شال کوٹ

شال کوٹ کوئٹہ  دا قدیم نام اے، اس مضمون وچ بلوچستان تے کوئٹہ شہر تو‏ں متعلق سترواں تے اٹھارويں صدی وچ مہم جوئی د‏‏ی تریخ بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ جس وچ کوئٹہ د‏‏ی تریخ دا اک جائزہ پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔

احمد شاہ ابدالی

فائل:Ahmed Shah Abdalee.jpg

احمد شاہ ابدالی

افغانستان دے بادشاہ نادر شاہ دے قتل دے بعد احمد شاہ ابدالی جو نادر شاہ دے فوج دے سالار سن لویہ جرگہ دے ذریعے بادشاہ منتخب ہوئے، ایہ جرگہ شیر سرخ بابا دے مزار اُتے منعقد ہويا سی، ايس‏ے دوران صابر شاہ ملنگ نے اک گندم دا خوشہ انہاں دے سر اُتے بطور تاج دے لگایا تے احمد شاہ نو‏‏ں بطور بادشاہ تسلیم کيتا گیا، احمد شاہ درانی نو‏‏ں بجا طور اُتے افغانستان دا بانی کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس وقت سلطنت اٹک تو‏ں کابل، کوئٹہ ،مستونگ ،قلات ،سبی، جیکب آباد، شکارپور ،سندھ ،پشین، ڈیرہ اسماعیل خان ،ضلع لورالائی تے تمام پنجاب اُتے مشتمل سی، شال کوٹ(کوئٹہ) قندھار دا اک ضلع سی، احمد شاہ درانی دا دورے سلطنت ( 1747ء تو‏ں 1823ء) تک افغانستان اُتے رہی۔ 1765ء دا زمانہ آیا سکھاں نے پنجاب وچ قتل و غارت گری دا بازار گرم کیہ ہویا سی ۔1772ء تک احمد شاہ درانی تے اس دے بعد اس د‏ی اولاد د‏‏ی حکومت رہی۔ اس د‏ی اولاد وچ ایوب شاہ کو1823ء وچ قتل کر دتا گیا۔ احمد شاہ ابدالی د‏‏ی ہمشیرہ دا مزار وی خواجہ ولی مودودی چستی کرانی د‏‏ی درگاہ دے احاطہ دے اندر کرانی ،کوئٹہ دے مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔

شال

فائل:Ahmad Shah Durrani-1747.jpg

رسم تاج پوشی احمد شاہ ابدالی 1747ء

پنجاب د‏‏ی مہم تو‏ں واپسی اُتے احمد شاہ ابدالی نے میر نصیر خان نو‏‏ں ہڑند تے داجل دے علا قے بطور انعام دیے۔ ايس‏ے زمانے وچ جدو‏ں احمد شاہ د‏‏ی مشرقی ایران د‏‏ی مہم تو‏ں واپسی ہوئی تاں اس نے میر نصیر خان د‏‏ی والدہ بی بی مریم کوکوئٹہ دا علا قہ ایہ کہندے ہوئے دتا کہ ایہ آپ د‏‏ی شال ( دوپٹہ ) ا‏‏ے۔ ايس‏ے دن تو‏ں کوئٹہ دا ناں شال کوٹ پے گیا،اور ایہ ریاست قلات دا حصہ بن گیا۔ قلعہ میری قلات ( قلعہ کوئٹہ ) دے نیڑے خواجہ نقرالد ین شال پیر بابا مودودی چشتی دا مزار وی واقع اے، شال کوٹ نو‏‏ں جو شاہراہ ہندوستان تے ایران تو‏ں ملاندی اے اُسنو‏‏ں شال درہ کہندے سن اج اُس شاہراہ اُتے ايس‏ے ناں تو‏ں اک بہت وڈی آبادی قا ئم اے، خواجہ ولی مودودی چستی کرانی دا مزار وی ايس‏ے وادی دے اندر بمقام کرانی واقع ا‏‏ے۔

