سوبھا سنگھ (مصور)

سوبھا سنگھ (مصور)
تاریخ پیدائش	29 نومبر 1901
تاریخ وفات	22 اگست 1986 (85 سال)
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
پیشہ	مصور
اعزازات
فنون میں پدم شری

سوبھا سنگھ
تاریخ پیدائش	29 نومبر 1901
تاریخ وفات	22 اگست 1986 (85 سال)
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
پیشہ	مصور
وجہ شہرت	مصوری
اعزازات
فنون میں پدم شری

سوبھا سنگھ (29 نومبر 1901–22 اگست 1986) بھارتی پنجاب دے اگھے ہم عصر چترکار سن۔

جیون

پیؤ دیوا سنگھ تے ماں اچھراں دیوی دی کوکھ ‘چوں سوبھا سنگھ 29 نومبر 1901 نوں وچ پیدا ہوئے۔ پنج ورھیاں دی عمر وچ ماں دا سایہ سر توں اٹھ گیا، پھر گیاراں ورھیاں پچھوں پیؤ وی تر گئے۔ بچپن توں ہی جدوجہد وچ گھرے بالک سوبھا سنگھ نوں بھین لچھمی دیوی نے سمبھالیا۔

دریا بیاس دے کنارے وسے اپنے پنڈ سری ہرگوبندپور (گرداس پور) رہندیاں ہی اوہناں دے اندرلا کلاکار دی روح پیدا ہوئی۔ ایہہ لمبا پتلا بالک اپنیاں چھوٹی چھوٹی انگلیاں نال ریت دے گھر بناؤن دے نال کوئی اجیہا چہرہ بناؤن دا یتن کردا جو اس دی ماں نال ملدا ہووے۔ سکول وچ ودتا پنجوی تک لے دے انڈسٹریئل سکول امرتسر توں آرٹ اینڈ کرافٹ دا ڈپلوما پاس کیتا تے اپنے اوورسیئر جیجے توں نقشہ-نویسی دا کم سکھیا۔

اٹھاراں سال دی عمر وچ ستمبر 1919 وچ فوج وچ نقشہ-نویس بھرتی ہو کے بغداد چلے گئے۔ اسن انگریز اہلکاراں نے اوہناں دے بنائے چتراں دی صرف تعریف ہی نہیں کیتی، سگوں پریرنا تے اتشاہ دین لئی مشہور چترکاراں دیاں جیونیاں تے کلا-کتاباں وی مہیا کروائیاں۔ فوج دی نوکری اوہناں دی زندگی دا اک اہم پڑاؤ سی۔ اس سوچ ہی نوجوان سوبھا سنگھ نے اپنی زندگی دا اہمّ فیصلہ کیتا کہ اوہ چترکار بنیگا۔ فوج دی نوکری چھڈّ کے سال 1923 دوران امرتسر وکھے اپنا “سبھاش سٹڈیو” قائم کیتا۔ شاید اوہ نیتا جی سبھاش توں متاثر ہون کیوں جو اوہناں دناں وچ اپنے ناں نال “سبھاش” تخلص وی لکھیا کردے سن۔ پھر انارکلی بازار لاہور وکھے “ایکو سکول آف آرٹ” وی قائم کیتا۔ اس مگروں دلی وکھے وی اپنا آرٹ سٹڈیؤ شفٹ کر لیا۔ کجھ سماں پریت نگر اتے شملے رہِ کے نسبت روڈ لاہور وکھے مڑ اپنا سٹڈیؤ کھولھیا اتے اس دے نال ہی فلماں دی آرٹ ڈائریکشن دا کم وی کرن لگے۔ اس ویلے دوران ہی فرقو تشدد دی ہنیری وچ سبھ کجھ تباہ ہو گیا تے 1947 تک بنائے لگپگ 300 چتر ساڑ دتے گئے۔ اتھوں اجڑ دے کانگڑا گھاٹی دی گود وچ وسے اک چھوٹے جہے پنڈ اندریٹا آ گئے اتے اپنے جیون دا باقی سارا سماں اتھے ہی بتایا۔

مصوری

اپنے 85 سال دے جیون-دور دوران سردار سوبھا سنگھ نے گروآں، پیراں، پیغمبراں، بھگتاں، قومی لیڈراں وغیرہ دے چتراں دے نال نال پریم-کہانیاں تے اپنے سبھیاچار نال متعلق چتر بنائے۔ گرو نانک دیوَ جی، گرو گوبند سنگھ جی، کرشن جی، رام چندر جی، عیسیٰ مسیح، حضرت میاں میر، بھگت رویداس وغیرہ اوہناں دے مشہور مذہبی چتر ہن۔ اوہناں شہید بھگت سنگھ، لالا لاجپت رائے، مہاتما گاندھی، پنڈت جواہر لال نہرو، لال بہادر شاستری ورگے قومی لیڈراں دے چتر وی بنائے ہن۔ کلا-جگت وچ خاص ستھان اوہناں دے شاہکار “سوہنی-مہینوال” نے دوایا۔ اسے چتر کارن راج محلاں تے امیر گھرانیاں وچ سمٹی کلا عامَ آدمی تک پہنچی۔ اس شاہکار چتر کارن چترکار سوبھا سنگھ نوں کلا-جگت وچ بہت مشہوری ملی۔

