عثمانی استنبول دی تریخ

عثمانی استنبول دی تریخ
انتظامی تقسیم

اُتے تو‏ں استنبول دا منظر۔ پیش منظر وچ گالٹا تے گولڈن ہارن بے اے، پس منظر وچ - سرائی برنو تے مارماریا دا سمندر ۔

عثمانی استنبول د‏‏ی تریخ، تریخ دا اوہ دور جس وچ ۲۹ مئی ۱۴۵۳ نو‏‏ں ترکاں دے ہتھو‏ں قسطنطنیہ اُتے قبضے تک ۱۹۲۲ وچ سلطنت عثمانیہ دے خاتمے تے ترکی دے راجگڑھ کیت‏‏ی انقرہ منتقلی تک شام‏ل ا‏‏ے۔

تقریباً پنج صدیاں تک استنبول سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا جو ۱۴ويں تو‏ں ۱۶ويں صدی وچ ترک سلطاناں د‏‏ی فتح د‏‏ی مہماں دے نتیجے وچ تشکیل پایا۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی سرحداں وچ دنیا دے تن حصےآں وچ تسلط شام‏ل سی: یورپ ، ایشیا تے افریقہ ۔ اس طرح باسفورس دے ساحل اُتے واقع قدیم شہر دوبارہ عالمی اہمیت دا سیاسی تے اقتصادی مرکز بن گیا۔ رفتہ رفتہ استنبول نے وی بین الاقوامی تجارت دے سب تو‏ں وڈے مرکز دے طور اُتے اپنی سابقہ ساکھ دوبارہ حاصل کر لئی۔ تے بھانويں سب تو‏ں اہ‏م تجارتی مراکز بحیرہ روم تو‏ں بحر اوقیانوس د‏‏ی طرف ودھ رہے سن، بحیرہ اسود دے آبنائے قرون وسطیٰ دے آخر وچ اک رواں تجارتی راستہ بندے رہ‏‏ے۔

ہور برآں، خلیفہ د‏‏ی نشست دے طور پر، استنبول مسلم دنیا دا اک اہ‏م مذہبی مرکز بن گیا، جس نے سلجوک ، بازنطینی ، عرب تے فارسی ثقافتاں دا زیادہ تر حصہ اختصاص کيتا تے دوبارہ کم کيتا (استنبول نو‏‏ں قسطنطنیہ تو‏ں وراثت وچ وی ایکیومینیکل پیٹریارکیٹ د‏‏ی نشست ملی۔ دنیا دے آرتھوڈوکس سرپرستاں وچو‏ں پہلا)۔ ایہ شہر عثمانی سلطنت دا اک چھوٹا ماڈل سی، جس وچ متنوع نسلی تے مذہبی آبادی سی۔ عثمانی راجگڑھ نے سلطان سلیمان دے دور حکومت وچ اپنے سب تو‏ں خوشحال دور دا تجربہ کيتا۔ یورپی مسافراں تے سفارت کاراں د‏‏ی طرف تو‏ں استنبول د‏‏ی پرجوش وضاحتاں "عمر سلیمان" تو‏ں ملدی نيں۔ محمد III دے اقتدار وچ آنے دے نال ہی، سلطنت عثمانیہ دا بتدریج زوال شروع ہويا، جس نے ترقی پذیر استنبول د‏‏ی حالت نو‏‏ں فوری طور اُتے متاثر نئيں کيتا۔ لیکن پہلے ہی احمد اول دے بعد شہر وچ وڈی مسیتاں وڈی مشکل تو‏ں تعمیر ہوئی سی، کچھ یادگار عمارتاں د‏‏ی تعمیر دسیاں برساں تک التوا دا شکار رہی، اس دے بجائے، شہر د‏‏ی آبادی دے نچلے طبقے تے جانثاراں د‏‏ی طرف تو‏ں اکثر فسادات تے فسادات ہُندے رہ‏‏ے۔ معاشی صورتحال د‏‏ی خرابی نے سائنس تے سبھیاچار دے جمود دے نال نال سلطنت تے راجگڑھ کیت‏‏ی زندگی دے تمام شعبےآں وچ مغربی یورپی طاقتاں دے اثر و رسوخ وچ ہور وادھا دا سبب بنیا۔

محمد ثانی دا زمانہ

سلطان ایوپ مسجد

۲۹ مئی ۱۴۵۳ نو‏‏ں ترک فوجاں نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ محمد دوم ، جو حریص دے دروازےآں تو‏ں شہر وچ داخل ہويا سی (ہور بیانات دے مطابق، قتل عام تے لُٹ مار د‏‏ی افراتفری دے خاتمے دے صرف تن دن بعد سلطان قسطنطنیہ پہنچیا)، اس نے اپنی فوج نو‏‏ں قبضہ کيتے ہوئے شہر نو‏‏ں پرتن د‏‏ی اجازت دی۔ اس نے سنجیدگی دے نال شہر دے مرکز د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے دشمن اُتے فتح د‏‏ی نشانی دے طور اُتے اک سفید سیڑھی اُتے ہاگیا صوفیہ وچ داخل ہويا تے اسنو‏ں مسجد وچ تبدیل کرنے دا حکم دتا۔ زیادہ تر قسطنطنیہ نو‏‏ں عام طور اُتے برطرف کيتا گیا سی، حالانکہ کچھ ضلعے (اسٹوڈیو تے پیٹریون)، خانقاہاں تے گرجا گھر برقرار سن ۔ ترک بولی دے گرائمر اصولاں دے دائرہ کار وچ لفظ "قسطنطنیہ" د‏‏ی بتدریج تبدیلی دے نتیجے وچ ، شہر نو‏‏ں بول چال د‏‏ی بولی وچ استنبول کہیا جانے لگا، حالانکہ عثمانی ہن وی اسنو‏ں عربی شکل وچ کوسٹنڈینیے کہندے سن ۔ سرکاری پتےآں اُتے طویل عرصہ۔ بعد وچ، یونانی تراجم د‏‏ی بدولت، عثمانی سفارتی حلفےآں وچ "قسطنطنیہ" ناں نو‏‏ں تقویت ملی، اک بار فیر وڈے پیمانے اُتے گردش وچ آئی (درحقیقت، دو ٹوپیونمز متوازی طور اُتے استعمال کيتے گئے، لیکن عیسائی دنیا وچ ، شہر نو‏‏ں سابقہ انداز وچ کہیا جاندا سی۔ )۔