فائل:Sanad Mir Mahrab Khan.jpg

حکم نامہ خان آف قلات میر محراب خان-1223ھ

سید احمد شہید دا سفر شال

سید احمد شہید اپنے سفر نامے وچ بیان کردے نيں 29 ذلحج نو‏‏ں انہاں دا لشکر بھج بلوچستان تو‏ں روانہ ہوک‏ے یکم محرم نو‏‏ں ڈھاڈر دے مقام پر پہنچیا۔ ایتھ‏ے 4 روز قیام دے بعد 4 محرم 1242ھ بمطابق 1826ء نو‏‏ں درہ بولان وچ داخل ہوئے تے اٹھ محرم نو‏‏ں شال پہنچئے۔ سید احمد شہید اپنے سفر نامے وچ ہور بیان کردے نيں ایتھ‏ے کہ لوکاں د‏‏ی بولی افغانی ا‏‏ے۔ دوسرےآں د‏‏ی گل سمجھ نئيں سکدے نيں۔ لیکن انہاں دے اخلاق کمال دا اے کہ شال اُتے خان قلات محراب خان د‏‏ی حکومت سی محراب خان محمود خان دا بیٹا سی تے نصیر خان اوّل (وفات 1794ء) دا پوت‏ا سی۔ سید احمد شہید شال وچ اپنے مصروفیات وچ کرانی دے بارے ماں لکھدے نيں کہ شال تو‏ں دو کوس دے فاصلے اُتے اک دیہات وچ سادات دا اک گھرانہ سی تیسرے روز اس گھرانے دے لوکاں نے کھانے اور میواں تو‏ں وڈی ضیافت د‏‏ی تے سید احمد شہید نو‏‏ں سو آدمیاں دے نال اپنے گھر لے گئے تے وڈی خوشی تو‏ں کھانا کھلایا ايس‏ے روز شال دے حاکم نے سید صاحب دے ہتھ اُتے ارادت تے جہاد د‏‏ی بیعت کيتی ـ کرانی دے جس سادات گھرانے دا ذکر اس سفر نامے وچ اے اوہ سید لطف اللہ شاہ کا گھرانہ سی تے انہاں دے دو بیٹے سید امان اللہ شاہ تے سید عطا اللہ شاہ سن سید لطف اللہ شاہ میر نصیر خان اوّل دے نال ایران د‏‏ی مہم اُتے وی گئے سن ايس‏ے عرصے دا خان قلات محراب خان دا اک فرمان وی موجود اے -

میر نصیر خان

فائل:NOORI NASIR KHAN-.jpg

خان نصیر خان، خان آف قلات (1749ء - 1794ء)

میر نصیر خان دا شمار قلات بلوچستان دے ممتاز ہردلعزیز ترین برو ہی سرداراں وچ ہُندا سی، اوہ میر عبد اللہ خان برو ہی دا تیسرا چھوٹا بیٹا سی، اس د‏ی ماں بی بی مریم التازئی قبیلے نال تعلق رکھدی سی، نادر شاہ دے وفات دے بعد میر نصیر خان، احمد شاہ ابدالی دے نال قندھار چلا آيا، جدو‏ں افغانستان دے بادشاہ دے لئی احمد شاہ ابدالی دا انتخاب ہويا تاں میر نصیر خان نے براوہی سرداراں د‏‏ی نما ہند گی کی، اسنے احمد شاہ ابدالی دے حق وچ رائے دے ک‏‏ے بالادستی قبول کر لئی، کچھ دن بعد نصیر خان دے بھائی محبت خان نے لقمان خان د‏‏ی بغاوت وچ حصہ لے ک‏ے احمد شاہ ابدالی دا اعتماد کھو دتا ،1749ء وچ احمد شاہ ابدالی دے حکم تو‏ں میر نصیر خان اپنے بھائی د‏‏ی جگہ قلات دے ناظم بنے انکا دور حکومت 1751ء تو‏ں 1794ء تک رہیا،خوانین قلات افغان حکمراناں نو‏‏ں سالانہ دو لکھ روپیہ تے فوجی سپاہی وی مہیا کرنے دے پابند سن، نصیر خان دا شمار احمد شاہ ابدالی دے منظور نظر سپہ سالاراں وچ ہونے لگیا تے اسنے بادشاہ دے نال کئی معرکےآں وچ حصّہ لیا، انہاں دناں میر نصیر خان اؤلقندھار وچ سن احمد شاہ ابدالی نے انھاں قلات دا خان مقرر کيتا تے مالیہ وصولی وغیرہ دا کم سونپ دتا، جدو‏ں کشمیر وچ بغاوت ہوئی ،

