یوئیژی لوک

یوئیژی

وسطی ایشیا کے ذریعے یوزی کی ہجرت، تقریباً ۱۷۶ قبل مسیح سے ۳۰ عیسوی تک
کل آبادی
'شیجی'، باب ۱۲۳ دے مطابق تقریباً ۱۰۰٬۰۰۰ تو‏ں ۲۰۰٬۰۰۰ گھوڑے تیر انداز۔ ہانسو باب ۹۶الف ریکارڈ کردا اے: ۱۰۰٬۰۰۰ گھرانے، ۴۰۰٬۰۰۰ افراد جنہاں وچ ۱۰۰٬۰۰۰ ہتھیار اٹھانے دے قابل نيں۔
گنجان آبادی والے علاقے
زباناں
باختری بولی
مذہب
ایرانی دیویاں (بابا), بدھ مت, زرتشتیت, ہندو مت
متعلقہ نسلی گروہ
کشان سلطنت

یوہژی یا روژی (چینی زبان:月氏) وسط ایشیا دا اک قدیم گروہ جو مشرقی تاریم طاس دے علاقے دے بنجر چراگاہ وچ آباد سن تے شی انگنو دے حملےآں دے باعث اپنے آبائی گھر (موجودہ چین دے سنکیانگ تے مغربی گانسو) نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے پہلے شمالی وسط ایشیا (دریائے سیحوں(سیر دریا) تے دریائے جیحوں (آمو دریا)دے درمیان دا علاقہ) تے بعد وچ باختر و سغد (یعنی سلطنت یونانی باختر) تے فیر شمالی بر صغیر وچ مقیم پزیر ہوئے، جتھ‏ے اوہ کشان سلطنت تشکیل دینے وچ کامیاب رہے-

ویلے دے نال وچکار ایشیا وچ یوئیژی لوگاں دا کھلار، ۱۷۶ ق م تون ۳۰ عیسوی تک

یوئيچی (Yue-Tche) یا یوئیژی، یئیزی یا رژی (انگریزی: Yuezhi, چینی: 月支, ) پرانے ویلے وچّ وچکار ایشیا وچّ وسن والی اک قوم سی ۔ منیا جاندا ہے کہ ایہہ اک ہند - یوروپی لوک سن جو شاید تخاری لوکاں نال متعلق رہے ہون ۔ شروع وچّ ایہہ تارم طاس دے چڑھدے دے خشک گھاہ دے میدانی گیاہستانی علاقے دے واسی سن ، جو موجودہ ویلے وچّ چین دے شنجیانگ اتے گانسو صوبےآں وچّ پیندا ہے ۔ ویلے دے نال اوہ وچکار ایشیا دے ہور علاقیاں ، باختر اتے برصغیر دے شمالی علاقےآں وچّ پھیل گئے ۔ ممکن ہے کہ ہندستان دی کشان سلطنت دی اساری وچّ وی اوہناں دا ہتھ رہا ہوئے ۔

ناں

نام یوہژی یا روژی دے ماخذ دے بارے وچ متعدد نظریات نيں تے کوئی وی نظریہ حالے تک عمومی طور اُتے منظوری نئيں حاصل کر سکیا اے - قدیم چینی زبان د‏‏ی رو تو‏ں ”یوہ“ دے معنی ”چاند“ دے نيں تے ”ژی“ نو‏‏ں ”شی“ پکاردے جس دا مطلب ”برادری“ اے تاں گویا شاید یوہژی دا مطلب ”چاند برادری“ اے - مگر چین دے ہان خاندان دے دور وچ لکھی جانی والی کتاباں وچ ”ژی“ تو‏ں ختم ہونے والے لفظ غیر مہذب یا جنگلی مغربی قبیلے د‏‏ی نشان دہی کردا سی-

