آرمینیا دی اسلامی فتح
آرمینیا تے اناطولیہ دے کچھ حصےآں اُتے مسلماناں دی فتح ۶۳۲ عیسوی وچ پیغمبر اسلامی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی وفات دے بعد مسلماناں دی فتوحات دا اک حصہ سی۔
آرمینیا ۶۴۵ عیسوی تک عرب راشدین خلافت دے پاس آ گیا سی۔ بازنطینی آرمینیا پہلے ہی ۶۳۸-۶۳۹ وچ فتح ہو چکيا سی۔
پس منظر: اسلامی توسیع
[سودھو]۶۳۲ وچ محمد دی وفات دے بعد، اس دے جانشیناں نے نويں خلافت دے علاقے نوں ودھانے دے لئی اک فوجی مہم شروع کيتی۔ مسلماناں دی فتوحات دے دوران عرباں نے مشرق وسطیٰ دا بیشتر حصہ فتح کيتا۔
ذرائع
[سودھو]عرباں دی جانب توں آرمینیا دی ابتدائی فتح دی تفصیلات غیر یقینی نيں، کیونجے مختلف عربی، یونانی تے آرمینیائی ذرائع اک دوسرے توں متصادم نيں۔ [۱] اس مدت دے اہم ذرائع وچ ۸واں صدی دے آرمینیائی پادری Łewond دی تریخ دے نال نال آرمینیائی بشپ سیبیوس دے چشم دید گواہاں دا بیان اے۔ عربی مؤرخین الطبری تے یعقوبی وی اس دور دے بارے وچ معلومات فراہم کردے نيں، لیکن مرکزی ماخذ نويں صدی دے عالم البلادوری نيں، جنہاں نے غیر معمولی طور اُتے اک مسلمان مصنف دے لئی، آرمینیا دے مقامی اکاؤنٹس توں حاصل کيتی گئی بہت ساریاں معلومات شامل کیتیاں۔ [۱] [۲]
عرباں دے حملے تے آرمینیا دی فتح
[سودھو]عربی ذرائع دے مطابق، پہلی عرب مہم ۶۳۹/۶۴۰ وچ آرمینیا پہنچی، بازنطینیاں توں لیونٹ کی فتح تے فارس اُتے مسلماناں دی فتح دے آغاز دے بعد۔ [۱] عرباں دی قیادت ایاد بن غنیم کر رہے سن، جنہاں نے پہلے اپر میسوپوٹیمیا نوں فتح کيتا سی، تے بٹلس تک گھس گئے سن ۔ دوسری مہم ۶۴۲ وچ ہوئی، جدوں مسلم فوج نے پیش قدمی دی تے شمال مشرقی اناطولیہ تک چار دستےآں وچ تقسیم ہو گئی، صرف شکست کھا کر ملک توں باہر دھکیل دتا گیا۔ [۱] اس دھچکے دے بعد، عرباں نے صرف ۶۴۵ وچ کاکیشین البانیہ توں حملہ کیا، جس دی قیادت سلمان بن ربیعہ کر رہے سن، لیکن ایہ صرف اناطولیہ دی سرحداں نوں چھوا۔ [۱] ایہ ۶۴۵/۶۴۶ تک نئيں ہويا سی کہ شام دے گورنر معاویہ نے ملک نوں زیر کرنے دی اک وڈی مہم شروع دی سی۔ معاویہ دے جنرل حبیب ابن مسلمہ الفہری نے سب توں پہلے ملک دے بازنطینی حصے دے خلاف پیش قدمی کی: اس نے تھیوڈوسیوپولس (موجودہ ایرزورم ، ترکی) دا محاصرہ کيتا تے اس اُتے قبضہ کر ليا تے فرات اُتے خزر تے ایلان دی فوجاں دے نال ہور تقویت پانے والی بازنطینی فوج نوں شکست دتی۔ اس دے بعد اس نے جھیل وان دی طرف رخ کیا، جتھے اخلت تے موکس دے مقامی آرمینیائی شہزادےآں نے عرض کیا، حبیب نوں آرمینیا دے سابقہ فارسی حصے دے راجگڑھ ڈیوین دی طرف مارچ کرنے دی اجازت دی۔ ڈیون نے کچھ دناں دے محاصرے دے بعد ہتھیار ڈال دیے، جداں کہ ٹفلس نے ہور شمال وچ کاکیشین آئبیریا وچ کیہ۔ [۱] دوران، سلمان بن ربیعہ دی قیادت وچ عراق دی اک ہور عرب فوج نے کاکیشین ایبیریا ( آران ) دے حصےآں نوں فتح کيتا۔ [۱]