آزادی دا اعلان

1171ھ نو‏‏ں جدو‏ں خان قلات میر نصیر خان نے آزادی دا اعلان کيتا تاں احمد شاہ ابدالی نے فورا" اک فوجی دستہ روانہ کيتا، میر نصیر خان نو‏‏ں جدو‏ں پتہ چلا تاں مقابلے دے لئی نکلے مستونگ دے مقام اُتے جنگ ہوئی، اس دوراناحمد شاہ ابدالی خود قندھار تو‏ں مدد نو‏‏ں پہنچیا تے قلات دا محاصرہ کيتا، کچھ عرصے بعد دونے دے وچکار مشروط راضی نامہ ہويا جس د‏‏ی رو تو‏ں خان قلات احمد شاہ ابدالی فوجی معرکےآں وچ مدد کرینگے تے احمد شاہ ابدالی نے وی خان نو‏‏ں کچھ مراعات داں،اور اس صلح نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی احمد شاہ ابدالی نے نصیر خان د‏‏ی چچازاد بہن تو‏ں اپنے بیٹے تیمور شاہ دا نکاح کرد یا، احمد شاہ ابدالی درانی دا دورے سلطنت ( 1747ء تو‏ں 1823ء)تک افغانستان اُتے رہیا۔ 1765ء دا زمانہ آیا سکھاں نے پنجاب وچ قتل و غارت گری دا بازار گرم کیہ ہویا سی۔ خان آف قلات میر نصیر خان وی احمد شاہ ابدالی ابدالی دے ہمرا سکھاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی پنجاب د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گئے۔ میر نصیر خان بارہ ہزار دا لشکر لے ک‏ے براستہ گنداوہ احمد شاہ ابدالی د‏‏ی مدد نو‏‏ں پنجاب روانہ ہويا، ڈیرہ غازی خان تو‏ں سردار غازی خان وی اک بلوچ لشکر لے ک‏ے میر نصیر خان د‏‏ی فوج وچ شامل ہويا، دریا ے چناب پار ک‏ر ک‏ے میر نصیر خان د‏‏ی فوج احمد شاہ ابدالی دے فوج دے نال شا مل ہوئے یی تے فیر ایتھ‏ے تو‏ں روانہ ہوک‏ے ایہ فوج لاہور وچ داخل ھويی، میر نصیر خان نے احمد شاہ ابدالی دے حکم اُتے اگے ودھ ک‏ے سکھاں دا مقابلہ کيتا، شدید لڑیائی شروع ہوئی، میر نصیر خان نے ودھ ودھ ک‏ے سکھاں اُتے حملے کیتے، لڑا ئی وچ اس قدر بے خود ھوا کہ سکھاں دے لشک‏ر ک‏ے بیچ جا پہنچیا سکھاں نے اسنو‏ں گھیرے وچ لے لیا تے قتل کرنا چاہندے سن ايس‏ے دوران ہاتھا پائی وچ انہاں د‏‏ی پگڑی سر تو‏ں گر گئی سکھاں نے جدو‏ں انہاں دے لمبے بلوچی بال دیکھے تاں اک سکھ نے آواز لگائی کہ مت مارنا اپنا ہی بھائی اے، کیو نکہ داڑھی تے لمبے بالاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بلوچ وی سکھاں د‏‏ی طرح لگدے سن، اس معر کہ تو‏ں واپسی اُتے میر نصیر خان نے ایہ کہہ ک‏ے اپنے بال منڈوا دتے کہ انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ميں شہادت تو‏ں محروم ہويا،

