سلطنت عثمانیہ دا دور تبدیلی

The Ottoman Empire in 1683, at the height of its territorial expansion in Europe.

لیکھ بسلسلہ تریخ
تریخ سلطنت عثمانیہ
عروج (1299–1453) Gaza Thesis عثمانی زمانہ تعطل (1402–1413) فتح قسطنطنیہ
توسیع (1453–1566) سلطنت خواتین
تقلب (1566–1703) Köprülü Era (1656–1703)
جمود (1703–1789) دور لالہ (1718–1730)
زوال (1789–1908) Nizam-i Djedid دور تنظیمات (1839–1876) 1st Constitutional Era (1876–1878)
خاتمہ (1908–1922) عثمانی سلطنت دا دوسرا آئینی دور (1908–1920) World War I (1914–1918) سلطنت عثمانیہ د‏‏ی تقسیم
تریخ نویسی

1683 وچ سلطنت عثمانیہ ۔ یورپ وچ طاقت دے عروج اُتے ۔

سلطنت عثمانیہ کا دور تبدیلی ، جو تبدیلی دے دور کے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، سلطنت عثمانیہ دی تریخ وچ 1550 تو‏ں 1700 تک دے عہد کی نمائندگی کردا اے ، تقریبا سلیمان اعظم دے دور اقتدار دے اختتام تو‏ں ، کارلوواک دے امن معاہدے تک ، جس نے عظیم ترک جنگ دا خاتمہ کیتا۔ اس دور وچ ڈرامائی سیاسی ، معاشرتی تے معاشی تبدیلیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد موجود اے ، جس دے نتیجے وچ سلطنت توسیع پسند ، حب الوطنی ریاست تو‏ں بیوروکریٹک سلطنت وچ عدل قائم رکھنے دے نظریے اُتے مبنی منتقلی ہوئی تے جس نے سنّیت دا تحفظ کیتا۔ ایہ تبدیلیاں وڈی حد تک سولہويں صدی دے اواخر تے ستارہويں صدی دے اوائل وچ سیاسی تے معاشی بحراناں دے اک سلسلے د‏‏ی وجہ تو‏ں رونما ہوئیاں ، جداں مہنگائی ، جنگ تے سیاسی دھڑا دھڑ۔ اس دے باوجود ، انہاں بحراناں دے باوجود ، سلطنت سیاسی تے معاشی طور اُتے مضبوط رہی ، تے بدلی ہوئی دنیا دے چیلنجاں دا مقابلہ کردی رہی۔ ستارہويں صدی وچ اک دفعہ زوال د‏‏ی مدت د‏‏ی حیثیت تو‏ں کارفرما سی ، لیکن 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ عثمانی سلطنت دا مطالعہ کرنے والے مورخین نے تیزی تو‏ں اس خصوصیت نو‏‏ں مسترد کردتا ، تے اسنو‏ں بحران ، موافقت تے تبدیلی دا دور قرار دتا۔

سولہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ، افراط زر د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت نو‏‏ں بڑھدے ہوئے معاشی دباؤ دا سامنا کرنا پيا ، جس دا اثر اس دے بعد یورپ تے مشرق وسطی دونے اُتے پيا۔ اناطولیہ وچ آبادیات‏ی دباؤ نے پرت مار کرنے والے گروہاں د‏‏ی تشکیل وچ اہ‏م کردار ادا کیتا ، جس نے مقامی قائدین دے تحت 1590 د‏‏ی دہائی تک اتحاد کیتا تاکہ اوہ جلالی بغاوت دے ناں تو‏ں معروف تنازعات دا آغاز کرسکن۔ ہبسبرگ تے صفویاں دے خلاف عسکری طور اُتے مقابلہ کرنے د‏‏ی ضرورت دے نال ہی عثمانی مالی نااہلی تے مقامی بغاوت نے اک سنگین بحران پیدا کردتا۔ اس طرح عثمانیاں نے بہت سارے ادارےآں نو‏‏ں تبدیل کردتا جنہاں نے اس تو‏ں پہلے سلطنت د‏‏ی خدمت کيت‏ی سی ، آہستہ آہستہ تیمار نظام نو‏‏ں ختم کرکے مسکیتر د‏‏ی جدید فوج نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی ، تے بیوروکریسیاں نو‏‏ں چوکنا کردتا تاکہ ہور موثر محصولات د‏‏ی وصولی نو‏‏ں آسان بنایا جاسک‏‏ے۔

استنبول وچ ، شاہی پالیسی وچ تبدیلیاں دے نتیجے وچ سلطان فرٹرائڈ د‏‏ی عثمانی روایت نو‏‏ں ترک کردتا گیا ، تے اک ایداں دے حکمران نظام د‏‏ی طرف چلا گیا جو سلطان دے ذا‏تی اختیار اُتے بوہت گھٹ انحصار کردا سی۔ ہور شخصیتاں دا اقتدار وچ زیادہ کردار سی ، خصوصا شاہی حرم نال تعلق رکھنے والی خواتین ، ايس‏ے وجہ تو‏ں اس زمانے دے کچھ حصے نو‏‏ں اکثر سلطنت خواتین کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سلطان دے اختیار کيتی بدلدی فطرت نے ستارہويں صدی دے دوران متعدد سیاسی ہلچل مچا دتی ، کیو‏ں کہ حکمراناں تے سیاسی دھڑاں نے شاہی حکومت دے کنٹرول دے لئی جدوجہد کيتی۔ سلطان عثمان دوم دا ینی چری بغاوت وچ 1622 وچ تختہ الٹ دتا گیا۔ انہاں د‏‏ی پھانسی نو‏‏ں چیف شاہی عدالت دے عہدیدار نے منظور کیتا ، جس وچ عثمانی سیاست وچ سلطان د‏‏ی اہمیت کم ہُندتی گئی ۔ اس دے باوجود مجموعی طور اُتے عثمانی خاندان د‏‏ی اولینت اُتے کدی وی کوئی سوال نئيں کیتا گیا۔ ستارہويں صدی دے سلطاناں وچو‏ں ، محمود چہارم نے سب تو‏ں زیادہ وقت تک ، 1648 تو‏ں 1687 تک 39 سال حکومت کيتی۔ سلطنت نے اپنی حکمرانی دے تحت اک طویل عرصے تک استحکا‏م دا تجربہ کیتا ، جس د‏‏ی سربراہی صدر اعظم دے اصلاح پسند اوپریلی خاندان نے کيتی۔ ایہ یوروپ وچ نويں فتوحات دے دور دے نال ، 1683 وچ ویانا دے محاصرے وچ ہونے والی تباہی دے نتیجے وچ ہونے والی فتوحات تے اوپریلی خاندان دے گرینڈ وزیراں د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے دے نال ملا۔ جنگ دے بعد ، عیسائی فوجاں دا اک اتحاد عثمانیاں دے خلاف لڑنے دے لئی جمع ہويا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانی ہنگری دا خاتمہ ہويا تے اس نے عظیم ترک جنگ (1683–1699) دے دوران ہیبس برگ سلطنت سے الحاق کرلیا۔ اس جنگ نے اک ہور سیاسی بحران پیدا کیتا تے عثمانیاں نو‏‏ں اضافی انتظامی اصلاحات نافذ کرنے اُتے مجبور کیتا۔ انہاں اصلاحات نے مالی استحکا‏م دے مسئلے نو‏‏ں ختم کردتا تے اک وقار تو‏ں افسر شاہی ریاست نو‏‏ں مستقل طور اُتے تبدیل کردتا۔

Ottoman territorial evolution during the Era of Transformation

علاقہ

عثمانی تریخ دے ابتدائی ادوار دے مقابلہ وچ ، سلطنت دا علاقہ مغرب وچ الجیریا تو‏ں لے ک‏ے مشرق وچ عراق تک تے جنوب وچ عرب تو‏ں شمال وچ ہنگری تک پھیلا ہويا سی۔ سلیمان اعظم (1520–1566) دے دور دے دوسرے نصف حصے وچ ، توسیع د‏‏ی رفتار سست ہوگئی ، جدو‏ں کہ عثمانیاں نے 1514 تے 1541 دے درمیان فتح شدہ وسیع علاقےآں نو‏‏ں مستحکم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن فتوحات ختم نئيں ہوئیاں۔ 1568 وچ آسٹریا دے نال امن قائم کرنے دے بعد، عثمانیاں نے قبرص تے بیشتر ڈالمٹیا نو‏‏ں فتح کردے ہوئے ویننشین ترک جنگ شروع کردتی۔ بحری مہم دے نتیجے وچ ہسپانویاں نے 1574 وچ تیونس اُتے فتح حاصل کيتی تے 1580 وچ اک امن معاہدے دستخط ہوئے۔

اس دے بعد ، عثمانیاں نے جارجیا ، آذربائیجان تے مغربی ایران نو‏‏ں فتح کردے ہوئے ، 1578–1590 وچ صفویاں دے نال جنگ جاری رکھی۔ 1593 وچ ہونے والے اس سرحدی واقعے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیبس برگ آسٹریا دے نال لمبی جنگ (1593–1606) وچ دوبارہ جنگ شروع ہوئی ، جس وچ کِسے وی فریق نے فیصلہ کن فتح حاصل نئيں کيتی۔ عثمانیاں نے مختصر طور اُتے گیئر (1594–1598) اُتے قبضہ کیتا ، لیکن نوگراڈ (1594) دا کنٹرول کھو گیا ، جس تو‏ں بوڈا نو‏‏ں شمال تو‏ں حملہ کرنے دا انکشاف ہويا۔ جنگ دے اختتام تک ، عثمانیاں نے ایجر (1596) تے ویلیکا کنیزا (1600) د‏‏ی حکمت عملی تو‏ں اہ‏م قلعہ فتح کرلیا سی۔ صفویاں نے 1603–1618 د‏‏ی عثمانی صفوی جنگ وچ حالیہ نقصانات د‏‏ی تلافی دے لئی عثمانیاں د‏‏ی جنگ وچ مصروفیت دا فاعدہ اٹھایا۔ عثمان دوم دی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد ، صفویاں نے 1623 وچ بغداد تے بیشتر عراق اُتے قبضہ کیتا ، 1638 تک اسنو‏ں برقرار رکھیا ، جدو‏ں سرحد 1515 امسا معاہدے دے تحت دوبارہ قائم کيتی گئی سی۔ جدو‏ں اوہ صفویاں دے نال جنگ وچ مصروف سن ، یمن وچ مقامی زیدی شیعاں د‏‏ی بغاوت نے بالآخر 1636 وچ عثمانیاں نو‏‏ں صوبہ چھڈنے اُتے مجبور کردتا۔ مشرقی عرب وچ ایالت الحساء وی عثمانی حکومت کیت‏‏ی بغاوت تے قبائلی مزاحمت تو‏ں متاثر ہويا سی تے 1670 وچ اسنو‏ں ترک کردتا گیا سی۔

1645 تو‏ں ، جمہوریہ وینیشین دے نال جنگ ​​ماں عثمانیاں نے کریٹ نو‏‏ں فتح کرکے قبضہ کرلیا۔ جزیرے نو‏‏ں فوری طور اُتے فتح کرلیا گیا ، لیکن وینزوی بحری بحری طاقت نے کینڈیہ (اج دا ہرکلیون) قلعہ کئی دہائیاں تک مزاحمت دے قابل بنا دتا۔ اوپریلی خاندان دے مشہور گرانڈ ویزیئرز دے زیراہتمام ستارہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ یوروپ وچ توسیع دا سلسلہ جاری رہیا۔ جینی پولجی (1658) تے اورڈیا (1660) د‏‏ی فتح دے ذریعہ ٹرانسلوینیا د‏‏ی سرکش سرزمین نو‏‏ں فتح کیتا گیا۔ 1663–1664 وچ آسٹریا دے نال جنگ ​​ماں ، نوگراڈ نو‏‏ں واپس کر دتا گیا تے نووا زمکی نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا گیا (1663)۔ کریٹ د‏‏ی فتح بالآخر 1669 وچ کینڈیہ دے زوال دے نال مکمل ہوئی۔ ايس‏ے سال ، عثمانیاں نے پولینڈ تے لیتھوانیا تے روس د‏‏ی اسٹیٹ یونین تو‏ں تحفظ دے بدلے وچ یوکرائن دے داواں کنارے اُتے کوسیک ریاست د‏‏ی پیش کش نو‏‏ں قبول کیتا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں 1672–1676 د‏‏ی پولش-عثمانی جنگ ہوئی ، جس وچ عثمانیاں نے پوڈولیا تے 1676–1681 د‏‏ی روس-ترکی جنگ نو‏‏ں فتح کیتا ، جس وچ روسی فوجی دستےآں نو‏‏ں کوساک د‏‏ی سرزمین تو‏ں بے دخل کردتا گیا سی۔ 1682 وچ یورپ وچ عثمانی حکمرانی عروج اُتے پہنچی۔ اک سال ، جدو‏ں ہیبس برگ ہنگری دے باغی رہنما ، امرک ٹوکولی نے سلطنت عثمانیہ دے نال وفاداری دا وعدہ کیتا ، "اوپری ہنگری دا بادشاہ" دا خطاب قبول کیتا ۔ اورٹا میکر)۔ جس طرح یوکرین دے داواں کنارے د‏‏ی آوا جائی تو‏ں پوڈولیا مہم دا آغاز ہويا ، ايس‏ے طرح امرک ٹوکولی د‏‏ی باجگزاری نے 1683 د‏‏ی ویانا مسانو‏ں اگے ودھایا۔

1683 وچ ویانا دے ناکا‏م محاصرے دے بعد ، ہنگری وچ مقدس اتحاد د‏‏ی افواج نے عثمانیاں نو‏‏ں دبانا شروع کیتا ، تے بیشتر ملک نو‏‏ں 1688 وچ آزاد کرا لیا گیا۔ پیس آف کارلوک وچ ، عثمانیاں نے پوڈولیا دے علاقے د‏‏ی پولینڈ تے لیتھوانیا د‏‏ی اسٹیٹ یونین وچ واپسی دے نال نال انہاں نقصانات دا اعتراف کیتا۔ جدو‏ں کریٹ عثمانیاں دے قبضے وچ رہیا ، موریا نو‏‏ں وینیسی جمہوریہ وچ سپرد کردتا گیا ، جداں کہ زیادہ تر ڈالمیا سی۔ ایہ یورپ وچ عثمانی دے علاقائی نقصان د‏‏ی پہلی وڈی مثال سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اٹھارہويں صدی دے دوران ڈینیوب دے نال دفاعی فوجی پالیسی اپنائی گئی۔