پر آرمینیائی ذرائع تریخ تے واقعات دی تفصیلات دونے وچ اک مختلف داستان پیش کردے نيں، حالانکہ عرب مہمات دا وسیع زور مسلم ذرائع توں مطابقت رکھدا اے۔ [۱] آرمینیائی مورخین دا کہنا اے کہ عرب سب توں پہلے ۶۴۲ وچ پہنچے، ائرارات دے وسطی علاقے تک داخل ہوئے، تے ڈیوین نوں برطرف کیا، ۳۵٬۰۰۰ توں زیادہ اسیراں دے نال واپس آئے۔ [۱] 643 وچ ، عرباں نے دوبارہ حملہ کیا، آذربائیجان دی سمت توں، اریرات نوں تباہ کيتا تے جزیرہ نما اناطولیہ تک پہنچ گئے، لیکن آرمینی رہنما تھیوڈور رشتونی دے ہتھوں جنگ وچ شکست کھا گئے تے مجبوراً واپس چلے گئے۔ [۱] اس کامیابی دے بعد، بازنطینی شہنشاہ کانسٹانس دوم نے رشتونی نوں آرمینیا دا حکمران تسلیم کيتا۔ کچھ ہی دیر بعد، آرمینیائیاں نے بازنطینی بالادستی نوں تسلیم کر ليا۔ [۱]
جب ۶۵۳ وچ عرباں دے نال کانسٹنس دی جنگ بندی ختم ہوئی، پر، تے اک نويں عرب حملے دا امکان پیدا ہويا، رشتونی نے رضاکارانہ طور اُتے مسلماناں دی بالادستی نوں تسلیم کرنے اُتے رضامندی ظاہر کیتی۔ [۱] جواب وچ ، شہنشاہ قسطنطین نے ذاتی طور اُتے اناطولیہ تے آرمینیا وچ مبینہ طور اُتے ۱۰۰٬۰۰۰ آدمیاں دی فوج دی قیادت کيتی۔ مقامی شہزادے اس دے پاس آئے، تے آرمینیا تے آئبیریا دونے بازنطینی بیعت وچ واپس آگئے۔ [۱] Dvin وچ موسم سرما گزارنے دے بعد، Constans موسم بہار ۶۵۴ وچ چلا گیا۔ اس دے فوراً بعد اک عرب فوج نے وان جھیل دے شمالی ساحل اُتے حملہ کر کے انہاں علاقےآں اُتے قبضہ کر ليا۔ انہاں دی مدد توں، رشتونی نے بازنطینی فوجی دستےآں نوں آرمینیا توں بے دخل کر دتا تے آرمینیا تے البانیہ دے کچھ حصےآں دے صدر شہزادے دے طور اُتے عرباں دی پہچان حاصل کيتی۔ [۱] جنرل موریانوس دے ماتحت بازنطینیاں نے علاقے دا کنٹرول بحال کرنے دی کوشش کيتی لیکن کامیابی نئيں ہوئی۔ ۶۵۵ وچ ، بازنطینی آرمینیا دے کچھ حصےآں اُتے وی حملہ کيتا گیا، تے عرباں نے تھیوڈوسیوپولس (عربی قلیقلہ ) اُتے قبضہ کر ليا تے رہسٹونی نوں دمشق لے جا کے ملک اُتے اپنا کنٹرول مضبوط کر ليا، جتھے اس دی موت ۶۵۶ وچ ہوئی، تے اس دی جگہ اپنے حریف ہمازپ مامیکونیان نوں مقرر کيتا۔ [۱] پر، ۶۵۷ وچ پہلی مسلم خانہ جنگی شروع ہونے دے نال ہی، ملک وچ عرباں دی موثر حکومت ختم ہو گئی، تے مامیکونین تقریباً فوراً بازنطینی بالادستی وچ واپس آ گئے۔ [۱]