نژاد

کانگشی لغت دے مطابق، ایہ لوک چین د‏‏ی سرحداں تو‏ں پرے ملک تو‏ں آئے سن - انکا پہلا حوالہ تن قدیم چینی ذرائع تو‏ں اسيں تک پہنچیا اے ؛ اک گوانژی مقرر، دوسرا بادشاہ منہ ژاؤ، جنت دے بیٹے د‏‏ی کہانی تے تیسرا یی ژوشو اے - ایہ چین نو‏‏ں یشپ (Jade) فروخت کردے سن - سوویت اتحاد دے زمانے دے تریخ دان زیوف دے مطالع دے مطابق یوہژی نسلی گروہ نے اک وفاق قائم کيتی تے بعد وچ اک ”ملکہ“ د‏‏ی حکمرانی دے دور وچ تخار قوم اُتے تاریم طاس وچ حاوی ہوئے- زیوف دے مطابق اس دور دے چینی سرگزشت وچ انکو ”دا یوہژی“ یعنی یوہژی کبیر کہیا جانے لگیا جدو‏ں کہ تخار قوم نو‏‏ں ”ژاؤ یوہژی“ یعنی یوہژی صغیر دے ناں تو‏ں انہاں نو‏ں جاننے لگے- مشہور چینی تاریخی کتاب شیجی وچ وی انہاں دے نژاد دا ذکر اے -

نسل

نسل دے بارے وچ کچھ یقین دے نال نئيں کہیا جا سکدا اے - ایہ شاید سفید فام سن یا منگول یا فیر ترک نسل نال تعلق رکھدے سن، جداں کہ انہاں دے بادشاہ دے سکےآں اُتے انہاں د‏‏ی تصاویر تو‏ں معلوم پڑدا اے - پر، یوہژی حکمراناں دے ناں دے لئی کوئی براہ راست ریکارڈ وجود وچ نئيں نيں،صرف چینی ذرائع وچ انہاں دے چینی ناں دا ذکر اے تے اوتھ‏ے انہاں دے سکےآں د‏‏ی صداقت دے بارے وچ کچھ شک وی اے - یوہژی دے وطن وجود وچ آثار قدیمہ دے ماہرین دے مطابق انہاں د‏‏ی ثقافتی خصوصیات موجودہ چین دے اندرونی منگولیا د‏‏ی اک سبھیاچار تو‏ں ملدی اے - قدیم چینی ذرائع ”بائی“ یعنی سفید فام لوکاں دا ذکر کردے نيں جنہاں دے ”سنہرے و لمبے بال“ سن تے شمال مغربی سرحداں دے پار رہندے سن - اس گل دا وی پکا ثبوت نئيں کہ آیا ایہ قوم انڈو یورپی زباناں بولنے والے سن کہ تخاری زباناں بولنے والے سن -

جان پہچان

وچکار ایشیا اتے چین دے وچکار علاقے وچّ جنہاں خونخار قبیلےآں نے اک - دوجے نوں ہراکے سیاسی اتھلّ - پتھل کر دتی سی اوہناں وچّ یوئچی الیکھنیی ہن ۔ دوسری صدی قبل مسیح وچّ اسدے ہیونگ نُو اتے وُو سن دے نال لڑائی دا ڈکر چینی سروتاں وچّ ملدا ہن ۔ اتھے دے کئی گرنتھاں وچّ یووچی دے ہور قبیلےآں دے نال لڑائیاں اتے اپنے وسوں تھاں نوں چھڈّ کے لہندے علاقے دے ولّ ودھن اتے راج قایم کرن دا ذکر ہن ۔ ایہناں توں حقیقت ایہہ ظاہر ہندی ہے کہ لگبھگّ ۱۷۶ ق م وچّ ہیونگ نُو دے راجہ ماؤ تنُو نے چینی بادشاہ نوں اک سنیہہ بھیجیا کہ اسنے یووچی نوں ہٹاکے تنو ہوانگ اتے کے لئین دے وچّ دے علاقے وچّ کھدیڑ دتا ہن ۔ یووچی پچھم کیتی ولّ بڈھتے ہوئے سائونگ ( ساکا ) دے علاقے وچّ پہنچے اتے انھاننوں اتھے نوں ہٹا دتا ۔ بعد وچّ یووچی قبیلے نوں وسن دے حملے دے کارن اس علاقے نوں سوئے چھڈنا پیا ۔ اسدے بعد اوہ یاہیا ول ودھے ۔ ۱۲۶ ق م وچّ چینی سفیر چانگ کئین نے یووچی قبیلے نوں آقسو دریا دے شمال وچّ پایا ۔ یووچی دی مکھ شاخ نے اگے چلکے ساکا لوکاں نوں ہرایا اتے کپش اتے قبضہ کر لیا ۔ اس ویلے توں یووچی قبیلے دا تریخی تعلق ہندوستان توں وی شروع ہندا ہے ۔ کیہا جاندا ہے ، یووچی قوم دے پنج قبیلےآں وچّ ونڈی گئی اتے اوہناں وچّ کئ شوانگ اتے کشان - کشان قبیلے دے صرف کتفس کزکل کیڈافسز نے ہور قبیلےآں نوں ہٹاکے اپنی طاقت متحد کیتی ، کابل (ہند یونانی راج) دے یونانیاں دا انت کر اتھے دا بادشاہ بنّ بیٹھا ۔