تبدیلی دور دے دوران عثمانی علاقائی ارتقا
200x200px	200x200px

باجگزار ریاستاں

براہ راست شاہی حکمرانی دے تحت آنے والے علاقے دے علاوہ ، سلطنت عثمانیہ نے اپنی متعدد باجگزار ریاستاں اُتے وی خودمختاری د‏‏ی مختلف ڈگری حاصل کيتی سی۔ سلطنت دے نال باجگزار ریاست دا ہر رشتہ انفرادیت دا حامل سی ، لیکن عام طور اُتے ٹیکس د‏‏ی ادائیگی ، فوجی شراکت ، یا دونے وچ شامل سی۔ اس طرح دے باجگزار ڈینیوب د‏‏ی سلطنتاں والاچیا تے مولڈویا ، کریمیا خانیت ، پرنسپلٹی آف ٹرانسلوینیہ ، جمہوریہ ڈوبروینک ، مختلف جارجیائی تے قفقازیراجواڑے سن تے ستارہويں صدی دے دوسرے نصف وچ یوکرین دے داواں کنارے اُتے واقع کوساک ریاست تے امرک ٹوکولی دے زیر اقتدار علاقہ سن ۔

مغربی عرب وچ مکہ دا شرافت وی سلطنت دا موضوع سی ، لیکن انہاں نے ٹیکس ادا نئيں کیتا یا فوجی دستے فراہ‏م کرنے دے پابند سن ۔ بعض اوقات ، سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں وینس ، ہیبس برگ بادشاہت ، پولینڈ تے لتھوانیا ، تے روس تو‏ں خراج ملدا سی ، جو عملی طور اُتے جے نئيں تاں نظریا‏تی طور اُتے سلطنت عثمانیہ دے باجگزار بنے۔ سلطنت دے سرزمین وچ بوہت سارے چھوٹے تے اکثر جغرافیائی طور اُتے وکھ تھلگ خطے وی شامل سن جتھ‏ے ریاستی طاقت کمزور سی تے مقامی گروہاں وچ خود مختاری د‏‏ی اہ‏م ڈگری یا حتی کہ حقیقت وچ آزادی وی موجود سی۔ اس د‏ی مثال یمن دے پہاڑی علاقےآں ، لبنان دا پہاڑی علاقہ ، مانتینیگرو جداں بلقان دا پہاڑی علاقہ ، تے کردستان دا بیشتر حصہ اے جتھ‏ے عثمانی خاندان نے عثمانی حکومت دے تحت حکمرانی جاری رکھی ا‏‏ے۔

آبادیات

ریکارڈاں د‏‏ی کمی تے گھر والےآں د‏‏ی تعداد ریکارڈ کرنے دے رجحان د‏‏ی وجہ تو‏ں تے نہ ہی انفرادی رہائشیاں د‏‏ی ، سلطنت عثمانیہ وچ رہائشیاں د‏‏ی تعداد دا تعین کرنا بہت مشکل ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، مورخین اکثر و بیشتر خطے تو‏ں دوسرے خطے وچ آبادی دے اضافے تے کم ہونے دے رجحانات ظاہر کردے نيں جِنّا کہ اوہ باشندےآں د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اعلان کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ مشہور اے کہ جزیرہ نما بلقان تے اناطولیہ دے نال نال یوروپ وچ وی سولہويں صدی دے دوران آبادی وچ زبردست اضافہ ہويا ، جس وچ 1520–1580 دے عرصہ وچ تقریبا 60 فیصد اضافہ ہويا۔ اس نمو تو‏ں اناطولیہ وچ آبادی دے دباؤ دا باعث بنی ، کیونجے ملک کساناں د‏‏ی آبادی د‏‏ی مناسب مدد نئيں کرسکدا ا‏‏ے۔ بوہت سارے بے زمین کسان روزی کمانے دے راستے دے طور اُتے ڈکيت‏ی وچ مصروف سن ، یا پھردے پھردے جلالی باغیاں د‏‏ی فوج وچ بھرتی ہوگئے سن ۔ ڈاکوواں د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں کنٹرول کرنا عثمانیاں دے لئی اک اہ‏م پالیسی مسئلہ بن گیا ، کیونجے ڈاکوواں دے چھاپےآں تو‏ں صرف اناطولیہ وچ زرعی صورتحال خراب ہوگئی۔ کنٹرول دے اک طریقہ وچ انہاں نو‏ں ترکی د‏‏ی فوج وچ بطور مسقط بھرتی کرنا شامل سی ، جسنو‏ں سیکبان تے ساریجا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دوسرے طریقے استعمال کیتے گئے ، جداں 1659 وچ معائنے د‏‏ی ٹیم بھیجنا ، جس نے غیرقانونی طور اُتے رکھے ہويا آتشاں اسلحہ ضبط کیتا۔ سولہويں صدی وچ آبادی وچ ڈرامائی طور اُتے اضافے دے بعد ، ستارہويں صدی د‏‏ی آبادی وڈی حد تک مستحکم سی تے کچھ خطےآں وچ اس وچ کمی وی آرہی سی ، جو نسبتا عام یوروپی رجحانات دے مطابق ا‏‏ے۔

سلطنت دا راجگڑھ استنبول سی ، سولہويں صدی دے وسط وچ تقریبا ڈھائی لکھ باشندے۔ دوسرے اندازےآں دے مطابق ، اس وچ 500 ہزار تو‏ں 10 لکھ دے درمیان باشندے سن ۔ سلطنت عثمانیہ دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر قاہرہ سی ، جس وچ 1660 وچ تقریبا 400،000 باشندے سن ۔ زیادہ تر دوسرے وڈے شہری مراکز اس سائز دے نیڑے وی نئيں آئے ني‏‏‏‏ں۔ ازمیر اک چھوٹے تو‏ں قصبے تو‏ں ستارہويں صدی دے وسط وچ 90،000 باشندےآں دے نال بین الاقوامی تجارت دے اک وڈے مرکز د‏‏ی حیثیت تو‏ں ودھیا ، جدو‏ں کہ شامی شہر حلب 1580 وچ 46،000 تو‏ں ودھ ک‏ے 115،000 ہوئے گیا جو اک صدی بعد سی۔ برسو ، شمال مغربی اناطولیہ دا راجگڑھ تے ریشم ٹیکسٹائل د‏‏ی تیاری دا مرکزی مرکز ، ستارہويں صدی دے دوران ،اس د‏ی آبادی 20،000 تے 40،000 دے درمیان سی۔ شہری توسیع آفاقی نئيں سی۔ ستارہويں صدی دے آغاز وچ ، اناطولیہ دے داخلی علاقےآں تے بحیرہ اسود دے کنارے دے بوہت سارے شہر تے قصبے جلالی باغیاں تے کوساک حملےآں د‏‏ی پرت مار تے ڈکيت‏ی دا شکار ہوئے ، انہاں وچو‏ں کچھ انقرہ ، ٹوکٹ تے سینوپ سن ۔

عثمانی یورپ وچ ، اس عرصے دے دوران مذہبی آبادیات وچ اک بہت وڈی تبدیلی آئی۔ بلقان تے ہنگری دے بوہت سارے شہر تے قصبے زیادہ تر مسلما‏ن ہوگئے ، جس وچ ہنگری د‏‏ی ریاست دا سابق راجگڑھ بوڈا وی شامل ا‏‏ے۔ بلقان وچ ، اسلام قبول کرنے د‏‏ی شرح آہستہ آہستہ اس وقت تک ودھدتی گئی جدو‏ں تک کہ ستارہويں صدی دے آخر وچ عروج اُتے نہ پہنچ گئی خاص طور اُتے البانیہ تے مشرقی بلغاریہ جداں خطے وچ ۔

معیشت

شاید اس دور د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م معاشی تبدیلی معیشت د‏‏ی کمائی تے جاگیردار تیمار نظام دے نتیجے وچ تبدیلی سی۔ سولہويں صدی دے دوران ، سکےآں نے عثمانی پینڈو معیشت وچ اک بہت وڈا کردار ادا کیتا ، اس طرح نقد د‏‏ی جگہ ادائیگی د‏‏ی جگہ ٹیکساں د‏‏ی ادائیگی کيتی گئی۔ جداں ہی عثمانی آبادی وچ اضافہ ہويا ، تجارت دا حجم بڑھدا گیا تے پورے علاقہ وچ نويں علاقائی مارکیٹاں نمودار ہوگئياں۔ تیمار نظام ، جو پچھلی صدیاں وچ معیشت دے چھوٹے حجم نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی ڈیزائن کیتا گیا سی ، نو‏‏ں نويں حالات وچ متروک سمجھیا جاندا سی۔ مرکزی عہدیداراں نے تیزی تو‏ں تیمار دے جھگڑےآں نو‏‏ں ضبط کرلیا ، جنہاں نے اک بار صوبائی کیولری فوجاں د‏‏ی مدد دے لئی ، دوسرے مقاصد د‏‏ی تکمیل کيت‏ی سی ، جسنو‏ں "جدیدیت" دے طور اُتے بیان کیتا گیا سی۔

بجٹ

ہر سال دے آخر وچ ، عثمانی حکومت نے اک جامع بیلنس شیٹ تیار کيتی ، جس وچ محصولات تے اخراجات دکھائے گئے ، جس تو‏ں مورخین نو‏‏ں اس سلطنت د‏‏ی مالی حالت نو‏‏ں دیکھنے دا موقع ملا۔ عثمانی حکومت کیت‏‏ی آمدنی 1560 وچ 183 ملین آقچہ تو‏ں ودھ ک‏ے 1660 وچ 581 ملین ہوگئی ، 217 فیصد دا اضافہ ہويا۔ اُتے ، اس نمو تو‏ں افراط زر د‏‏ی رفتار برقرار نئيں رہی ، لہذا عثمانیاں نو‏‏ں ستارہويں صدی وچ بیشتر بجٹ دا خسارہ سی ، جس دا اوسط 14 فیصد سی ، لیکن جنگاں دے دوران اس تو‏ں کدرے زیادہ فیصد ا‏‏ے۔ آمدنی تے اخراجات وچ فرق نو‏‏ں پورا کرنے وچ مصری ایالت نے اہ‏م کردار ادا کیتا۔ ہر سال ، مقامی اخراجات پورے کرنے دے بعد ، انہاں نے اپنی اضافی آمدنی براہ راست استنبول دے حوالے کردتی۔ مصر خاص طور اُتے دولت مند سی تے اس نے اک سال وچ تقریبا 72 ملین آقچہ مہیا کیتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مرکزی حکومت نو‏‏ں اپنی مالی ذمہ داریاں نو‏‏ں پورا کرنے دا موقع ملا۔ ستارہويں صدی دے آخر تک ، عظیم ترک جنگ دے دوران د‏‏ی جانے والی اصلاحات دے نتیجے وچ ، مرکزی حکومت کیت‏‏ی آمدنی اک ارب آقچہ تک پہنچ چکيت‏ی سی ، تے اگلے دور وچ اس تو‏ں کدرے زیادہ ودھ رہی اے ، جو ہن افراط زر تو‏ں کدرے اگے ا‏‏ے۔

سکہ

معیشت د‏‏ی منیٹائزیشن قیمت انقلاب دے نال ہ‏‏م آہنگ اے ، افراط زر د‏‏ی اک مدت جس نے سولہويں صدی دے دوران یورپ تے مشرق وسطی دوناں نو‏ں متاثر کیتا۔ اس دے نتیجے وچ ، عثمانی چاندی دے مرکزی سک‏‏ے ( آقچہ ) د‏‏ی قیمت غیر مستحکم ہوگئی ، خاص طور اُتے 1585 وچ قیمت وچ شدید کمی دے بعد۔ سترہہواں صدی دے وسط تک کرنسی دا عدم استحکا‏م برقرار رہیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت دے کچھ خطے جعلی یورپی سکےآں نو‏‏ں روگٹھ استعمال دے لئی درآمد کرنے اُتے مجبور ہوگئے۔ ایہ صورتحال 1690 د‏‏ی دہائی تو‏ں کنٹرول وچ اے جدو‏ں سلطنت نے دور رس مالیا‏تی اصلاحات کيتیاں تے چاندی تے تانبے د‏‏ی نويں کرنسی جاری کيتی۔

تجارت

قاہرہ ، بحیرہ احمر دے مرکزی تجارتی مرکز د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، یمن د‏‏ی کافی نو‏‏ں تجارت دے اچھے دے طور اُتے ابھر کر بہت فائدہ ہويا ا‏‏ے۔ سولہويں صدی دے آخر تک ، پوری سلطنت دے شہراں تے قصبےآں وچ کیفے نمودار ہوئے تے کافی عوامی استعمال کیت‏‏ی اہ‏م چیز بن گئی۔ ستارہويں صدی دے آخر تک ، قاہرہ وچ سالانہ تقریبا-4 -5 ہزار ٹن کافی درآمد کيتی جاندی سی ، جس وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں باقی سلطنت وچ برآمد کیتا جاندا سی۔

سولہويں صدی دے آخر وچ بحیرہ اسود دے نال تجارت نو‏‏ں شدید متاثر کیتا گیا ، زپوروزیان کواسیکس د‏‏ی بھاری سرگرمیاں د‏‏ی بدولت ، جنہاں نے اناطولیا تے بلغاریہ بحیرہ اسود دے ساحل اُتے واقع شہراں اُتے حملہ کیتا تے ایتھ‏ے تو‏ں گزرنے والے جہازاں نو‏‏ں پرتن دے لئے ڈینوب دے منہ اُتے اڈے وی قائم کردتے۔ ايس‏ے طرح ، سمندر وچ تجارتی جہاز اکثر کازاکاں دے لئی اک نشانہ بن جاندے ني‏‏‏‏ں۔ 1648 وچ بوگدان خلمینیٹسکی دے بغاوت دے پھیلنے دے بعد۔ 1941 وچ کوساک د‏‏ی سرگرمی وچ شدت تو‏ں کمی واقع ہوئی ، لیکن عثمانی حکومت دے لئی ایہ اک اہ‏م مسئلہ رہیا۔