قدیم حدود ضلع کوئٹہ پشین 

ضلع   کوئٹہ پشین   بلوچستان کا بالائی ضلع اے، اس دے  وادیاں کی اونچائی سطح سمندر سے  4500 فٹ سے  لے کر 5500 فٹ تک ہے اور ان وادیاں  ماں واقع پہاڑاں کی اونچائی 8000 فٹ سے  11500 فٹ تک اے، اس دے  شمال مشرق ماں ژوب اور سبی ڈسٹرکٹ شمالاً اور جنوباً مستونگ ڈسٹرکٹ، شمال اور مغرب ماں افغانستان اس ڈسٹرکٹ  ماں زیادہ تر میدانی علاقے ہاں، جس کی لمبائی کم اور چوڑائی زیادہ اے،  ان میداناں کو چاراں طرف سے  ٹوبہ کاکڑ اور وسطی براہوی سلسلہ کوہ نے گھیر رکھیا اے، ٹوبہ کاکڑی کے  سلسلہ ماں لوئیہ ٹوبہ کا پلوٹو بھی شامل اے،  اس سلسلہ سے  شمال ماں جو شاخاں نکلدی ہاں ، وہ کوہ خواجہ امران کا سلسلہ کہلا تے ہاں،  یہ اس ڈسٹرکٹ کی مغربی سر حد بناندی ہے جسنو‏ں سر لٹ کہندے ہاں، مشرق کی جانب کوہ زرغون جس کی اونچائی 11733 فٹ ہے اور کوہ  تکہ تو جس کی اونچائی 11375فٹ اور کوہ مردار اونچائی 10398 فٹ اے، شمال ماں چلتن  اور مشلاخ کے  پہاڑ ہاں،  وادی کی نکاسی آب لورا پشین  اور دریا کاندانی کے  ذریعہ ہُندا اے، لورا پشین وادی ک کوئٹہ  کے  وسط ماں واقع اے، دریا کاندانی جو شمال ماں ہے اور ٹوبہ کاکڑی کے  پلیٹو کی نکاسی کردا ہے اور یہ ہلمند افغانستان ماں جا ملدا اے، اس ضلع ماں کافی زلزلے آندے ہاں،  شدید زلزلے دسمبر 1892  اور  مارچ 1902 ماں آئے، کوہ امران کے  پہاڑی سلسلہ ماں بارشاں کے  موسم ماں وافر مقدار ماں نایاب جڑی بوٹیاں (ربوند اور چینی) پیدا ہُندی ہاں، اتھار واں صدی سے پہلے کوہ زرغون کی جنگلات ماں  پہاڑی بکرے  بیڑئئے  لکڑبھگے  اس دے  علاوہ چیندے   لومڑیاں  خرگوش   بطخاں  پائی جاندی  سن، ایتھ‏ے کا موسم خشک ہے  سردیاں ماں سرد ( 40 ڈگری فارن ہائیٹ)   اور گرمیاں ماں گرم (  78 ڈگری فارن ہائیٹ)  ،

کوئٹہ قدیم تصاویر

• 
  وادی شال (کوہٹہ) 1897
• 
  وادی شال (کوہٹہ)2008
• 
  وادی شال (کوہٹہ)-1880
• 
  وادی شال (کوہٹہ) کرانی -1985
• 
  وادی شال (کوہٹہ) کرانی -2008
• 
  وادی شال (کوہٹہ)1880
• 
  وادی شال (کوہٹہ)1867
• 
  وادی شال (کوہٹہ)1880
• 
  وادی شال (کوہٹہ) 1800
• 
  وادی شال (کوہٹہ)-(1780–1852).
• 
  وادی شال (کوہٹہ) 1800
• 
  وادی شال (کوہٹہ)کوہ چلتن _
• 
  وادی شال (کوہٹہ) ریلوے اسٹیشن (1894).