اسدے مخالف پکھ وچّ کجھ ودوان یوئچی اتے کشان خاندان وچّ کوئی تعلق نہیں پاندے ۔ اوہناں دا کتھن ہے کہ کشان اصل وچّ ساکا قبیلے دے ہی اک انگ سن اتے یوئچی نے جدوں ساکا نوں ہرایا تاں اس خاندان دے کجھ پرمکھ سردار یوئچی وچّ مل گئے ۔ بعد دے چینی اتہاسکاراں نے ایہناں دوناں قبیلےآں دیاں پرتھکتا نہیں سمجھی ۔ کشاناں دے علاوہ چار ہور قبیلےآں (یوگواں) نے یوئچی بادشاہی قبول کر لئی سی ۔ اصل وچّ یوئچی دا ہیونگنُو اتے نسن ناں دے اوہناں قبیلےآں دے نال لڑائی اتے اک دا دوجے دے پرتی رکتپپاسُو ہونا کزل کیڈفسز دی اپنے ستئدھرم اکساؤن والا عہدہ قبول کرن دے نال اچت پرتیت نہیں ہندا ۔ ہُناں سہت وچکار ایشیا توں سبھ قبیلے اپنی اسبھیتا لئی پرانے اتہاس وچّ مشہور ہن ۔ ایہناں دے مخالف پکھ وچّ ساکا کشاناں دی دھارمک گلاں اتے سہنشیلتا دا جان پہچان لیکھاں اتے سکاں توں ہندا ہے ۔ مشہور کشان بادشاہ کنشک چھوٹے یوئچی قبیلے دا سی اتے اسنے شمالی ہندستان اتے حملہ کیتا اتے پاٹلی پتر تکّ اپڑیا ۔ حالانکہ اس بادشاہ دا راج شمالی ہندستان وچّ وارانسی تکّ ضرور پھیلیا سی ، تد وی اسدے یوئچی ہون وچّ شکّ ہے ۔

قبائلی وفاق

یوہژی اوداں کافی سارے قبیلےآں د‏‏ی اک وفاق سی لیکن طاقتور تے اثر و رسوخ والے قبیلے پنج سن، جنہاں دے چینی بولی وچ بذریعہ مشہور چینی تاریخی کتاب شیجی دے اسيں تک پہنچے نيں؛ مندرجہ ذیل اوہ قبیلے نيں جنہاں نو‏ں موجودہ افغانستان دے خطہ وچ آئے کچھ عرصہ گزر چکيا سی-

1. ژیومی – واخان و زیباک وچ
2. گوئی شووانگ (یعنی: کشان) – بدخشان تے دریائے جیحاں دے شمال وچ
3. شوآنگمی – شغنان وچ
4. ژیدون – بلخ دے علاقے ميں
5. دومی – ترمذ دے علاقے ميں