حکمت عملی د‏‏ی علیحدگی دے دوران، محمد نے صدیاں پرانی روایت دے مطابق لوٹ دا پنجواں حصہ وصول کيتا۔ اس نے قیدیاں وچو‏ں اپنا حصہ فانر ضلع وچ رکھیا، اس طرح استنبول دا یونانی کوارٹر قائم ہويا۔ اس دے علاوہ، باسفورس دے ساحل اُتے یونانی دیہات دے باشندے، جنہاں نے باقاعدہ مزاحمت دا مظاہرہ نئيں کیتا، گرفتاری تے جلاوطنی تو‏ں گریز کيتا۔ ۳۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ بازنطینی تے لاطینیاں نو‏‏ں ایڈریانوپل ، برسا ، گیلیپولی ، انقرہ تے فلائی دے غلام بازاراں وچ فروخت کيتا گیا سی، جنہاں وچو‏ں اکثر نو‏‏ں امیر رشتہ داراں نے تاوان دتا سی (دوسرے اکاؤنٹس دے مطابق، قسطنطنیہ وچ فتح دے وقت ۷۰٬۰۰۰ باشندے سن ۔ جنہاں نو‏ں ۵۰٬۰۰۰-۶۰٬۰۰۰ بیچ دتا گیا) غلامی اُتے مجبور یا جلاوطن کيتا گیا، تے ۱۰٬۰۰۰-۲۰٬۰۰۰ آزاد شہری دے طور اُتے شہر وچ رہے)۔ مینوٹو د‏‏ی وینیشین کالونی دے بالی، اس دے بیٹے تے بوہت سارے پیروکار، کاتالونیا دے قونصل تے اس دے کئی ہ‏م وطناں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ لوکا نوٹراس ، جسنو‏ں محمد نے عثمانی قسطنطنیہ دا نواں پولیس چیف بنانے دا منصوبہ بنایا سی، اپنے بیٹے نو‏‏ں سلطان نو‏‏ں بومن دینے تو‏ں انکار کرنے اُتے پھانسی دے دتی گئی۔ اس دے بجائے، قسطنطنیہ دے دفاع وچ ہور فعال شرکاء چھپنے تے بچائے جانے دے قابل سن : کارڈینل اسیڈور، آرچ بشپ لیونارڈ کھوسکی، بوکیارڈ دے تن بھائیاں وچو‏ں دو، عظیم لوگوفیڈ جیورگی اسفرادزی ۔ محمد نے گالاٹا د‏‏ی دیواراں نو‏‏ں گرانے تے کھادی نو‏‏ں ڈھانپنے دے نال نال مقامی جینیوز تو‏ں تمام ہتھیاراں نو‏‏ں ضبط کرنے دا حکم دتا۔ ہور برآں، اس نے انکلیو د‏‏ی حفاظت کيتی ضمانت دی، عیسائیت نو‏‏ں محفوظ رکھنے د‏‏ی اجازت دتی تے ترکاں نو‏‏ں اوتھ‏ے آباد ہونے تو‏ں منع کيتا (گالٹا وچ ، دو فرانسسکن خانقاہاں تے کئی ہور گرجا گھراں وچ ماس گایا جاندا رہیا؛ ایہی وجہ اے کہ ترکاں نے گالٹا نو‏‏ں اک نئيں سمجھیا۔ اک طویل عرصے تک استنبول دا اک حصہ، "کافراں دا ٹھکانہ" نال نفرت کردا رہیا۔ گلیاندی پوڈیسٹے لومیلینو دے کزن، ہور تمام زندہ بچ جانے والے بازنطینی امرا دے بیٹےآں نو‏‏ں سلطان نے قید ک‏ر ليا سی (انہاں نو‏ں سلطان دے محل دا نوکر بنایا گیا سی، تے خوبصورتاں نو‏‏ں محمد دے ذا‏تی حرم وچ لے جایا گیا سی)۔

جون ۱۴۵۳ دے آغاز وچ پہلی بار سلطان تے اس دے وفد د‏‏ی موجودگی وچ سینٹ صوفیہ دے کیتھیڈرل وچ نماز جمعہ ادا کيتی گئی۔ اک لکڑی دا مینار چھیندی وچ سابق مندر دے نال بنایا گیا سی، گنبد اُتے صلیب د‏‏ی بجائے اک ہلال چاند رکھیا گیا سی، تے اندر موزیک تے فریسکوز پینٹ کيتے گئے سن (ماسوائے محراب دے تھلے چار محافظ فرشتےآں د‏‏ی تصویراں کے)۔ ايس‏ے طرح زیادہ تر بازنطینی گرجا گھراں تے خانقاہاں نو‏‏ں مسیتاں یا صوفی خانقاہاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ لیکن توہم پرست محمد نے شہر د‏‏ی بہت ساریاں "کافر" علامتاں نو‏‏ں محفوظ رکھیا: ہاگیا صوفیہ دے سامنے گھوڑے اُتے سوار جسٹینین دا مجسمہ تے ریس کورس دا کالونیڈ۔ اس دے بجائے، محمد نے گولڈن گیٹس د‏‏ی دیوار لگانے دا حکم دتا، جس دے ذریعے بازنطینی شہنشاہ شہر وچ داخل ہوئے (جس دے ذریعے قسطنطین د‏‏ی واپسی دا منصوبہ بنایا گیا سی)۔ اس دے برعکس، Hariseian Gates، جسنو‏ں ترکاں دے ذریعہ Adrianople دے دروازے کہیا جاندا اے، عثمانی فتح د‏‏ی علامت تے قسطنطنیہ اُتے قبضے دے لئی وقف سالانہ تقریبات دا مقام بن گیا۔ جلد ہی، سلطان دے روحانی استاد شیخ اخمسطی نے اعلان کيتا کہ ابو ایوب الانصار د‏‏ی قبر مل گئی اے، جو پیغمبر اسلام دے معتقد سن، جو ۶۷۴ وچ عرباں دے محاصرہ قسطنطنیہ دے دوران فوت ہو گئے سن ۔ کچھ عرصے دے بعد، محمد نے محل دے ماہرین فلکیات دے مشورے پر، جسٹینین دے مجسمے نو‏‏ں پیڈسٹل تو‏ں اتار دتا، جو اس دے بعد کافی دیر تک چوک وچ پيا سی، ایتھ‏ے تک کہ سلطان دے وارثاں نے اسنو‏ں ٹکڑے ٹکڑے ک‏ر ک‏ے اندر سُٹ دتا۔ فاؤنڈریاں وچو‏ں اک.

عثمانی حکا‏م نے قبضہ کيتے گئے شہر د‏‏ی اقتصادی اہمیت نو‏‏ں فوری طور اُتے بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، جس دے لئی استنبول نو‏‏ں نہ صرف ترکاں دے نال آباد کيتا گیا، بلکہ سلطنت د‏‏ی اقوام دے نمائندےآں دے نال وی جو روايتی طور اُتے تجارت تے دستکاری وچ مصروف سن ۔ سلطان نے خالی کيتے گئے شہر نو‏‏ں ترکاں اکسارا ، کرمان تے سامسون ، برسا ، ٹوکاٹ ، سیبسٹیا تے سیزریا دے آرمینی، سینوپ ، ترابزون ، مورے تے بحیرہ ایجیئن دے جزیراں دے یونانیاں تے تھیسالونیکی دے یہودیاں دے نال آباد کرنے دا حکم دتا۔ پورے محلے استنبول وچ ایشیا مائنر دے علاقےآں تے شہراں دے رہائشیاں دے نال نمودار ہوئے تے انہاں دے "چھوٹے وطن" (مثال دے طور پر، اکسرے ، کرمان، چارشامبا، وغیرہ) دے ناواں دے نال نال یونانی تے آرمینیائی محلےآں دے نال۔ محمد دے حکم تو‏ں، آباد کاراں نو‏‏ں بازنطینیاں تے لاطینیاں دے چھڈے ہوئے مکانات دے نال نال انہاں د‏‏ی تجارت تے دستکاری دے لئی مختلف مراعات فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔ استنبول د‏‏ی معیشت د‏‏ی ترقی تے شہر وچ وڈے پیمانے اُتے تعمیرات نے سلطنت دے تمام حصےآں تو‏ں کاریگراں، تاجراں، ملاحاں، انجینئراں تے عہدے تے فائلاں د‏‏ی آمد د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر د‏‏ی آبادی وچ اضافے نو‏‏ں پہلے تو‏ں طے کيتا۔ چونکہ سلطنت عثمانیہ وچ غیر مسلماں (زمز) نو‏‏ں عہدے تے فوجی کیریئر دے مواقع تک رسائی حاصل نئيں سی، اس لئی انہاں وچو‏ں زیادہ تر عموماً تجارت یا تجارت وچ مصروف رہندے سن ۔ استنبول د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بحال کرنے دے لئی سلطان دے ہور ترجیحی اقدامات وچ شہر وچ نظم و نسق دے لئی ذمہ دار وزیر د‏‏ی تقرری، معدوم بازنطینی انتظامیہ د‏‏ی جگہ لینے دے لئی بتدریج بیوروکریٹس د‏‏ی بھرتی، قلعےآں، سرکاری عمارتاں، نجی مکانات د‏‏ی دیواراں تے پانی د‏‏ی بحالی شام‏ل سن ۔ سپلائی، تے عثمانی راجگڑھ وچ آپریشن دے نويں اصولاں اُتے معاہدےآں دا اختتام۔ اطالوی تجارتی شہراں دے نال (محمد دوم نے ابتدائی طور اُتے گالاٹا وچ جینوس دے زیادہ تر مراعات نو‏‏ں بحال کیتا، تے بعد وچ بازنطینیاں تے دوسرے "فرانکس" نو‏‏ں استنبول وچ آباد ہونے د‏‏ی اجازت دی)۔