1839 نو‏‏ں کوئٹہ د‏‏ی آبادی 6000 افراد اُتے مشتمل سی تے ایہ پرانے کچے مکانات دا اک خستہ حال شہر سی، 1839 وچ ہی فوج وچ تبدیلی لیا ک‏ے لیو یز فورس قا اسيں کيتی گئی، 1840 وچ انگریزاں نے کوئٹہ اُتے مکمل قبضہ کيتا، 1841 وچ انگریزاں نے کوئٹہ نو‏‏ں خان قلات دے حوالے ک‏ے دتا، 1874 تک ایہ علاقہ خان دے تسلط وچ رہیا، 1877 دے ابتدائی دناں وچ بلوچستان ایجنسی بنا، 1878 دے وچکار دوسری افغان شروع ھویی، کوئٹہ  شہر آبادی 1998 560301  صوبہ بلوچستان  کا راجگڑھ ہے  یہ 5500  فٹ5 167میٹر کی بلندی پر پہاڑاں ماں گھری وادی ہے  کوئٹہ  کا نام پشتو کے  لفظ کوٹ سے  لیا گیا ہے جس دے  معنی قلعہ  کے  ہاں  کوئٹہ  ماں بولان پاس ہے  جو افغانستان وچ  داخل ہونے کا اہ‏م راستہ ہے  کوئٹہ  شہر افغانستان  ایران  اور و سطی ایشیا کے  لئی تجارتی مرکز ہے  ایتھ‏ے کے  اہ‏م مصنوعات ماں ٹیکسٹائل کھانے پینے کی  اشیا اور قالین وغیرہ شامل ہاں  دوسری افغان  کے  بعد 1876 ماں کوئٹہ  پر انگریزاں کا تسلط قائم ہويا اس شہر کی اہمیت اس وجہ سے  بھی تھا کہ  سر رابرٹ سنڑ یمن تعینات تھے انگریزاں نے کوئٹہ  کو اک مضبوط ملٹری گیریزن ماں تبدیل کر دتا  شہر کا بیشتر حصہ  1935 کے  زلزلے کے  بعد ازسرِنو تعمیر ہويا  کوئٹہ وچ پاکستان کے  ہور سرحدی علاقےآں کی طرح ملٹری اسٹاف کالج اور جیو فزیکل آبروریزی ہے  1979کی روسی جارحیت کے  بعد وڈی تعداد ماں افغان مہاجرین نے کوئٹہ کا رخ کیا جس کی وجہ سے  مقامی آبادی ماں تیزی سے  وادھا ہويا  اور اب اک اندازے کے  مطابق شہر کی آبادی چالیس لکھ  ہے  افغانستان  ماں  جاری خانہ جنگی کے  باعث کوئٹہ اسلحہ اور  منشیات کا مرکز بن چلا ہے آبادی ماں وادھا دسیا جاندا ہے مقامی قبیلے کے  آپس ماں زاندی جھگڑے اور  مسئلے بھی ہاں 2007 ماں اس علاقے ماں آنے والے  سائکلون نے شدید تباہی پھیلائی اور کم از کم 800،000 لوکاں کو متاثر کیا یہ شہر ڈویژنل اور ڈ سٹر کٹ ہیڈ کوارٹر اور اہ‏م تجارتی اور کمونیکیشن  مر کز ے جو وادئ شال کے شمالی حصے ماں سطح سمندر سے   5،500 فٹ کی بلندی پر واقع ہے܂ کوئٹہ کا علاقہ 1876 ماں برطانوی کٹر ول ماں تھا܂ سر رابرٹ سنڈ یمن نے ایتھ‏ے پر رزیڈنسی قائم کی ܂ شہر ایتھ‏ے کے  مضبوط ملٹری گیریزن کے  ارد گرد قائم ہويا اور اسنو‏ں 1897 ماں میونسپلٹی  ماں شامل کیا گیا܂ ایتھ‏ے آرمی کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج 1907 ماں کھلا܂ مئی 1935 ماں آنے والے شدید زلزلے نے کوئٹہ شہر کو تہس نہس کر دتا اور تقریب 20،000 جاناں کا زیاں ہوا܂ اب یہ علاقہ مغربی افغانستان  مشرقی ایران  اور وسطی ایشیا کے  کچھ حصےآں کے  لئی تجارتی مرکز ہے܂ ایتھ‏ے کے  انڈسٹریز ماں کاٹن مل سلفر ریفائنری، تھرمل پاور اسٹیشن پھلاں کے  باغات شامل ہیں܂ کوئٹہ وچ  جیو فزیکل انسٹی ٹیوٹ، جیو لوجیکل سروے، سنڈ یمن لائبریری، دو گورنمنٹ کالجز جو پشاو‏ر یونیورسٹی سے  الحاق شدہ ہیں܂ بلوچستان یونیورسٹی 1970 ماں قا،م ہو،ی܂ کوئٹہ ڈسٹرکٹ کے  شمال ماں پشین  ڈسٹرکٹ،  مغرب ماں افغانستان ،  مشرق ماں سٹی ڈسٹرکٹ اور جنوب ماں قلات اور چاغی ڈسٹرکٹ ہیں܂ یہ علاقہ لمبی لمبی وادیاں پر مشتمل ہے جو سطح سمندر تو‏ں  5500  سے   4500  فٹ کی بلندی پر واقع ہے  اور جنوب ماں ان کو و سطی براوہی  سلسلے نے گھیرا ہويا ہے ایتھ‏ے کی نکاسی دریائے پشین  لورا اور اس کی شاخاں کے  زر یعے ہُندی ہے܂ ایتھ‏ے موسم خشک اور معتدل ہے جو انگور، آڑو، ناشپاندی، سیب، بادام، انار وغیرہ  کی کاشت کے  لئی بہترین ہے܂  جو گندم، مکئ ایتھ‏ے کی اہ‏م فصلاں ہیں܂ ایتھ‏ے کے قالین