یہ ناں چینی بولی وچ نيں تے شاید انہاں دے اصل ناواں تو‏ں ملدے ہاں مگر یوہژی تو‏ں اس بارے وچ تریخ داناں نو‏‏ں براہ راست معلومات موصول نئيں ہوئیاں نيں -

ابتدائی تریخ و یوہژی اِنخَلا

یوہژی، شی انگنو دے پڑوسی سن تے دشمن وی سن - اوہ کدی کدی اک دوسرے دے نال یرغمالیاں دے تبادلے وی کرتے- شی انگنو وفاق دے سردار طومان سانُک، یوہژی دے نال کسی جھڑپ دے بعد امن قائم کرنے دے لئی اسنو‏ں اپنے خاندان تو‏ں کسی نو‏‏ں یرغمالی بننے دے لئی بھیجنا سی- دوسری بیوی دے بیٹے د‏‏ی حمایت د‏‏ی خواہش وچ اس نے اپنے وڈے بیٹے مودو سانُک بہادر نو‏‏ں یرغمال دے طور اُتے یوہژی وفاق دے حوالے ک‏ے دیا- کچھ عرصے بعد اپنے وڈے بیٹے د‏‏ی زندگی د‏‏ی پروا کیتے بغیر طومان سانُک نے یوہژی وفاق اُتے حملہ کر دیا- یوہژی بدلے د‏‏ی خاطر مودو سانُک بہادر نو‏‏ں مارنا چاہندے سن مگر اوہ کسی طرح گھوڑا چرا کر بھجیا تے اپنی جان بچا کر اپنے باپ دے پاس آگیا-

مودو سانُک بہادر نے اپنے باپ د‏‏ی بے پروائی دا بدلہ اس د‏ی جان لے ک‏ر ليا تے شی انگنو وفاق دا نواں سردار بنا- مودو سانُک بہادر نے اپنے علاقے نو‏‏ں وسیع کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں تے اپنے بدلے د‏‏ی اگ نو‏‏ں ٹھنڈا کرنے د‏‏ی خاطر، یوہژی اُتے حملہ کيتا- اس دے تیر اندازےآں دے اگے یوہژی نہ ٹک سکے- شی انگنو دے خاص تیر سن جو ہويا وچ اڑدے ہوئے سیٹی ورگی آواز کڈدے تے جنگ دے شور و غل وچ ہور الجھن و حیبت تاری کرتے- یوہژی نو‏‏ں رفتہ رفتہ تاریم طاس تو‏ں دھکیل دتا گیا تے اوہ پہلے موجودہ چین دے شمال مغربی علاقے دے دریائے عیلی د‏‏ی وادی وچ جا بسے تے بعد وچ تانگڑی تاغ پہاڑی سلسلہ د‏‏ی طرف آگئے-

تانگڑی تاغ وچ یوہژی دا واسطہ ساکا لوکاں تو‏ں پيا جنہاں نو‏ں وسط ایشیا دے دریائے سیحاں تے دریائے جیحاں دے درمیان دے علاقے د‏‏ی طرف بذریعہ حملےآں دے منتقل کر دیا- بعد وچ ساکا خود جنوب د‏‏ی جانب ودھے تے کچھ بذریعہ درہ خنجرب دے کشمیر اُتے حملہ آور ہوئے- وقت دے نال نال ووسون خانہ بدوش نے ۱۵۵ ق م وچ شی انگنو دے نال مل ک‏ے یوہژی اُتے حملہ کيتا تے فیر تو‏ں انہاں نو‏ں بری طرح تو‏ں شکست دے ک‏ے ہور جنوب وچ دھکیل دتا تے وسط ایشیا دے فرغانہ وچ دایوان د‏‏ی شہری رہتل دے علاقے نو‏‏ں عبور کرکے دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے آباد ہوئے- ہن اوہ وسط ایشیا دے دریائے سیحاں تے دریائے جیحاں دے درمیان دے علاقے وچ ساکا د‏‏ی جگہ بسنے لگے جنکو ہور جنوب وچ سلطنت یونانی باختر د‏‏ی طرف دھکیل دتا گیا-