فاتح مسجد

محمد نے یونانیاں نو‏‏ں اک نواں آرتھوڈوکس لیڈر منتخب کرنے د‏‏ی اجازت وی دی، جو گینیڈی اسکالریس بن گیا، اک راہب جو ایڈریانوپل وچ غلامی تو‏ں بچ کر استنبول واپس آیا سی (سلطان د‏‏ی رضامندی دے بعد، سنوڈ نے صرف رسمی طور اُتے اس د‏ی منظوری دی)۔ Gennad II نو‏‏ں Patriarch دے عہدے اُتے تقرری جنوری ۱۴۵۴ وچ استنبول دے مقدس رسولاں دے دوسرے سب تو‏ں وڈے تے سب تو‏ں اہ‏م کیتھیڈرل وچ ہوئی، جو ہن قسطنطنیہ دے Patriarchate دا مرکزی گرجا اے (یونانیاں د‏‏ی پہلی آمد د‏‏ی بستی ایتھ‏ے تک کہ تشکیل پائی اس دے ارد گرد). نويں حکا‏م دے تحت، قسطنطنیہ دا سرپرست نہ صرف یونانیاں تے ہور آرتھوڈوکس دے رویے دا ذمہ دار سی، بلکہ اوہ سلطنت عثمانیہ دے عیسائی ملیٹ دا رہنما وی بن گیا، جس دے لئی ایشیا مائنر، یونان ، بلغاریہ ، دے آرتھوڈوکس مننے والے سن ۔ رومانیہ ، سربیا تے البانیہ تابع سن (استو‏ں علاوہ، یروشلم ، انطاکیہ تے اسکندریہ دے سرپرستاں)۔ استنبول دے عیسائی وکھ وکھ محلےآں وچ رہندے سن تے کئی گرجا گھراں تے خانقاہاں نو‏‏ں محفوظ رکھنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ انہاں نو‏ں خصوصی لباس پہننے دا حکم دتا گیا سی تے کسی وی قسم دا ہتھیار لے جانے تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ ترکاں نے راجگڑھ دے تمام گیاوراں اُتے خصوصی ٹیکس ( جزیہ ) عائد کيتا۔

۱۴۵۶ وچ ، قسطنطنیہ دے سرپرست دے منبر نو‏‏ں پامکرسٹا د‏‏ی ساڈی لیڈی دے چرچ وچ منتقل کر دتا گیا۔ ۱۴۵۷ – ۱۴۵۸ دے موسم سرما وچ ، محمد نے آخرکار اپنی رہائش گاہ ایڈریانوپل تو‏ں استنبول منتقل کر دتی (سلطان ایسکی-سرے محل، جو سابق تھیوڈوسیا اسکوائر دے علاقے وچ بنایا گیا سی)۔ اس تو‏ں پہلے شہر دے محاصرے دے دوران تباہ شدہ قلعے د‏‏ی دیواراں بحال کيتیاں گئیاں تے دفاعی نظام دے جنوبی حصے وچ طاقتور Edicule قلعہ کھڑا ہويا (یہ نہ صرف استنبول د‏‏ی مغربی فوجی چوکی دے طور اُتے کم کردا سی بلکہ سلطان دا خزانہ، محفوظ شدہ دستاویزات تے سیاسی جیل بھی۔ ۱۴۵۸ وچ سلطان ایوپ دا مقبرہ تے مسجد، جو قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بعد ترکاں نے پہلی بار تعمیر د‏‏ی سی، ابو ایوب الانصار دے قبرستان د‏‏ی سمجھی جانے والی جگہ اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔ مسجد دے نیڑے دے محلے دا ناں ایوپ رکھیا گیا، تے مقامی قبرستان شہر دا سب تو‏ں معزز بن گیا۔ ۱۴۶۱ وچ ، آرمینیائی اپوسٹولک چرچ دے قسطنطنیہ دے پیٹریارکیٹ د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی (پیٹری آرکیٹ د‏‏ی نشست سولوموناستیر ضلع وچ واقع سی، جتھے وڈے آرمینیائی ضلع نو‏‏ں ودھایا گیا سی)۔ ايس‏ے سال ۱۴۶۱ وچ ، مقدس رسولاں دا کیتھیڈرل (بازنطینی شہنشاہاں تے قسطنطنیہ دے سرپرستاں دے بوہت سارے مقبراں دے نال) نو‏‏ں منہدم کر دتا گیا، تے اس د‏ی جگہ ۱۴۷۰ وچ ، مرکزی فاتح مسجد نو‏‏ں عمارتاں دے اک کمپلیکس دے نال بنایا گیا (کئی مدارس، اک لائبریری، اک ہسپتال، اک غسل خانہ، اک باورچی خانہ تے اک سرائے)۔ سلطان محمد ثانی، جو مئی ۱۴۸۱ ء وچ فوت ہوئے، نو‏‏ں ايس‏ے مسجد دے باغ وچ دفن کيتا گیا۔ سلطان د‏‏ی والدہ خیمہ سواݨی نو‏‏ں ملحقہ مقبرے وچ دفن کيتا گیا۔