کو،ٹہ ڈسٹرکٹ کے  شمال ماں پشین  ڈسٹرکٹ،  مغرب ماں افغانستان ،  مشرق ماں سٹی ڈسٹرکٹ اور جنوب ماں قلات  اور چاغی  ڈسٹرکٹ ہیں܂ یہ علاقہ لمبی لمبی وادیاں پر مشتمل ہے جو سطح سمندر تو‏ں  5500  سے   4500  فٹ کی بلندی پر واقع ہے اور جنوب ماں ان کو و سطی براوہی  سلسلے نے گھیرا ہويا ہے ایتھ‏ے کی نکاسی دریائے پشین  لورا اور اس کی شاخاں کے  زر یعے ہُندی ہے܂ ایتھ‏ے موسم خشک اور معتدل ہے جو انگور، آڑو، ناشپاندی، سیب ، بادام، انار وغیرہ  کی کاشت کے  لئی بہترین ہے܂  جو گندم، مکئ ایتھ‏ے کی اہ‏م فصلاں ہیں܂ ایتھ‏ے کے قالین اور کشیدہ کاری بھی بہت مشہور ہاں، 1955 ماں کوئٹہ  ڈویژن کوئٹہ،  ژوب ، لورالائی ،  سبی ،  چاغی ،  پر مشتمل سی، یہ پہاڑی علاقہ اے، جو مشرق ماں کوہ سلیمانی سلسلہ اور شمال ماں توبہ کاکڑی  کے  سلسلہ کے  ذریعے افغانستان تو‏ں  جدا ہُندا اے، شمال ماں افغان  سرحد کے  نال خواجہ امران اور سرل آرٹ کے  پہاڑی سلسلے ہاں، اسی سلسلے ماں خو جک پاس واقع ہے ، جتھ‏ے اڑھائی میل لمبی سرنگ بنائی گئی اے،

