سپر نووا
سپرنووا ساڈے سورج توں دس گنا ودھ کمیت والے ستارے دے پھٹنے دے عمل نوں کہندے نيں۔ تمام ستارےآں دی اک معینہ مدت یا عمر ہُندی اے۔ اوہ پیدا ہُندے نيں، پروان چڑھدے نيں تے مرجاندے نيں۔ چھوٹے ستارےآں دی عمر ودھ لمبی ہُندی اے جدوں کہ وڈے ستارےآں دی عمر کم ہُندی اے تے اوہ جلدی مر جاندے نيں۔ ساڈے سورج دی حالے عمر لگ بھگ پنج ارب سال اے تے ہور پنج ارب سال بعد ایہ سورج فنا ہو جائے گا۔ ستارے دی موت دا مطلب ایہ اے کہ نیوکلیائی گداخت (نیوکلیئر فیوژن) دا عمل رک جاندا اے تے اس توں توانائی (روشنی) خارج ہونا بند ہو جاندی اے۔ اپنی زندگی دے اختتام اُتے ساڈا سورج پہلے بہت ودھ پھیلے گا تے اپنی فضا کھو دے گا۔ صرف اس دا اندرونی قلب باقی رہ جائے گا جو جسامت وچ ساڈی زمین دے برابر ہوئے گا۔ لیکن ساڈا سورج سپر نووا دی موت نئيں مرے گا بلکہ سفید بونے وچ تبدیل ہو جائے گا۔
اوہ ستارے جو ساڈے سورج توں بہت ودھ وڈے ہُندے نيں، انہاں دا اختتام ودھ بھیانک ہُندا اے۔ اس زبردست موت دے دوران اوہ ساڈے سورج توں سو ارب گنیاودھ روشنی خارج کردے نيں۔ ایداں دے ستارےآں دی موت نوں سپر نووا (supernova) کہندے نيں۔
تریخ
[سودھو]لگ بھگ ہزار سال پہلے ۱۰۵۴ء وچ چین دے ہیت داناں نے اپنی کتاباں وچ آسمان اُتے اک ایداں دے نويں ستارے دے بارے وچ لکھیا جو رات نوں انتہائی روشن سی تے سورج طلوع ہوݨ دے بعد وی نظر آندا سی تے کئی ہفتےآں تک نظر آندا رہیا فیر غائب ہو گیا۔ آسمان اُتے جو جگہ انہاں نے درج دی سی ہن اوتھے کریب نیبولا (Crab Nebula) نظر آندا اے جو کسی مردہ ستارے دی باقیات نيں۔ اس دے عین مرکز وچ صرف ۳۰ کلومیٹر چوڑا اک مرکزہ اے جو Crab Pulsar کہلاندا اے۔ ایہ اک نیوٹرون ستارہ اے تے ایہ سورج توں دیڑھ گنیاودھ بھاری اے۔[۱]
ہائیپر نووا
[سودھو]اگر کسی ستارے دی کمیت ساڈے سورج توں ۱۵۰ گنیاودھ ہوئے تاں اوہ وڈی جلدی اپنی عمر پوری کر کے اک بھیانک دھماکے توں پھٹتا اے جسنوں ہائیپر نووا (hypernova) کہندے نيں۔ لگ بھگ دس سیکنڈ وچ ہائیپر نووا توں اِنّی توانائی خارج ہُندی اے جِنّی ساڈا سورج دس ارب سالاں وچ کر سکدا اے۔ ایداں دے ہائیپر نووا توں انتہائی طاقتور ایکس رے (X-ray) دی شعاعاں وی نکلدی نيں جنہاں نوں gamma-ray bursts (GRBs) کہندے نيں۔ ایہ نیڑے و جوار دے سیارےآں وچ موجود زندگی نوں ختم کر سکدیاں نيں۔ جے ساڈی دنیا توں ۷۵۰۰ نوری سال دے فاصلے اُتے کوئی ہائیپر نووا پھٹے تاں دنیا وچ رات نوں دن ورگی روشنی ہو جائے تے ایکس ریز دی وجہ توں قیامت آ جائے۔
کسی کہکشاں وچ ہائیپر نووا پھٹنے دے امکان بہت ہی کم ہُندے نيں یعنی اک لکھ توں دس لکھ سال وچ صرف اک ہائیپر نووا پھٹتا اے۔ مگر چونکہ کائنات وچ ارباں کہکشاواں موجود نيں اس لئی لگ بھگ ہر رات نوں اک ہائیپر نووا دا مشاہدہ ہُندا اے جو بہت ہی دور دراز واقع کہکشااں وچ ہُندے نيں۔[۲]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]
|
|
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سپر نووا |