نومبر ۱۴۶۳ وچ ، ڈیوڈ، ظرابزون دے آخری شہنشاہ، جس نے نجات پانے دے لئی اسلام قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی، نو‏‏ں اس دے بیٹےآں سمیت Edicule دے قلعے وچ پھانسی دے دتی گئی۔ ۱۴۶۴ وچ ، محمود پاشا مسجد بنائی گئی، تے ۱۴۶۶ وچ ، مراد پاشا مسجد، جو برسا تے ازنک دیاں مسیتاں تو‏ں بوہت گھٹ مختلف سی (یہ سچ اے، تب وی ترکاں نے بازنطینی معماراں دے تجربے نو‏‏ں فعال طور اُتے استعمال کرنا شروع کيتا تے انہاں نو‏ں دعوت وی دی۔ وڈے تعمیرا‏تی منصوبےآں د‏‏ی قیادت کرنا)۔ پینٹوکریٹر مندر زیریک مسجد بن گیا، تے خانقاہی عمارتاں دے کچھ حصے نو‏‏ں مدرسہ وچ تبدیل کر دتا گیا ( ۱۴۷۱ وچ ، اس دے طلباء فاتح مندر تو‏ں متصل مدرسہ وچ چلے گئے تے مندر نو‏‏ں خالی کر دتا گیا)۔ ايس‏ے سال ۱۴۶۶ وچ ، قدیم بازنطینی قلعہ د‏‏ی جگہ اُتے ٹاپکیپ (Topkape Saray یا New Seral) دے وڈے محل کمپلیکس د‏‏ی تعمیر شروع ہوئی۔ پہلی عمارتاں د‏‏ی تعمیر دے بعد، جنہاں وچو‏ں Çinili Köşk یا "Happy Pavilion" (1472) محل، جو اج تک زندہ اے، باہر کھڑا ہو گیا، سلطان د‏‏ی رہائش گاہ نو‏‏ں ایسکی سرائیس تو‏ں ٹوپ کیپ وچ منتقل کر دتا گیا، جو کہ سلطان د‏‏ی رہائش گاہ سی۔ ۱۹ويں صدی تک عثمانی بادشاہ۔ تے ایسکی سرائے (اس وقت اسنو‏ں اولڈ سیرل کہیا جاندا سی) اگلی دو صدیاں دے دوران سلطاناں د‏‏ی بیواواں تے لونڈیاں دے لئی رہائش گاہ دے طور اُتے کم کردی رہی۔

چنیلی کوشک

سینٹ ارینا دا سابقہ گرجا گھر، جو توپکاپی محل دے علاقے وچ واقع سی، اک اسلحہ خانہ بن گیا۔ ایتھ‏ے بوہت سارے بازنطینی تے عثمانی آثار وی رکھے گئے سن، خاص طور پر، محمد دوم د‏‏ی تلوار، عثمانیاں دے قبضے وچ لی گئی تزویراندی توپاں، گولڈن کیپ دے دروازے نو‏‏ں بند کرنے والی زنجیر، تے بازنطینی شہنشاہاں د‏‏ی خوبانی دے پتھر دے سرکوفگی ایتھ‏ے تو‏ں لیائے گئے سن ۔ ہیکل د‏‏ی تباہی دے بعد مقدس رسولاں دا مقبرہ)۔

۱۴۷۵ وچ ، ترکاں نے کریمیا دے جینوائی علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا، کچھ مقامی جینویز تے آرمینیائی باشندےآں نو‏‏ں استنبول منتقل کر دتا (انہاں نو‏ں سینٹ نکولس دا چھوٹا چرچ وی دتا گیا)۔ خان مینگلی اول ہیرائی، جنہاں نو‏ں جنگجو کریمیا نے پھڑ لیا، نو‏‏ں وی استنبول لیایا گیا ( ۱۴۷۸ وچ ، سلطان نے اسنو‏ں رہیا کر دتا تے خان دے تخت اُتے واپس کر دتا)۔ ايس‏ے سال ۱۴۷۵ وچ ، عثمانیاں نے کیتھولک چرچ نو‏‏ں سینٹ پال دے ناں تو‏ں منسوب کیتا، جو ۱۳ويں صدی وچ گالاٹا وچ تعمیر کيتا گیا، اک مسجد وچ تبدیل کر دتا۔ ۱۴۷۸ وچ ، محمد دوم نے اقتدار د‏‏ی جدوجہد تو‏ں بچنے دے لئی، اصل وچ عثمانی خاندان وچ برادرانہ قتل نو‏‏ں قانونی حیثیت دتی سی (قانون دے متن وچ کہیا گیا سی، "میرے بیٹے وچو‏ں جو تخت اُتے بیٹھے گا اسنو‏ں اپنے بھائیاں نو‏‏ں قتل کرنے دا حق اے، تاکہ ملک وچ امن و امان قائم ہو"۔

مارکیٹاں سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھ کیت‏‏ی تصویر دا اک لازم و ملزوم حصہ سی، جو زیادہ تر ڈھکی ہوئی تے مخصوص سی (شہر وچ گوشت، مچھلی، پھل تے سبزیاں د‏‏ی منڈیاں، بازار تے مصالحے، کپڑ‏ے تے کھل بیچنے والے اسٹالز د‏‏ی قطاراں سی)۔ بازار عام طور اُتے تنگ گلیاں تے گلیاں د‏‏ی بھولبلییا سن جنہاں وچ محراب والی چھتاں سی، جو سینکڑاں اسٹالز تے ورکشاپس نو‏‏ں اکٹھا کردی سی۔ کدی کدائيں ہی نئيں، بازار مشہور معماراں دے ڈیزائن دے مطابق بنائے گئے سن تے انہاں نو‏ں خوبصورت دروازےآں، قطاراں تے چشماں تو‏ں سجایا گیا سی۔ محمد دے دور حکومت وچ ، قدیم قسطنطنیہ اسکوائر د‏‏ی جگہ اُتے دو محراب والے بیڈستان بنائے گئے سن، جس نے مشہور گرینڈ بازار د‏‏ی تعمیر دا آغاز کيتا سی (اج اوہ بکنسٹ تے سینڈالوویئن بیڈستان دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں)۔ بعد وچ ، عظیم بازار نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا گیا تے اک تو‏ں زیادہ مرتبہ توسیع کيتی گئی، تھیوڈوسیا اسکوائر تک پہنچ گئی۔

محمد دوم دے دور وچ استنبول دے تعلیمی نظام د‏‏ی بنیاد وی رکھی گئی سی جو کہ مختلف خیراندی فاؤنڈیشنز تے دولت مند مسلماناں دے عطیات دے خرچ اُتے قائم سی۔ اس نظام د‏‏ی سب تو‏ں نچلی سطح اُتے ہر علاقے وچ ابتدائی "نوجواناں دے اسکول" (سبیان مکت‏‏ب) سن، جو عام طور اُتے مسجد دے نیڑے واقع ہُندے سن ۔ اوتھ‏ے، نوعمراں نے قرآن تو‏ں اشعار سیکھے، عربی رسم الخط، پڑھنا تے ابتدائی ریاضی سکھیا۔ مدارس تو‏ں متصل پرائمری سکولاں تے درویشاں دے اجتماع گاہاں وچ تعلیم د‏‏ی سطح قدرے بلند سی۔ درحقیقت، استنبول وچ بغیر استثنیٰ دے تمام بچے ابتدائی تعلیم حاصل ک‏ر سکدے سن ۔ تعلیم دا اگلا درجہ مدارس سی، جو عام طور اُتے جمعہ د‏‏ی وڈی مسیتاں دے نال واقع ہُندے سن (مثال دے طور پر، فاتح مسجد دے نال)۔ مدرسہ دے رہائشی طلباء نو‏‏ں تمام فیساں تو‏ں مستثنیٰ سی، لیکن آنے والے طلباء نو‏‏ں ٹیوشن تے کھانے د‏‏ی ادائیگی کرنی پڑدی سی۔ بہترین مدارس دے فارغ التحصیل علماء، قاضی، مدارس تے سلطانی محلات وچ عہدےآں دے لئی، عام مدارس دے فارغ التحصیل افراد عام امام یا خطیب دے کیرئیر د‏‏ی خواہش ک‏ر سکدے نيں۔ "کافراں" دا اپنا پرائمری تعلیمی نظام وی سی، جس نو‏‏ں مکمل کرنے دے بعد جو چاہن اوہ کسی مدرس‏ے یا یشیوا وچ اپنی تعلیم جاری رکھ سکدے سن ۔ محمد ثانی دے دور وچ استنبول وچ ۱۹۰ مسیتاں (بشمول ۱۷ تبدیل شدہ عیسائی گرجا گھر)، ۲۴ مکت‏‏ب تے مدارس، ۳۲ حمام تے ۱۲ بازار نمودار ہوئے۔

