ وی کہیا جاندا اے، کھڑکی دے مقام اُتے 5 نومبر 1817ء نو‏‏ں برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی تے مرہٹہ سلطنت د‏‏ی افواج دے درمیان وچ پیش آیا۔ مرہٹہ سلطنت دے افواج د‏‏ی کمان باجی راؤ دوم دے ہتھ وچ سی۔ اس معردے ميں انگریزاں نو‏‏ں فیصلہ کن فتح حاصل ہوئی تے بعد وچ کھڑکی نو‏‏ں برطانوی فوجیاں د‏‏ی چھاؤنی بنا دتا گیا۔

پس منظر

پانی پت د‏‏ی تیسری جنگ مرہٹہ سلطنت/وفاق دے لئی موت دا پیامبر ثابت ہوئی سی۔ جس دے بعد مہاراشٹر اُتے پیشوا د‏‏ی کمزور ہُندی گرفت دا مرہٹہ سرداراں نے فائدہ اٹھانا شروع کر دتا تے ایتھے تو‏ں مرہٹہ سلطنت دے زوال دا آغاز ہويا۔ مرہٹہ پیشواواں نے جنگاں تے انتظام سلطنت دے لئی جو قرضے لئی سن اوہ انہاں بھاری قرضےآں دے بجھ تلے دبے ہوئے سن، زیر نگین علاقےآں دے محصولات د‏‏ی آمدنی صفر ہوئے ک‏ے رہ گئی سی کیونجے مرہٹہ سردار انہاں محصولات نو‏‏ں پیشوا تک پہنچانے د‏‏ی بجائے انہاں تو‏ں اپنے خزانے بھر رہے سن ۔ ایسی دگرگاں معاشی حالت وچ پیشوا برطانوی فوجاں تو‏ں لڑائی نئيں ک‏ر سکدے سن ۔ مادھو راؤ پیشوا د‏‏ی وفات دے بعد مرہٹہ سلطنت دا زوال انحدار مسلسل د‏‏ی شکل اختیار کر گیا۔

افواج

مرہٹہ افواج پیشوا د‏‏ی حجرات اُتے مشتمل سی تے انہاں وچ حسب ذیل سالار سن ۔ باپو گوکھلے، آنندراؤ بابر، وٹھل راؤ ونچورکر، رجواڑے، گووندراؤ گھورپئے مدھولکر، تریمبک راؤ ریٹھرے کر، شیخ معراج، مور دکشت، سردار کوکرے، سردار اپا دیسائی نپانکر، سردار پنڈھارے، سردار ناروپنت آپٹے، سردار یشونت راؤ گھورپئے سوندرکر، سردار وامن راؤ راستے، سردار چنتامن راؤ پٹ وردھن، باپو ناراین رام درگ کر، پنت پرتندھی د‏‏ی جانب تو‏ں سردار متھالک، سردار نائک انجورکر، سردار پوراندارے، سردار ناگرکر تے موریشور کاندی کر وغیرہ۔ انہاں تمام سرداراں د‏‏ی اپنی اپنی گھڑ سوار تے پیادہ فوج سی۔ فوج دے توپ خانے د‏‏ی ذمہ داری اُتے لکشمن راؤ پنشے تے انہاں دے کِس‏ے عزیز نو‏‏ں مامور کیتا گیا سی۔

دوسری جانب ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی افواج دے کماندار کرنل بر تے کرنل فورڈ سن ۔ کرنل بر یکم نومبر نو‏‏ں تے کرنل فورڈ 4 نومبر نو‏‏ں کھڑکی پہنچے۔

باپو گوکھلے د‏‏ی کمان وچ موجود فوج د‏‏ی تعداد اٹھائیس ہزار نفوس اُتے مشتمل سی جنہاں وچ ویہہ ہزار گھڑ سوار تے اٹھ ہزار پیادہ سن، فوج وچ کل ویہہ بندوقاں سن۔ جدو‏ں کہ برطانوی افواج د‏‏ی تعداد تن ہزار سی جنہاں وچ دو ہزار گھڑ سوار تے اک ہزار پیادہ، انگریزاں دے پاس اٹھ بندوقاں سن۔

حوالے

• Memoirs of the operations of the British Army in India during the Mahratta war of 1817,1818 and 1819, London 1821- by Lt. Col. Valentine Blacker, ISBN [[Special:BookSources/1-4067-3533-7
• J.M.Campbell, Gazetteer of the Bombay Presidency. Vol XVIII Part III Pune District, 1885.
• Pune: Queen of the Deccan – J Diddee and S. Gupta (2000) publ. Elephant Design Pvt. Ltd., Kothrud, Pune, INDIA. ISBN [[Special:BookSources/81-87693-00-2
• Old Deccan Days (1868), Frere, M., 3rd ed. 1898. London: Murray.
• *The particular chapter of Frere's book referring to the narration by Jadowrow (sic) Notes (transcript)
• There is an account of the battle from the "Peshwyaanchee Bakhar" (the official record of the reign of the Peshwas). It was written in the Modi script (translations are available) and it does not include maps. The fact that the 'Zaree Pat' staff broke prior to the battle has been recorded here, that being perceived as a bad omen. There is also a mention of the morass which obstructed the cavalry charge and that the Peshwa watched the battle unfolding from Parvati Hill with the help of a telescope.
• The morass which caused the Maratha cavalry charge to break is likely to have survived till today. Results of field work being carried out presently will be reported shortly to Bharat Itihas Sanshodhak Mandal, Pune, India.
• A History of the Marathas – James Grant Duff (1826) London
• Territories conquered from the Peishwa- Mountstuart Elphinstone
• Konkan: From the earliest to 1818 A.D. – V.G. Khoprekar
• History of Poona and Deccan in a Perspective – Arthur Crawford
• Medieval Maratha Country – A.R. Kulkarni
• Bombay and the Marathas Up to 1774 – W.J. Desai
• [۱] Marathas' struggle for empire: Anglo-Maratha wars, 1679–1818 by Anil A. Athale.
• Some political background for this battle Archived 2009-04-01 at the وے بیک مشین
• map of the battle events Archived 2011-07-21 at the وے بیک مشین
• The temple indicated as 'pagoda' in the map above is not the Chatushshrungi temple as earlier thought. At the location there exists a Ganesh temple named " Paarvatinandan" which is known to have been regularly visited by the Peshwas before their campaigns. Diplomatic correspondence between the Peshwa and Mountstuart Elphinstone days before the battle refer to a 'pooja' (worship programme) intended to be performed by the Peshwa at a local temple justifying the troop build up around Ganeshkhind.
• a recent satellite picture of the same area Archived 2011-07-21 at the وے بیک مشین
• Annotated picture of the area from Wikimapia