دیدار سندھو

دیدار سندھو
تاریخ پیدائش	3 جولائی 1942
وفات	16 فروری 1991 (49 سال)  لدھیاݨا
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) ڈومنین بھارت
فنی زندگی
آلات موسیقی	تومبی
پروڈکشن کمپنی	سارےگاما
پیشہ	گلو کار-گیت نگار ،  غنائی شاعر ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی

دیدار سندھو (3 جولائی 1942 - 16 فروری 1991) اُگھا بھارت دا چڑھدے پنجاب دا پنجابی لوک گائیک اتے گیت کار سی۔ اوہ سٹیج اتے سر تے پگ بنھ کے آندا سی.

جیون

دیدار سندھو دا جنم 3 جولائی 1942 نوں پاکستان دے سرگودھا ضلعے وچّ چکّ نمبر 133 چ پیؤ سمد سنگھ دے گھر ماں دان کور دی ککھوں ہویا۔ 1947 دی ونڈ توں بعد اوہناں دا پروار 1956 وچّ پنڈ بھرووال ضلع لدھیانہ وچّ آ کے وس گیا۔ اوہناں مڈھلی ودیا پنڈ جگراؤں دے سرکاری سکول توں اتے دسویں تکّ دی ودیا سرکاری ہائی سکول برسالاں توں پراپت کیتی۔ اوہ اپنے پنج بھراواں وچوں سبھ توں چھوٹے سن۔ دیدار سندھو دا ویاہ 1966 وچّ پنڈ غالب کلاں وکھے بھان سنگھ دی سپتری امرجیت کور نال ہویا۔ اوہناں دے گھر دو بچیاں جگموہن سنگھ اتے بیٹی دیپاں نے جنم لیا۔ اوہناں دا اکلوتا بیٹا جگموہن سندھو اجکل گائیکی دے پڑ وچّ وچر رہا ہے۔ پرو: موہن سنگھ میموریال فاؤنڈیشن لدھیانہ دے چیئرمین جگدیو سنگھ جسووال لکھدے ہن کہ جو ستھان انگریزی کویتا وچّ بائرن دا سی پنجابی لوک گیت گیت کاری وچّ اوہ ستھان دیدار سندھو دا ہے۔ دیدار ساڈے لئی پنجابی سبھیاچار دے باغاں وچّ سدا مہکن اتے خشبوآں کھلارن والا بہرنگاں پھلّ اتے نرنتر روشنی ونڈن والا تارہ ہے۔ اسے طرحاں پرسدھ ساہتکار سنت سنگھ سیکھوں لکھدے ہن کہ سدھارن شبداں وچّ دیدار سندھو ورگے گیت کار اپنے سروتیاں نوں اجیہا انند پردان کردے ہن، جس وچّ سروتے جیون دا ولاس وی ماندے ہن اتے اوہناں اپر سداچار دیاں سیماواں اوگھن دا دوش وی نہیں لگدا۔ آتما ہمراہی دیدار سندھو نوں شردھانجلی بھینٹ کردے لکھدے ہن کہ اوہ جٹّ کلچر دا سرمور گیت کار سی۔

گیت کار

دیدار سندھو دی سبھ توں وڈی صفت ایہہ سی کہ اوہ اپنے گیت خود لکھکے گاؤندا سی۔ اوہناں دے گیتاں دا کاوَ چترن انا کمال دا ہے کہ سنن والا دنگ رہِ جاندا ہے۔ سنن والے دی سوچ اکثر گیت توں پچھے رہِ جاندی ہے۔ جدوں اوہ لکھدا ہے ‘چن ہو بدلی دے ہلے کنیاں نوں انجھ رسنائے، جیوں گوٹے والی چنی کوئی امبر ’تے سٹّ سکاوے ایہہ چانن ورگا رستا جگّ توں کویں لکاویگا’ تاں سروتے دی سوچ چن ’تے اٹکی رہِ جاندی ہے جاں ‘ساؤن مہینہ پین چھراٹے وگ پرنالے ڈھاب بھری’ تاں جیٹھ ہاڑ دیاں دھپاں وچّ وی سنن والے دے دل دماغ تے ساؤن مہینے دیاں گھٹاواں چھاںء جاندیاں ہن۔ اسنے اپنے گیتاں وچّ انیکاں نویں اکاراں دی ورتوں کیتی۔ اس توں علاوہ اسدے گیتاں وچّ انیکاں چنہ، بمب، پرتیک، تسبیح مالا دے منکے وانگو پروئے ہوئے ہن۔ جناں نوں سنکے من ہلاس وچّ آ کے دیدار سندھو نوں سلوٹ ماردا ہے۔