سردار سوبھا سنگھ کسے وی چتر تے کم کرن توں پہلاں اس بارے ودھ توں ودھ ساہت دا پورا مطالعہ کردے سن اتے پھر کئی کئی ہفتے، مہینے اس نوں مکمل کرن وچ لگے رہندے۔ اوہناں نے کسے وی چتر لئی کسے ماڈل دی ورتوں نہیں کیتی۔ اتہاس، سبھیاچار، ورثے نال جڑے چتر اوہناں دے ڈونگھے مطالعہ تے سوچ وچار دا پھل ہن۔

اندریٹا واقع اس سنت کلاکار دے گھر تے آرٹ-گیلری اوہناں دی بیٹی بیبی گرچرن کور بڑے ہی سلیقے نال سمبھالے ہوئے ہن۔ اوہ دسدے ہن کہ کلا بارے سردار سوبھا سنگھ کیہا کردے سن، “میری کلا ہی میرا دھرم اے اتے میرا کرتوّ نراکار نوں ساکار کرنا اے۔ کلا چاہااے کسے وی طرحاں دی ہووے، جے ایہہ مانو من دیاں انتریو انوبھوتیاں نوں چھوہ دے مانو دے ترقی لئی مدد نہی کردی، تاں بے کار اے۔ اوہی چترکار کامیاب اے جس نے مانوتا نوں سمجھیا اتے ظاہر کیتا۔ چترکار دے دماغی ترقی دے نال نال اس دی کلا دا ترقی وی ہندے رہنا چاہیدا اے۔ اس لئی دماغ دی سمجھداری، دل دی پوترتا اتے انگلیاں دے ہنر دی نپنتا دی لوڑ اے۔”

ایہہ تالمیل اوہناں دے ہر چتر وچ جھلکدا اے۔ اوہناں دیاں کلا-کرتیاں وچ شانت-رس وچ ڈبے ہوئے گرو تیغ بہادر، گرو امرداس، مہاتما گاندھی جاں پربھات دی دیوی دے چتر، شنگار-رس وچ شرشار ہیر-رانجھا، عمر خیام جاں سوہنی مہینوال اتے ویر رس وچ دمکدے ہوئے گرو ہرگوبند صاحب، گرو گوبند سنگھ، بھگوان رام، یوراج دلیپ سنگھ جاں گورکھا فوجی دے چتر- منہ بولدی تصویر ہن۔

اس مہان کلاکار نوں اپنے جیون-دور دوران یوگ اعزاز ملیا۔ اوہ ہر طرحاں دے لالچ تے پرچار توں دور رہِ دے اک رشی وانگ کلا دیانتداری کردے رہاے۔ پنجاب سرکار نے اوہناں نوں “سٹیٹ آرٹسٹ” دی اپادھی نال نوازیا گیا۔ پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ نے اوہناں نوں ڈاکٹریٹ دی آنریری ڈگری اتے بھارت سرکار نے اوہناں نوں پدم شری دے اعزاز نال نوازیا گیا۔ اوہناں دی جم صدی دے موقعے تے بھارت سرکار نے 29 نومبر 2001 نوں اک یادگاری ڈاک ٹکٹ جاری کیتا۔ پنجاب وچ بادل سرکار اتے ہماچل دی پرو۔ دھمل سرکار نے جم صدی راج پدھر دے تقریب منعقد کر دے منائی۔ اندریٹا وکھے سرکاری سینئر سیکنڈری سکول دا ناں اناں دے ناں تے کیتا گیا اے۔ پنجاب تے ہماچل دے بولی ڈیپارٹمنٹاں نے اپنے اپنے پرچیاں دے “س۔ سوبھا سنگھ خاص انک” شائع کیتے۔ بادل سرکار نے کسے پرمکھ چترکار نوں دین لئی ہر سال اک لکھ روپے دا “س۔ سوبھا سگھ پرسکار” قائم کیتا سی، پر کیپٹن امریندر سنگھ سرکار نے ایہہ بند کر دتا ۔ جم صدی دے سرکاری پدھر دے پروکرام س۔ سوبھا سنگھ میموریال آرٹ سوسائٹی اتے گھٹ گنتی کمیشن دے اوس ویلے چیئرمین س۔ ترلوچن سنگھ دے نجی یتناں صدقہ منائے گئے۔

22 اگست 1986 تک اپنے جیون دے 85 سال دے سفر وچ ایہہ سنت کلاکار جتھے وی رہے، اوہناں نے اپنے آس پاس نوں رنگاں نال بھر دتا اتے اوہ سترنگی پینگھ وانگ گھر گھر وچ وکھر گئے۔

حوالے