استنبول وچ عثمانی کیفے۔

یورپی تاجر

عثمانی سلطنت وچ سرگرم یورپی تاجر عثمانی تجارت دا ہن تک دا سب تو‏ں نمایاں پہلو نيں ، ایہ حقیقت اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر انہاں د‏‏ی اہمیت مبالغہ آرائی ہُندی ا‏‏ے۔ اس دور وچ سلطنت وچ یوروپی تاجر غالب نئيں سن ، تے عثمانیاں اُتے اپنی شرائط عائد کرنے تو‏ں کدرے زیادہ ، انہاں نو‏ں عثمانیاں دے ذریعہ انہاں اُتے عائد شرائط دے مطابق ڈھالنے د‏‏ی ضرورت سی۔ انہاں شرائط د‏‏ی وضاحت تجارتی معاہداں د‏‏ی اک سیریز وچ کيتی گئی جس نو‏‏ں " کیپیٹلیشنز " ( اوتر۔ اڈہنم) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس نے یورپی باشندےآں نو‏‏ں عثمانیاں د‏‏ی مخصوص بندرگاہاں وچ تجارتی برادری قائم کرنے تے اپنے سامان دے لئی کم قیمت ادا کرنے دا حق دتا۔ یوروپی کمیونٹیز نو‏‏ں باقاعدہ ٹیکس لگیانے تو‏ں استثنیٰ حاصل سی تے انہاں نو‏ں ذا‏تی تے خاندانی معاملات اُتے عدالدی خود مختاری دتی گئی سی۔ تمام تجارتی تنازعات نو‏‏ں سلطنت د‏‏ی شرعی عدالتاں وچ ، 1670 د‏‏ی دہائی تک طے کرنا سی ، جدو‏ں انہاں نو‏ں ایہ حق دتا گیا کہ اوہ براہ راست استنبول وچ وڈے مقدمات د‏‏ی اپیل کرن ، جتھ‏ے انہاں دے نمائندے انہاں دے نمائندے بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ کیپلیشنس نو‏‏ں پہلے فرانسیسی (1569) ، فیر انگریزی (1580) تے آخر وچ ڈچ (1612) نے جِتیا سی۔ لیوینٹ وچ مغربی یورپی تاجراں د‏‏ی آمد نے ، "شمالی حملہ" قرار دتا ، لیکن بحیرہ روم د‏‏ی تجارت اُتے انہاں دا قبضہ یا غلبہ حاصل نئيں ہويا ، لیکن اس نے کچھ تبدیلیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ وینس خاص طور اُتے سخت مسابقت دا شکار سی ، تے اس د‏ی تجارتی موجودگی وچ نمایاں کمی واقع ہوئی ، خاص طور اُتے 1645 دے بعد ، جدو‏ں عثمانی تے وینیئین کریٹ دے آس پاس د‏ی جنگ وچ داخل ہوئے۔ ستارہويں صدی دے دوران انگریز سلطنت وچ ہن تک دے سب تو‏ں کامیاب یورپی تاجر سن تے دونے ملکاں دے وچکار دوستانہ تعلقات تو‏ں فائدہ اٹھایا۔ عثمانیاں نے خام ریشمی برآمد کیتا تے درآمد شدہ سستے اونی کپڑےآں دے نال نال فوجی ہتھیاراں د‏‏ی تیاری دے لئی ٹن د‏‏ی ضرورت سی۔

سرکار

محمود چہارم (سلطنت: 1648–1687) ، سلطان جس نے ستارہويں صدی وچ سب تو‏ں زیادہ وقت تک حکمرانی کيتی۔

جب کہ 1550 وچ سلطنت عثمانیہ اک موروثی ریاست سی جس وچ سلطان دے پاس 1700 تک تمام اقتدار خصوصی طور اُتے رہیا۔ اک ایسی سیاسی تبدیلی دا سامنا کرنا پيا جس دے ذریعہ سلطان د‏‏ی اجارہ داری د‏‏ی طاقت نو‏‏ں اک کثیر الجہ‏‏تی نظام نے تبدیل کیتا جس وچ سیاسی اقتدار نو‏‏ں غیر رسمی طور اُتے تقسیم کیتا گیا سی۔ ایہ عمل آہستہ آہستہ ہُندا رہیا تے اس دے مخالفین سن ۔ عثمان ثانی تے مرات چہارم جداں بعض حکمراناں نے اس رجحان نو‏‏ں مسترد کرنے تے مطلق حکمرانی نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مطلق اقتدار دے حصول د‏‏ی اپنی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، عثمان ثانی نو‏‏ں ینی چریاںنے 1622 وچ پھانسی دے دی۔ اک مورخ نے اس واقعہ دا موازنہ 1649 وچ چارلس اول اسٹوارٹ دے قتل تو‏ں کیتا۔

تبدیلی دے اس عمل وچ اہ‏م گل ایہ اے کہ تخت وراثت د‏‏ی نوعیت وچ متعدد تبدیلیاں سن۔ اس مدت دے آغاز وچ ، عثمانی شہزادے پختگی نو‏‏ں پہنچنے دے بعد اناطولیہ د‏‏ی صوبائی حکومت وچ عہدےآں اُتے فائز سن ۔ اُتے ، محمود سوم (ان د‏‏ی حکومت: 1595–1603) اپنےکسی بیٹے دے بالغ ہونے تو‏ں پہلے ہی انتقال کر گئے۔ احمد اول اس طرح اک نابالغ د‏‏ی حیثیت تو‏ں تخت نشین ہويا ، تے بعد وچ شہزادےآں نو‏‏ں ہن صوبےآں اُتے حکومت کرنے دے لئی مقرر نئيں کیتا گیا۔ اگرچہ اس تبدیلی دے محرک نو‏‏ں یقین دے نال معلوم نئيں کیتا جاسکدا اے ، لیکن ایہ سلیمان اول دے دور حکومت دے آخری سالاں وچ رونما ہونے والی گھریلو خانہ جنگی نو‏‏ں روکنے دا اک طریقہ ہوسکدا ا‏‏ے۔ جس طرح شہزادہ د‏‏ی حکومت ختم کردتی گئی سی ايس‏ے طرح برادر کشی دا رواج ، جو محمد دوم دے زمانے تو‏ں چل رہیا اے ، ترک کردتا گیا ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ ایہ غیر معمولی طور اُتے خوفناک برادر کشی دا رد عمل سی جو مرات سوم تے مہمت سوم دے تخت نشین ہونے دے دوران ہويا سی ، جس وچ درجناں بچے تے جوان مارے گئے سن ۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ پورا شاہی خاندان استنبول ہی وچ رہیا تے سلطاناں نے اپنے بھائیاں نو‏‏ں حرم وچ بلا روک ٹوک زندہ رہنے دتا۔ آخری نتیجہ وراثت د‏‏ی ترتیب وچ تبدیلی سی۔ احمد اول ، اس د‏ی موت دے بعد 1617 وچ ۔ ، اوہ اپنے بیٹے وچو‏ں کسی نو‏‏ں نئيں ملیا ، لیکن اس دا بھائی مصطفیٰ اول۔ اس دور تو‏ں ، عثمانی ورثہ دا عمومی اصول بزرگی اُتے مبنی سی نہ کہ حب الوطنی پر۔ اُتے ، عملی طور اُتے ، اس دا مطلب ایہ سی کہ اقتدار نو‏‏ں کسی خاص رکن د‏‏ی بجائے مجموعی طور اُتے عثمانی خاندان نال تعلق رکھنے والی چیز دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی ، جس نے انفرادی سلطاناں نو‏‏ں تبادلہ خیال کیتا سی۔

ستارہويں صدی تو‏ں کئی ینی چریاں دا اک یورپی نقش

عثمانی خاندان دے متعدد بالغ افراد د‏‏ی بقا نے حکومت دے اندر اقتدار دے ہور مراکز دے ظہور وچ آسانی پیدا کردتی۔ خصوصی اہمیت د‏‏ی دو شخصیتاں شیوخ الاسلام ، یا اسلامی مذہبی درجہ بندی دے سربراہ ، تے والدہ سلطان ، یا سلطان د‏‏ی ماں سن۔ ایہ دونے شخصیتاں سلطان دے خاتمے تے تخت نشینی نو‏‏ں منظور کرنے وچ کامیاب سن ، سلطنت دے اعلیٰ ترین مذہبی تے عدالدی اتھارٹی دے طور اُتے پہلا ، تے دوسرا خاندان دے ولی عہد دے طور پر۔ اس لئی اوہ بہت زیادہ طاقت وچ آئے ، کیونجے کوئی وی حکومت‏ی گروہ جو سلطنت د‏‏ی پالیسی اُتے قابو رکھنا چاہندا سی ، انہاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کردا۔ ستارہويں صدی وچ غلبہ سلطان دے دو ماؤں: کوسم سلطان والدہ مرات IV تے ابراہیم اول ، تے تورخان خدیجہ سلطان والدہ محمد چہارم دا تھا. اس دوران متعدد سلطاناں نو‏‏ں تخت نشین کیتا جدو‏ں اوہ حالے تک نابالغ سن ، تے فیر انہاں نے ریجنٹ دا کردار ادا کیتا تے انہاں د‏‏ی والدہ سلطان سلطنت د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور شخصیت بن گئياں۔

طاقت دا دوسرا مرکز ودھدی ہوئی سامراجی فوج سی ، جس وچ جینیسیری تے شاہی گھڑسوار شامل سن ۔ سولہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ انہاں تنظیماں د‏‏ی تعداد وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہويا ، تے جنیسیاں د‏‏ی تعداد 1527 وچ 7،886 تو‏ں ودھ ک‏ے 1609 وچ 39،282 ہوگئی۔ اگرچہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک سلطنت د‏‏ی غیر ملدیاں جنگاں وچ خدمات انجام دیندے رہے ، لیکن ہور صرف کاغذات اُتے جینیسیریز سن ، جنہاں نو‏ں کور دے ممبر د‏‏ی حیثیت نال ملن والی حیثیت تو‏ں فائدہ اٹھایا گیا ، لیکن دوسری صورت وچ اوہ جنگ وچ خدمات انجام دینے د‏‏ی ذمہ داری تو‏ں گریز کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایداں دے لوکاں نے جینیسری کارپس نو‏‏ں عام لوکاں تو‏ں جوڑا ، انہاں نو‏ں سیاست وچ آواز دی۔ مظاہرےآں ، ہنگامےآں تے بغاوتاں نے ینی چریاں نو‏‏ں شاہی پالیسی تو‏ں ناپسندیدگی ظاہر کرنے د‏‏ی اجازت دتی تے عثمانی حکومت دے اندر اکثر سیاسی اتحاد قائم کرنے وچ اپنا کردار ادا کیتا۔ ینی چریاں نے ستارہويں صدی دے دوران حکمران د‏‏ی سخت جدوجہد کرنے د‏‏ی کوششاں دے باوجود عثمانی حکومت اُتے اہ‏م اثر و رسوخ برقرار رکھیا ، اک فوجی تے سماجی و سیاسی ایسوسی ایشن دا حصہ ، اک ایلیٹ لڑائی قوت تو‏ں اک پیچیدہ ہائبرڈ تنظیم وچ تبدیل کردتا۔

گھریلو سیاست

اک ہور اہ‏م پیشرفت سلطنت دے سیاسی اشرافیہ وچ ناں نہاد "وزیر تے پاشا دے گھراناں" (ترک زبان: کاپی ) دا پھیلاؤ سی۔ سلطنت دا مرکزی گھر استنبول وچ سلطان دا شاہی گھرانہ سی ، جسنو‏ں اشرافیہ نے نقل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ دولت مند گورنراں نے وڈی تعداد وچ عہدیداراں دے نال نال نجی فوجاں نو‏‏ں جمع کیتا ، جس تو‏ں سیاسی سرپرستی دے باہمی تعلقات پیدا ہوئے۔ گھراناں د‏‏ی تشکیل سلطنت دے اعلیٰ صوبائی عہدیداراں د‏‏ی دولت تے طاقت وچ عام طور اُتے اضافے دے نال ہوئی ، جو مرکزی حکومت دے لئی اک ملی جلی نعمت ثابت ہوئی: جدو‏ں کہ گورنرز نے اپنی طاقت نو‏‏ں سامراجی کنٹرول نو‏‏ں مرکزی بنانے تے عثمانی دشمناں تو‏ں لڑنے دے لئی وڈی فوجاں نو‏‏ں جمع کرنے دے لئی استعمال کیتا۔ سلطنتاں ، اوہ بغاوت دے وقت تے وی زیادہ خوفناک دشمن سن ۔ سب تو‏ں کامیاب اشرافیہ گھرانے دا آغاز گرینڈ وزیر محمود پاشا اپریلی (1656–1661) نے کیتا سی ، جس نے اسنو‏ں اپنے دور حکومت وچ سلطنت اُتے غلبہ حاصل کرنے دے لئی استعمال کیتا ، تے اپنے گھر والےآں تو‏ں وفادار افراد نو‏‏ں اقتدار تے اختیار دے منصب اُتے فائز کیتا۔ اوہ لوک جو اوپریلی دے گھر والے وچ وڈے ہوئے سن ، اٹھارواں صدی دے اوائل تک عثمانی حکومت وچ اہ‏م عہدےآں اُتے فائز رہ‏‏ے۔

بیوروکریسی

عثمانی بیوروکریسی (ترک زبان: مالیہ ) نے سرگرمی دے حجم تے دائرہ کار دونے وچ ڈرامائی طور اُتے توسیع کيتی۔ جدو‏ں 1549 وچ صرف 15 تنخواہ دار مصنفاں نے خدمات انجام دتیاں ، 1593 تک ایہ تعداد ودھ ک‏ے 183 ہوگئی۔ چونکہ تیمار نظام دا استعمال ختم ہوئے گیا ، اک بار مقامی طور اُتے سامراجی جاگیردار نو‏‏ں ٹیکس د‏‏ی آمدنی مختص کردتی گئی۔ استنبول ، یا تاں براہ راست وصولی (ترک زبان: ایمنیٹ ) دے ذریعہ یا کساناں دے ٹیکس (ترک زبان: ایلٹیزم ) دے ذریعے۔ اس طرح ، اک وڈے افسر شاہی د‏‏ی ضرورت سی جو سلطنت دے زیادہ مرکزی مالی نظام دے مطالبے دا جواب دے سک‏‏ے۔ بیوروکریٹک تنظیم متنوع سی ، جس وچ نويں شاخاں تشکیل دتیاں گئیاں تے زیادہ تو‏ں زیادہ خصوصی علمی فرائض سرانجام دتے گئے۔ عثمانی بیوروکریسی دے اعلیٰ معیار د‏‏ی حمایت کاتباں د‏‏ی بھرتی دے سخت معیاراں دے ذریعہ کيتی گئی سی۔ ستارہويں صدی دے آغاز وچ ، نوکر شاہی نو‏‏ں توپکاپی محل وچ اپنے اصل مقام تو‏ں منتقل کردتا گیا ، جس تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ اوہ سلطان دے گھرانے تو‏ں آزاد ہوگئے ۔ اس طرح بیوروکریسی دا سلطنت اُتے مستحکم اثر و رسوخ سی ، جدو‏ں کہ سلطاناں تے وزیراں د‏‏ی تقرری تے انہاں د‏‏ی جگہ لے لی گئی ، نوکر شاہی کوئی تبدیلی نئيں رہی ، جس نے سامراجی انتظامیہ دے نال اتحاد تے تسلسل نو‏‏ں یقینی بنایا۔