نمونہ

گدھیاں دے جاواں نی میں پاواں نچّ دھمالاں
پاؤن نیویاں مور شرم نال دیکھ میریاں چالاں
میرے نالوں ودھکے میری جھانجر کرے کمالاں
جی کردا ایہہ جھانجر پا کے اڈ جا کبوتر بنکے،
چھنکاٹا پیندا گلی–گلی، میری ایسی جھانجر چھنکے۔
0
کالے کالے کھیت جویں کالا سر ہیر دا
پاؤندی اے بھلیکھا چٹی ڈنڈی، ٹیڈے چیر دا
0
میرا اوہ مجارے والا حالَ جیہتوں مالکاں زمین کھوہ لئی
کاہدے نال ماندری اوہ آفتاں نوں کیلو جیہتوں بین کھوہ لئی
0
میں کہناں دس کی کہنا بابے نوں ہکّ تانکے
بجھ لیں پھر توں وی میرے منڈے دے کتھے نانکے
0
مر جائے کتورا لچھے دا سارا پنڈ سوگ مناؤندا ہے
پر جس دن لچھا خود مار جائے کوئی گھر وچّ پیر نہ پاؤندا ہے

گائیکی

دیدار سندھو نے گائیکی دی شروعات بطور گیت کار وجوں کیتی۔ اسدے لکھے گیتاں دیاں دھوماں پورے پنجاب وچّ پے گئیاں۔ پہلا گیت نرندر بیبا دی آواز وچّ ‘جٹّ بڑا بے دردی’ ریکارڈ ہویا۔ اس سمیں محمد صدیق اتے رنجیت کور دی گائک جوڑی دیاں چڑھتاں سن۔ اس جوڑی دیاں آوازاں وچّ دیدار سندھو دے گیتاں سرمہ پنج رتیاں، کاغذ ورگی بھابی، ایسی جھانجر چھنکے، کڑتی ململ دی، لڈو ونڈدی کچہریؤں آواں نے دیدار سندھو دا نام بنا دتا۔ 1962 وچّ اوہناں لوک سمپرک وبھاگ وچّ نوکری لے لئی جتھے اس نے پرسدھ گائک محمد صدیق نال ڈھائی سال دے قریب سٹیجاں ’تے گایا۔ اس سمیں تکّ دیدار سندھو دی اپنی پہچان گائک وجوں ہو گئی تاں اسنے پہلا ریکارڈ سنیہ لتا نال ‘پنڈ دیاں منڈیاں نوں سانوں دیکھ کے نیند نہ آوے’ پرسدھ ایچ. ایم.وی. ریکارڈ کمپنی وچّ ریکارڈ کروایا۔ بسّ پھر کی سی دیدار تے ریکارڈ تویں بلیک وچّ وکن لگّ پئے اتے اپنے انتلے سمیں تکّ کوئی 28 سال چل سو چل ہندی رہی۔ اس سمیں دوران اس نے پنجاب دیاں مسحور گائکاواں نال گیت ریکارڈ کروائے۔ جنہاں وچّ پنجاب دی کوئل سریندر کور، امر نوری، سنیہ لتا، پرمندر سندھو، کلدیپ کور، بلجیت بلی، سسما، سکھونت کور توں علاوہ ہندی فلماں دی ہیروئن رما وج نے وی کئی سٹیجاں ’تے دیدار سندھو نال گایا۔ پنجابی فلم ‘انکھ جٹاں دی’ وچّ سریندر چھندے دی آواز وچّ گیت ‘اس سمیں دیاں سٹاں توں توں بھاویں ہے مجبور’ اتے ‘للکارا’ فلم وچّ ‘مائی نی تیری لاڈلی’ سربجیت دی آواز وچّ اتے فلم ‘گبھرو پنجاب دا’ وچّ دیدار سندھو اتے امر نوری دا اکھاڑا فلمایا گیا۔ بھاویں امر نوری اج تکّ نت کامیابی دیاں سکھراں نوں چھوہ رہی ہے، پر فلمی پردے ’تے سبھ توں پہلاں اسنوں دیدار سندھو ہی لے کے آئے۔ نوری 1981 وچّ بہت چھوٹی عمر وچّ دیدار سندھو نال گاؤن لگی سی، جو اج تکّ نرنتر جاری ہے۔ جہناں ہور پرسدھ گائکاں نے دیدار دے لکھے گیت گائے اوہناں وچّ محمد صدیق، رنجیت کور، نرندر بیبا، بیر چند، رنجیت ورک، سدیش کپور، پروملا پمی، سورن لتا، کرنیل گلّ، ریشم رنگیلا، پریتی بالا، کرنیل سنگھ، بیر چند گوپی آدی نام زکریوگ ہن۔ ایہہ سارے گیت وی بہت مسحور رہے۔ اسدی اپنی آواز وچّ بہتے گیت سنیہ لتا، امر نوری اتے سریندر کور نال ریکارڈ ہوئے۔ سنیہ لتا نال دیدار سندھو دی آواز دا قدرتی میل سی اتے مانسک بہاء وی دوناں دا اکو جیہا ہون کرکے اس جوڑی نے خوب نمانا کھٹیا جدوں سنیہ لتا کوئی ستّ سال دیدار سندھو نال گاؤن توں بعد ویاہ کروا کے ودیش چلی گئی تاں اک وار تاں اسدی گائکی نوں بریکاں لگّ گئیاں، پر چھیتی ہی گڈی پھر لیہ ’تے چڑ• گئی۔ کلونت سنگھ لہری دیدار سندھو بارے چھاپی کتاب ‘دیدارناما’ وچّ لکھدا ہے کہ سنیہ لتا دی غیر حاضری نے دیدار سندھو دی کلا اتے بھوکھی پروگرام ’تے پرشن چنہ لا دتا۔

