آشور
آشور | |
---|---|
رقبہ تے آبادی | |
متناسقات | 36°00′N 43°18′E / 36°N 43.3°E |
راجگڑھ | آشور |
سرکاری زبان | اکدی ، آرامی ، سومری |
حکمران | |
قسم | سابقہ ملک |
قیام تے اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۲۰۲۵ ق.م |
خاتمہ | ۰۶۰۹ ق.م |
ویلے دیاں حدبندیاں | |
تریخی ماخذ | بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت مختصر بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت جیوش انسائیکلوپیڈیا آف بروکخوس اینڈ یفروں بائبل انسائیکلوپیڈیا آف ارچمندرٹے نکفوروس راسخ الاعتقاد دائرۃ المعارف جیوش انسائیکلوپیڈیا آف بروکخوس اینڈ یفروں نٹال انسائیکلوپیڈیا دائرۃ المعارف بریطانیکا 1911ء کیتھولک انسائکلوپیڈیا |
ترمیم |
آشور ، تقریبن 2 ہزار سال قبل مسیح شمالی عراق وچ دریائے دجلہ تے دریاۓ فرات (بین النہرین) دے وچکارلے علاقے چ ودھن پھلن آلی اک قدیم تہذیب (رہتل99 تے سلطنت سی جہڑی اپنے عروج چ مصر ، شام ، لبنان ، آرمینیا ، ایلم (لہندا دکھنی ایران تے بابل تک پھیلی ہوئی سی ۔ شروع چ اسدا راجگھر شہر اشور (اج دا قلعہ شرغتہ ، جہڑا موصل تون 55 میل دکھن ج واقع اے ) سی ۔ اس لئی اس دے ناں اتے سلطنت دا ناں اشوریہ پئے گیا ۔ بعد چ اشوری حکمراناں نے شہر نینوا نوں اپنا راجگھر بنایا تےاوتھے عظیم الشان محل ، معابد تے دوجیاں عمارتاں تعمیر کیتیاں ۔
شاہ اشور بنی پال دے مرن مگروں سلطنت اشوریہ دا زوال شروع ہویا تے 612 ق م ج اہل بابل نے نینوا اتے مل مار کے اشوری سلطنت دا خاتمہ کر دتا ۔ صرف اسدا ناں اسیریا (اشوریہ) یونانی لفظ سیریا دی شکل چ باقی رہیا ۔ جہڑا ہن مشرق وسطی دے اک نویں دیس شام دا ناں اے ۔
اشوریاں دے مذہبی عقیدے قدیم سومیری تے بابلی عقیدے توں ماخوذ سن ، اینہاں دا سبتوں وڈا دیوتا اشور سی ، جس دا سر گرجھ (گدھ) تے باقی جسم انسان دا سی ۔ اشوری علم تے فن دے دل دادہ سن ۔ نینوا دی کھدائی توں جنہاں عمارتاں دے کھنڈرات دریافت ہوئے نیں ، اوہ اینہاں دی عظمت دی گواہ نیں ۔ شاہ اشور بنی پال دے شاہی کتب خانے چ مذہب ، تریخ ، جغرافیہ تے دوجے موضعاں اتے 40 ہزار کتاباں سن ، ایہہ کچی مٹی دیاں تختیاں اتے لکھیاں گئیاں سن ۔
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: آشور |
آشوری
[سودھو]تریخ وچ آشوری رہتل جنم دینے والا اک سامی قبیلہ سی جو اموریاں دی طرح جزیرہ نماہ عرب توں اٹھا سی تے اک بت دی پوجا کردا سی جو آشور دے ناں توں مشہور سی۔ اُسء بُرو یا دیوتا دے ناں توں قبیلہ آشور تے ریاست دے علاوہ اک شہر آشور دریائے دجلہ دے کنارے آباد کيتا سی، جس نے قدیم زمانے وچ وڈی شہرت پائی تے آشوری حکومت دے ابتدائی دور وچ ریاست دا پایہ تخت وی رہیا۔
آشوریاں دے دور توں پہلے ایہ علاقہ جو آشوریہ کہلاندے سن سمیریاں دے ماتحت سن ۔ جدوں سمیری حکومت کمزور ہوئی تاں آشوریاں نے وی اک مختصر مگر آزاد ریاست دی بنیاد رکھی۔ مگر جلد ہی انہاں نوں اکادی فرمانروا سرغون اول نے انہاں نوں محکوم بنا لیا۔ اکادیاں دے بعد ایہ ریاست میتانیاں تے اس دے بعد اموریاں نے وی انہاں نوں محکوم بنا لیا۔ اموری بادشاہ حمورابی دی موت دے آشوریاں نے آزادی حاصل کيتی تے انہاں دا ایہ دور خوشحالی دا سن ۔ اس دور دے مشہور بادشاہاں وچ شمش اعداد اول، شمش اعداد دوم، آشور اوبلیت زیادہ مشہور نيں۔
دوسرا دور
[سودھو]آشوریاں دا دوسرا دور شلما نضر اول توں شروع ہُندا اے جو آشور ابلت دا پوتا سی تے مصری فرمانروا رعمیس دوم دا ہمعصر سی۔ اس نے کلاخ نوں اپنا پایا تخت بنایا تے سلطنت نوں وسیع کرنے دی کوشش کيتی۔ اس نے حتیاں تے میتانیاں نوں شکست دے کے انہاں دے وسیع علاقہ اُتے قبضہ کر ليا تے تیس سال حکومت کرنے دے بعد 1246 ق م وچ اس دی موت واقع ہوئے گئی۔ اس دے مرنے دے بعد آشوری ریاست کمزور ہوئے گئی۔ مگر ڈیڑھ سو سال دے بعد تلگت پلاسر اول (1115 ق م تا 1103 ق م) دے دور توں فیر اس نے طاقت پھڑي۔ اس وقت بابل وچ کاسی حکومت ختم ہوچکی تے طوائف الملوکی پھیلی سی، تلگت پلاسر نے اس اتشار توں فائدہ اٹھایا تے بابل اُتے حملہ کرکے اسنوں ملکاں محروسہ وچ شامل کے لیا ہور اس نے حتیاں تے آرمیناں نوں اگے ودھنے توں روک لیا۔ اس نے اپنے کار نامے کتبےآں اُتے بیان کیتے نيں۔ اس نے اک کتبہ اُتے لکھیا اے کہ آشور تے دوسرے دیوتا جناں نے مینوں حکومت دتی اے تے مینوں حکم دتا کہ انہاں دی حکومت دور تک پھیلاؤں۔ انہاں نے مینوں شاندار اسلحہ عطا کيتا، ميں نے میداناں پہاڑاں تے شہراں نوں اپنے زیر نگيں کيتا تے جو شہزادے آشور دے دشمن سن انہاں نوں ملغوب کيتا۔۔ ميں نے اپنی ریاست دی سرحداں نوں وسیع کيتا۔