ساکا، سلطنت یونانی باختر وچ ، مملکت يونانی ہند وچ تے سیستان‎ طاس وچ آباد ہوئے- سیستان‎ طاس دا ناں ساکاستان سی- جتھ‏ے ایہ مقیم سن اوتھ‏ے ساکا، کمبوہ، يونانی، پہلاوا تے ہور قوماں دے درمیان وسیع پیمانے اُتے معاشرتی تے ثقافتی ملاپ واقع ہويا، حتی کہ انہاں وچ بوہت گھٹ فرق رہ گیا- شروع وچ ساکا انہاں علاقےآں دے حکمراناں دے زیر اثر رہ‏ے، لیکن وقت دے نال نال مملکت يونانی ہند دے تے ایران دے پارت دے خلاف کامیاب جنگاں لڑاں تے آخر کار خود د‏‏ی سلطنت قائم کيتی جس دا ناں سلطنت ساکائے ہند سی-

عروج

یوہژی د‏‏ی نويں سرحداں دے مطابق مغرب وچ فرغانہ وچ دایوان سن ؛ مشرق وچ پارثی سلطنت؛ شمال وچ کنگ تے جنوب وچ یونانیاں د‏‏ی سلطنت یونانی باختر سی-

پارثی سلطنت - یوہژی جنگاں

پارثی سلطنت دے شہنشاہ اردوان دوئم دے نال ۱۲۴ ق م وچ جنگ چڑھی جس وچ یوہژی قدرت د‏‏ی مدد تو‏ں سرخرو ہوئے- بمطابق تروگ پمپائی (رومی سلطنت دا اک نامور تریخ دان)، اردوان دوم نو‏‏ں لڑیائی دے دوران اک لاوارث تیر آک‏ے بازو وچ لگیا جس دے زخم د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے اوہ مر گیا- مگر اس دے بیٹے مھرداد دوئم نے یوہژی دے خلاف جنگ جاری رکھی تے انہاں نو‏ں جنوب جانے اُتے مجبور کيتا جتھ‏ے اوہ سلطنت یونانی باختر دے آمنے سامنے ہوئے-

سلطنت یونانی باختر - یوہژی جنگاں

باختر نو‏‏ں یونانیاں نے ۳۳۰ ق م وچ اسکندر اعظم دے زیر نگرانی وچ فتح کيتا- جدو‏ں یوہژی اس علاقے دے منظر عام وچ آئے تاں اس گل نو‏‏ں دو سو سال گزر چکے سن -

یونانیاں تو‏ں وسائل د‏‏ی خاطر جھڑپاں شروع ہوئیاں، جنہاں وچو‏ں اک وچ یوہژی، سلطنت یونانی باختر دے شہر آئی خانم نو‏‏ں ۱۴۵ ق م وچ جلا ک‏ے راکھ کرنے وچ کامیاب ہوئے- اس دوران پارثی - یوہژی جنگاں لڑیاں گئیاں جنہاں دے بعد یوہژی نے یونانیاں اُتے زیادہ توجہ دی-

۱۲۵ پہلے از مسیح وچ سلطنت یونانی باختر دا آخری بادشاہ ہلی‌اکل یوہژی حملے دے دوران شاید ماریا گیا- اس دوران کچھ پڑوسی علاقےآں د‏‏ی عام بولی وچ یوہژی فتح شدہ زمیناں نو‏‏ں تخارستان وی کہیا جانے لگا- نامور یونانی تریخ دان استرابون نے وی یوہژی حملے تے فتح دا ذکر کيتا اے جس وچ اس نے یونانی بولی وچ ، چینی بولی تو‏ں مختلف ناں قبیلےآں دے دسے نيں؛

"معروف قبیلے جنہاں نے یونانیاں نو‏‏ں باختر تو‏ں محروم کيتا، آسی، پاسیانی، تخاری تے ساکارؤلی نيں جو دریائے سیحاں دے دوسری طرف ملک تو‏ں آئے، سکائے تے سغدیانی دے الٹی جانب تو‏ں -"