اپنی گائکی دے اخیرلے سالاں وچّ اپنے ساتھی کلاکاراں نال دیدار سندھو نے 1988 وچّ ودیش دا دورہ کیتا چار مہینے دے اس ٹور پروگرام وچّ جس شراب نوں دیدار سندھو گالاں کڈھدا کہندا سی ‘کھٹی نی بن بدنامی توں اسنے وی کجھ گوایا ہوؤُ جس نے اس بھری صراحی ’چوں پہلا پیگّ بھر کے لایا ہوؤُ’ اوہ ہی شراب سندھو ’تے بھارو پے گئی۔ انگریزی شراب نے اسدے گردے اتے پیٹ ’تے برا اثر کیتا۔ جس نال اس دی صحتَ وگڑ گئی۔ حالت ودھ خراب ہو جان ’تے اس نوں 13 فروری 1991 نوں دیانند ہسپتال لدھیانہ وکھے داخل کیتا گیا، جتھے 16 فروری 1991 نوں پنجابی دلاں دیاں گلاں کرن والا منووگیانی گائک ساتھو سدا واسطے وچھڑ گیا۔ پر دیدار سندھو اج وی پنجاب دی فجا وچّ زندہ ہے۔

اس دے گیتاں دے کجھ مکھڑے

1. تیرے مانسروور جھیل جہے نیناں دے نظری چڑ جاواں
2. خوشیاں مانے پنڈ سارا میں سنّ مسنی ہاں
3. وے گلّ سن دیورا
4. چڑ گیا مہینہ سون کڑے
5. ماہی وے ماہی مینوں وید مگا دے
6. گھوڑی تیری گل چاندی دے گھنگرو
7. موتی بازار دا طوطا
8. تیرا آؤنا نی سمندراں دی چھلّ ورگا
9. میلے وچوں جویں خالی اڈدے لفافے
10. ماہی چلیا لام نوں میرا
11. ڈاہڈھا تنگ آیا ہاں تیرے حساب توں

حوالے

پنجابی گائیک
مرد	عنایت حسین بھٹی  • آسا سنگھ مستانہ  • عالم لوہار  • امریندر گلّ  • ستندر سرتاج  • شیری مان  • جسبیر جسی  • جسی لائلپوریا  • وارث بیگ  • بلکار سدھو  • ہرجیت ہرمن  • روندر گریوال  • ملکھی رام ملکھی  • شفقت امانت علی  • ہنی سنگھ  • منموہن وارث  • امر سنگھ چمکیلا  • حاکم صوفی  • ہنس راج ہنس  • گِپّی گریوال  • دلیر مہندی  • سلامت علی خان  • گرداس مان  • ہربھجن مان  • لال چند یملا جٹ  • کلدیپ ماݨک  • محمد صدیق  • راج براڑ  • اللہ دتا لوݨے والا  • منصور ملنگی  • طالب حسین درد  • محمد رفیع  • سجاد علی  • ملکو  • عاطف اسلم  • اکرم راہی  • انور رفیع  • عارف لوہار  • ابرار الحق  • شیرا جسویر  • سکھبیر سنگھ  • ماسٹر طفیل
عورت	سریندر کور  • پرکاش کور  • نرندر بیبا  • حمیرا ارشد  • شازیہ منظور  • تصور خانم  • مس پوجا  • ٹینا ثانی  • نِمرت کھیڑا  • لتا منگیشکر  • آشا بھوسلے  • شمشاد بیگم  •  • زبیدہ خانم  • ثریا ملتانیکر  • نور جہاں  • ریشماں  • نصیبو لعل  • افشاں  • مسرت نذیر  • ناہید اختر  • حدیقہ کیانی  • طاہرہ سید  • عارفہ صدیقی  • فریحہ پرویز  • مسرت نذیر
صوفی گائیک	شوکت علی  • اقبال باہو  • سائیں اختر • سائیں ظہور  • نصرت فتح علی خان  • حامد علی بیلا
غزل گائیک	جگجیت سنگھ • جگجیت سنگھ زیروی  • مہدی حسن  • غلام علی  • راحت فتح علی خان  • امانت علی خان  • اسد امانت علی خان  • حامد علی خان