بلوچستان

بلوچستان  رقبے کے  لحاظ سے پاکستان  کا سب سے  وڈا اور آبادی کے  لحاظ سے  سب سے  چھوٹا صوبہ ہے  اس کے  مغرب ماں ایران  اور جنوب ماں افغانستان  ہے  جدو‏ں کہ شمال ماں بحیرہ عرب ہے  کوئٹہ اس صوبے کا دار الخلافہ ہے  یہ صوبہ مون سون زون سے  باہر ہے  جس کی وجہ  سے زیادہ تر علاقہ صحرا اور پہاڑاں پر مشتمل ہے  شہری علاقےآں سے  باہر رہنے والے قبائلی لوک مختلف زباناں بولدے ہاں  ایتھ‏ے پر بلوچاں کی آبادی  زیادہ ہے  مگر شمال مشرقی علاقےآں ماں زیادہ تر پٹھان یا پشتون  قوم آباد ہے بلوچستان کے  کچھ علاقےآں ماں کپاس کی کاشت کی جاندی ہے   میدانی علاقےآں ماں گندم جدو‏ں کہ بالائی علاقےآں ماں پھلاں کے  باغات ہاں  ایتھ‏ے کے  لوک جانور بھی پالدے ہاں  جداں بکرے دمبے وغیرہ  ایتھ‏ے کی اہ‏م معدنیات ماں  کوئلہ جپسم کرومائیٹ چونے کا پتھر سلفر اور فولاد وغیرہ شامل ہاں  قدرتی گیس اور تیل بھی اس علاقے ماں دریافت ہويا ہے اور استعمال ماں لایا جا رہیا ہے اور ایتھ‏ے کی ساحلی تجا رت مچھلی اور نمک پر مشتمل ہے ، بہت سے  حملہ آور بلوچستان  راستے برصغیر پہنچے ، سکندر اعظم برصغیر سے  ایران واپسی بھی بلوچستان  کے  راستے  اختیار کی، ستويں صدی سے  دسويں صدی تک یہ علاقہ عرباں کے  زیر حکومت رہیا، سترواں صدی کے  اوائل ماں ایتھ‏ے پر مغل حکومت قائم ہوئی، اس دے  بعد بلوچستان  قبائلی سرداراں کے  زیر حکومت رہیا، جن ماں خوانین قلات  اہ‏م سن، افغان  جنگ کے  دوران ایتھ‏ے انگریزاں کا قبضہ ہو گیا،   1876،   1879 اور 1891 کے  معاہداں کے  مطابق شمالی علاقہ  جنہاں نو‏ں بعد ماں برٹش کو بلوچستان کہیا گیا  کو برطانوی کنٹرول ماں دے دتا گیا اور کوئٹہ ماں ملٹری بیس قائم کر دتا گیا، 1947 ماں اس علاقہ کو پاکستان ماں شامل کر دتا گیا اور اس کو صوبے کا درجہ 1970 ماں ملا، 1976 ماں حکومت پاکستان  نے سرداری نظام کا خاتمہ کرکے کنٹرول اپنے ہتھ لیا، جس کے  باعث حکومت کے  خلاف تحریکاں کا آغاز ہويا، اس علاقہ مین چند چھو ٹی وڈی قبائلی شورشاں  بھی ہوئیں܂  حکومت اور متحارب گروپاں ماں 2004 ماں گوریلا جنگ دوبارہ پھوٹ پڑئ، جس کئی وجہ شہر ماں ملٹری کی تنصیبات ماں وادھا اور وڈی تعداد پنجابی آبادی ماں وادھا دسیا جاندا ہے مقامی قبیلے کے  آپس ماں زاندی جھگڑے اور  مسئلے بھی ہاں 2007 ماں اس علاقے ماں آنے والے  سائکلون نے شدید تباہی پھیلائی اور کم از کم 800،000 لوکاں کو متاثر کیا  یہ شہر ڈویژنل اور ڈسٹرکٹ ہیڈ کوارٹر اور اہ‏م تجارتی اور کمونیکیشن  مر کز ے جو وادئ شال کے شمالی حصے ماں سطح سمندر سے   5،500 فٹ کی بلندی پر واقع ہے܂ کوئٹہ کا علاقہ 1876 ماں برطانوی کنٹرول ماں تھا܂ سر رابرٹ سنڈ یمن نے ایتھ‏ے پر رزیڈنسی قائم کی ܂ شہر ایتھ‏ے کے  مضبوط ملٹری گیریزن کے  ارد گرد قائم ہويا اور اسنو‏ں 1897 ماں میونسپلٹی  ماں شامل کیا گیا܂ ایتھ‏ے آرمی کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج 1907 ماں کھلا܂ مئی 1935 ماں آنے والے شدید زلزلے نے کوئٹہ  شہر کو تہس نہس کر دتا اور تقریب 20،000 جاناں کا زیاں ہوا܂ اب یہ علاقہ مغربی افغانستان ، مشرقی ایران  اور و سطی ایشیا کے  کچھ حصےآں کے  لئی تجارتی مرکز ہے܂ ایتھ‏ے کے  انڈسٹریز ماں کاٹن مل سلفر ریفائنری، تھرمل پاور اسٹیشن پھلاں کے  باغات شامل ہیں܂کوئٹہ  ماں جیو فزیکل انسٹی ٹیوٹ، جیو لوجیکل سروے، سنڈ یمن لائبریری، دو گورنمنٹ کالجز جو پشاو‏ر  یونیورسٹی سے  الحاق شدہ ہیں܂ بلوچستان  یونیورسٹی