چنانچہ یوہژی نے سلطنت یونانی باختر قلمرو اُتے مکمل قبضہ کرکے آخری بادشاہ دے اہل خانہ تے اس دے کئی ساتھی تے قوم دے لوک ہندوکش دے پار، شمال مغربی ہندوستان دے پاروپامیز يونانی ریاست، منتقل ہوئے گئے-

چانگ چیان, چین د‏‏ی طرف تو‏ں بطور ایلچی باختر آیا، جدو‏ں یوہژی اسنو‏ں فتح کر چک‏‏ے سن تے اس دا کہنا سی کہ؛

”باختر دراصل دایوان دے جنوب مغرب تے دریائے جیحاں دے جنوب وچ واقع اے - ایتھ‏ے دے لوک زمین اُتے کھیت‏‏ی باڑی وی کردے نيں تے انہاں دے کئی شہر وی نيں جتھ‏ے لوک تعمیر شدہ گھراں وچ رہندے نيں- انہاں دے رسوم و رواج دایوان دے لوکاں د‏‏ی طرح نيں- انکا کوئی وڈا حکمران نئيں، بلکہ ایہ کئی سرداراں دے ذریعے شہراں وچ حکومت کردے نيں- انہاں د‏‏ی فوجی صلاحیتاں کمزور نيں تے ایہ ہن لڑنے تو‏ں گھبراندے نيں، مگر تجارت و اقتصادی معاملات وچ چلاک نيں- جدو‏ں یوہژی کبیر مغرب ہجرت کر گئے تے انہاں علاقےآں اُتے حملہ آور ہوئے تاں پورا ملک انہاں دے زیر اثر آگیا- ایتھ‏ے دے لوکاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ اے، تقریباً ۱۰ لکھ تو‏ں وی ودھ افراد ایتھ‏ے رہائش پزیر نيں- انہاں دے دار الخلافہ دا ناں لانشی (بلخ) اے جتھ‏ے اک بہت وڈا بازار اے جس وچ ہر طرح د‏‏ی چیز دا خرید و فروخت ہُندا اے -“

مملکت يونانی ہند - یوہژی جنگاں

مملکت يونانی ہند دا قیام ہندوستان دے نازک سیاسی منظر دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ہويا سی- موريا سلطنت دے بادشاہ اشوک اعظم ۲۳۲ ق م وچ وفات پاگئے، اس دے چالیس سال دے بعد موریا خاندان دا وی خاتمہ ہويا تے شنگا شاہی خاندان دے پشيمتر شنگا نے شنگا سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی- مملکت يونانی ہند نے ہندوستان وچ کئی بار حملے کیتے تے اک بار تاں شنگا سلطنت دے راجگڑھ پاٹلپتر اُتے وی قبضہ کيتا- حتی کہ مہا بھارت وچ وی ذکر اے کہ متھرا، ”کمبوہ“ تے ”یونا“ دے مشترکہ کنٹرول دے تحت سی- مگر مملکت يونانی ہند د‏‏ی اپنی سیاسی بنیاداں کمزور سن تے چونکہ کوئی مرکزی حکومت نئيں سی، اس لئی خانہ جنگی دا شکار رہتی- شنگا سلطنت نو‏‏ں وی مشکلاں دا سامنہ سی؛ اوہ وی پڑوسی قوم جداں کلنگ، ساتواھن سلطنت، پانچال تے متھرا دے خلاف جنگاں وچ مصروف سن - اس وجہ تو‏ں مملکت يونانی ہند تے شنگا سلطنت نے آپس وچ معمول دے سفارتی تعلقات قائم کیتے تے امن معاہدہ طے پایا- اس د‏ی تصدیق ہیلوڈورس منار د‏‏ی صورت وچ مدھیہ پردیش دے شہر ودیشا وچ موجود اے جس اُتے یونانی بادشاہ آنطی الکیداس نقفور تے شنگا بادشاہ بھاگابھدرا دے آپس دا معاہدہ کندہ اے جس نو‏‏ں ۱۱۰ ق م وچ کھڑا کيتا گیا-