دوسری جگہ لکھدا اے ’ميں نے اپنی بے مثال بہادری دے نال قموح دی قوم اُتے حملہ کيتا۔ انہاں دے شہراں اُتے قبضہ کيتا۔ انہاں دے اموال و املاک نوں مال غنیمت وچ ميں لُٹیا، فیر انہاں دے شہراں نوں اگ لگادی تے انہاں نوں پوری طرح برباد کر دتا۔ ۔۔۔ عدناش دے لوک شہر چھڈ کے بھجے تے میرے قدماں وچ آگرے۔ ميں نے انہاں اُتے خراج مقرر کر دتا۔
اس طرح اس نے دعویٰ کيتا کہ اس نے چایس قبیلے نوں ملغوب کيتا۔ اک کتبہ وچ اسنوں شکاری وی دسیا اے کہ اس نے پا پیتادہ تے رتھاں اُتے بیٹھ کر اک سو ویہہ شیراں دا شکار کيتا اے۔
مگر اس دی فتوحات دیر پانہاں نوں ہوئیاں۔ بابل نے بغاوت کر دتی۔ تلگت پلاسر اس دے صدمے توں جلد مر گیا تے اس دی موت دے بعد بد نظمی ہوئے گئی تے آوارہ گرد قبیلے نے آشوری علاقہ نوں لُٹنا شروع کيتا تے ایہ حالت دوسو سال تک رہی۔
تیسرا دور
[سودھو]آشور ناصر پال تلگت پلاسر دی موت دے دو سو اٹھارہ سال بعد (883 ق م تا 859 ق م) اتخت اُتے بیٹھیا، اس نے اپنے چونتیس سالہ دور وچ آشوری حکومت نوں مظبوط کيتا تے شرپسنداں دا خاتمہ کيتا۔ ارد گرد قبیلے اُتے حملے کرکے انہاں نوں مغلوب کيتا۔ اس نے اپنے اک کتبہ اُتے لکھیا اے کہ ’ماں طوفاناں دی طرح پہاڑ دی چوٹیاں اُتے جا پيا تے انہاں اُتے قابض ہوئے گیا۔ چٹاناں دے درمیان وچ دشمناں دا قتل عام کيتا تے انہاں دے خون توں پہاراں نوں لالہ زار بنا دتا۔ ۔۔۔ ميں نے انہاں دی املاک تے اموال نوں لُٹیا۔ ۔۔ انہاں دے نو خیز مرداں تے عورتاں نوں اگ دے شعلے وچ چھوک دتا۔ اس دے مختلف کتبےآں نوں دیکھنے توں ظاہر ہُندا اے کہ اوہ سخت ظالم و جابر حکمران سی۔ ایويں تاں نیڑے نیڑے تمام آشوری حکمران ظلم پسند سن، مگر اوہ ظلم تعدی وچ اپنے پیشراں توں سبقت لے گیا سی۔
آشور ناصر پال دی موت دے بعد شلما نضر سوم نے فتوحات دے دائرے نوں شام تک وسیع کر دتا تے اس اُتے معدد حملے کیتے تے اک جنگ وچ جس دا تذکرہ اک کتبہ اُتے ملدا اے، شام دی متحدہ طاقت نوں قرقر دے مقام اُتے شکست دتی، گو اوہ دمشق اُتے قبضہ نئيں کرسکيتا۔ اس کامیابی دے ضم وچ اپنے آپ نوں ’شہنشاہ‘ شاہ عالم‘ تے ’شاہ ربع سکون‘ لکھیا اے۔ اس دی موت دے بعد اس دا بیٹاشمش اعداد (883 ق م تا 811 ق م) اس دے بعد اس دی ملکہ سمورا مت نے تن سال تے اس دے بیٹے عداد نراری سوم نے ستائیس سال حکمت کيتی۔ بعد دے تن حکمراناں شلما نضر چہارم (782 ق م تا 377 ق م)، آشور دان سوم (773 ق م تا 753 ق م) تے آشور نراری سوم (753 ق م تا 547 ق م)۔ آشوری نرار دی موت دے بعد ایسا لگدا سی کہ آشوری حکومت ختم ہونے دا خطرہ پیدا ہوئے گیا سی کہ اک فوجی سالار تلگت پلاسر سوم نے تخت اُتے قبضہ کر ليا تے نہ صرف حکومت نوں بچایا بلکہ اسنوں اوہ عظمت عطا کيتی کہ اس توں پہلے کسی بادشاہ نوں حاصل نئيں ہوئے سکيتی۔ اس دا دور عہد قدیم وچ خاص اہمیت رکھدا اے۔
تلگت پلاسر سوم نے تقریباً اٹھارہ سال (745 ق م تا 727 ق م) حکومت کيتی۔ اس نے بابل نوں فتح کيتا تے فیر شام اُتے معتدد حملے کیتے تے آرامیاں، حتیاں تے اسرائیلیاں نوں شکست دے کے دمشق تے سماریہ اُتے اپنا تسلط قائم کيتا، مختصر ایہ کہ اس دے عہد وچ آشوری حکومت کوہ قاف توں لے کے مصر تک پھیل گئی۔ تلگت پلاسر تعمیرات دا شائق، چنگا ناظم سی، اس دے دور خوشحالی دا دور سی۔
تلگت پلاسر سوم دی موت دے اس دا بیٹا شلمانضر پنجم حکمران بنا، اس نے 722 ق م وچ مر گیا۔ اس دے مرنے دے بعد اک سلار نے تخت اُتے قبضہ کر ليا تے سر غون دوم دا لقب اختیار کيتا۔
زرین دور
[سودھو]سرغون دوم توں آشوریہ دا زرین دور شروع ہُندا اے اس نے ستاراں سال (722 ق م تا 705 ق م) حکومت کيتی۔ اس نے اوائل حکومت وچ اسرائیلی راجگڑھ سامریہ اُتے چڑھائی دی تے تقریباً ستائیس ہزار عبرانیاں نوں میدتا دی طرف جلا الوطن کر دتا۔ ایہ ستائیس ہزر تریخ وچ اسرائیل دے دس ہزار گمشدہ قبیلے دے ناں توں مشہور نيں تے انہاں دا انجام ہن تک پردہ خفا وچ اے۔
مصر دے حبشی فرمانروا نے یہودیاں توں ساز باز کر کے ایشائے کوچک وچ اپنا اقتدار قائم کرنے دی کوشش کيتی، مگر سرغون نے انہاں دے منصوبے کامیاب نہ ہونے دتا تے یہودیاں دوسری راست یہودیہ اُتے قابض ہوئے گیا۔ اس طرح اوہ پورے شام اُتے قابض ہوئے گیا۔ اس سرغون نے بابل نوں جو آشوری حکومت دے قبضہ توں نکل گیا سی دوبارہ فتح کيتا تے اپنی مملکت نوں خلیج فارس تک وسیع کر ليا۔