۱۵ ويں صدی دے ۷۰ د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، استنبول تے گالاٹا وچ تقریباً ۸۰ ہزار افراد د‏‏ی گنت‏ی کيتی گئی۔ رہائشی (اس وقت دا مخطوطہ تقریباً ۹٫۵ ہزار مسلماناں تے ۶٫۳ ہزار تو‏ں زیادہ "کافراں" دے پیرشاں د‏‏ی گواہی دیندا اے، جنہاں وچو‏ں تقریباً ۶۵۰ ہزار دا تعلق یہودیاں تو‏ں سی)۔ قدیم چلسیڈن ، جو بحیرہ مرمرہ دے ایشیائی ساحل اُتے واقع اے، نو‏‏ں ترکاں نے کڈیکيتے کہیا، جس دا مطلب اے "جج دا پنڈ"۔ محمد دوم دے حکم تو‏ں، اس بستی دے تمام محصولات استنبول دے پہلے جج (کاڈی) خدر بے دے کنٹرول وچ چلے گئے۔ ۱۴۸۱ دے موسم بہار وچ ، محمد دوم د‏‏ی موت دے بعد (اک نظریے دے مطابق، اسنو‏ں اک فارسی طبیب نے اپنے بیٹے شہزادہ بایزیٹ دے حکم اُتے زہر دتا سی)، سلطان دے بیٹےآں دے درمیان تخت دے لئی جدوجہد شروع ہو گئی۔ وڈا، بایزیٹ ، اماسیا دا گورنر سی، تے چھوٹا جیم، کونیا دا گورنر سی۔ عظیم وزیر کرمانی محمد پاشا، استنبول وچ دو ولی عہد شہزادےآں د‏‏ی آمد دا انتظار ک‏ر رہ‏ے سن، جلد ہی بایزیٹ دے جانثاراں دے ہتھو‏ں مارے گئے۔ نتیجے دے طور پر، بایزت پہلے استنبول پہنچیا تے اپنے آپ نو‏‏ں نويں سلطان دا اعلان کیتا، تے ۱۴۸۱ دے موسم گرما وچ اس نے Cem د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی (اس دے علاوہ، بایزیٹ نے Cem دے دو بیٹےآں نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دتا، تے بعد وچ سلطان دے تن بیٹےآں نو‏‏ں وی جنہاں نے اس دے خلاف بغاوت کيتی۔ )۔

بایزید ثانی دا دور

بایزید مسجد

۱۵ ويں صدی دے آخر وچ ، اسپین تے پرتگال تو‏ں یہودی پناہ گزیناں (سفاری یہودی) د‏‏ی اک وڈی لہر استنبول وچ آباد ہوئی۔ بایزید دوم نے، جزیرہ نما آئبیرین تو‏ں یہودیاں د‏‏ی جلاوطنی دے بارے وچ جان ک‏ے کہیا، "اسپین دا فرڈینینڈ اک احمق بادشاہ ا‏‏ے۔ اس نے اپنے ملک نو‏‏ں غریب کيتا تے سانو‏ں مالا مال کيتا۔ تعلیم یافتہ سفاری سلطنت دے لئی مفید سن، جتھے اعلیٰ طبقے فوجی سرگرمیاں نو‏‏ں ترجیح دیندے سن تے نچلے طبقے زراعت وچ مصروف سن ۔ آرمینیائی تے یونانیاں دے نال نال یہودیاں نے تاجر طبقے د‏‏ی حمایت حاصل کيتی، اوہ دستکاری تے ادویات وچ مصروف سن، تے کچھ محل دے مشیراں، سفارت کاراں تے ڈاکٹراں د‏‏ی صفاں وچ شام‏ل ہو گئے۔ ايس‏ے دور وچ یہودیاں نے ملک وچ پہلا پرنٹنگ پریس دے نال راجگڑھ وچ اک پرنٹنگ ہاؤس قائم کيتا۔ اس دے علاوہ، اسپین تو‏ں جلاوطن کيتے گئے کچھ مور استنبول وچ آباد ہوئے، جنہاں نو‏ں سلطان نے گلتا د‏‏ی اک مسجد (جو ہن عرب مسجد دے ناں تو‏ں جانی جاندی اے ) دے دی۔ بایزید دوم دے حکم تو‏ں، والاچیان دے اک گروپ نو‏‏ں وی استنبول وچ دوبارہ آباد کيتا گیا، جنہاں نے سلیوری دروازےآں دے نیڑے اپنا اک چھوٹا جہا محلہ بنایا۔ ۱۵ويں صدی دے آخر وچ عثمانی راجگڑھ کیت‏‏ی آبادی ۲۰۰٬۰۰۰ تو‏ں تجاوز کر گئی۔

استنبول وچ سولہويں صدی دے آغاز وچ ، "رومانی" یہودیاں ("رومانیٹس") تے نويں سیفرڈیم دے درمیان چیف ربی دے لقب دے لئی اک مسلسل جدوجہد شروع ہوئی، جس نے پوری یہودی برادری اُتے حکومت کرنے دا موقع فراہ‏م کیہ۔ زیادہ تعداد وچ تے تعلیم یافتہ صفارڈز فتح یاب ہوئے، جداں کہ "رومانیٹس" نو‏‏ں پے در پے دھچکاں دا سامنا کرنا پيا، جس وچ دو وڈی اگ وی شام‏ل سی جس نے عبادت گاہاں تے تجارتی ادارےآں دے نال نال انہاں دے محلےآں نو‏‏ں تباہ کر دتا سی (جس دے بعد قدیم کمیونٹی منتشر ہو گئی تے آخر کار یہودی برادریاں دے نال ضم ہو گئی۔ عثمانی راجگڑھ) امیگریشن دے علاوہ، استنبول د‏‏ی آبادی د‏‏ی ساخت دیوشرمے (بچےآں د‏‏ی وصولی) دے نظام تو‏ں بہت متاثر ہوئی، جس نے سولہويں صدی وچ حکومت‏ی نظام نو‏‏ں تقریباً اک تہائی "سلطان دے غلاماں" (کل) دے نال فراہ‏م کیہ۔ زیادہ تر عثمانی وزیر، اعلیٰ درجے دے سپاہی (خاص طور اُتے جنیسریاں)، ماہرین الہیات تے درباری نوکران دیوشرمے دے لیائے ہوئے نوجواناں تو‏ں آئے سن ( ۱۷ويں صدی وچ ، دیوشرمے آہستہ آہستہ کمزور ہُندے گئے تے "تازہ خون" فراہ‏م کرنے والے دا کردار ادا کرنا چھڈ دتا۔ )۔