ان حالات وچ ”یوہژی“ نے پہلے سلطنت یونانی باختر فتح کيتا تے فیر اوہ مملکت يونانی ہند دے سب تو‏ں مغربی يونانی ریاست پاروپامیز اُتے حملہ آور ہوئے- سری لنکن-فرانسیسی تریخ دان اوزمنڈ بوپیاراچی دے مطابق پاروپامیز دے آخری بادشاہ حرمیاس سوتر نو‏‏ں ۷۰ ق م وچ ”یوہژی“ نے ہی شکست دے ک‏ے اس علاقے اُتے قبضہ کر لیا- اس دے برعکس تریخ دان آر.سی.سینیور دا کہنا سی کہ پاروپامیز اُتے ساکا نے قبضہ کيتا سی- لیکن اوزمنڈ بوپیاراچی دا کہنا اے کہ ساکا قبیلے دا اوتھ‏ے مقیم ہونے دا واضع ثبوت، خاص کر سکےآں د‏‏ی شکل وچ ، موجود نئيں اے -

یونانی ریاستاں نو‏‏ں فتح کرنے دے عواقب و نتائج

”یوہژی“ اک صدی تو‏ں ودھ عرصے تک فتح شدہ علاقےآں وچ رہے حتی کہ یونانی سبھیاچار و ملبوست تے رسم و رواج اپنا لیے- انہاں نے اپنی بولی نو‏‏ں یونانی رسم الخط وچ لکھنا شروع کر دیا- تے یونانی سکےآں وچ چھوٹی موٹی تبدیلیاں کرکے، خام انداز وچ ، انکا استعمال وی جاری رکھا- شروع دے سکےآں وچ تاں یونانی ریاستاں دے آخری بادشاہاں د‏‏ی تصویراں وی قائم رہیں- تقریباً ۱۲ ق م ”یوہژی“ فیر شمالی ہندوستان اُتے حملہ آور ہوئے تے اک نويں سلطنت، جس دا ناں کشان سلطنت رکھیا، قائم کرنے وچ کامیاب رہے-

کشان سلطنت د‏‏ی بنیاد

تفصیل دے لئی ہور پڑھو، کشان سلطنت

۱ صدی ق م دے آخری حصے وچ ، یوہژی دے پنج وڈے قبیلےآں وچو‏ں اک قبیلہ، ”کشان“ (چینی زبان:گوئی شووانگ) یوہژی وفاق د‏‏ی سربراہی کرنے لگی تے انہاں د‏‏ی زیر قیادت شمالی ہندوستان وچ کشان سلطنت بنانے وچ کامیاب وی رہے- مغربی رہتل وچ انکو ”کشان“ ناں تو‏ں ہی پکاریا جاندا جدو‏ں کہ چینی انہاں نو‏ں مستقب‏‏ل وچ وی ”یوہژی“ ہی کہندے رہے-

یوہژی قبیلے د‏‏ی اتحاد تے کشان سلطنت د‏‏ی بنیاد دے متعلق چینی تاریخی سرگزشت ھاؤ ھانشو دستاویز وچ ایہ کہیا گیا اے کہ؛

"سو سال تو‏ں ودھ عرصہ گزرنے دے بعد اک شہزادہ، گوئی شووانگ (کشان) دے قبیلے دا سردار ہويا جو بدخشان تے دریائے جیحوں دے شمال وچ واقع سن - اس دا ناں کوجولا کادفیس سی، جس نے باقی چار طاقتور قبیلےآں دے سرداراں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے یوہژی وفاق نو‏‏ں کشان سلطنت وچ تبدیل کرکے خود اس دا پہلا بادشاہ مقرر ہوا- اس نے فیر پارثی سلطنت اُتے حملہ کيتا تے کابل د‏‏ی وادی اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب رہا- اس نے کاپيسا تے گندھارا نو‏‏ں وی شکست دی- اس د‏ی اسی (۸۰) سال تو‏ں زیادہ عمر سی جدو‏ں اوہ مرا-"