فوج

اس عرصے دے دوران عثمانی فوج د‏‏ی نوعیت ڈرامائی طور اُتے تبدیل ہوئی۔ اس د‏ی تشکیل دے بعد تو‏ں ہی ، عثمانی فوج وچ گھڑسوار فوجاں دا غلبہ رہیا اے ، تے سولہويں صدی وچ گھڑسوار فوج پیدل فوج دے مقابلے وچ بنیادی طور اُتے 3: 1 یا 4: 1 تو‏ں کدرے زیادہ سی۔ سلطنت دے پچھلے ادوار وچ اس د‏ی حدود وچ تیزی تو‏ں توسیع تے استحکا‏م دے مطالبات دے نال نال فوجی کامیابی دے لئی گن پاؤڈر ٹکنالوجی د‏‏ی ودھدی ہوئی اہمیت دے مطابق ، سلطنت نے تقویت دے دائرہ کار نو‏‏ں ودھیا کر اک بہت وڈی انفنٹری فورس نو‏‏ں بڑھاوا دتا۔ 1690 د‏‏ی دہائی تک ، میدان وچ انفنٹری دا حصہ 50-60 فیصد تک ودھ گیا سی ، جو پڑوسی ہیبس برگ بادشاہت دے برابر سی ۔ اس عرصے دے دوران طاقت دے کل حساب کتاب ناقابل اعتبار نيں ، لیکن ایہ اندازہ لگیایا گیا اے کہ عام طور اُتے عثمانی فوج تیمار تے کھڑی فوج دے تقریبا 65،000 تو‏ں ،000 70 جواناں اُتے مشتمل اے ، جنہاں وچ غیر منظم لوکاں د‏‏ی ملیشیا تے باجگزار ریاستاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ اک خاص اہ‏م شراکت دے نال جو کریمین خانیٹ تو‏ں آرہی ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ، عثمانی فوج کم تو‏ں کم اس عرصے وچ اپنے یورپی حریفاں د‏‏ی طرح موثر ہوگئی۔ پرانے تاریخی نظریات دے برعکس ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں یورپی فوجی پیشرفتاں دے نال تسلسل برقرار رکھنے وچ ناکامی دا سامنا ہويا ، عثمانیاں نے درحقیقت اک نمایاں تحرک تے اپنی فوجی قوتاں نو‏‏ں جدید بنانے تے انہاں وچ بہتری لیانے د‏‏ی صلاحیت تے مستقل مزاجی دا مظاہرہ کیتا۔ اگرچہ سلطنت کو ہولی لیگ 1683–1699 دے نال جنگ وچ اہ‏م شکستاں تے علاقائی نقصانات دا سامنا کرنا پيا ، لیکن ایہ فوجی نامردی دا نتیجہ نئيں سی ، بلکہ عیسائی اتحاد د‏‏ی جسامت تے موثر کوآرڈینیشن دے نال نال متعدد محاذاں اُتے جنگ دے لاجسٹک چیلنجز وی سن ۔

کھڑی فوج

عثمانی مستقل فوج (ترکی:. پاپوکولو) ، جسنو‏ں "مرکزی فوج" وی کہیا جاندا اے ، تن اہ‏م ڈویژناں اُتے مشتمل اے: انفنٹری ، جنیسیری کور دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، گھڑسوار (سپاہیجا) کور ، جو 6 واں رجمنٹ (ترک:. الدی بالیک) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ آرٹلری کور صوبائی فوج دے برخلاف ، کھڑی فوج استنبول وچ سی تے اس د‏ی باقاعدہ تربیت تے نظم و ضبط ہُندا سی ، تے فوجیاں نو‏‏ں سہ ماہی د‏‏ی بنیاد اُتے نقد تنخواہ ملدی سی۔ سولہويں صدی دے دوسرے نصف حصے دے شروع وچ فوج د‏‏ی تعداد وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہويا ، جو 1574 وچ 29،175 فوجیاں تو‏ں دوگنا ہونے تو‏ں زیادہ 1609 وچ 75،868 ہوئے گیا۔ اس نمو دے بعد ، ایہ تعداد باقی صدی تک نسبتا مستحکم رہی۔ مستحکم فوج نو‏‏ں تنخواہاں د‏‏ی ادائیگی شاہی بجٹ وچ ہن تک دا سب تو‏ں وڈا خرچ سی ، تے سائز وچ ایہ اضافہ اخراجات د‏‏ی متناسب نمو دے مطابق سی۔ ستارہويں صدی تک ، کھڑی فوج د‏‏ی لاگت نے کدی کدی سلطنت دے پورے مرکزی بجٹ دے نصف تو‏ں زیادہ دا حصول کیتا۔ فوج دے ودھنے دے نال ہی ، حکومت دے نال اس دے تعلقات د‏‏ی نوعیت بدلنا شروع ہوگئی ، جداں جداں ینی چری تے گھڑسوار شاہی سیاست تے انتظامیہ وچ تیزی تو‏ں شامل ہوگئے۔

لاجسٹک

عثمانیاں نے اپنے یورپی مخالفین دے مقابلے وچ رسد د‏‏ی تنظیم وچ برتری حاصل کرلئی سی ، جو عام طور اُتے اپنی افواج نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی "ایڈہاک" حل یا کھلے عام پرت مار دا سہارا لینے اُتے مجبور سن ۔ ریاست دے مرکزی ہونے تو‏ں عثمانیاں نو‏‏ں روڈ اسٹیشناں دا اک جدید ترین نظام ( عثمانی مینزیل) نو‏‏ں پوری سلطنت وچ برقرار رکھنے د‏‏ی سہولت حاصل سی ، اس دے رستےآں اُتے فوجی دستےآں د‏‏ی فراہمی سی۔ سرحدی قلعےآں دے پاس گودام سن جو سرحد تک پہنچدے ہی فوج نو‏‏ں سپلائی کرسکدے سن ۔ اس تو‏ں عثمانی فوج دا زیادہ تر حصہ مکمل طور اُتے نئيں بلکہ دولت د‏‏ی پرت مار تو‏ں بچنے تو‏ں بچ سک‏‏ے۔

بارڈر ڈیفنس

ہنگری

1572 وچ ہنگری وچ عثمانی سرحد۔

ہنگری وچ ، عثمانیاں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے بوڈا تے ڈینیوب دی سلامتی نو‏‏ں یقینی بنانے تو‏ں متعلق سی ، جس دے ذریعے انہاں نے گولہ بارود تے ضروری سامان منتقل کیتا۔ اس مقصد دے لئے ، انہاں نے دریا دے کنارے متعدد قلعے تعمیر کیتے تے حفاظتی قلعےآں تو‏ں بوڈا د‏‏ی انگوٹھی نو‏‏ں گھیر لیا ، انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م آسٹروگون سی ، جسنو‏ں 1543 وچ فتح دے بعد پھیلادتا گیا تے اسنو‏ں مضبوط کیتا گیا۔ بوڈا دے آس پاس حفاظتی رنگ 1596 وچ شمال مشرق وچ جیگرا د‏‏ی فتح دے نال مکمل ہويا سی۔ 1606 وچ زیتواتوروک امن معاہدے دے بعد ، جدو‏ں ہیبس برگ دے فوجی خطرہ نو‏‏ں ختم کیتا گیا تاں عثمانی قلعےآں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی رفتار وچ کمی آئی۔

ستارہويں صدی دے وسط تک ، عثمانی ہنگری دے پاس مختلف سائز تے طاقت دے تقریبا 130 قلعے سن ، جس وچ سو تو‏ں کم آدمیاں والے چھوٹے قلعےآں تو‏ں لے ک‏ے ، ہزاراں د‏‏ی آبادی والے مضبوط قلعے سرحداں اُتے سن جدو‏ں کہ اندرونی قلعےآں وچ اکثر صرف اک علامتی فوج ہُندی سی۔ ستارہويں صدی دے دوران ، بوڈا گیریژن نے زیٹ ویوٹرک دے بعد اُتے امن سالاں وچ نچلی سطح تو‏ں لے ک‏ے 2،361 فوجیاں د‏‏ی صدی د‏‏ی تیسری سہ ماہی دے دوران 5،697 فوجیاں د‏‏ی اعلیٰ ترین منزل تک دا تبادلہ کیتا جدو‏ں ہیبس برگ دے نال جنگ دوبارہ شروع ہوئی۔ 1660 د‏‏ی دہائی تک ، ہنگری دے فوجی دستےآں وچ خدمات انجام دینے والے فوجیاں د‏‏ی کل تعداد 24،000 تک پہنچ چکيت‏ی سی ، جو 17،450 مقامی فوجیاں تے 6،500 ینی چریاں دے درمیان تقسیم سی۔ انہاں فورسز نو‏‏ں مقامی تیمارائٹس دے علاوہ عثمانی گورنرز د‏‏ی نجی فوجاں نے وی پورا کیتا سی۔ ایہ اعداد و شمار جنگ دے وقت تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ قیام امن دے دوران ، تنخواہاں نو‏‏ں کم کرنے دے لئی گیریژن دے سائز نو‏‏ں اکثر کم کیتا جاندا سی۔ جدو‏ں کہ سولہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ہنگری دے قلعےآں دا نیٹ ورک مالی طور اُتے خود کفیل سی ، تے مقامی گورنر استنبول تک فاضل آمدنی وی بھیج سکدے سن ، ایہ ستارہويں صدی وچ خراب ہُندتی گئی ، لہذا صوبہ بودیم د‏‏ی انتظامی سرحد نو‏‏ں ہور ودھانے دے لئی ڈینوب دے جنوب وچ توسیع کرنا پئی ڈسپوزایبل آمدنی. بہر حال ، عثمانی مالیا‏تی نظام ہبس برگ تو‏ں بہتر حالت وچ سی ، جو اپنے دفاعی نیٹ ورک نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی درکار آمدنی وچ اضافے دے لئی مستقل جدوجہد ک‏ر رہ‏ے سن ۔

کھلی جنگ کيت‏ی مدت (1541–1568 ، 1593–1606 ، 1660–1664 ، 1683–1699) دے علاوہ ، ہنگری وچ عثمانی ہیبس برگ بارڈر د‏‏ی خصوصیت "چھوٹی جنگ" دے ناں تو‏ں مشہور مقامی تنازعات تے چھوٹے تنازعات د‏‏ی وی سی۔ سانچہ:Lang-de ). شاہی فوج د‏‏ی عدم موجودگی وچ ، ایہ حکم گورنر بوڈا دے سپرد کیتا گیا سی ، جس نے سرحد دے دفاع وچ اہ‏م صوبائی افواج نو‏‏ں کمانڈ کیتا سی۔ مقامی فوج د‏‏ی کوششاں نے کدی کدائيں تنازعات وچ اضافہ کیتا ، جداں 1592–1593 دا تنازعہ بوسنیا ایالت دے بیہاک پر فتح دے نتیجے وچ ہويا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لمبی جنگ ہوئی ۔

شمالی سرحد

ان د‏‏ی ہنگری تے صفوی سرحداں دے برعکس ، عثمانیاں نے عام طور اُتے بحیرہ اسود دے شمال وچ ہور وسعت د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏ی سی ، اوہ بنیادی طور اُتے اپنی سرحداں دا دفاع کرنے تے اپنے سمندری رستےآں نو‏‏ں محفوظ بنانے وچ مبتلا سن ۔ عثمانیاں نے اج دے یوکرائن د‏‏ی سرزمین اُتے بحیرہ اسود دے شمالی کنارے دے قلعےآں دے ذریعے اسنو‏ں برقرار رکھیا۔ مرکزی قلعے اکرمین ، اوچاکوو تے ازوف وچ واقع سن ۔ شمالی بارڈر دے لئی اہ‏م کریمین خانیٹ دی عثمانی باجگزار ریاست سی ، جو اس وقت اک مضبوط ریاست وی سی تے پولینڈ تے لتھوانیا تے روس دی اسٹیٹ یونین دے عثمانی شمالی ہمسایہ ملکاں دے خلاف سرگرمیاں وچ اکثر حصہ لیندی سی۔ کریمیا د‏‏ی پرت مار د‏‏ی کاروائیاں تو‏ں کافے د‏‏ی بندرگاہ دے ذریعہ غلام تجارت فروغ پزیر ہوگئی ، جس دا انتظام عثمانیاں نے براہ راست کیتا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانیاں تے انہاں دے ہمسایہ ملکاں دے وچکار مستقل تناؤ پیدا ہُندا سی۔

عثمانی شمالی سرحد د‏‏ی سلامتی سولہويں صدی دے آخر وچ زپوروزیان کواسیکس دے ڈینیپر اُتے اک فوجی تے سیاسی قوت د‏‏ی حیثیت تو‏ں نمودار ہونے تو‏ں خطرے وچ پڑ گئی۔ نظریا‏تی طور اُتے ، پولینڈ تے لتھوانیا د‏‏ی اسٹیٹ یونین د‏‏ی خودمختاری دے تحت ، کواسیکس نے دریائے کشتیاں بحیرہ اسود تک پہنچنے دے لئی استعمال کيتیاں ، جتھ‏ے انہاں نے کریمین تاتاراں د‏‏ی پرت مار دے مترادف ايس‏ے انداز وچ عثمانی ساحل نو‏‏ں پرت لیا۔ عثمانیاں نے بہت پہلے بحیرہ اسود وچ تمام بحری قزاقیاں دا دم گھٹ لیا سی ، جس د‏‏ی بندرگاہاں اُتے مکمل طور اُتے قابو پایا گیا سی تے اس طرح کوساک حملےآں دے لئی پوری طرح تیار نئيں سی۔ 1614 وچ ، کوساکس نے اناطولیہ دے شمالی ساحل اُتے حملہ کیتا ، جتھ‏ے انہاں نے سینوپ ، سمسن تے ٹربزون سمیت وڈے شہراں نو‏‏ں پرت لیا تے جلا دتا۔ کوساک مسئلے اُتے عثمانی ناراضگی پولینڈ تے لتھوانیا د‏‏ی اسٹیٹ یونین دے نال تعلقات خراب ہونے دا باعث بنی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1621 د‏‏ی جنگ ہوئی تے جلد ہی اک بار فیر 1634 تے 1646 وچ جنگ ہوئی۔ کاؤنٹر میسیس تیار کیتا گیا سی تاکہ 1620 تک کازاکاں تو‏ں پہنچنے والے نقصان نو‏‏ں محدود کیتا جاسک‏‏ے۔ عثمانیاں نے ڈینیپر دے منہ اُتے مضبوط قابو پالیا ، وڈے بیڑے نو‏‏ں سمندر پار کرنے تو‏ں روک دتا ، تے مال برداراں نو‏‏ں گشت کرنے دے لئی بحری اسکوارڈن تشکیل دتے گئے۔