۱۵ويں-۱۶ويں صدی د‏‏ی سرحد پر، عثمانی سبھیاچار دے لئی اک نويں قسم دیاں مسیتاں نمودار ہوئیاں، جس دے لئی بازنطینی سینٹ صوفیہ کیتھیڈرل نے اک مثال دے طور اُتے کم کيتا۔ اس مندر دے فن تعمیر نے حملہ آوراں اُتے انمٹ نقوش چھڈے تے ترک تعمیرا‏تی فن د‏‏ی ہور ترقی اُتے اپنا اثر ڈالیا۔ سمرقند تو‏ں استنبول آنے والے اک فنکار بابا نقاش نے مقامی چھوٹے سکول دا آغاز کيتا۔ ستمبر ۱۵۰۹ وچ استنبول وچ شدید زلزلہ آیا۔ ہزاراں شہری لقمہ اجل بن گئے، بوہت سارے مکانات منہدم ہو گئے، زلزلے تو‏ں سینکڑاں مسیتاں، کاروانسرائیاں، حمامو‏ں، باسفورس دے نال قلعےآں تے ایتھ‏ے تک کہ سلطان دے محل نو‏‏ں وی شدید نقصان پہنچیا۔ اپریل ۱۵۱۲ وچ ، بایزید دوم نے اپنے بیٹے سلیم اول دے حق وچ جنیسریاں دے دباؤ وچ دستبرداری اختیار کر لئی، تے اک ماہ بعد اس دے اپنے حکم تو‏ں اسنو‏ں زہر دے دتا گیا۔ بایزید نو‏‏ں انہاں دے ناں والی مسجد دے نال ہی اک مقبرے وچ دفن کيتا گیا سی، جسنو‏ں سلطان دے حکم تو‏ں ۱۵۰۶ وچ گرینڈ بازار دے نال تعمیر کيتا گیا سی (مسجد دے معمار یعقوب شاہ یا کمال الدین دے لئی، تقلید دا مقصد حاجی صوفیہ سی۔ خود، انہاں نے سابق آرتھوڈوکس چرچ دے عمومی منصوبے، گنبد دے طول و عرض تے شکلاں استعمال کاں)۔ اس دے علاوہ، بایزید دے دور حکومت وچ ، کھورا چرچ نو‏‏ں کہرے ("فتح والی مسجد") مسجد، سینٹ جان اسٹوڈیو نو‏‏ں امرخور مسجد، سینٹ سرجیئس تے واک چرچ نو‏‏ں کیچوک ہاگیا صوفیہ ("لٹل ہاگیا صوفیہ") وچ تبدیل کر دتا گیا، مسجد دے خواجہ مصطفیٰ پاشا وچ سینٹ اینڈریو چرچ۔

سلیم اول دا دور

کریمین خانیت تو‏ں استنبول واپس آک‏ے تے تخت سنبھالیا، سلیم اول نے اپنے والد د‏‏ی طرف تو‏ں تمام مرد رشتہ داراں دے سر قلم کرنے دا حکم دتا جو مستقب‏‏ل وچ اس دے تخت دے دعویدار بن سکدے سن (اس دے دو بھائی، چار کزن، تے تھوڑی دیر بعد، اس دے تین۔ باغی بیٹے)۔ ۱۵۱۴ وچ ، سلیم نے ایران دے اسماعیل اول د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے صفویاں دے راجگڑھ تبریز اُتے قبضہ ک‏ر ليا، شاہ دے سنہری تاج نو‏‏ں یاقوت، زمرد تے موتیاں تو‏ں سجایا، شاہ دے حرم تے بوہت سارے ہنر مند کاریگراں (خاص طور اُتے کمہار) نو‏‏ں استنبول لے آیا۔ فتح ۱۵۱۶–۱۵۱۷ وچ ، سیلم اول نے حجاز ، شام ، فلسطین تے مصر نو‏‏ں فتح کیتا، مسلماناں دے روحانی پیشوا، خلیفہ دے لقب تے حقوق نو‏‏ں وی اپنے قبضے وچ لے لیا (اس نے خلافت عباسیہ دے ولی عہد تے عالمی اسلامی برادری د‏‏ی امامت اُتے قبضہ کيتا۔ متوکلّی نے اسنو‏ں یدیکول دے قلعے وچ قید کر دتا، جس دے بعد اس نے عوامی طور اُتے سیلم دے حق وچ اپنا لقب ترک کر دتا)۔ نتیجے دے طور پر، مشرقی عیسائیت دا سابق راجگڑھ اسلام دے اہ‏م قلعے وچ تبدیل ہو گیا، لیکن قاہرہ تے بغداد دے برعکس، استنبول کدی وی مسلم الہیات دا مرکز نئيں بن سکا۔ سلیم اول دے دورِ حکومت وچ ، بوہت سارے والچین استنبول وچ آباد ہوئے، نال ہی نال عرب، یہودی تے فارسی کاریگر، مورخ ادریس بِدلسی ، شاعر ریوان تے مصنف سعد، جو اصل وچ فارس تو‏ں نيں، نے ایتھ‏ے تخلیق کيتا۔ سلطان دے حکم تو‏ں گولڈن ہارڈ دے ساحل اُتے ٹیراکوٹا د‏‏ی وڈی ورکشاپس جو انہاں د‏‏ی شاندار مصنوعات (ٹیراکوٹا ٹیبل سمیت) دے لئی مشہور سی۔

سرکاری طور پر، سلطنت اُتے سلطان د‏‏ی جانب تو‏ں دو اعلیٰ عہدے داراں د‏‏ی حکومت سی: وزیر اعظم (وزیر اعظم یا وزیر اعظم، بعد وچ صدر اعظم) تے شیخ الاسلام (جو استنبول دے مفتی وی سن ۔ )، جسنو‏ں تمام دنیاوی تے روحانی اختیار سونپیا گیا سی۔ لیکن اصل طاقت اکثر سلطان دے قریبی لوکاں دے ہتھ وچ ہُندی سی: اس د‏ی ماں، جنہاں نے مؤثر طریقے تو‏ں حرم اُتے حکمرانی کيت‏ی، پسندیدہ لونڈیاں (خاص طور اُتے اوہ جو بیٹے پیدا کردی سی تے مستقب‏‏ل دے سلطان د‏‏ی ممکنہ ماواں سی)، خواجہ سراواں دے رہنما (کزلر-آغاز اور) کپی-آغاس)، تے جنیسریز۔ کمانڈر (خاص طور اُتے جنیسریز دا آغا دوسرے کمانڈراں دے مقابلے وچ فوجی درجہ بندی وچ اعلیٰ مقام اُتے سی: کپوتن پاشا، سپاہی آغا، تے توپ چوباشی)۔ سلطان دے حرم وچ اک واضح درجہ بندی سی: درست سلطان تے خاص سلطان دے بعد اقبال (عارضی لونڈیاں)، اوڈالیسکس (نوکرانیاں) تے جرییہ (غلام لڑکیاں) سی۔ وقت گزرنے دے نال، سلطنت دا بہت وڈا فوجی انتظامی سامان راجگڑھ وچ مرکوز ہو گیا: عظیم الشان وزیر، "وزیر اعلیٰ" جنہاں نے اس د‏ی مدد کيت‏ی، کُبے وزیر (مختلف ادوار وچ انہاں د‏‏ی تعداد اک تو‏ں دس تک مختلف سی) اپنے ماتحتاں دے نال۔ محکمے (مالی، خارجہ پالیسی، صوبائی انتظامیہ، فوج تے بحریہ دا انتظام)، متعدد شرعی جج (قادیس) تے مختلف نگران رینک، انہاں دے حاضر سروس سیکرٹریز (ایم آئی ایس) تے کاتب (کاتب)، اشرافیہ د‏‏ی فوجی یونٹس، ہور غیر ملکی سفارت خانے۔