تعمیرات تے نظم مملکت دے لحاظ توں سرغون دا دور وی عہد زريں اے۔ اس نے معتدد شاندار عمارتاں تعمیر کراواں تے نینواہ نوں اپنا راجگڑھ بنایا جس نے عہد قدیم وچ شہرت تے عظمت حاصل کيتی۔ اس نے اوتھے اپنے لئی عظیم انشان قیصر وی بنوایا سی، جو سرغون برج کہلاندا سی۔
سرغون دی موت دے بعد اس دا شہرہ آفاق بیٹا سنیا خریب آشور دے تخت اُتے بیٹھیا۔ اس دے تخت اُتے بیٹھے ہی سلطنت دے مختلف حصےآں وچ بغاوتاں پھوٹ پڑاں۔ کلدانیاں تے عیلامیاں نے حملے کیتے تے دوسری طرف سامریہ تے فلسطین دے اسرائیلی تے یہود نے کلدانیاں توں ساز باز کرکے آزادی حاصل کرنے دی کشش کيتی۔ مگر سنیا خریب نے انہاں سب دے خلاف جوانمردی دے جوہر دیکھائے۔ اس نے اسرائیلی ریاست سامریہ نوں ختم کرکے تقریباً دو لکھ یہودیاں نوں مشرق دی طرف جلاالوطن کر دتا۔ فلسطین دے یہودیاں نوں وی عبرت ناک سزاواں دتیاں انہاں دے شہر پائمال کرکے انہاں دے سردار تے پیغمبر حزقیا توں وی بھاری خراج وصول کيتا۔
اس دے بارہ سال دے بعد (689 ق م) بابل نے بغاوت دی اس نے اس نے اک ہی حملے وچ عیلامیاں تے کلدانیاں دی طاقت نوں پاش پاش کر دتا تے فیر بابل اُتے تسلط قائم کيتا۔ اس موقع اُتے سناخریب نے سخت بے رحمی تے سفاکی دا مظاہرہ کيتا۔ شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد اس نے انیٹ توں اِٹ بجادی۔ بلا امتیاز عورت، مرد وڈے، چھوٹے، جوان تے بوڑھاں تمام لوکاں نوں قتل کيتا تے جو لوک زندہ بچے انہاں نوں جلاالوطن کيتا تے اک نہر دا منہ دا رخ پھیر کر پورے علاقہ نوں غرقاب کر دتا تا کہ بابل دا ناں و نشان ہی نہ رہے۔
سنیا خریب دا خیال شاید ایہ سی کہ انہاں سختیاں توں اوہ ہیشہ دے لئی انہاں بغاوتاں دا استیصال کر دے گا تے بابل دی تباہی دیکھ کے دوسرے لوکاں شورش دی جرت نئيں ہوئے گی۔ مگر حقیقتاً ایسا نہ ہويا۔ فلسطین دے یہودیاں نے مصر دی حمایت حاصل کرکے فیر بغاوت کردتی۔ سناخریب یلغار کردا ہويا بغاوت کچلنے دے لئی فلسطین پہنچیا تے شہر دا محاصرہ کے لیا۔ مگر اس موقع اُتے اسنوں کامیابی حاصل نئيں ہوئی تے فوج دے اندر وبا ٹُٹ پئی۔ اسنوں مجبوراً واپس آنا پيا۔
وہ فوج کشی دا منصوبہ بنا رہیا سی کہ اس دے بیٹےآں نے اس دے خلاف سازش دی تے اوہ ماریا گیا۔ اس دا عہد آشوری تریخ وچ فتوحات تے تعمیرات دونے دے لحاظ توں خاص اہمیت دا حامل اے۔ اس نے اُتے آشوب دور وچ اقدار سنبھالنے دے بعد اس نے نہ صرف حکومت نوں سنبھالے رکھیا بلکہ اس نے فتوحات دے دائرے نوں وی وسیع کيتا۔ اس نے مال غنیمت دا زیادہ حصہ تعمیرات اُتے خرچ کيتا نینواہ نوں ازسر نو آباد کيتا شاندار عمارتاں، محلات تے عبادت گاہاں بنواواں، باغات لگوائے تے اپنے راجگڑھ نوں اوہ شان بخشی کہ مغربی ایشیا دا سب توں خوبصورت شہر بن گیا۔
سناخریب نے وڈے بیٹےآں نوں نذر انداز کرکے چھوٹے بیٹے اسر حدون نوں جانشین نامرز کيتا۔ اس اُتے وڈے بیٹےآں نے سازش کر کے باپ نوں قتل کر دتا۔ مگر اسرحدون حیقیقتاً اپنے وڈے بیٹےآں اُتے فوقیت رکھدا سی، اس نے تمام شازشاں نوں ناکام بنا کے تخت اُتے قبضہ کر ليا۔
اسرحدون نے بارہ سال (681 ق م تا 669 ق م) تک حکومت کیتی، اس نے اپنے باپ دی ناکام مسانوں پایہ تکمیل تک پہنچانے دے لئی فلسطین اُتے حملہ کيتا تے یہودیاں نوں مغلوب کر ليا۔ فیر اس نے مصر دے خلاف فوج کشی کر کے شہر ممطیہ اُتے قبضہ کر کے اسنوں زیر کر ليا۔ اس دی واپسی دے بعد مصریاں نے جنگ کيتی تیاری دی تے شام دی طرف ودھے۔ اسرحدون انہاں توں مقابلے دے لئی نکلیا، مگر راستے وچ اس دی موت واقع ہوئے گئی۔
اسرحدون دا سب توں وڈا کارنامہ بابل دی دوبارہ تعمیر اے۔ اس دے لئی اس نے جلاالوطن تے مفرور باشندےآں نوں واپس ٓنے دی اجازت دتی تے آباد کاری دے لئی ہر ممکن سہولتاں بہم پہنچاواں۔ مکانات تعمیر کروائے تے اسنوں ہر لحاظ توں بارونق بنانے دیاں کوششاں کيتیاں ۔ مگر اسنوں کھوئی ہوئی عظمت حاصل نئيں ہوسکی، اس دی وجہ ایہ سی کہ بابل آشوریہ دا پایہ تخت نئيں سی۔
اس دے آشور بنی بال اس دا بیٹا تخت اُتے بیٹھیا، اس نے مصر دی طرف توجہ دتی۔ شہر تسبتہ نوں لُٹیا تے بالآکے اسنوں اپنی مملکت وچ شامل کے لیا۔ واپسی توں پہلے اس نے شہر سائیس دے اک مصری سردار سامتیق نوں اپنا نائب مقرر کيتا۔
اپنی حکومت دے سولہويں سال اسنوں اک وڈی سازش دا مقابلہ کرنا پيا، جس وچ اس دا بھائی جو بابل دا حکمران سی تے دوسرے میدتی، عیلامی، کلدانی، آرامی تے شامی فرمانروا شریک سن ۔ آشور بنی بال نے نہایت مستعدی تے بہادری توں اپنے حریفاں توں مقابلہ کيتا تے انہاں نوں یکے بعد ہور ہر اک نوں شکست دتی۔ مگر اس اثنا وچ مصر اس دے قبضے توں نکل گیا، سامتیق نے اپنی خود مختیاری دا اعلان کرکے آشوری سیادت دا جوا اپنی گردن توں اتار پھینکا۔