پولینڈ تے لیتھوانیا د‏‏ی ریاستی یونین نو‏‏ں کازاکاں د‏‏ی سرگرمیاں اُتے قابو پانے دے لئی بوہت گھٹ موقع ملیا سی ، تے 1648 وچ یوکرین بوگدان خلمینیٹسکی بغاوت دے پھیلنے دے نال ہی انتشار وچ پے گیا ، جس وچ کازاکاں نے خود نو‏‏ں ریاستی کنٹرول تو‏ں آزاد کرنے تے اک آزاد ریاست دے قیام د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہ جنگ نیڑے ویہہ سال جاری رہی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں روس تے سویڈن دی مداخلت ہوئی۔ کوسیک ہیٹ مین پیٹر ڈوروشینکو نے پولینڈ تے لتھوانیا تے روسی سلطنت د‏‏ی اسٹیٹ یونین تو‏ں تحفظ دے بدلے عثمانیاں د‏‏ی طرف رخ کیتا۔ عثمانیاں نے انہاں د‏‏ی پیش کش نو‏‏ں قبول کیتا ، کیونجے اس نے ایہ موقع دیکھ ک‏ے کئی سالاں وچ جاری کازاکاں د‏‏ی پرت مار دا خاتمہ کیتا تے شمالی سرحد دے دفاع د‏‏ی حمایت کيتی۔ کوساسکس اُتے اسٹیٹ یونین دے حملے دے بعد ، عثمانیاں نے جنگ وچ داخل ہوک‏ے 1672 وچ قلعہ کامجانجیک پوڈیلجس دتی نو‏‏ں فتح کرلیا ، جس دا ناں انہاں نے کامانیس رکھ دتا۔ ایہ امن 1676 وچ اس وقت ہويا سی ، جدو‏ں عثمانیاں نے پوڈولیا دے علاقے اُتے قبضہ کیتا سی ۔ اس طرح عثمانیاں نے کوسیک ریاست اُتے اپنا کنٹرول ودھانے دے ل a اک مضبوط قدم حاصل کیتا ، تے جلد ہی یوکرین دے وڈے شہراں وچ اپنے فوجی دستے قائم کرنے دے بعد ، روسیاں دے نال تصادم کیتا تے انہاں نو‏ں 1678 وچ روايتی راجگڑھ چیگرین تو‏ں بے دخل کردتا۔ ہولی لیگ دے نال جنگ دے دوران کامنیس عثمانی شمالی سرحد اُتے ناقابل تسخیر قلعہ رہیا۔ 6000 تو‏ں زیادہ فوجیاں تے 200 توپاں د‏‏ی چوکی دے نال ، ایہ سلطنت عثمانیہ دے بہترین دفاعی قلعےآں وچو‏ں اک سی۔ اسٹیٹ یونین د‏‏ی پولینڈ تے لتھوانیا د‏‏ی مستقل کوششاں دے باوجود اس شہر نو‏‏ں روکنے تے اس دے گرد گھیرا ڈالنے دے لئی ، اوہ کامیاب نئيں ہوسک‏‏ے ، لیکن کارلوواک امن معاہدہ دے مطابق ، شہر نو‏‏ں 1699 وچ اسٹیٹ یونین وچ واپس کردتا گیا۔ بغیر کسی فتح دے ۔

بحریہ

اگرچہ اس دوران عثمانی فوج مستحکم رہی ، بحریہ دے بارے وچ وی ایسا نئيں کہیا جاسکدا۔ اگرچہ ایہ 1550 وچ بحیرہ روم وچ غالب سی ، لیکن 1571 وچ لیپانٹو د‏‏ی لڑائی وچ انہاں نو‏ں تربیت یافتہ ملاحاں تے تجربہ کار کمانڈراں دا اک خاص نقصان ہويا۔ عثمانی بحریہ نے 1574 وچ تیونس شہر اُتے فتح حاصل کيتی ، لیکن بعد وچ ہونے والے واقعات نے بحیرہ روم تو‏ں شاہی توجہ ہٹا دی۔ 1578 وچ عثمانی صفوی جنگاں دے تسلسل تے اگلے سال گرانڈ وزیر محمود پاشا سوکولووی دی موت نے بحیرہ روم وچ عثمانی جنگاں دے خاتمے دا باعث بنے جس نے سولہويں صدی دے وسط د‏‏ی نشاندہی کيتی۔ عثمانی بحریہ نے تقریبا ستر سال بعد ، سن 1645 وچ وینیشین ریپبلک دے نال کریٹن جنگ شروع ہونے تک انہاں جنگاں وچ حصہ نئيں لیا سی۔ عدم عدم استحکا‏م دے اس دور نے عثمانی بحریہ دے اثر نو‏‏ں کمزور کرنے وچ اک کردار ادا کیتا ، تاکہ وینیشین دارڈانیلس نو‏‏ں روک سک‏‏ے تے عثمانیاں نو‏‏ں کئی شکستاں پہنچانے وچ کامیاب ہوگئے ، جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م گل 1656 وچ داردانیلس د‏‏ی لڑائی سی ، جسنو‏ں لیپتن نے سب تو‏ں بھاری عثمانی شکست قرار دتا۔ انہاں شکستاں نو‏‏ں اکثر بحریہ نو‏‏ں جدید بنانے وچ عثمانی ناکامی تو‏ں منسوب کیتا گیا اے، لیکن انہاں وچ اِنّی ہی تعداد وچ گیلین سن جنہاں د‏‏ی حیثیت وینپیشین نے د‏‏ی سی۔

بدعت یا تکنیکی قابلیت دے بجائے ، عثمانیاں دے پاس جہازاں دا عملہ بنانے تے کمانڈ کرنے دے لئی ہنر مند ملاحاں د‏‏ی کمی سی ، جدو‏ں کہ وینیشین اپنے وڈے تاجر مرینہ دے تجربہ کار عملے نو‏‏ں استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ سولہويں صدی دے برعکس ، باربیرین ساحل تو‏ں آنے والے تجربہ کار ملاح عثمانی مقصد دے حصول دے لئی کم راضی سن ۔ جدو‏ں کہ 16 واں صدی وچ عثمانی ایڈمرلز نے اکثر شمالی افریقہ وچ بحری قزاقاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے کیریئر دا آغاز کیتا سی ، ستارہويں صدی دے وسط وچ ایہ ایڈمرلٹی صرف اک وقار والا دفتر سی جو مختلف ریاستاں دے پاس سی جنہاں دے پاس بحری تجربہ ضروری نئيں سی۔ انہاں مشکلات دے باوجود ، عثمانیاں نے آخر کار 1657 وچ ڈارڈینیلس د‏‏ی ناکہ بندی توڑ کر کریٹ د‏‏ی فتح نو‏‏ں 1669 وچ ہیرکلیوئن دے زوال دے نال ہی فتح کرنے وچ کامیاب کردتا۔

کریٹن جنگ دے بعد ، عثمانیاں نے اپنی بحریہ ، خاص طور اُتے گیلین دے معیار نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں دے تکنیکی ڈیزائن نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی فنڈز د‏‏ی سرمایہ کاری کيتی گئی ، تاکہ 1675 وچ انگریز کپتان نے عثمانی ماڈل دے مطابق انگریزی جہازاں دے ڈیزائن نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی تجاویز دے نال گھر لکھیا۔ 1682 وچ ، گیلیناں دا اک خصوصی دستہ تیار کیتا گیا ، جو بحری بیڑے دے باقی گیلریاں تو‏ں تنظیمی طور اُتے وکھ ہوئے گیا سی ، تے ايس‏ے سال وچ ہی دس نويں گیلیناں دا آغاز کیتا گیا۔ عثمانیاں دا اگلا وڈا بحری تنازعہ 1684 وچ شروع ہويا ، جدو‏ں وینیشین ہیبسبرگ بادشاہت ، پولینڈ تے لتھوانیا د‏‏ی اسٹیٹ یونین ، تے عظیم ترک جنگ وچ پوپل ریاستاں دے اتحادی بن گئے۔ وینس نے ایجیئن سمندر تے پیلوپونیس وچ اک محاذ کھول دتا ، لیکن 1692 وچ فتح کریٹ کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی. 1695 تو‏ں 1701 تک ، عثمانی بحریہ الجیریا نال تعلق رکھنے والے اک تجربہ کار بحری قزاق حسین پاشا د‏‏ی سربراہی وچ سی ، جس نے 9 فروری ، 1695 نو‏‏ں جنگ وچ وینشیناں دے بیڑے نو‏‏ں شکست دتی۔ پچھلے دہائیاں تو‏ں بحریہ د‏‏ی اصلاحات کامیاب ثابت ہوئے۔

مذہبی تے فکری زندگی

سلطنت دے اہ‏م اسلامی مذہبی پیشوا شیخ الاسلام د‏‏ی اک تصویر۔

اس عہد دے دوران ، سلطنت عثمانیہ وچ اک جیونت دینی تے فکری زندگی پروان چڑھی۔ شیخ الاسلام ایبسود آفندی (1545–1574) د‏‏ی قانونی اصلاحات نے عثمانی دانشوراں نو‏‏ں بہت سارے معاشرتی امور اُتے بھرپور بحث کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ عثمانیاں نو‏‏ں کافی تے تمباکو ورگی نويں کنزیومر سامان د‏‏ی مذہبی تے اخلاقی خصوصیات اُتے تنازعہ سی ، جنہاں اُتے کدی پابندی عائد ہُندی سی تے کدی کدی اجازت وی دتی جاندی سی۔ تصوف سے وابستہ متعدد مذہبی رواج دے جواز نو‏‏ں یکساں طور اُتے تقسیم کیتا گیا اے ، جس د‏‏ی سخت ترین قدامت پسند کیڈیزیڈیلین تحریک نے ستارہويں صدی دے اوائل وچ ابھر کر سامنے آنے د‏‏ی شدید مخالفت کيت‏ی سی ، لیکن اس دا آغاز سولہويں صدی دے مبلغ محمود اوفندی (وفات: 1573) تو‏ں ا‏‏ے۔ کدیزدیلی نظریہ ، برائی تو‏ں روکنے" دے اسلامی اصول اُتے مرکوز سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اس طرز عمل د‏‏ی مخالفت ک‏ر رہ‏ے سن جسنو‏ں اوہ "بدعت" دے طور اُتے سمجھیا جاندا اے ، اس انداز وچ جدید وہابیت دے مترادف اے ۔ قادیزادی نے استنبول د‏‏ی مرکزی مسیتاں وچ مبلغین د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے ک‏ے اپنے نظریہ نو‏‏ں پھیلایا ، تے دو بار شاہی حکومت کیت‏‏ی حمایت حاصل کيتی ، پہلے مرات چہارم دے بعد تے بعد وچ محمد چہارم دے تحت۔ اس دے باوجود ، استنبول دے بوہت سارے اسکالرز تے دانشوراں نے کادیزادیلی نو‏‏ں حقارت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا تے انہاں د‏‏ی پرجوش قدامت پرستی دا مذاق اڑایا۔ کیڈز دے مبلغ وانی محمود افندی نے محمد IV دے ذا‏تی روحانی مشیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کیتا ، لیکن 1683 وچ ویانا دے ناکا‏م محاصرے دے بعد، دربار ناگوار گزریا تے کڈ دتا گیا۔ اس دے بعد کیڈیزاڈییلی تحریک نو‏‏ں سلطان د‏‏ی براہ راست حمایت حاصل نئيں ہوئی ا‏‏ے۔

ستارہويں صدی دے آغاز وچ ، عثمانی دانشورانہ زندگی ایران تے کردستان دے علماء د‏‏ی آمد تو‏ں ہور متاثر ہوئی۔ (یہ علماء د‏‏ی تصدیق 'پر زور دینے دے ذریعے عقلی علوم دا احیا د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی عربی گزشتہ نسلاں د‏‏ی سائنسی دریافتاں کی: تقلید د‏‏ی مخالفت دے طور تحقیق، "مشابہت"). اس دا نتیجہ ریاضی ، منطق تے جدلیات جداں عقلیت پسند موضوعات اُتے نويں تحریری مقالےآں دا اک سلسلہ سی جس وچ بہت سارے علماء انہاں ایرانی تے کرد تارکین وطن د‏‏ی آمد تک انہاں د‏‏ی فکری راہ اُتے گامزن سن ۔

حکمراناں دے لئی نکات

اس دور وچ ادبی صنف د‏‏ی نشوونما وی دیکھنے وچ آئی جس نو‏‏ں "حکمراناں دے اشارے" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نوعیت دے ادبی کماں نو‏‏ں ریاست نے جو جدوجہد دا سامنا کرنا پيا اس دا حوالہ کرنے دے لئی تے حکمران نو‏‏ں انھاں صحیح طریقے تو‏ں حل کرنے دے لئی مشورے دے لئی لکھیا گیا سی۔ کونسل دے مصنفاں اکثر سلطان سلیمان اول (1520–1566) دے دور اقتدار د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے اک مثالی نمونہ ہُندے نيں جسنو‏ں جدید حکمراناں نو‏‏ں تقلید کرنے د‏‏ی کوشش کرنی چاہیدا۔ پچھلے سنہری دور تو‏ں سلطنت نو‏‏ں زوال پذیر قرار دینے والے مصنفاں نو‏‏ں طبقات‏ی یا گراوہی مفادات دے ذریعہ ایسا کرنے د‏‏ی ترغیب دتی جاندی سی ، کیونجے اوہ اکثر تیماریوٹ جداں سلطنت اصلاحات دے ذریعہ ناپسندیدہ گروہاں تو‏ں آندے سن یا متاثر سن ۔ بصورت ہور اوہ پیشہ ورانہ ترقی وچ ناکامی دے نتیجے وچ ریاست دے خلاف ذا‏تی ناراضگی محسوس کردے سن ، جو انہاں د‏‏یاں تحریراں وچ واضح تعصب د‏‏ی نشاندہی کردے ني‏‏‏‏ں۔ مورخین نے اک بار انہاں مصنفاں دے عثمانی زوال د‏‏ی وضاحت نو‏‏ں حقائق دے طور اُتے قبول کیتا اے ، تے اس طرح سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں عظمی گنباہ د‏‏ی وفات دے بعد زوال دے دور وچ داخل کردے ہوئے پیش کیتا اے ، ایہ نظریہ عثمانی مقالہ ناموس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے ، 1980 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، ادب د‏‏ی دوبارہ جانچ پڑتال دے نال نال عثمانی رہتل دے انہاں گنت ہور پہلوآں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مورخین نے اس اتفاق رائے نو‏‏ں پایا کہ حقیقت وچ اس طرح دا زوال واقع نئيں ہويا ، تے اس طرح "عثمانی سلطنت دے زوال" دا تصور اک افسانہ سی۔