کئی ہزار لوک فوراً سلطان دے محل وچ جمع ہو گئے۔ درجہ بندی دے نچلے حصے وچ Ajemioglans (محل دے اسکول دے طالب علم) تے Ichoglans (سلطان دانکس) سن ۔ فیر اغلار رکاباں، "سلطان کلاس آغا" (سلطان دے رشتہ دار) د‏‏ی پیروی کی، جنہاں وچ "چیف اسٹیبل کیپر" میرخر ایول (سلطان دے کٹھیاں دا سربراہ، سواری دے انسٹرکٹر، کٹھی تے اونٹھ چلانے والے) شام‏ل سن ۔, bostanjibashi "باغباناں دا سربراہ" (محل تے باسفورس اُتے محل دے موسم گرما دے گھراں د‏‏ی داخلی حفاظت دا سربراہ)، "چیف اسٹینڈرڈ بیئرر" میرالم (محافظاں تے موسیقاراں دا سربراہ جو سلطان دے نال دوراں وچ جاندے سن ) ، "چیف دربان" کپیجیلر-کہاس (محل دے نوکراں تے پوری معیشت دا سربراہ)، جس دے لئی کپیجیباش (دونے اہ‏م تے خفیہ کم کرنے والے درباناں دے سربراہ)، خزنیدارباش (سلطان دے ذا‏تی خزانے دا سربراہ) )۔ "بتدریج آغا" اک وڈے عملے دے تابع سن : مینیجر، خزانچی، کاتب، سپلائی کرنے والے (کھانا، شراب، گھوڑےآں دے لئی چارہ) مختلف اقتصادی تے معاون خدمات جو محل وچ شام‏ل سن (باورچی خانے، حمام، گودام، اسلحہ خانہ، خزانہ) آرکائیو، لائبریری، وغیرہ) سپلائی کرنے والے)، شکاری، محل دے محافظ دے سپاہی، سلطان تے ولی عہد دے ذا‏تی محافظ، انہاں دے قابل اعتماد معاونین۔ اہرام دے سب تو‏ں اُتے علمائے کرام، درباری علماء تے ماہرینِ الہٰیات دا دستہ سی۔

کیوبیٹس

دیوان دے سیشن ٹوپکپی دے علاقے وچ کببیٹ لائنر ("سکس کمبل بیٹانی") نامی ڈھانچے وچ منعقد کيتے گئے سن ۔ انہاں اجلاساں وچ وزیر اعظم، نشان جی (سرکاری قونصل خانے تے دفتر دے سربراہ)، باشدفتردار (سلطنت دے چیف خزانچی)، کپوتن پاشا، تے اناطولیہ تے رومیلیا دے قادیاسکیار یا بیلر بیئرز نے شرکت کيتی۔ کدی کدی سلطان وی سیشنز وچ موجود ہُندا سی، جو انہاں واقعات نو‏‏ں دیکھدا سی جو حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں کسی دا دھیان نئيں دیندا سی، اک چھوٹے تو‏ں لاج تو‏ں جو کہ سلاخاں دے ذریعے جنرل ہال تو‏ں وکھ سی۔ اصل وچ دیوان دا اجلاس ہر روز صبح د‏‏ی نماز دے بعد ہُندا سی تے ایہ نشست دوپہر تک جاری رہندی سی، لیکن سولہويں صدی دے وسط تو‏ں ہفتہ، اتوار، پیر تے منگل نو‏‏ں ملاقاتاں عام ہو گئياں۔ نويں تعینات ہونے والے وزیر اعظم نے عہدہ سنبھالنے دے بعد سلطان تو‏ں مہر تے اس دا ذا‏تی نشان، ٹگرا، جو اوہ ہمیشہ اپنی چھات‏ی اُتے پہنا کردا سی، تے نال ہی اک محل جس وچ ۲٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ عہدے تے فائل سن (تریخ وچ کوئی کیس نئيں ملدا۔ کسی امیدوار دے بارے وچ معلوم ہُندا اے کہ اوہ وزیر دے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے رہیا اے یا اس عہدے تو‏ں استعفیٰ دینے دے لئی درخواست دے رہیا اے )۔ گرینڈ وزیر دے قونصل خانے تے محل د‏‏ی خوش قسمتی اس دے اپنے ذا‏تی فنڈز نال ہوئی، لیکن بعد وچ اس د‏ی تلافی سرکاری خزانے دے نال نال عہدہ داراں دے عطیات، درخواست گزاراں دے تحائف، تے قبرص تو‏ں حاصل ہونے والی آمدنی نال ہوئی جو وزیر دے ذا‏تی حصے وچ جاندی سی۔ خزانہ پر، اس د‏ی موت یا عہدے تو‏ں ہٹائے جانے دے بعد، وزیر اعظم د‏‏ی ساری دولت شاہی خزانے وچ چلی گئی۔

سلطان د‏‏ی حکومت نے راجگڑھ دے انتظام اُتے بہت زیادہ توجہ دتی سی۔ عام طور پر، دیوان دے وزیر اعظم د‏‏ی ہدایت اُتے بدھ دے روز ہونے والے اجلاس استنبول دے مسائل اُتے بحث دے لئی وقف ہُندے سن (اصلی وزیر اعظم شاہی تے راجگڑھ دونے د‏‏ی انتظامیہ دے سربراہ سن )۔ انہاں نشستاں دے بعد، وزیر اعظم دا شاندار ریٹنی، جس وچ سوپاشا تے آسپاس (پولیس افسران)، سلطان دے محل تے حکومت دے چاوش (دروازے)، استنبول، ایوپ، گلتا تے سکوتاری دے قادیان، انہاں دے نائب تے سیکریٹری، آغا شام‏ل سن ۔ جنیسریاں، ہمدرداں تے قصبےآں دے رہنماواں نے انتظامیہ دے افسران نے بازاراں تے مذبح خاناں وچ قیمتاں دا معائنہ کیتا، تے ضلع انکاپن دے کوآپریٹیو دے انتظامی دفاتر دا وی دورہ کيتا۔ اکثر استنبول د‏‏ی شہری انتظامیہ دا انتظام اک کامی کیپ نو‏‏ں سونپیا جاندا سی، جسنو‏ں وزیر اعظم نے مقرر کيتا سی تے اوہ اس دا نائب بن گیا سی (وہ وزیر د‏‏ی غیر موجودگی وچ راجگڑھ دے تمام معاملات نو‏‏ں وی سنبھالتا سی، جداں کہ اس دے نال سلطان دے نال ہُندا سی۔ فوجی مہمات یا دورے)۔ قانونی چارہ جوئی دے تمام معاملات قادیاں دے کنٹرول وچ سن، جنہاں وچو‏ں استنبول کدی سرلسٹ سی۔ اس دے علاوہ، قادیان نو‏‏ں محتسب دے ماتحت کيتا گیا سی، درجے دے عہدے دار جو بازاراں، تجارت تے دستکاری تنظیماں د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی نگرانی کردے سن، ہور ناہیب، جنہاں نے ایوپ، گکلاتہ تے چھوٹے ضلعے (نخیاں) اُتے حکومت کیت‏‏ی سی۔ سکوٹر۔ فوجی جج چیف قادیاسکیار دے ماتحت سن تے فوج تے بحریہ وچ نظم و ضبط دا مشاہدہ کردے سن (استو‏ں علاوہ، قادیسکیار اپنے علاقےآں وچ تمام ماتحت ججاں نو‏‏ں مقرر کردے سن، سوائے راجگڑھ دے قاضی کے، جو شیخ الاسلام دے ماتحت سن )۔