آشور بنی پال نے تقریباً بیالیس سال (669 ق م تا 626 ق م) حکومت کيتی۔ اس دی حکومت دے آخری اٹھارہ سال دے اندر آشوریہ دی فوجی طاقت وچ انحطاط شروع ہوئے گیا۔ چنانچہ اس دی موت دے اک سال دے بعد ہی کلدانی سردار بنوپلاسر نے بابل اُتے قبضہ کر ليا۔
زوال
[سودھو]کلدانی تقریباً چار سو سال بیشتر ہی (1000 ق م) عراق دی سرزمین وچ داخل ہوچکے سن تے اپنا اثر قائم کرنے دی فکر وچ سن ۔ خصوصیت دے نال بابل انہاں دی سیاسی تحریک دا مرکز بن گیا سی۔ مگر اوہ زمانہ آشوریاں دے عروج دا سی، کلدانیاں دی سازشاں کامیاب نہ ہوسکن۔ جدوں وی انہاں نے سر اٹھایا آشوریاں نے کچل دتا، مگر ہن حالات بدل چکے سن، آشوریاں دا زوال شروع ہوچکيا سی۔ آشور بنی بال دے جانشین ناہل سن، دوسری طرف مخالف طاقتاں ابھر تی جا رہیاں سن۔ بنو پلاسر بابل اُتے قابض ہونے دے بعد اپنی مملکت دی توسیع دی فکر وچ سی۔ چنانچہ بارہ سال دے بعد اس نے میدیاں، پارسیاں تے سہتھیاں دی مدد حاصل کرکے نینواہ اُتے حملہ کيتا۔ آشوری اپنے راجگڑھ نوں نئيں بچا سکے۔ شہر غارتگری تے تباہ کاری دا آماج گاہ بنا تے ایسا اجڑا دے فیر اسنوں آباد ہونا نصیب نئيں ہويا۔ تمام عمارتاں منہدم کردتی گئياں تے مغربی ایشیا دا مایہ ناز شہر مٹی دا ڈھیر بن دے رہ گیا۔ شاہ میڈیا تے بابل نے آشوری مملکت دے حصے بخیرے کرکے اپنی حکومت کیتی سرحداں متعین کيتیاں ۔
نینواہ دی تباہی دے وقت آشوری لشکر کے چند دستے اک شہزادے آشور ابلت دوم دی قیادت وچ مغرب دی طرف بھجے۔ انہاں نے حران نوں اپنا مسقر بنایا تے فرعون مصر نخو دوم توں ساز باز کرکے اک بار قسمت آزمائی کيتی۔ قارقمش وچ جنگ ہوئی، جس وچ کلدانی شہزادے بخت نضر نے مصری و آشوری فوجاں نوں عبرت ناک شکست دتی۔ اس سانحہ دے بعد آشوری سر نئيں اٹھا سکے تے انہاں دا ستارہ (605 ق م) وچ ہمیشہ دے لئی ڈُب گیا۔
طرز حکومت
[سودھو]آشوری حکومت تمام قدیم حکومتاں دی طرح شخصی تے مطلق العنان سی۔ باپ دے بعد بیٹے دی تخت نشینی دا رواج سی، وڈے بیٹےآں دی موجودگی وچ چھوٹے بیٹے دیاں مثالاں ملدی نيں۔ بادشاہ آشور دیوتا مظہر تے نائب سمجھیا جاندا سی، اس دی ذات تمام غلطیاں توں پاک تے تنقید توں بالاتر سی، تمام احکام آشور دے ناں توں جاری و نافذ ہُندے سن ۔ ايسے دے ناں توں محصولات لگائے جاندے سن تے ايسے دے ناں توں جنگاں لڑاں جادیاں سن۔ بادشاہ دیوتا دے نائب دی حثیت توں انہاں تمام امور نوں انجام دتا کردا سی۔ سمیریاں تے بابلیاں دے برعکس آشوری سیاست و حکومت اُتے مذہب دا اثر کم سی۔ بادشاہ خود ہی مذہبی بیشوا وی سی، اس لئی مذہبی پیشواواں دی قید و بند توں آزاد سی۔ آشوری ریاست شہراں وچ بٹی ہوئی سی۔ ہر شہر اپنے متعلقہ علاقےآں دے نال اک صوبہ دی حثیت رکھدا سی، شہراں نوں اک گونہ آزادی حاصل سی تے انہاں دے مذہب تے قوانین اکثر جدا گانہ سن ۔ بادشاہ عموماً انہاں دے معاملات وچ اس وقت تک مداخلت نئيں کردا سی، جدوں تک اوہ خراج ادا کردے سن ۔ ابتدا وچ شہراں دا نظم و نسق جاگیر داراں تے زمنداراں دے سپرد سی، اوہ اک مقررہ رقم تے سپاہ بادشاہ نوں دیندے سن ۔ مگر رفتہ رفتہ جاگیر دار ختم ہونے لگے تے انہاں دی جگہ اُتے حاکماں نوں مقرر کيتا جانے لگیا۔ صوبے دے تمام امور آبپاشی، زراعت، خراج دی وصولی تے عام نظم و نسق انہاں دے متعلق کر دتا۔ حاکماں دے لئی ایہ ضروری سی کہ اپنے علاقہ وچ فوج رکھن تے ضرورت دے وقت بادشاہ دی مدد کرن۔ چاں کہ اوہ اکثر بغاوت کر دتا کردے سن اس لئی انہاں اُتے شاہی جاسوس مقرر کر دتے گئے جو بادشاہ نوں حالات توں مطلع کردے رہندے سن ۔ آشوری اپنے نظام حکومت دے لحاظ توں دوسری ہمعصر قوماں اُتے فوقیت رکھدے سن خصوصیت دے نال آشور بنی بال دی نظام حکومت بہت وسیع، منظم تے مظبوط سی۔ شام دے آرامیاں توں جدوں آشوریاں دا تعلق قائم ہويا تاں انہاں دی بولی تے فن تحریر نوں ہور ترقی ملی۔ اس دا اثر انہاں دے نظام حکومت اُتے پيا، دفاتر وڈی باقیدگی توں چلنے لگے تے انہاں دی بہت ساریاں کمزوریاں دور ہوگئياں۔
عسکری تنظیم