ان واقعات نوں عربی ذرائع وچ ۶۴۵/۶۴۶ دی واحد مہم وچ ضم کر دتا گیا اے، جو آرمینیا دے اندرونی معاملات یا اوتھے بازنطینی حاکمیت نوں تسلیم کرنے دے بارے وچ کِسے وی تفصیل نوں نظر انداز کردے نيں، تے حبیب الفہری دے دور توں ملک نوں مضبوطی توں عرب تسلط دے تحت پیش کردے نيں۔ مہم [۱] جدید مورخین عام طور اُتے سیبیوس دے معاصر بیان نوں (جس دی جزوی طور اُتے بازنطینی تریخ نگار تھیوفینس دتی کنفیسر نے تصدیق دی اے ) نوں زیادہ قابل اعتماد سمجھدے نيں، تے ۶۴۰ تے ۶۵۰ دے درمیان ابتدائی عرب چھاپےآں دی مختلف تعمیر نو دی تجویز پیش کيتی اے، اک تنقیدی مطالعہ دی بنیاد اُتے ۔ ذرائع کے؛ پر، ایہ واضح اے کہ ملک اس وقت عرب حکمرانی دے تابع نئيں ہويا۔ [۱]
پر، ۶۶۱ وچ ، معاویہ، جو ہن مسلم خانہ جنگی دے فاتح نيں، نے آرمینیائی شہزادےآں نوں حکم دتا کہ اوہ دوبارہ اپنے اختیار دے تابع ہو جاواں تے خراج تحسین پیش کرن۔ اک ہور جنگ توں بچنے دے لئی شہزادےآں نے تعمیل کيتی۔ [۱]
خلافت دے اندر آرمینیا
[سودھو]تھیوڈورس رشتونی تے ہور آرمینیائی نقاراں نے آرمینیا اُتے عرباں دی حکمرانی نوں قبول کيتا۔ [۳] بازنطینی شہنشاہ کانسٹانس دوم نے آرمینیا نوں کدی کدائيں کمک بھیجی، لیکن اوہ ناکافی سی۔ ڈیوین شہر دے کمانڈر سمبٹ نوں اس حقیقت دا سامنا کرنا پيا کہ اوہ اسلامی فوج دے خلاف ہور مقابلہ نئيں کر سکدا، خلیفہ عمر نوں خراج تحسین پیش کرنے اُتے رضامند ہو گیا۔
۶۴۴ وچ ، عمر نوں اک فارسی غلام نے قتل کر دتا تے اس دی جگہ خلیفہ عثمان نے لے لئی۔ عرب حکمرانی کيتی آرمینیائی قبولیت نے بازنطینیاں نوں پریشان کيتا۔ شہنشاہ کانسٹانس نے اپنے آدمیاں نوں آرمینیا بھیجیا تاکہ عیسائیت دے چلسیڈونین عقیدے نوں نافذ کيتا جا سکے۔ [۳] اوہ اپنے نظریاتی مقصد وچ کامیاب نئيں ہويا، لیکن نويں آرمینیائی پریفیکٹ، ہمازاسپ، جو مسلماناں دے ٹیکساں نوں بہت بھاری سمجھدے سن، شہنشاہ دے سامنے جھک گئے۔
آرمینیا تقریباً ۲۰۰ سال تک عرباں دی حکمرانی وچ رہیا، جس دا باقاعدہ آغاز ۶۴۵ عیسوی وچ ہويا۔ اموی تے عباسی حکومت دے کئی سالاں دے دوران، آرمینیائی عیسائیاں نے سیاسی خود مختاری تے نسبتا مذہبی آزادی توں فائدہ اٹھایا، لیکن انہاں نوں دوسرے درجے دے شہری ( ذمی دا درجہ) سمجھیا جاندا سی۔ اُتے شروع وچ ایسا نئيں سی۔ حملہ آوراں نے سب توں پہلے آرمینیائی باشندےآں نوں اسلام قبول کرنے اُتے مجبور کرنے دی کوشش کيتی، جس توں بوہت سارے شہریاں نوں بازنطینی زیر قبضہ آرمینیا دی طرف بھجنا پيا، [۴] جسنوں مسلماناں نے اس دے ناہموار تے پہاڑی علاقے دی وجہ توں زیادہ تر تنہا چھڈ دتا سی۔ [۵] اس پالیسی دی وجہ توں کئی بغاوتاں وی ہوئیاں ایتھے تک کہ آرمینیائی چرچ نوں بازنطینی یا ساسانی دائرہ اختیار دے تحت تجربہ کرنے توں کدرے زیادہ پہچان مل گئی۔ [۶] خلیفہ نے اوستیکاناں نوں گورنر تے نمائندے مقرر کیا، جو کدی کدی آرمینیائی نژاد سن ۔ مثال دے طور اُتے پہلا اوسٹیکن تھیوڈورس رشتونی سی۔ پر، ۱۵٬۰۰۰ مضبوط فوج دا کمانڈر ہمیشہ آرمینیائی نسل دا ہُندا سی، اکثر مامیکونی ، باگراتونی یا آرٹسرونی خانداناں توں ہُندا سی، جس وچ رشتونی خاندان دے پاس سب توں زیادہ تعداد ۱۰٬۰۰۰ سی۔ اوہ یا تاں غیر ملکیوں توں ملک دا دفاع کرے گا یا خلیفہ دی فوجی مہمات وچ مدد کرے گا۔ [۳] مثال دے طور پر، آرمینیائیاں نے خزر حملہ آوراں دے خلاف خلافت دی مدد کيتی۔ [۶]
جب وی عرباں نے اسلام نافذ کرنے دی کوشش کيتی یا آرمینیا دے لوکاں اُتے زیادہ ٹیکس ( جزیہ ) لگانے دی کوشش کيتی تاں کئی بغاوتاں توں عرب حکمرانی وچ خلل پيا۔ پر، ایہ بغاوتاں چھٹپٹ تے وقفے وقفے توں جاری سی۔ انہاں دے پاس کدی وی پین آرمینیائی کردار نئيں سی۔ عرباں نے بغاوتاں نوں روکنے دے لئی مختلف آرمینیائی نقاراں دے درمیان دشمنیاں دا استعمال کيتا۔ اس طرح، مامیکونی، رشتونی، کمسرکان تے گنونی خاندان باگراتونی تے آرٹسرونی خانداناں دے حق وچ بتدریج کمزور ہُندے گئے۔ [۳] بغاوتاں دے نتیجے وچ افسانوی کردار ڈیوڈ آف ساسون دی تخلیق ہوئی۔
اسلامی حکومت دے دوران، خلافت دے دوسرے حصےآں توں آنے والے عرب آرمینیا وچ آباد ہوئے۔ ۹واں صدی تک، عرب امیراں دی اک اچھی طرح توں قائم کلاس سی، جو کم و بیش آرمینیائی نقاراں دے برابر سی۔ [۶]
اس مدت دے اختتام پر، ۸۸۵ وچ ، آرمینیا دی <a href="./باگراتونی خاندان" rel="mw:WikiLink" data-linkid="146" data-cx="{"adapted":false,"sourceTitle":{"title":"Bagratuni dynasty","thumbnail":{"source":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Attributed_Coat_of_Arms_of_House_Bagratuni.png/74px-Attributed_Coat_of_Arms_of_House_Bagratuni.png","width":74,"height":80},"pageprops":{"wikibase_item":"Q4164435"},"pagelanguage":"en"},"targetFrom":"mt","targetTitle":{"title":"Bagratuni dynasty","pagelanguage":"ur","sourceLanguage":"en","missing":true,"description":"یہ صفحہ موجود نہیں ہے"}}" class="mw-redirect cx-link" id="mwug" title="باگراتونی خاندان">باگراتونی</a>بادشاہی ، اشوٹ اول ، اک عیسائی بادشاہ دے نال، پہلے بادشاہ دے طور اُتے قائم ہوئی۔ بازنطینی سلطنت تے عباسی خلافت دی سلطنت دے وجود نوں تسلیم کرنے دی رضامندی انہاں دے درمیان بفر ریاست نوں برقرار رکھنے دی ضرورت توں پیدا ہوئی۔ [۷] خاص طور اُتے خلافت دے لئی، خزراں دے خطرے دی وجہ توں، جنہاں دا بازنطیم دے نال اتحاد سی، آرمینیا صوبے دے بجائے اک بفر دے طور اُتے زیادہ مطلوب سی۔ [۸] اشوٹ دی حکومت تے انہاں دے بعد آنے والےآں نے امن، فنکارانہ ترقی تے ادبی سرگرمیاں دے دور دا آغاز کيتا۔ اس دور نوں دوسرا آرمینیائی سنہری دور کہیا جاندا اے تے اس دور وچ تعمیر کيتے گئے شاندار گرجا گھراں تے تصویری مخطوطات وچ ظاہر ہُندا اے۔ [۴]
وی دیکھو
[سودھو]نوٹس
[سودھو]- ↑ ۱.۰۰ ۱.۰۱ ۱.۰۲ ۱.۰۳ ۱.۰۴ ۱.۰۵ ۱.۰۶ ۱.۰۷ ۱.۰۸ ۱.۰۹ ۱.۱۰ ۱.۱۱ ۱.۱۲ ۱.۱۳ ۱.۱۴ ۱.۱۵ ۱.۱۶ ۱.۱۷ ۱.۱۸ Canard & Cahen 1960.
- ↑ Ter-Ghewondyan 1976.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ ۳.۳ Kurdoghlian, Mihran (1996). Hayots Badmoutioun (Armenian History), Volume II (in Armenian). Hradaragutiun Azkayin Ousoumnagan Khorhourti, Athens, Greece. pp. 3–7. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Hayots" defined multiple times with different content - ↑ ۴.۰ ۴.۱ Waters, Bella (2009). Armenia in Pictures. Minneapolis, MN: Learner Publishing Group. p. 25. ISBN 978-0-8225-8576-3. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ Blankinship, Khalid (1994). The End of the Jihad State: The Reign of Hisham Ibn 'Abd al-Malik and the Collapse of the Umayyads. New York: SUNY Press. p. 107. ISBN 0-7914-1827-8.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ Herzig, Kurkichayan, Edmund, Marina (2005). The Armenians: Past and Present in the Making of National Identity. Routledge. pp. 42–43. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "The Armenians" defined multiple times with different content - ↑ Inc, Ibp (2013-09-01). Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments (in English). Washington, D.C.: Int'l Business Publications. p. 45. ISBN 978-1-4387-7382-7.
- ↑ Hussey, Joan Mervyn (1966). The Cambridge Medieval History: The Byzantine Empire. Cambridge: Cambridge University Press. p. 607.
ذرائع
[سودھو]"Armīniya". دَ انسائیکلوپیڈیا آف اسلام، نیو ایڈیشن (12 جلداں.). لائیڈن: ای جے برل. 1960–2005ء. pp. ۶۳۴–۶۴۰. Unknown parameter |name-list-style=
ignored (help); Check date values in: |date=
(help)