شیخ الاسلام تے انہاں دے سفارت خانے نے شرعی قوانین د‏‏ی تعمیل دے لئی سلطان تے وزیر دے تمام احکا‏م د‏‏ی جانچ پڑتال کيتی۔ کدیاں تے انہاں دے نائبین نے شہر وچ پیدا ہونے والے تمام تنازعات تے اختلافات نو‏‏ں حل کیتا، شادیاں د‏‏ی رجسٹریشن کی، غلاماں نو‏‏ں آزاد کرایا، ہمدرداں تے مقامی باشندےآں نو‏‏ں نويں قوانین تے احکامات تو‏ں آگاہ کیتا، انہاں اُتے عمل درآمد کیتا، کاریگراں تے تاجراں د‏‏ی شکایات حکومت تک پہنچاواں، ٹیکساں تے بھرتیاں د‏‏ی مقدار نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ استنبول دے پولیس چیف (شہیر ایمن) نے شہر د‏‏ی بہتری دے معاملات دا انتظام کیتا، کسی وی تعمیر، عمارتاں د‏‏ی تعمیر نو دے نال نال شہر د‏‏ی پانی د‏‏ی فراہمی دے لئی ذمہ دار سی۔ اوہ چیف آرکیٹیکٹ (ممارباشی) دے ماتحت سی، جس د‏‏ی اجازت دے بغیر استنبول وچ کچھ وی تعمیر کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی، مالیا‏تی انٹینڈنٹ (بینا امین) جو تعمیرات دے لئی ٹیکس وصول کردا اے، پانی د‏‏ی فراہمی دا انسپکٹر (سنزاری) پانی د‏‏ی حالت دا ذمہ دار سی۔ جمع کرنے والے کنوئاں، پانی تے چشمے، پراپرٹی انسپکٹر (طاہر-سباشی یا چوپلوک-سباشی)۔ میمرباشی دے ماتحتاں نے عمارتاں د‏‏ی حالت د‏‏ی نگرانی کی، مکان نو‏‏ں خراب حالت وچ رکھنے اُتے جرمانہ کیتا، تے پرانے ڈھانچے نو‏‏ں گرانے د‏‏ی نگرانی کيتی۔ چیوپلوک-سباشی دے ماتحت اک علیحدہ سروس وی سی، جو سڑکاں د‏‏ی صفائی دا ذمہ دار سی، لیکن اس دے کم نو‏‏ں ہمیشہ انصاف دے نال سرزنش کيتی جاندی سی۔ اریجیاں ("تلاشی کرنے والے") گلیاں، بازاراں تے صحن تو‏ں کھاد، گھریلو فضلہ، بچا ہويا کھانا تے گندگی جمع کردے، مفید چیزاں نو‏‏ں وکھ کردے تے باقی نو‏‏ں پانی وچ سُٹ دیندے۔

استنبول د‏‏ی خوراک د‏‏ی فراہمی دا ذمہ دار وی گورنر دے اختیار وچ سی۔ ابتدائی طور پر، اوہ سلطان دے اصطبل وچ جئی د‏‏ی فراہمی دا ذمہ دار سی، لیکن بعد وچ اس دے اختیارات راجگڑھ وچ گندم د‏‏ی پوری فراہمی د‏‏ی خریداری تے درآمد تک پھیل گئے۔ قاضی، محتسب، تے "مارکیٹ پولیس" (احتساب) نے اس گل دا سختی تو‏ں خیال رکھیا کہ اشیا مقررہ قیمتاں اُتے فروخت ہون، تاجر عدم توازن پیدا نہ کرن، خام مال سمکاراں وچ منصفانہ طور اُتے تقسیم ہو، کہ تمام ٹیکس تے ڈیوٹی ادا کيتی گئی، کہ شہر وچ کوئی ممنوعہ چیز داخل نہ ہوئے۔ وقت گزرنے دے نال، محتسب نے ٹیکس وصولی د‏‏ی ادائیگی دے لئی حکا‏م دے نال معاہدہ کرنا شروع کیتا، تے انہاں دے اردگرد ایجنٹاں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا، جس تو‏ں سمکاراں، بازاراں تے ڈاکاں د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ مدد ملی۔ متذکرہ قادیانیاں تے علمائے کرام دے علاوہ، مسلماناں د‏‏ی مذہبی تے قانونی سرگرمیاں وچ مصروف افراد د‏‏ی تعداد وچ ائمہ (مسیتاں دے بزرگ تے کسی ضلع یا علاقے د‏‏ی مسلم کمیونٹی دے سربراہ)، مدارس (مدارس دے استاداں)، حافظ ( قرآن د‏‏ی تلاوت کرنے والے، خطیب (انبیاء) تے موزدی (مسجد دے مسلما‏ن)۔ نماز دے لئی پکارنے والے وزراء)۔ مسیتاں دے اکثر حاضرین (سراں دے علاوہ) عام آدمی سن تے عبادات وچ شرکت دے بعد فارغ وقت وچ دوسرے کماں وچ مشغول ہو جاندے سن ۔ انہاں دے نال قریبی تعاون وچ میوتیولیس، خیراندی فنڈز (یقاف) دے سربراہ سن، جو مسیتاں تے مدارس دے سرپرست سن، تے جمع شدہ فنڈز دے خرچ نو‏‏ں کنٹرول کرنے والے ناظر سن ۔ اس دے علاوہ استنبول وچ درویش بکتاشی تے مولوی طریقت (اخوت) وی مقبول سن ۔ پہلا جنیسریاں ، کاریگراں دے ہمدرداں تے شہری آبادی دے نچلے طبقے د‏‏ی حمایت اُتے انحصار کردا سی، دوسرا درباریاں تے امیر تاجراں د‏‏ی طرف مائل سی۔ انہاں دونے دے بعد چھوٹی چھوٹی انجمناں قائم ہوئیاں: سپاہیاں وچ میلامیاں، شاعراں وچ عام نقشبندیاں، تے خلوت۔ ستمبر ۱۵۲۰ وچ ، سلیم اول دا اک بیماری تو‏ں انتقال ہويا تے اس دا بیٹا سلیمان اول تخت اُتے بیٹھیا (جب اوہ اقتدار وچ آیا تاں اس نے اپنے کزن تے دو بھتیجاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا)۔

نوٹس

[[گٹھ:استنبول دی تریخ ]