[سودھو]عسکریت آشوری ریاست دی پہلی خصوصیت سی۔ اس دی بنیاد ہی جنگی طاقت اُتے رکھی گئی سی۔ پوری قوم عسکری صفات دی حامل سی، تربیت یافتہ تے فن جنگ وچ ماہر سی۔ انہاں دیاں فوجاں جدید اسلحہ توں آرستہ سن، گھوڑے سوار فوج دا اہم حصہ سن ۔ اپنی حربی طاقت ہی دی بدولت اوہ ہر چہار طرف دشمناں وچ گھرے ہونے دے باوجود اپنی حکومت نوں صدیاں تک شان و شکوہ دے نال قائم رکھ سکے۔ انہاں نے شکستاں وی کھاواں تے محکوم وی ہوئے، مگر جداں ہی دشمناں دی گرفت ڈھیلی ہوئی فیر اٹھیا کھڑے ہوئے تے اپنی آزادی دا اعلان کر دتا۔ اپنی حکومت دے تیسرے دور وچ انہاں نے وڈی وڈی فتوحات حاصل کيتیاں تے اپنی ریاست نوں خلیج فارس توں لے کے مصر تک وسیع کيتا۔ بابل، آرمینا، میدتا، شام فلسطین، فینیقیہ، عیلام تے مصر دی حکومتاں انہاں دی باج گزار بن گئياں۔ انہاں نے اپنی ہمعصر قوماں نوں نیچا دیکھایا تے انہاں نوں اپنی سیادت قبول کرنے اُتے مجبور کيتا۔ آشوریاں دے تمام کارنامےآں وچ فن حرب دی ترقی سب توں اہم اے اس میدان وچ اوہ اپنی تمام ہمعصر قوماں توں اگے ودھ گئے، انہاں نے اچھے تے عمدہ ہتیار بنائے تے محاصرے دے آلات دے آلات نوں خاطر خواہ ترقی دتی، انہاں دے اسلحاں وچ تیر کمان، برچھے،بھالے، نیزے، تیغے، گزر کلہارے، گنداسنوں تے منجیق تے وردیاں وچ لوہے دے خود، زرہ بکتر، کمر بند، گھاکھرے تے سپر شامل سن ۔ آشوری فوج رتھ سواراں گھڑ سواراں، پیتاداں تے قلعہ شکن دستےآں اُتے مشتمل سی۔ میدان جنگ وچ بادشاہ خود ہی سپہ سالار دے فرائض انجام دیندا سی۔
مذہب و اخلاق
[سودھو]بابلیاں دی طرح آشوری بت پرست سن، انہاں دا سب اہم تے قومی دیوتا آشور سی، ایہ سورج دیوتا سی، جو نہایت جنگجو تے دشمناں دے مقابلے وچ وڈا ظالم سمجھیا جاندا سی، آشوریاں دا عقیدہ سی کہ جنگی قیدیاں دی قربانی توں دیوتا بہت خوش ہُندا اے، اس لئی زیادہ توں زیادہ قربانی توں کر اس دی رضا حاصل کرنے دی کوشش کردے سن ۔ دیوتا کہ اس تصور نے انہاں نوں تے وی سفاک تے بے رحم بنا دتا سی۔
آشور دے علاوہ اوہ چند سمیری تے بابلی معبوداں مثلاً شمش، بیل عشتر تے ننار دی وی پرستش کردے سن ۔ مگر حقیقت وچ آشوری معاشرے اُتے مذہب دا اثر بہت ہلکا تے سطحی سی، مذہبی امور نوں انجام دینے دے لئی اک مذہبی طبقہ موجود سی، مگر اس دا اثر و اقتدار دا دائرہ بہت مختصر تے محدود سی، پوری قوم مذہبی چھمیلےآں توں آزاد سی۔ انہاں دے نذدیک دو گلاں مذہباً ضروری سن، حب الوطنی تے قربانی۔ قومیت یا امتیاز رنگ و نسل قیام حکومت دے لئی ضروری سی، قربانی نجات دے لئی ضرورہ سی۔ انہاں دو گلاں اُتے دین و دنیا دی کامیابی دا دارو مدار سی، اس لئی آشوری مذہب دے دائرے نوں انہاں گلاں تک محدود رکھنا پسند کردے سن ۔
آشوریاں دی صرف اک مذہبی کتاب دستیاب ہوئی اے، جس وچ بدشگونیاں دی اک لسٹ اے تے انہاں توں بچنے دی تذابیر درج نيں۔ بابلیاں دی طرح انہاں دا عقیدہ سی کہ تمام امراض تے مصاحب بھوتاں تے جناں دے تسلط دا نتیجہ ہُندے نيں تے انہاں توں بچنے دے لئی لمبے لمبے منتراں دی ضرورت ہُندی اے۔
آشوری اک جنگجو تے سفاک قوم سی، انہاں دے مذہب نے ظلم و تعدی دے اس طبی رجحان نوں روکنے دی بجائے تے تقویت بخش دتی سی۔ اس دا اثر انہاں دے اخلاق اُتے وی پيا۔ ہر طرح دا ظلم انہاں دے ایتھے مذہب طور اُتے جائز سی۔ سرغون تے سناخریب تاں خیر ظلم پسندی دے لئی مشہور سن لیکن آشور بنی بال جداں پڑھیا لکھیا تے مہذب بادشاہ وی انہاں نوں درست سمجھدا سی تے فخریہ اپنے جور و ظلم بیان کردا سی، اوہ عیلام دی تباہی دا حال انہاں لفظاں وچ بیان کردا اے، ميں نے اک ماہ تے پچیس دن دی مسافت دی سر زمین نوں جو عیلانیاں دے قبضے وچ سی برباد کر دتا۔ بادشاہ دے بیٹےآں، بہناں، شاہی گھرانے دے دوسرے افراد جوان تے بڑھاں، محافظاں، حاکماں، سرداراں، ہنر منداں تے کاریگراں کل دے کل باشندےآں عورتاں، مرداں، چھوٹاں، وڈھیاں نوں انہاں دے لاتعداد خچراں، گدھاں، ریوڑاں تے مویشیاں دے نال مال غنیمت بنا کے آشوریہ لے گیا۔ دوسری جگہ لکھدا اے ’ميں نے تن ہزار قیدیاں نوں اگ وچ جلا دتا، انہاں وچوں اک نوں وی یرغمال دے طور اُتے زندہ نئيں چھوڑا‘۔ اس دے اک دوسرے کتبہ وچ اے کہ ’ميں نے انہاں دیاں بولیاں کھنچوا داں انہاں دے گھر دے افراد نوں کتاں، سوراں تے بھیڑیاں دے اگے ڈالدتا۔ ۔۔‘
جب آشور بنی بال دی سفاکیوں دا ایہ حال سی تاں اس توں دوسرے بادشاہاں دا اندازہ کيتا جا سکدا اے۔ سنیا خریب دے متعلق معلوم اے اس نے سامریہ نوں برباد کر دتا تے بابل دی انیٹ توں اِٹ بجادی۔ اس طرح دے واقعات توں آشوری تریخ بھری پئی اے۔ آشور ناصر بال دے کے اک کتبہ اُتے ایہ لفظاں ملدے نيں، ’ان تمام سرداراں نوں جنہاں نے میرے خلاف بغاوت کی، انہاں نوں دار اُتے کھنچوادتا، انہاں دی کھالاں اڈھر والیاں تے انہاں کھالاں توں اپنے ستوناں نوں منڈھ دتا۔ ۔۔ بعض لوکاں نوں شکنجے وچ کس دتا تے بعض نوں صلیب دی۔ ۔۔۔۔‘