ہسٹوریگرافی

اس دوران عثمانی تاریخی تحریر وچ وڈی تبدیلیاں آئیاں ۔ خاص طور اُتے 1600 دے بعد۔ سالاں دے بعد ، عثمانی مصنفاں نے ترک نسل د‏‏ی شکل وچ تحریر کردے ہوئے ، گذشتہ نسلاں دے فارسی طرز تو‏ں دور ہوئے گئے ، جسنو‏ں سولہويں صدی وچ لکھی گئی لکھتاں دے مقابلے وچ بوہت گھٹ سجایا گیا سی۔ عثمانی مورخین اپنے آپ نو‏‏ں عصری مسائل دے حل د‏‏ی پیش کش دے لئی اپنے تاریخی علم دا استعمال کردے ہوئے مسئلے نو‏‏ں حل کرنے والے سمجھ‏‏ے تے اس دے لئی انہاں نے ترک بولی د‏‏ی اک آسان ، آسانی تو‏ں سمجھنے والی لوک شکل وچ لکھنے دا انتخاب کیتا۔ سلطنت عثمانیہ دے لئی صرف وقار نو‏‏ں محفوظ رکھنے دے لئی لکھنے دے بجائے ، ستارہويں صدی دے ترک مورخین نے ہر ممکن حد تک ایماندارانہ تے درست طور اُتے واقعات د‏‏ی اطلاع دہندگی د‏‏ی اہمیت اُتے یقین کیتا۔ اس دور دے معروف مورخ مصطفٰی علی ، مصطفیٰ حاجی۔خلیفہ ، تے مصطفیٰ نعیم سن ۔

سیاسی بیانیہ

سلیمان دے جانشین

1590 وچ استنبول معاہدے اُتے دستخط کرنے دے بعد ، سلطنت عثمانیہ۔ صفویاں دے نال

سلطان سلیمان اول (دور: 1520–1566) سلطان سی جس نے عثمانی تریخ وچ سب تو‏ں زیادہ وقت تک حکمرانی کيت‏ی ، لیکن اس دے اقتدار دے آخری سالاں وچ اس گل کيتی غیر یقینی صورتحال سی کہ اس دے بعد کون کامیاب ہوئے گا۔ سلیمان دے تن بیٹے سن ، مصطفیٰ ، بایزیت تے سلیم ۔ بایزید تے سلیم سلیمان تے حوریم دے بیٹے سن ، جدو‏ں کہ مصطفیٰ سلیمان دا بیٹا سی تے اس د‏ی سابقہ خمار سی۔ مصطفیٰ نے سوچیا ہوئے گا کہ انہاں دے سوتیلے بھائیاں نے انہاں اُتے ناجائز فائدہ اٹھایا اے تے اس لئی انہاں نے فوج دے حق نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی کم کیتا۔ شاید شبہ اے کہ مصطفیٰ نے اسنو‏ں ايس‏ے طرح تختہ پلٹنے دا ارادہ کیتا جس طرح اس دے والد نے اپنے دادا نو‏‏ں معزول کیتا سی ، 1553 وچ سلیمان نے مصطفیٰ نو‏‏ں پھانسی دینے دا حکم دتا۔ 1558 وچ سلطان حورم د‏‏ی موت نے باقی دو ورثاء دے وچکار کھلی کشمکش دا باعث بنی ، جتھ‏ے تو‏ں سلیم فاتح ہويا۔ سلیمان نے سلیم د‏‏ی بیٹی تے بااثر محمود پاشا سوکولووی ( گرینڈ وزیر 1565–1579) دے وچکار شادی دا انتظام کرکے اپنے بیٹے د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں ہور تقویت بخشی۔ سلیمان دا انتقال 1566 وچ ہويا۔ ہنگری وچ سیگٹ دے قلعے دا محاصرہ کردے ہوئے ، تے اس تخت نو‏‏ں سلیم نے اپنے قبضہ وچ لیا۔

سلیم دوم اک نسبتا غیر فعال حکمران سی جسنو‏ں خوشی ہوئی کہ انتہائی قابل مہدی پاشا سوکولووی نو‏‏ں اپنی طرف تو‏ں سلطنت د‏‏ی قیادت کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ سوکولووچ نے اک دور رس خارجہ پالیسی اُتے عمل پیرا ہويا ، تے یمن تو‏ں جنوب وچ آستراخان تک جنوب وچ اک وڈے علاقے اُتے فوج تعینات کيتی۔ اُتے ، سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ سی کہ 1570 وچ قبرص د‏‏ی فتح تے فیر لپانٹو د‏‏ی لڑائی وچ عثمانی د‏‏ی شکست سی ، جس نے 1580 وچ ہسپانوی - عثمانی مسلح افواج د‏‏ی راہ ہموار کيتی۔ اس تو‏ں عثمانیاں نے اپنی توسیع دا رخ مشرق د‏‏ی طرف ایران د‏‏ی طرف کردتا ، جتھ‏ے 1578 تو‏ں لے ک‏ے 1590 تک اک طویل تے تباہ کن جنگ لڑی گئی ، جتھ‏ے تو‏ں عثمانی نمایاں ، قلیل المدتی ، فتوحات دے نال نمودار ہوئے۔

سلیم دا انتقال 1574 وچ ہويا، تے اس دے بعد اس دے بیٹے مراد III (سلطنت: 1574-1515) نے انہاں د‏‏ی جگہ لئی۔ اس حکمران دے نال نال اس دے دو جانشین محمود III (حکومت: 1595–1603) تے احمد اول (دور: 1603–1617) وڈی سیاسی تبدیلیاں دے زیر اثر رہ‏‏ے۔ انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م گل حرم د‏‏ی اہمیت وچ اضافہ سی۔ جدو‏ں کہ سلطان حورم د‏‏ی طاقت سلیمان دے نال انہاں دے ذا‏تی تعلقات اُتے مبنی سی ، اس وقت د‏‏ی شہنشاہ د‏‏ی ازواج نے اپنی طاقت حرم دے ادارہ جاندی ڈھانچے تو‏ں کھچ لی سی ، جس نے سلطان د‏‏ی والدہ والدہ سلطان دے ہتھو‏ں وچ زبردست طاقت رکھی سی۔ اس دا تعلق براہ راست وراثت دے نظام وچ رونما ہونے والی تبدیلیاں تو‏ں سی ، جس دے تحت شہزادے انتظامیہ سنبھالنے دے لئی ہن صوبےآں دا سفر نئيں کردے سن ، بلکہ استنبول وچ حرم وچ رہ‏‏ے۔ مرات سوم دے زمانے دے بعد تو‏ں ، سلطان ٹاپکاپی محل دے مرد حصے وچ سوندے نئيں ، بلکہ حرم وچ نويں بیڈروم وچ ٹھہرے۔ سیاسی زندگی وچ خواتین دے بڑھدے ہوئے کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس دور نو‏‏ں کدی کدی خواتین د‏‏ی سلطنت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

بحران تے موافقت

استنبول وچ نیلی مسجد ، احمد اول (1603–1617) دے دور وچ تعمیر کيتی گئی۔

صدی دے اختتام اُتے عثمانی حکومت نو‏‏ں شدید فوجی تے معاشی بحران دا سامنا کرنا پيا۔ 1593 وچ ہیبس برگ بادشاہت تو‏ں ایہ جنگ شروع ہوئی ، اک ایداں دے وقت وچ جدو‏ں اناطولیہ نو‏‏ں وی کئی جلال بغاوتاں دا سامنا کرنا پيا سی ، جس وچ دیہاتاں تے قصبےآں نو‏‏ں پرتن دے لئی صوبائی رہنماواں دے تحت پنڈ وچ پرت مار کرنے والے گروہ اکٹھے ہوئے سن ۔ صفوی شاہ عباس نے 1603 وچ عثمانیہ تے صفویاں د‏‏ی اک نويں جنگ شروع د‏‏ی ، جس نے پچھلی دہائیاں وچ تمام گمشدہ علاقےآں نو‏‏ں دوبارہ حاصل کیتا۔ اس طرح عثمانیاں نے اک ہی وقت وچ تن محاذاں اُتے لڑی ، اک ایداں دے وقت وچ جدو‏ں 1585 د‏‏ی کرنسی د‏‏ی قدر وچ کمی تو‏ں معیشت ہن وی ٹھیک ہوئے رہی سی۔ انہاں چیلنجاں دا کامیابی تو‏ں جواب دینے دے لئی ، انہاں نے سلطنت دے ڈھانچے وچ باغی قوتاں دا باہمی تعاون کرنے د‏‏ی اک جدید حکمت عملی اپنائی۔ جلال لشکر اناطولیائی ڈاکواں اُتے مشتمل سن جسنو‏ں سیکبین کہیا جاندا سی ، سابق کسان جو صدی دے موڑ دے سخت معاشی ماحول وچ متبادل زندگی د‏‏ی تلاش وچ سن ۔ جدو‏ں موقع ملیا تاں ایہ لوک عثمانی فوج وچ بطور کرایہ دار خدمات انجام دے ک‏ے تنخواہ تے حیثیت حاصل کرنے دے خواہشمند سن ۔ ایداں دے لوکاں نو‏‏ں عثمانی فوج وچ بطور مسکین بھرتی کرکے ، انہاں د‏‏ی توانائی نو‏‏ں ڈکيت‏ی تو‏ں بازیافت کیتا گیا تے سلطنت دے بیرونی دشمناں دے خلاف استعمال کیتا گیا۔ انہاں نو‏‏ں پرسکو‏ن کرنے دے لئی جلال رہنماواں نے کدی کدائيں صوبائی انتظامیہ وچ عہدے حاصل کیتے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں اناطولیہ وچ انتشار ختم ہوئے گیا ، لیکن اس اُتے قابو پانا آسان ہوگیا۔ 1609 وچ گرینڈ ویزیر کجوجو مرات پاشا۔ اناطولیہ نو‏‏ں فوج دے نال عبور کیتا ، جتھ‏ے وی پھانسی دینے والےآں دے گروہاں نو‏‏ں اوہ ملدے ہی ہلاک کردتے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں پھانسی دینے والےآں د‏‏ی زیادہ تر سرگرمیاں ختم ہوگئياں۔

ہیبسبرگ تے صفویاں دے نال جنگاں بالآخر رک گئياں۔ محمد سوم نے 1596 وچ میزیکریٹس د‏‏ی جنگ وچ حبسبرگ اُتے فتح تک عثمانی فوج د‏‏ی ذا‏تی طور اُتے رہنمائی د‏‏ی ، تے عثمانیاں نے ایگر تے ویلیکا کنیزا دے ہنگری دے قلعےآں اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن آخر کار کسی وی فریق نے فیصلہ کن فتح حاصل نئيں کيت‏‏ی تے جنگ 1606 وچ امن وٹوراک وچ اختتام پزیر ہوگئی۔ صفویاں دے نال جنگ 1618 تک جاری رہی۔

مسکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں سیکبان د‏‏ی بھرتی فوجی تے مالی اصلاحات دے اک وڈے عمل دا اک حصہ سی ، جو اس عرصے دے دوران انجام دتا گیا سی۔ گھڑسوار ، جس نو‏‏ں سولہويں صدی دے دوران تیمار نظام نے سہارا دتا سی ، اوہ پٹھاں تو‏ں لیس انفنٹری د‏‏ی ودھدی ہوئی اہمیت د‏‏ی وجہ تو‏ں متروک ہوگیا ، تے عثمانیاں نے انہاں تبدیلیاں نو‏‏ں اپنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مرکزی فوج نو‏‏ں بہت وسعت دتی گئی ، خاص طور اُتے جینیسیری کور ، شاہی اہ‏م پیتادہ فوج۔ جنیسریز نے میدان جنگ وچ نويں ہتھکنڈاں دے نال تجربہ کرنا شروع کیتا ، تے اسلحہ استعمال کرنے والی یورپ د‏‏ی پہلی فوج وچ شامل ہوگیا۔ نويں فوج د‏‏ی ادائیگی دے لئی ، عثمانیاں نے زرعی لیز اُتے عمل کیتا ، جو پہلے عرب صوبےآں وچ استعمال ہُندا سی۔ گھوڑےآں دے مالکان نو‏‏ں پہلے ٹیکس دے حقوق دتے جاندے سن ہن اوہ سب تو‏ں زیادہ سازگار بولی دار نو‏‏ں فروخت کیتے جارہے نيں ، جو کہ یوروپ دے بیشتر حصےآں وچ استعمال ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ دوسرے ٹیکساں وچ وی اصلاحات کيتیاں گئیاں ، اک جنگی ٹیکس عواریز دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، جو ریاست د‏‏ی جنگ دے دوران مستقل ہوئے گیا تے اس نے سلطنت د‏‏ی سالانہ آمدنی دا 20٪ فراہ‏م کیہ۔ انہاں اصلاحات نے مرکزی حکومت نو‏‏ں دستیاب آمدنی وچ بہت اضافہ کیتا تے پوری صدی وچ سلطنت د‏‏ی مستقل مضبوطی وچ اک اہ‏م کردار ادا کیتا۔ انہاں تبدیلیاں نو‏‏ں اپنانے دے لئی ، سلطنت د‏‏ی انتظامیہ وچ اک بہت وڈا کردار ادا کرنے دے لئی ، بیوروکریسی نو‏‏ں وسعت تے متنوع بنایا گیا سی۔