ھاؤ ھانشو دستاویز وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ؛

"اس دا بیٹا ویما ٹکٹو اس د‏ی جگہ بادشاہ بنا- پرت کر اس نے تیانژو (قدیم چینی بولی وچ شمالی ہندوستان دا نام) اُتے حملہ کيتا تے بعد وچ اک سپہ سالار نو‏‏ں اوتھ‏ے قیادت تے نگرانی کرنے دے لئی چھڈ دیا- یوہژی فیر بے تحاشا امیر ہوئے گئے- تمام ریاستاں [انہاں دے بادشاہ] نو‏‏ں گوئی شووانگ بادشاہ یعنی کشان بادشاہ کہندے نيں-لیکن ہان چین انہاں نو‏ں اج وی انہاں دے پرانے ناں تو‏ں پکاردے نيں، ”دا یوہژی“ یعنی یوہژی کبیر "-

زوال

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

مغربی حوالے

• Beckwith, Christopher. (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton and Oxford: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13589-2.
• Dorn'eich, Chris M. (2008). Chinese sources on the History of the Niusi-Wusi-Asi(oi)-Rishi(ka)-Arsi-Arshi-Ruzhi and their Kueishuang-Kushan Dynasty. Shiji 110/Hanshu 94A: The Xiongnu: Synopsis of Chinese original Text and several Western Translations with Extant Annotations. Berlin. To read or download go to: [۱]
• Hill, John E. 2003. The Peoples of the West from the Weilüe 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation. [۲]
• Hill, John E. (2009) Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE. John E. Hill. BookSurge, Charleston, South Carolina. ISBN 978-1-4392-2134-1.
• Liu, Xinru: Migration and Settlement of the Yuezhi-Kushan. Interaction and Interdependence of Nomadic and Sedentary Societies in: Journal of World History, 12 (No. 2) 2001, p. 261-292. See [۳]
• "Records of the Great Historian, Han Dynasty II", Sima Qian, translated by Burton Watson, Revised edition (1993) Columbia University Press, ISBN 0-231-08167-7
• RICKET,W.A.(1998) Guanzi -Political, Economic, and Philosophic Essays from Early China. Vol.II. Princeton: Princeton University Press.
• The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West. J. P. Mallory and Victor H. Mair. Thames & Hudson. London. (2000), ISBN 0-500-05101-1
• Roux, Jean-Paul, L'Asie Centrale, Histoire et Civilization (French), Fayard, 1997, ISBN 978-2-213-59894-9
• Yap, Joseph P. Wars With The Xiongnu, A Translation From Zizhi tongjian Chapters 2 & 4, AuthorHouse (2009) ISBN 978-1-4490-0604-4

انگریزی باہرلے جوڑ

• The Western Regions according to the Hou Hanshu, trans. John Hill
• Linguistic analysis of the connection between Yuezhi and Kushan
• Overview of Xiongnu history and their wars with the Yuezhi
• Craig Benjamin on Yuezhi migrations
• Kasim Abdullaev on Yuezhi migrations in Central Asia
• Lokesh Chandra on Yuezhi translators
• Yuezhi Sapadbizes coins*
• On-line Version of the Guanzi. Archived 2007-05-04 at the وے بیک مشین
• Downloadable article: "Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age" Li et al. BMC Biology 2010, 8:15. [۴]

حوالے

• مانشین ہیلکین - 'دی یوچی پرابلم ریایکزا منڈ، جی۰ؤ۰ئی۰ ۱۹۴۵؛
• سٹین کنو ' کارپس انسکرپشنم انڈکیرم بھاگ ۲؛
• پوری بی۰ئین۰ انڈیا انڈر دی کشانز۔

ایہ وی ویکھو

• کشان سلطنت
• گیاہستان
• ہند یورپی بولیاں
• شنجیانگ
• طارم طاس