آشوریاں دے نزدیک دشمن نوں تکلیف دے کے مارنا، لاشاں دے اعضاء کاٹنا، زندہ جلا دینا، کھوپڑیاں دا انبار لگیا دینا تے درختاں نوں کٹ دینا گناہ نئيں سی۔ انہاں ظلم پسندیاں دے نال انہاں وچ دوسری اخلاقی بیماریاں وی سن، شراب نوشی تے عیاشی عام سی۔ طوائف دا پیشہ انہاں دے نذدیک معیوب نئيں سی۔ بیویاں دی تعداد اُتے وی کوئی پابندی نئيں سی۔ عورتاں دی خرید و فروخت وی رائج سی۔ مرد اپنی بیوی نوں بیچنے دا حق رکھدا سی۔ عورت دی حثیت بابل دی نسبت بہت گری ہوئی سی۔ فیر وی عیاشیاں دے جو طریقے بابلیاں نے ایجاد کیتے سن اوہ آشوریہ وچ نئيں سن ۔ اوتھے مذہبی قبحہ گری نہ سی تے نہ مرداں دے فیشن اُتے نسوانی طریقے رائج سن ۔
عدالتاں تے قوانین
[سودھو]مقدماں دے فیصلےآں دے لئی آشوریہ وچ ميں وی عدالتاں قائم سن، مگر انہاں وچ عدالدی نظام بابل دی طرح منظم تے منضبط نہ سی۔ محکمہ عدلیہ، انتظامہ وچ مدغم سی۔ بادشاہ عدلیہ دا وی حاکم علیٰ سی۔ چونکہ اوہ مذہبی پیشوا تے دیوتا دا اوتار سی، اس لئی اس دا ہر حکم تے خدائی ارادہ دا مظہر سی، اس دی اطاعت بغیر کسی لیت و لعل دے قابل قبول سی۔ اس دا فیصلہ کدی غلط نئيں ہوئے سکدا سی۔ شہراں وچ بادشاہ دے مقرر کردہ حکام تے جاگیردار سن، جو عدالدی فرائض وی دیندے سن، مذہبی نوعیت دے مقدمات فیصل کرنے دا حق پروہتاں نوں حاصل سی۔ بعض حالتاں وچ انہاں دے قوانین زیادہ سخت سن ۔ آشوری قوانین سامری تے بابلی ضابطہ قوانین توں ماخوذ سن، سزاواں وچ درے لگانا، ناک کان کانٹا، اکھاں کڈ لینا، بولی کھنچ لینا، صلیب اُتے چڑھانا، زندہ جلا دینا، پانی وچ ڈبو دینا تے قتل کرنا شامل سی۔ زنا بالجبر، چوری تے ڈاکہ زنی سنگین جرم سمجھے جاندے سن ۔ دوسری عسکری حکومتاں دی طرح آشوریہ نے وی قانون دے ذریعہ افزائش نسل دی حوصلہ افزائی دی سی۔ اسقاط حمل انہاں دے نذدیک سخت گناہ سی۔ اس کوشش وچ جے کوئی عورت مر وی جاندی تاں اس دی لاش صلیب اُتے لٹکا دیندے سن ۔ بقیہ رسم و رواج عائلی تے ازواجی قوانین وچ آشوریہ وچ بابل دی تقلید کيتی جاندی سی۔ اوہی قانون اوتھے وی رائج سن ۔ بالعموم آشوری قوانین بابلی ضابطہ قانون دے مقابلے وچ زیادہ فرسودہ تے غیر ترقی یافتہ سی۔
علم و ادب
[سودھو]آشوری عسکریت سفاکی، رزم و پیکار دے اس جوش و جنون وچ سوائے جنگی سائنس دے دوسرے علوم و فنون، سائنس و ادب دی ترقی ممکن نہ سی۔ ایہی وجہ اے کہ اس میدان وچ انہاں دا کوئی خاص کارنامہ نئيں اے۔ سائنس و ادب، طب و علم نجوم وچ جو کچھ اوتھے نظر آندا اے بابلیاں توں ماخوذ نيں۔ انہاں وچ فلسفیانہ تصورات و افکار دا وی کوئی نشان نئيں ملدا اے۔
آشور بنی پال اک روشن خیال، بیدار مغز تے تعلیم یافتہ حکمران سی۔ اوہ علم و فن دا قدر دان تے مربی سی۔ اس دے کتب خانے وچ دو لکھ ویہہ ہزار تختیاں موجود سن، جنہاں وچ بابل دی وڈی وڈی کتاباں دے ترجمے شامل سن ۔ ایہ تختیاں ادب، سائنس، مذہبات تے تریخ دے خزینے سن ۔ انہاں وچوں چند تختیاں برٹش میوزم وچ موجود نيں۔ آشور بنی پال نوں اپنے اس کتب خانے اُتے وڈا فخر سی۔ سچ تاں ایہ اے ايسے دے کتب خانے دی بدولت اج اسيں آشوری تے بابلی تہذیباں توں صحیح طور اُتے متعارف ہوئے سکے نيں۔ آشور بنی پال نے اپنے کتبےآں وچ اکثر تھاںواں اُتے اپنی تعلیم دا حال بیان کيتا اے۔ اوہ کہندا اے ’ميں نے بنو دی حکمت حاصل کيتی، مٹی دی تختیاں اُتے لکھنے دا پورا فن سکھیا۔ ۔۔۔ ميں نے تیر چلیانا، سواری کرنا، ہانکنا تے لگام پھڑنا سکھیا۔ ۔۔۔۔ ميں نے سومر دی خوبصورت گلی تختیاں نوں تے اور اکادیاں دی اندھی تحریر نوں جنہاں اُتے عبور حاصل کرنا سخت دشوار اے پڑھیا۔ وچ طوفان توں پہلے دے نوشتاں نوں پڑھنے وچ دلچسپی محسوس کردا ہاں جو پتھر اُتے کندہ نيں ‘۔
آشوریہ وچ کتب خانے وچ اس زمانے وچ اِنّی تختیاں دا اکھٹا کرنا خود علمی ذوق دا ثبوت اے تے ایہ ظاہر کردا اے کہ علمی ذوق انہاں وچ بڑھدا جا رہیا سی، مگر اس توں انہاں دے علمی کارنامےآں اُتے کوئی روشنی نئيں پڑدی اے۔ انہاں تختیاں وچ اکثر دفتری ریکاڈ، پیشن گوئیاں، بد شگوئیاں، نسخہ جات، منتراں، ٹوٹکاں، دعاواں تے بادشاہاں دے نسب نامے دے مطلق نيں، جو حصے ادب، تریخ و سائنس نال تعلق رکھدے نيں اوہ مختصر نيں تے بابلی کتاباں دے ترجمے نيں، فیر ایہ اک حقیقت اے کہ آشوریاں دی بدولت بابل دے علمی خزانے دا اک حصہ برباد ہونے توں بچ گیا اے۔
گو علم و فنون دی ترقی وچ آشوریاں دا کوئی خاص حصہ نئيں اے، فیر وی اوہ علم و فن توں بالکل بے بہرہ نہ سن، لکھنا پڑھنا جاندے سن، لکھنے دا فن انہاں نے آرامیاں توں سکھیا سی۔ آرامیاں دا مرکز دمشق سی، انہاں نے ایہ فن فنیقیاں توں حاصل کيتا سی، اوہ مصریاں دی طرح قلم، روشنائی تے کاغذ استعمال کرنے لگے۔ انہاں دے تعلق دی وجہ توں آشوریاں وچ وی علم دا چرچا ہوئے گیا سی۔ تے رفتہ رفتہ انہاں دی بولی تے تحریر نوں انہاں نے اپنا لیا سی۔ شاہی دفاتر وچ وی آرامی محرراں نوں بھرتی کيتا گیا سی، ایہی وجہ اے کہ آشوری تختیاں اُتے آرامی تحریر وچ حاشئے لکھے جانے لگے۔