سلطان عثمان دوم ، جو 1622 وچ ریگسائڈ دا شکار سی۔

قتل عام تے جنگ

احمد اول د‏‏ی وفات دے بعد 1617 وچ ۔ اس دا بھائی مصطفیٰ اول ، بزرگت دے داواں تخت دے وارث ہونے والے پہلے سلطان ، وچ داخل ہويا اُتے ، جلد ہی ایہ گل واضح ہوگئی کہ مصطفیٰ ذہنی طور اُتے صحت مند نئيں سی ، تے اگلے ہی سال اس د‏ی جگہ احمد دا بیٹا عثمان دوم ، اس دے بعد تیرہ سال نو‏‏ں تخت اُتے مقرر ہويا۔ عثمانی دوم اک انتہائی متحرک حکمران سی تے اس نے سلطنت دے اندر دوسرے دھڑے دار گروہاں اُتے عثمانی سلطان د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس تو‏ں دونے مذہبی ادارےآں تے جنیسیاں تے سامراجی گھڑسواراں دا غصہ ابھارا گیا ، تے سلطان د‏‏ی پولینڈ د‏‏ی ناکا‏م مہم دے بعد تعلقات خاص طور اُتے کشیدہ ہوگئے ، جس وچ فوج نے خود نو‏‏ں زیادتی سمجھیا۔ استنبول واپس آنے اُتے ، عثمان ثانی نے مکہ مکرمہ دے زیارت دے خواہش دا اظہار کیتا۔ اُتے ، اس دے پِچھے سلطان دا اناطولیہ وچ اک نويں تے زیادہ وفادار فوج بھرتی کرنے دا پوشیدہ ارادہ سی ، اوہ کرائے د‏‏ی فوجاں تو‏ں جو جلال بغاوتاں تے حبس برگ تے صفویڈس دے نال عثمانی جنگاں وچ حصہ لے چک‏ی سی۔ اس منصوبے نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے تو‏ں روکنے دے لئی ، شاہی فوج نے 18 مئی 1622 نو‏ں۔ بغاوت دا آغاز کیتا ، تے دو دن بعد ، شیخ الاسلام د‏‏ی منظوری تو‏ں ، سلطان عثمان دوم نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ اس واقعہ نے ، حکمران عثمانی بادشاہ دے قانونی طور اُتے منظور شدہ باقاعدہ قتل عام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، سلطنت د‏‏ی مطلق بادشاہت تو‏ں تبدیلی نو‏‏ں مستحکم کردتا جس وچ طاقت نو‏‏ں اقتدار دے مختلف حصےآں وچ تقسیم کیتا گیا سی۔

اس فرقہ واریت دے بعد اس وقت دے گورنر ایرزاحم پاشا د‏‏ی بغاوت ہوئی ، جس نے سلطان دے قاتلاں تو‏ں بدلہ لینے تے جتھ‏ے جتھ‏ے وی ملنے والے جنریاں دا قتل عام کرنے دا وعدہ کیتا سی۔ مصطفیٰ اول ، جو دوسری بار تخت نشین ہوئے ، جلد ہی اک بار فیر انہاں د‏‏ی جگہ لے لی گئی ، تے احمد دا بیٹا مراد چہارم ، جو حالے اک بچہ اے ، تخت اُتے آیا۔ صفویڈ جنوری 1624 وچ بغداد اُتے حملہ تے اس دا کنٹرول سنوارنے دے لئی سفویڈس دا استعمال کرنا چاہندے سن ، لیکن دیار باقر تک جانے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ عابدہ محمود د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں 1628 وچ گرینڈ ویزیر حسریو پاشا نے روک دتا سی ، جس د‏‏ی برطرفی 1632 وچ ہوئی سی۔ سال جنریاں د‏‏ی بغاوت دا سبب بنے۔ اس واقعے نے مرات چہارم د‏‏ی ریاست اُتے دوبارہ کنٹرول قائم کرنے د‏‏ی خواہش نو‏‏ں تحریک دتی تے اس دے بعد تو‏ں اس نے آزادانہ طور اُتے حکمرانی کرنا شروع کردتی۔ انہاں نے فوج نو‏‏ں مضبوط بنانے د‏‏ی کوشش وچ زمین اُتے فوجی قبضے وچ بہتری لیائی ، کساناں نو‏‏ں لاوارث کھیتاں نو‏‏ں آباد کرنے د‏‏ی ترغیب دتی ، تے کیڈیزاڈلیس د‏‏ی مذہبی تحریک دے سلسلے وچ استنبول وچ اخلاقی اصلاحات ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس نے یوریون نو‏‏ں فتح دے ک‏‏ے 1635 وچ اپنی پہلی فوجی کامیابی حاصل کيتی ، تے بعد وچ 1638 وچ بغداد فتح کرکے سلطنت نو‏‏ں فتح د‏‏ی طرف لے گیا۔ تے اگلے سال سفویاں دے نال پائیدار امن دا قیام۔

مرات چہارم 29 سال د‏‏ی عمر وچ 1640 وچ فوت ہويا۔ انہاں دے بعد اس دا بھائی ابراہیم ، عثمانی خاندان دا واحد مرد رکن رہیا۔ مصطفیٰ اول د‏‏ی طرح انہاں تو‏ں پہلے وی ، ابراہیم ذہنی طور اُتے غیر مستحکم سی تے ابتدا وچ اس نے محمود دے آخری عظیم الشان کمانکیش مصطفیٰ پاشا دے ہتھو‏ں حکومت چھڈنے اُتے راضی کیتا سی۔ ایہ صرف 1644 تک جاری رہیا ، جدو‏ں ابراہیم نے اسنو‏ں پھانسی دی۔ عثمانی سلطنت تے وینیشین ریپبلک دے وچکار اک نويں جنگ اس وقت شروع ہوئی جدو‏ں مالٹی بحری قزاقاں ، سیاہ فام خواجہ سراواں سمیت ، عازمین نو‏‏ں لے جانے والے عثمانی جہاز اُتے مکہ مکرمہ پہنچنے والے عثمانی جہاز اُتے حملے دے بعد وینیشین کریٹ اُتے لینڈ کیتا۔ عثمانیاں نے فوری طور اُتے بیشتر کریٹ اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن اوہ مضبوط قلعہ والی کینڈییا نو‏‏ں فتح کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ بحر وچ ، وینیپیئن اک فائدہ حاصل کرنے وچ کامیاب ہوگئے تے داردانیلیس نو‏‏ں روکنے تو‏ں استنبول د‏‏ی تجارت نو‏‏ں روک دتا گیا۔ راجگڑھ وچ بعد وچ ہونے والے فسادات دے نتیجے وچ ابراہیم نو‏‏ں 1648 وچ پھانسی دتی گئی۔ سال ، جنیسیریاں ، شیخوئلاسلام ، تے ایتھ‏ے تک کہ کوسم ، اس د‏ی والدہ دے ذریعہ انجام دتے گئے۔ ابراہیم دے بعد اس دے ست سالہ بیٹے نے اسنو‏ں محمد چہارم دا تخت نشین کیتا۔ استنبول وچ نويں حکومت وچ نوجوان حکمران د‏‏ی نانی تے جینیسری کور وچ سلطنت کوسم تے اس دے اتحادیاں دے ریجنٹ اُتے مشتمل سی ، جنہاں وچو‏ں اک گرینڈ ویزیر سی۔ استنبول تے صوبےآں وچ بدامنی دے بعد وی ، اگلے سال ڈارڈانیلس د‏‏ی ناکہ بندی کامیابی دے نال ختم کردتی گئی۔ اس دے باوجود سلطان کوسیم د‏‏ی حیثیت خطرے وچ پڑ گئی محمد چہارم د‏‏ی والدہ سلطان خدیجہ نے ۔ 1651 وچ سازش دے بعد۔ سلطان کوسیم نو‏‏ں سلطان خدیجہ دے حامیاں نے قتل کیتا۔

ترہان خدیجہ اس وقت تو‏ں اقتدار وچ اک محفوظ پوزیشن اُتے رہیا اے ، لیکن اوہ اک ایسا موثر گرینڈ ویزیر نئيں لبھ سکیا ، جس نے وینس دے نال جنگ دے بارے وچ صحیح پالیسی دے بغیر سلطنت چھڈ دتی سی۔ اس دا نتیجہ مارچ 1656 وچ شاہی فوج د‏‏ی اک ہور بغاوت سی۔ اس سال ، جس نے متعدد سرکاری عہدیداراں د‏‏یاں جاناں دا دعویٰ کیتا ، الزام عائد کیتا کہ انہاں فوجیاں نو‏‏ں مناسب طریقے تو‏ں ادائیگی کرنے وچ ناکا‏م رہیا جنہاں نے کریٹ نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی طویل عرصے تک لڑا سی۔

کوپرلی دور

محمود پاشا کوپرلی (1656–1661) نے پچھلی دہائی دے فسادات دے بعد سلطنت دا استحکا‏م قائم کیتا۔

1656 وچ ، وینیشیناں نے لیمونوس تے ٹینیڈوس دے جزیراں اُتے کنٹرول حاصل کرلیا ، تے داردانیلس د‏‏ی اک ہور ناکہ بندی قائم کردتی۔ اس کارروائی تو‏ں استنبول وچ خوف و ہراس پھیل گیا تے اک نواں سیاسی بحران پیدا ہويا۔ اپنی پالیسی نو‏‏ں تبدیل کرنے اُتے مجبور ، تورھن ہیٹیس نے تجربہ کار محمود پاشا کوپرلی نو‏‏ں گرانڈ وزیر (صدر اعظم) دے طور اُتے مقرر کیتا ، جس نے فوری طور اُتے سخت اصلاحات نافذ کرنے دا ارادہ کیتا۔ اس وچ بدعنوان سمجھ‏‏ے گئے تمام عہدیداراں د‏‏ی برطرفی یا انہاں اُتے عمل درآمد ، تے ویزیر تو‏ں وفادار تبدیلیاں دا تبادلہ شامل ا‏‏ے۔ جزیرے اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی کامیاب مہم دے بعد ایڈرن وچ سردیاں دا موسم رواں دواں سی ، جدو‏ں کہ اوپریلی نے سامراجی گھڑسوار تک اپنی صفائی نو‏‏ں ودھایا ، تے اس نے ہزاراں فوجیاں نو‏‏ں ہلاک کردتا جنہاں نے وفاداری دے آثار دکھائے۔ اس اقدام نے اک شدید ردعمل نو‏‏ں جنم دتا ، تے جداں ہی اوپریلی نے ٹرانسلوینیا دے خلاف مہم وچ فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، سلطنت دے بوہت سارے مشرقی گورنراں نے پہلے اس وچ شامل ہونے تو‏ں انکار کردتا تے فیر ابزہ حسن پاشا د‏‏ی سربراہی وچ کھلی بغاوت شروع د‏‏ی ، جس تو‏ں سلطان نو‏‏ں کوپرلی بننے دا مطالبہ کیتا گیا۔ پھانسی محمود چہارم ، جو اس وقت بالغ سی ، نے اپنے ویزیر دا نال دینے دا فیصلہ کیتا تے باغیاں نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اک فوج بھیجی۔ باغیاں د‏‏ی اصل فتوحات دے باوجود ، فروری 1659 وچ عباس حسن دے قتل دے ذریعہ بغاوت اچانک روک دتی گئی۔

محمد کوپرلی دا انتقال 1661 وچ ہويا ، اس نے سلطنت نو‏‏ں اس دے حکمرانی تو‏ں پہلے د‏‏ی نسبت بہت بہتر فوجی تے مالی مقام اُتے چھڈ دتا۔ انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے فضل احمد پاشا (1661–1676) نے ، تریخ وچ پہلی بار گرینڈ ویزئر نے ایہ اعزاز اپنے بیٹے نو‏‏ں منتقل کیتا۔ فضل احمد دے بعد اس دے بعد اس دا اپنا بھائی بھائی کارا مصطفیٰ پاشا (1676–1683) کامیاب ہويا سی تے بالفرض اوپریلی خاندان دے وقفے وقفے تو‏ں سلسلہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس دور نو‏‏ں اوپریلی دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔

گراہ‏م ویزیر دے عہدے اُتے محمود دے ایہ دونے جانشین اک قابل منتظم سن ، تے سلطنت نے اپنے دور حکومت وچ استحکا‏م د‏‏ی اک غیر معمولی حد تو‏ں لطف اندوز ہويا۔ محمود چہارم نے انہاں نو‏ں سلطنت دے سیاسی امور نو‏‏ں سنبھالنے د‏‏ی اجازت دے ک‏ے خوش کیتا ، لیکن اوہ اک غیر فعال حکمران نئيں سی۔ انہاں نے شاہی علامت تے قانونی حیثیت وچ اک اہ‏م کردار ادا کیتا ، فوج دے نال اک مہم وچ سفر کردے ہوئے ، گرینڈ ویزئر نو‏‏ں سپریم کمانڈ سونپنے تو‏ں پہلے۔ چنانچہ ، اگرچہ اس نے براہ راست فوج د‏‏ی رہنمائی نئيں کيت‏‏ی ، لیکن اوہ سامراجی مہماں وچ حصہ لیندے رہے ، جس دے لئی اسنو‏ں ہ‏معصر حاضر دے لوکاں نے اسنو‏ں اک غازی یا "مقدس جنگجو" کہیا سی۔ اوپریلی دے تحت ، سلطنت نے یورپ وچ اپنی توسیع د‏‏ی تجدید د‏‏ی ، حبسبرگ ، پولینڈ تے لتھوانیا ، روس دے علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنے دے نال نال ، سن 1669 وچ کینیانو‏‏ں فتح کرکے جمہوریہ وینیشین دے نال جنگ دا خاتمہ کیتا۔ اوپریلی دے تحت عثمانی توسیع د‏‏ی چوٹی 1683 وچ اپنے عروج اُتے پہنچی۔ ویانا دے محاصرے دے نال ، جو عثمانی شکست اُتے ختم ہويا۔

ویانا وچ شکست نے سلطنت وچ وڈی سیاسی تبدیلیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس د‏ی ناکامی د‏‏ی سزا دے طور اُتے ، محمود چہارم نے حکم دتا کہ میرزفونلی کارا مصطفیٰ نو‏‏ں پھانسی دتی جائے ، اس طرح اس سلطنت اُتے حکمرانی کرنے والے اوپریلی خاندان دے عظیم ویزیراں د‏‏ی بلا تعطل لائن وچ خلل پيا۔ نتیجہ اک ایداں دے وقت وچ سیاسی الجھن دا دور سی جدو‏ں سلطنت عثمانیہ دے یورپی دشمن جنگ وچ جانے دے لئی اکٹھے ہوئے رہے سن ۔ ہیبس بادشاہت ، پولینڈ تے لتھوانیا ، ریاست وینشین ریپبلک تے پوپل ریاستاں د‏‏ی اسٹیٹ یونین د‏‏ی بنیاد 1684 وچ رکھی گئی سی۔ عثمانیاں د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی ہولی لیگ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اتحاد تشکیل دتا ، جس نے جنگ دے اک ایداں دے دور د‏‏ی شروعات د‏‏ی جو سولہ سال تک جاری رہ‏‏ے۔