قدیم یادگار

فروری 1911 د‏‏ی اے، اس وچ انگریزاں دے نال خان آف قلات دے بھائی اور بلوچستان دے دوسرے معززین دے نال (1) - سید عمر شاہ کرانی وی نيں،

تصویر دے تھلے درج تفصیل

بمقام کوئٹہ بلوچستان پاکستان، ایہ تصویر ہفتہ وار اخبار ٹائمز آف انڈیا مورخہ 22 فروری 1911 د‏‏ی اے، سر ہنری میک موہن دے کوئٹہ تو‏ں کلکتہ ٹرانسفر دے موقع پردتی گئی الوداعی تقریب د‏‏ی گروپ فوٹو اے، ایہ پارٹی ہنری میک موہن دے عزا ز وچ انجمن اسلامیہ بلوچستان د‏‏ی طرف تو‏ں 23 جنوری 1911 نو‏‏ں میک موہن ہال کوئٹہ وچ دتی گئی، اس پوری تقریب د‏‏ی شاندار کامیابی د‏‏ی اُسدے عزت تے اُونچے مقام نو‏‏ں ظاہر کردی سی، جو بلوچستان محمڈن کمیونٹی دے دل وچ سر ہنری میک موہن دے لئی سی۔ اس وچ کرانی دے اک معتبر شخصیت سید عمر شاہ کرانی وی موجود ہی وچ ،

➀- سید عمر شاہ کرانی، ➁- سلطان سکندر جان، خان آف قلات دے بھائی، ➂- سردار شاہ نواز خان، ➃- میجر اے ایل جیکب، ➄- کیپٹن ایچ ایچ ایم جیک، ➅- کرنل ڈوک، ➆- کول سک آر چر، ➇- سر ہنری میک موہن، ➈- مسٹر ایچ آر سی ڈوبز، ➉-مسٹر ڈی ایری، 11-مسٹر ایف ایم ائے بیاٹی، 12-مسٹر گلی سون، 13-کیپٹن ڈی ایچ، 14-ارباب خدائے داد خان، 15-میر شاہ نواز خان، خان آف قلات دے بھائی،