سنگ تراشی
[سودھو]فن حرب دے بعد دوسرا فن جس نوں آشوریاں نے خاص طور اُتے ترقی دتی، سنگ تراشی اے۔ اس فن وچ اوہ مصریاں دے مد مقابل نيں۔ انہاں دے سنگ تراشی دے نمونے بکثرت توں دستیاب ہوئے نيں، جو فنکارانہ حثیت توں قابل تعریف نيں تے انہاں دے کمال دا پتہ دیندے نيں۔ بادشاہاں دے جنگی کارنامے وسیع سنگی تصاویر دے ذریعے دیکھائے گئے نيں۔ تصاویر الباسٹرAlabastar اُتے کندہ نيں تے محل دی دیواراں دے سامنے قطار در قطار نصب کيتی گئی نيں۔ ایہ فن بابل وچ نئيں پایا جاندا سی۔ دوسرے نمونےآں وچ جنگی رتھ، جانوراں تے انساناں دے مجسمے، جنگ تے شکار دے مناظر شامل نيں، جنگ تے شکار دے مناظر وسیع چٹاناں اُتے ابھرے ہوئے نقوش دے ذریعے پیش کیتے گئے نيں۔ انہاں نوں دیکھنے توں پورا منظر اکھاں دے سامنے آجاندا اے۔ جانوراں وچ شیر، گھوڑے، کتے، ہرن تے پرندےآں دے مجسمے تے تصاویر ملدی نيں، جو آشوریاں دے اس فن دے خاص نمونے نيں، انہاں وچ قابل تعریف صفائی تے زندگی پائی جاندی اے۔ جانوراں نوں مختلف حالتاں وچ ، کھڑے، بیٹھے، چڑدے، بھجدے تے موت دی تکلیف وچ دیکھایا گیا اے۔ نقوش دے اندر انسانی شکلاں اِنّی کامیاب نئيں نيں۔ انسانی مجسمے وی بھاری تے بھدے نيں، انہاں وچ نزاکت نئيں اے۔ ممکن اے انہاں وچ عسکریت ایتھے وی اثر انداز ہوئی ہوئے تے طبعاً رومانی تے نسوانی نزاکت نوں پسند نہ کردے ہون۔
بادشاہاں دے مجسماں وچ آشور ناصر بال دوم دا مجسمہ سب توں دلکش اے، اس فن دی تمام خوبیاں اس وچ پائی جاندیاں نيں، اس دے ہر حصہ توں شہنشاہیت ٹپکتی اے، ہتھ وچ اس دے شاہی عصا اے جس نوں مظبوطی توں پھڑیا ہويا اے، موٹے موٹے ہونٹ اک دوسرے توں پیوستہ عزم و ثبات نوں ظاہر کردے نيں، اکھاں کھلی ہوئی تے ڈراؤنی نيں جنہاں توں ہیبت برستی اے۔ اس دے بھاری بھرکم پیر دنیا دی پیٹھ اُتے جمے ہوئے نيں۔ اج کل ایہ مجسمہ برطانیہ دے عجائب گھر وچ رکھیا ہويا اے۔
تعمیرات
[سودھو]آشوریاں نے تعمیرات دے فن نوں وی ترقی دتی اے۔ آشوری بادشاہاں نے وڈے وڈے محلات تے عمارتاں بنواواں جنہاں دے ہن صرف انہاں دے نشانات ملدے نيں۔ سرغون دوم نے اک عظیم قلعہ نینواہ دے شمال و مشرق وچ تعمیر کروایا سی جو سرغون برج یا در شرقین یعنی ’سرغون‘ دا قلعہ دے ناں توں مشہور سی۔ اس قلعے دی نسبت توں شہر وی در شرقینDur Shurrikin کہلاندا سی۔ ایہ عمارت پچیس ایکڑ قطہ ارض وچ واقع سی۔ اس دا احاطہ اک میل مربع سی تے اس وچ ايسے ہزار آدمی بفراغت رہے سکدے سن، محل دے دروازے اُتے اک وڈے بازو رکھنے والا بیل دا مجسمہ سی۔ محل دی دیواراں چمکیلے تے جلا دتے ہوئی اِٹاں توں بنائی گئی سن۔ کمرے حسین نقش و نگار توں آرستہ سن ۔ مختلف حصےآں وچ سونا، چاندی سنگ مرمر تے لاجور استعمال کیتے گئے سن ۔ محل دے ارد گرد مندراں دی قطاراں سن، انہاں دے پِچھے اک ست منزلہ مینارہ سی، جس دا سرا سونے تے چاندی دا بنیا ہویا سی۔
اس طرح اک محل سناخریب نے وی بنوایا سی جس نوں اوہ بے نظیر کہیا کردا سی، اس دی دیواراں۔ چھت تے فرش سونے تے چاندی تے قیمتی پتھراں توں مزین سن ۔ اس دی انیٹاں بہت چمکدار تے چمکیلیاں سن تے مختلف حصےآں وچ حسین حسین انساناں تے جانوراں دے مجسمے نصب سن ۔
اسرحدون تے آشور بنی بال نے وی محلات تے عبادت گاہاں تعمیر کرواواں سن، جنہاں دے تذکرے کتبےآں وچ ملدے نيں۔ آشور ناصر بال نے اک عمارت کلاخ وچ بنوائی سی۔ مختلف کتبےآں اُتے تے دوسرے بادشاہاں دے عہد دی تعمیر دا ذکر ملدا اے۔ بادشاہاں دی تعمیرات وچ محلات، قلعے تے عبادت گاہاں شامل نيں، تلگت پلاسر سوم نے آشور وچ اک مندر تعمیر کریا سی، جس دے متعلق اوہ لکھدا اے ’اس دا اندرونی حصہ آسمان دے گنبد دی طرح صاف تے شفاف اے اس دی دیواراں نکلدے ہوئے ستارےآں دی طرح روشن اے۔
دستکاری و ہنر
[سودھو]دستکاری و ہنر آشوری اہل بابل توں پِچھے نئيں رہے۔ آشوریہ وچ وڈے وڈے کاریگر، صناع تے اہل ہنر موجود سن ۔ اوہ اِٹاں تے ضروف اُتے پالش کرنا، جلا دینا تے رنگ چڑھانا جاندے سن ۔ آبنوس تے ہاتھی دانت دے سامان تیار کردے سن ۔ اس نوعیت دا فن انہاں نے مصریاں توں سکھیا سی، نجاری تے زرگری دے فن توں واقف سن ۔ انہاں دے کاریگر ہر طرح دے چوبی سامان بناتے سن جو سونے چاندی توں منڈے ہوئے تے جوہرات توں مزین ہُندے سن ۔ اس طرح دے قیمتی سامان شاہی محل تے روسا دے گھراں دی زینت بندے سن ۔