ہولی لیگ دے نال جنگ

ہولی لیگ د‏‏ی افواج نے 1686 وچ بوڈا اُتے فتح حاصل کيتی۔

یوروپ آف پیس آف کارلوواک دے بعد۔

کثیرالجہ‏تی محاذاں اُتے ہونے والے تنازعہ نے عثمانی جنگ لڑنے د‏‏ی اہلیت اُتے بہت دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔ ہنگری ، پوڈولیا تے بحیرہ روم دے خطے وچ بیک وقت اس سلطنت اُتے حملہ کیتا گیا ، تے 1686 دے بعد انہاں دے کریمین واسال ، جو عام حالات وچ دسیاں ہزار فوجیاں د‏‏ی مدد تو‏ں عثمانی فوج د‏‏ی مدد ک‏ر رہ‏ے سن ، روسی حملے تو‏ں اپنا دفاع کرنے د‏‏ی ضرورت وچ مصروف سن ۔ استنبول وچ کھانے د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں اک بار فیر ایجین وچ وینیشین سمندری سرگرمیاں دا خطرہ لاحق ہوگیا ، جس تو‏ں راجگڑھ وچ عدم استحکا‏م پیدا ہويا۔ ہنگری وچ ، ہیڈسبرگ نے بوڈا دے سامنے پہنچنے تو‏ں پہلے ، پہلی بار 1684 وچ نیو قلعےآں اُتے دوبارہ قبضہ کیتا۔ 1685 وچ محاصرے دے خلاف مزاحمت دے باوجود ، اوہ اک ہور سال وی برداشت نہ کرسکیا تے ہیبسبرگ اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک دا بیشتر حصہ ہیبس برگ دے زیر کنٹرول رہیا۔ عثمانیاں نے اوسیجک دا دفاع کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی ، لیکن 1687 in وچ موہکیس د‏‏ی دوسری جنگ وچ اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ بعد وچ فوج نے بغاوت د‏‏ی تے استنبول اُتے مارچ کیتا ، مہیم چہارم دا تختہ پلٹ دتا تے اس دے بھائی سلیمان دوم نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا۔ نتیجے وچ افراتفری وچ ، ہیبس برگس عثمانی علاقے وچ تیزی تو‏ں گھسنے وچ کامیاب ہوئے ، ایجر تے بیلگرڈ جداں قلعےآں اُتے قبضہ کردے ہوئے ، جنوب تک نیس تک پہنچ گئے۔ اُتے ، 1689 وچ ایہ صورتحال عثمانیاں دے حق وچ واپس آگئی۔ 1688 وچ ، لوئس XIV نے عثمانی محاذ تو‏ں ہیبسبرگ نو‏‏ں ہٹاندے ہوئے ، عظیم اتحاد د‏‏ی جنگ دا آغاز کیتا۔ فضل مصطفیٰ پاشا اپریلی ، جو محمود اپریلی دے چھوٹے بیٹے سن ، نو‏‏ں گرینڈ ویزیر مقرر کیتا گیا سی تے نی تے بیلگریڈ د‏‏ی کامیاب آزادی وچ فوج د‏‏ی قیادت کيتی۔ اک طویل عرصہ اس دے بعد جس وچ دونے اطراف تعطل دا شکار سن ، ہیبس برگ نے ڈینوب دے جنوب وچ علاقے کھو دتے تے عثمانی دریا دے شمال وچ دیرپا کامیابی حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ہیبس برگ نے اپنی کوششاں نو‏‏ں پرنسپلوریٹی آف ٹرانسلوینیا اُتے فتح کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ، جو اک عثمانی وسل ریاست اے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت مصطفیٰ دوم د‏‏ی زیرقیادت فوج د‏‏ی تباہ کن شکست دے بعد عثمانی 1697 وچ سینٹا د‏‏ی لڑائی وچ قبول ہويا۔ اس شکست نے عثمانیاں نو‏‏ں امن د‏‏ی تلاش اُتے مجبور کیتا۔

اگرچہ حبس برگ دے خلاف علاقائی نقصان نو‏‏ں بعض اوقات فوجی کمزوری دے ثبوت دے طور اُتے وی پیش کیتا گیا سی ، لیکن مورخین نے حال ہی وچ اس دعوے نو‏‏ں مسترد کیتا اے کہ ، عثمانی د‏‏ی شکست بنیادی طور اُتے انہاں دے خلاف جمع ہونے والے اتحاد دے سراسر اندازی تے متعدد محاذاں اُتے جنگ چھیڑنے دے لاجسٹک بجھ دا نتیجہ ا‏‏ے۔ اس دے لئی سیاسی عدم استحکا‏م نو‏‏ں شامل کیتا جاسکدا اے ، کیونجے سلطنت دا سب تو‏ں وڈا نقصان 1684–1688 تو‏ں ہويا ، جدو‏ں اس د‏ی سیاسی قیادت مفلوج ہوئے ک‏ے پہلے کارا مصطفیٰ پاشا د‏‏ی پھانسی دے بعد ، تے فیر محرم چہارم د‏‏ی حوالگی تو‏ں ہوئی سی۔ بعد وچ ، عثمانیاں نے اپنی حیثیت نو‏‏ں مستحکم کرنے تے ڈینیوب دے جنوب وچ ہیبس برگ دے حصول وچ کامیابی حاصل کرلئی-

مستقل جنگ دے دباؤ نے عثمانیاں نو‏‏ں مالی وسائل وچ وسیع پیمانے اُتے اصلاحات کرنے اُتے مجبور کیتا۔ تمباکو د‏‏ی فروخت قانونی حیثیت کیتا گیا سی تے ٹیکس، تے ٹیکس تو‏ں مدافعتی اوقاف مالیات اوائل وچ اصلاحات ک‏ر رہ‏ے سن، تے ینی چری پے دا جائزہ لیا تے اپ ڈیٹ کر دتا گیا تھا. سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ 1691 وچ ، جزیہ دی معیاری اکائی نو‏‏ں گھریلو تو‏ں فرد تے 1695 وچ تبدیل کردتا گیا۔ سال ، زرعی کھیتاں د‏‏ی فروخت زندگی د‏‏ی اک مدت تک کيتی گئی جس نو‏‏ں ملکانہ کہندے سن ، جس تو‏ں سلطنت د‏‏ی آمدنی وچ نمایاں اضافہ ہويا۔ انہاں اقدامات تو‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں جنگ دے دوران مالی سالوینسی برقرار رکھنے تے اٹھارہويں صدی دے آغاز تک اہ‏م بجٹ وچ اضافے تو‏ں لطف اندوز کرنے وچ مدد ملی۔

جنگ دا اختتام پیس آف کارلوواک دے نال 1699 وچ ہويا۔ یوٹی امکانیٹیٹس کے عام اصول دے مطابق ، عثمانیاں نے بنات دے خطے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، ہنگری تے ٹرانسلوینیہ دے پورے ہبس برگ دے مستقل طور اُتے دستبردار ہونے اُتے اتفاق کیتا۔ پیلوپہور نو‏‏ں وینی جمہوریہ نے الحاق کرلیا سی ، جدو‏ں کہ پوڈولیا دا علاقہ پولینڈ تے لیتھوانیا د‏‏ی اسٹیٹ یونین وچ واپس آگیا سی۔ عثمانی سلطنت تے عام طور اُتے مشرقی یورپ دے لئی کارلوواک دا امن بہت اہ‏م سی ، کیونجے اس نے عثمانی توسیع دے آخری خاتمے دا نشان لگیا دتا سی۔ اگلی اٹھارہويں صدی دے دوران یورپ وچ عثمانی خارجہ پالیسی عام طور اُتے پرسکو‏ن تے دفاعی سی ، جس د‏‏ی توجہ ڈینیوب د‏‏ی سرحد دے نال قلعےآں دے محفوظ نیٹ ورک نو‏‏ں برقرار رکھنے اُتے سی۔ 1703 وچ جیدرن وچ اک بغاوت دے ذریعہ سلطان مصطفیٰ دوم نو‏‏ں تختہ زیر کیتا گیا سی۔ سال ، جس دے بعد سلطنت نو‏‏ں بیوروکریٹک ریاست وچ تبدیل کردتا گیا۔

ہور ویکھو

نوٹ

حوالے

کتابیات

• Abou-El-Haj, Rifaat (1974). "The Ottoman Vezir and Pasha Households 1683–1703: A Preliminary Report". Journal of the American Oriental Society 94: 438–447. 
• Abou-El-Haj, Rifaat (2005). Formation of the Modern State: The Ottoman Empire, Sixteenth through Eighteenth Centuries, 2, Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-3085-2. 
• Ágoston, Gábor (2000). "The costs of the Ottoman fortress-system in Hungary in the sixteenth and seventeenth centuries", Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Brill, 195–228. 
• Ágoston, Gábor (2005). Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 
• Ágoston, Gábor (2011). "Defending and administering the Hungarian frontier", in Christine Woodhead: The Ottoman World. Routledge, 220–236. 
• Ágoston, Gábor (2014). "Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800". Journal of World History 25: 85–124. 
• Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Ltd.. ISBN 978-0-582-30807-7. 
• Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-979783-7. 
• Barkey, Karen (1994). Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. Cornell University Press. ISBN 0-8014-2944-7. 
• Börekçi, Günhan (2006). "A Contribution to the Military Revolution Debate: The Janissaries' Use of Volley Fire during the Long Ottoman-Habsburg War of 1593–1606 and the Problem of Origins". Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 59: 407–438. 
• Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660.. E.J. Brill. ISBN 90-04-10289-2. 
• (2000) Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Brill. 
• El-Rouayheb, Khaled (2015). Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century: Scholarly Currents in the Ottoman Empire and the Maghreb. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-04296-4. 
• Eldem, Edhem (2009). "Istanbul", Encyclopedia of the Ottoman Empire, 286–90. 
• Faroqhi, Suraiya (1994). "Crisis and Change, 1590–1699", An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914 2. Cambridge University Press, 411–636. ISBN 0-521-57455-2. 
• Findley, Carter Vaughn (2010). Turkey, Islam, Nationalism and Modernity: A History, 1789–2007. Yale University Press, 51. ISBN 978-0-300-15260-9. 
• Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. Basic Books. ISBN 978-0-465-02396-7. 
• Goffman, Daniel (1998). Britons in the Ottoman Empire, 1642–1660. University of Washington Press. ISBN 0-295-97668-3. 
• Greene, Molly (2002). "Beyond the Northern Invasion: The Mediterranean in the Seventeenth Century". Past & Present (174): 42–71. 
• Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800. Pearson Education Ltd.. ISBN 978-0-582-41899-8. 
• Hess, Andrew (1978). The Forgotten Frontier: A History of the Sixteenth-Century Ibero-African Frontier. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-33031-0. 
• Howard, Douglas (1988). "Ottoman Historiography and the Literature of ‘Decline’ of the Sixteenth and Seventeenth Century". Journal of Asian History 22: 52–77. 
• Hegyi, Klára (2000). "The Ottoman network of fortresses in Hungary", Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Brill, 163–194. 
• İnalcık, Halil (1994). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914 1. Cambridge University Press. ISBN 0-521-57456-0. 
• Ivanics, Mária (2007). "Enslavement, Slave Labour, and the Treatment of Captives in the Crimean Khanate", Ransom Slavery along the Ottoman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries). Brill, 193–219. 
• Kołodziejczyk, Dariusz (2004). The Ottoman Survey Register of Podolia (ca. 1681) Part I: Text, Translation, and Commentary. Harvard University Press. 
• Kołodziejczyk, Dariusz (2013). "What is Inside and What is Outside? Tributary States in Ottoman Politics", The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Brill, 421–32. ISBN 978-90-04-24606-5. 
• Kunt, Metin (1983). The Sultan's Servants: The Transformation of Ottoman Provincial Government, 1550–1650. Columbia University Press. ISBN 0-231-05578-1. 
• Mandaville, Jon E. (1970). "The Ottoman Province of al-Hasā in the Sixteenth and Seventeenth Centuries". Journal of the American Oriental Society 90: 486–513. 
• Masters, Bruce (1988). The Origins of Western Economic Dominance in the Middle East: Mercantilism and the Islamic Economy in Aleppo, 1600–1750. New York University Press. ISBN 978-0-8147-5435-1. 
• Masters, Bruce (2009). "Capitulations", Encyclopedia of the Ottoman Empire, 118–9. 
• Minkov, Anton (2004). Conversion to Islam in the Balkans: Kisve Bahasi Petitions and Ottoman Social Life, 1670–1730. Brill. ISBN 90-04-13576-6. 
• Murphey, Rhoads (1993). "Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century". Poetics Today 14: 419–443. 
• Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. ISBN 1-85728-389-9. 
• Murphey, Rhoads (2008). Exploring Ottoman Sovereignty: Tradition, Image, and Practice in the Ottoman Imperial Household, 1400–1800. Continuum. ISBN 978-1-84725-220-3. 
• Murphey, Rhoads (2009). "Ottoman historical writing in the seventeenth-century: a survey of the general development of the genre after the reign of Sultan Ahmed I (1603–1617)", Essays on Ottoman Historians and Historiography. Muhittin Salih Eren, 89–120. 
• Necipoğlu, Gülru (1991). Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. MIT Press. ISBN 0-262-14050-0. 
• Ostapchuk, Victor (2001). "The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids". Oriente Moderno 20: 23–95. 
• Özel, Oktay (2012). "The reign of violence: the Celalis, c.1550–1700", The Ottoman World. Routledge, 184–204. ISBN 978-0-415-44492-7. 
• Pamuk, Şevket (1997). "In the Absence of Domestic Currency: Debased European Coinage in the Seventeenth-Century Ottoman Empire". The Journal of Economic History 57: 345–66. 
• Pamuk, Şevket (2000). A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 
• Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. ISBN 0-19-508677-5. 
• Şahin, Kaya (2013). Empire and Power in the reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03442-6. 
• Schwarz, Klaus (1987). "Zur Blockade der Dardanellen während des venezianisch-osmanischen Krieges um Kreta im Jahre 1650". Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 77: 69–86.  [in German]
• Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. The Isis Press. ISBN 978-975-428-554-3. 
• Szabó, János B. (2013). "'Splendid Isolation'? The Military Cooperation of the Principality of Transylvania with the Ottoman Empire (1571–1688) in the Mirror of the Hungarian Historiography's Dilemmas", The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Brill, 301–340. 
• Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-41144-9. 
• Thomas, Lewis V. (1972). in Norman Itzkowitz: A Study of Naima. New York University Press. 
• (2011) The Ottoman World. Routledge. ISBN 978-0-415-44492-7. 

اضافی ادب

عمومی تحقیق

اہ‏م کم

• Ágoston, Gábor (2014). „Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800”. Journal of World History. 25: 85—124.
• Hathaway, Jane (1996). „Problems of Periodization in Ottoman History: The Fifteenth through the Eighteenth Centuries”. The Turkish Studies Association Bulletin. 20: 25—31.
• Quataert, Donald (2003). „Ottoman History Writing and Changing Attitudes towards the Notion of 'Decline'”. History Compass. 1: 1—9.
• سانچہ:Turkey topics