صنعت و کارخانے
[سودھو]آشوریہ وچ دھات تے کپڑے دے وڈے وڈے کارخانے سن ۔ اوائل وچ اوہ صرف پیتل تے تانبے توں واقف سن تے ايسے دے ضروف تے اوزار استعمال کردے سن ۔ بعد وچ تقریباً 007 ق م وچ انہاں نے لوہا دریافت کيتا جو خود انہاں دے ملک وچ پایا جاندا سی۔ اس دی دریافت نے انہاں دی صنعت اُتے گہرا اثر ڈالیا۔ اوہ دوسری دھاتاں نوں چھڈ کے زیادہ تر لوہے دے اسلحہ تے سامان بنانے لگے۔ انہاں وچ ماہر آہنگر پیدا ہوئے گئے، ایہی وجہ اے انہاں دے خود، سپر تے دوسرے ہتیار لوہے دے ہُندے سن ۔ پیتل تے تانبے دے طروف مجسمے تے اوزار وی کثرت توں بندے سن ۔
آشوریہ وچ روئی وی کاشت ہُندی سی، روئی دے پودے ہندوستان توں درآمد کیتے گئے سن ۔ اس پیداوار نے کپڑے دے کارخانےآں نوں خاطر خواہ ترقی دتی سی۔ رفتہ رفتہ روئی دے وڈے وڈے کارخانے قائم ہوئے گئے۔ جتھے مختلف قسم دے کپڑے بندے سن، جو ملک توں باہر بھیجے جاندے سن ۔
زراعت
[سودھو]آشوریہ دی معاشی حالت بابل توں مختلف نہ سی بلکہ بعض حالتاں وچ دونے ریاستاں اک ہی رہتل دی جنوبی و شمالی شاخاں دی حثیت رکھدیاں سن، فیر وی معاشی نقطہ نظر توں دونے وچ فرق ایہ سی کہ بابل زیادہ تجارتی تے آشوریہ زیادہ تجارتی ملک سی۔ بابلی ریاست وچ دولت مند طبقہ تاجراں دا تے آشوریہ وچ زمینداراں کا۔ دونے ریاستاں دریائے دجلہ تے فرات توں سیراب ہودیاں سن۔ دونے ملکاں وچ اک ہی طرح دی پیداوار کنک، جو باجرہ، تل تے دال ہُندی سی۔ بابلیاں دی طرح انہاں نے وی زراعت دے تمام اوزار ایجاد کر لئی سن تے نہراں دے ذریعہ سیرابی دا پورا انتظام کر ليا سی۔ روئی دی کاشت نے آشوری زراعت نوں ہور ترقی دتی سی تے اس دی بدولت ملک وچ دولت کھنچ کر آنے لگی سی۔
تجارت
[سودھو]زراعت تے صنعت دی ترقی توں قدرتی طور اُتے تجارت نوں وی فروغ حاصل ہويا سی۔ آشور و نینواہ تجارت دے مرکز سن ۔ جتھے وڈی وڈی منڈیاں سن۔ کپڑے، غلے، اسلحے تے چوبی سامان برآمد کیتے جاندے سن تے انہاں دے بدلے جوہراٹ ِ خوشبیواں قیمتی لکڑیاں تے دوسرے آرائشی سامان درآمد کیتے جاندے سن ۔ مال زیادہ تر کشتیاں دے ذریعہ بھیجیا جاندا سی، خشکی دے راستہ وی تجارت ہُندی سی۔ رومی ملکاں، چین ہندوستان تے مصر توں انہاں دے تجارتی تعلقات قائم سن ۔ سمیریاں دی طرح آشوریاں وچ وی سونا، چاندی تے دوسری دھات نوں بطور سکہ تبادلہ وچ دینے دا رواج سی۔ سنیا خریب نے اپنے عہد وچ چاندی دا سکہ چلیایا۔ اس دے بعد سکےآں دا رواج عام ہوئے گیا۔ فیر وی بابلی سکےآں دی طرح ابتدائی مراحل توں اگے قدم نہ ودھیا سکے سن ۔ بابلی شہراں دی طرح آشوری شہراں وچ وی تجارتی کمپنیاں سن، جو وڈے پیمانے اُتے کاروبار کيتا کردیاں سن۔ انفرادی طور اُتے وی لوک تجارت کردے سن ۔ اوتھے وڈے وڈے ساہوکار سن جو اپنا سرمایا سود اُتے لگاندے سن ۔
آشوری شہر
[سودھو]آشوریاں نے چار وڈے شہر آباد کیتے سن، اربیلا، کلاخ آشور تے نینواہ۔ انہاں وچ آشور تے نینواہ نوں زیادہ شہرت حاصل ہوئی۔ اوائل وچ آشوریاں دا راجگڑھ آشور رہیا۔ اس دے بعد کلاخ تے آخر وچ نینواہ۔ آشور بنی بال دے عہد وچ نینواہ دی آبادی تقریباً تن لکھ سی۔ سناخریب نے اسنوں اُتے رونق بنانے دے دی ہر ممکن کوشش کيتی۔ اس دی تعمیرات دا سلسلہ برساں جاری رہیا۔ آشوری دور عروج وچ ایہ شہر صنعت و تجارت و ہنر دا مرکز بن گیا سی۔
حوالے
[سودھو]
|
- صفحات مع خاصیت P242
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P36
- صفحات مع خاصیت P37
- صفحات مع خاصیت P31
- صفحات مع خاصیت P571
- صفحات مع خاصیت P576
- صفحات مع خاصیت P1343
- صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے
- مقام نقشہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- اشوریہ
- 612 ق م
- اٹھويں صدی ق م
- ایشیا دی سابقہ بادشاہتاں
- ایشیا دے سابقہ ملکاں
- ایشیا وچ اٹھويں صدی ق م
- ایشیا وچ ستويں صدی ق م
- ایشیا وچ نويں صدی ق م
- برنجی دور دا ایشیا
- تریخ سرزمین شام
- عراق دی تریخ
- ترکی دی قدیم تریخ
- جغرافیہ عراق
- دسويں صدی ق م وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- زرخیز ہلال
- ستويں صدی ق م
- ستويں صدی ق م دی تحلیلات
- عراق دی قدیم تریخ
- قدیم آشوری شہر
- قدیم سرزمین شام
- قدیم مشرق وسطی
- مشرق وسطی دے سابقہ ملک
- مشرقی بحیرہ روم
- تھاںواں عبرانی بائبل
- نويں صدی ق م
- سابقہ بادشاہتاں
- تریخ
- ایشیا دی تریخ
- قدیم تریخ
- عراق
- شام
- شام دی تریخ
- رہتلاں
- سلطنتاں
- ایشیا دیاں سلطنتاں
- نقشیاں نال صفحے