المعتمد علی اللہ
| المعتمد باللہ | |
|---|---|
| خلیفہ خلافت عباسیہ | |
 | |
| خلافت عباسیہ دا پندرہواں خلیفہ | |
| راج ویلہ | 20 جون 870ء– 15 اکتوبر 892ء (مدتِ خلافت: 22 سال 3 ماہ 25 دن شمسی) |
| پیشرو | المہتدی باللہ |
| جانشین | المعتضد باللہ |
| ہمسر ملکہ | خلافہ مخفرنہ نبت |
| نسل | المعتضد باللہ |
| خاندان | خلافت عباسیہ |
| پیؤ | المتوکل علی اللہ |
| ماں | فطیان |
| جم | 844ء |
| موت | 15 اکتوبر 892ء (48 سال) سامراء |
| مذہب | سنی اسلام |
المعتمد علی اللہ (پیدائش: 842ء– وفات: 15 اکتوبر 892ء) خلافت عباسیہ دا پندرہواں خلیفہ سی جس نے 870ء توں 892ء تک حکومت کیتی۔ انتشار سامراء دے دور دا اوہ آخری خلیفہ سی جس دے بعد خلافت عباسیہ دا راجگڑھبغداد دوبارہ منتقل ہو گیا۔ 892ء وچ معتمد علی اللہ فوت ہويا۔ معتمد علی اللہ دے زمانہ وچ خلافت عباسیہ رُو بہ زوال ہُندتی گئی تے اِس سلطنت دے مختلف حصے دوسری سلطنتاں دا حصہ بندے گئے۔
ناں و نسب
[سودھو]معتمد علی اللہ دا ناں احمد بن المتوکل علی اللہ اے۔ کنیت ابوجعفر تے ابو العباس اے۔ والدہ دا ناں فطیان اے جو کوفہ توں تعلق رکھنے والی اک کنيز سی۔ لقبِ شاہی معتمد علی اللہ رجب 256ھ وچ خلیفہ المہتدی باللہ دے قتل دے بعد تخت نشینی دے وقت اختیار کیتا گیا۔[۱]
پیدائش
[سودھو]معتمد دی پیدائش 229ھ/ 844ء وچ سامراء وچ ہوئی۔ اُس وقت خلیفہ الواثق باللہ عباسی دی حکومت قائم سی۔[۱]
عہد خلافت
[سودھو]المہتدی باللہ دے عہدِ خلافت وچ معتمد مقامِ وسق دے قید خانہ وچ سی ۔ المہتدی باللہ دے قتل دے بعد ترک امرا اُسنوں قید خانے توں کڈ لیائے تے اُسنوں تخت خلافت اُتے بٹھایا۔ 20 جون 870ء نوں اُس دی بیعت لی گئی۔ موسیٰ ابن بغاء الکبیر نے وی اُس دی بیعت کرلئی تے اُس دی بیعت دے بعد کسی دوسرے خطرے دا خوف نہ رہیا۔ ہور اعیانِ سلطنت نے بیعت کيتی تے اُسنوں المعتمد علی اللہ دے لقب توں ملقب کیتا۔ [۲][۳]
وزارت
[سودھو]عنانِ حکومت ہتھ وچ لیندے ہی معتمد نے وزراء اُتے نظر دی تے عبید اللہ بن یحییٰ بن خاقان نوں منصبِ وزارت تفویض کيتی۔ بعد وچ حسن بن مخلد بن جراح، سلیمان بن وہب، ابو الصفرا اسماعیل بن بلبل، ابوبکر بن صالح بن شیرزاد، اَگڑ پِچھڑ وقتِ ضرورت دے تحت عہدہ وزارت اُتے فائز ہُندے رہے۔ معتمد علی اللہ دا آخری وزیر عبید اللہ بن سلیمان سی ۔[۳]
عہد خلافت دے متفرق واقعات
[سودھو]256ھ
[سودھو]- 15 رجب 256ھ/ 19 جون 870ء: سابقہ معزول خلیفہ المہتدی باللہ نوں قتل کر دتا گیا۔[۴]
- اِس سال کوفہ وچ علی بن زید طالبی دا ظہو ہويا۔ اُس دے مقابلے دے لئی خلیفہ دی فوج روانہ ہوئی مگر شکست ہوئی۔ کوفہ وچ طالبی دی دھاک بیٹھ گئی تے اوہ حاوی ہو گیا۔
- اِس سال محمد بن واصل تمیمی نے شہر اہواز دے نائب حاکم حارث بن سیما شرابی اُتے حملہ کرکے اُسنوں قتل کر دتا تے اہواز دے علاقےآں اُتے قابض ہو گیا۔
- رمضان 256ھ وچ حسن بن زید رے (شہر) دے علاقےآں اُتے غالب آ گیا۔ شوال 256ھ وچ موسیٰ ابن بغاء الکبیر اُس دے مقابلے دے لئی نکلیا۔ خلیفہ معتمد اُسنوں خود روانہ کرنے دے لئی سامراء توں باہر نکلیا۔
- اِس سال محمد بن احمد عیسیٰ بن منصور نے لوکاں نوں حج کروایا۔
- ماہِ ذوالقعدہ 256ھ وچ مکہ مکرمہ دے قاضی تے مشہور ماہر انساب زبیر ابن بکار 84 سال دی عمر وچ فوت ہوئے۔
- 13 شوال 256ھ/ یکم ستمبر 870ء نوں امام محمد بن اسماعیل بخاری سمرقند وچ انتقال کر گئے اُنہاں دی وجہ شہرت صحیح بخاری اے۔[۵]
257
[سودھو]- اِس سال خلیفہ معتمد نے یعقوب بن لیث صفاری نوں بلخ تے طخارستان تے اُس دے قریبی علاقےآں کرمان، سجستان تے سندھ دا حاکم مقرر کر دتا۔
- ماہِ صفر 257ھ وچ خلیفہ نے اپنے بھائی ابو احمد نوں کوفہ، طریقِ مکہ مکرمہ و حرمین تے یمن دا حاکم مقرر کیندا، بعد وچ ماہِ رمضان 257ھ وچ بغداد، عراق، واسط، کورداجلہ، بصرہ تے فارس تک دی حکومت اُتے ابو احمد نوں قائم مقام بنا دتا۔
- 14 شوال 257ھ/ 2 ستمبر 871ء نوں چاند گرہن واقع ہويا۔
- اِس سال فضل بن اسحاق عباسی نے لوکاں نوں حج کروایا۔[۶]
258ھ
[سودھو]- 20 ربیع الاول 258ھ نوں خلیفہ معتمد نے اپنے بھائی ابو احمد نوں مصر، قنسرین تے عواصم دا حاکم اعلیٰ مقرر کر دتا تے اُسنوں خلعت عطاء کيتی۔[۷]
259ھ
[سودھو]260ھ
[سودھو]- 8 ربیع الاول 260ھ/ 4 جنوری 874ء نوں امام حسن بن علی عسکری فوت ہوئے۔
وفات
[سودھو]خلافت عباسیہ دے زوال وچ حصہ
[سودھو]
- تفصیلی مضمون دے لئی دیکھو : آل طاہر، دولت سامانیہ، اغالبہ
.png)
.GIF)
معتمد 22 سال تک خلیفہ رہیا لیکن اِس طویل دور حکومت وچ اک روز وی اُسنوں حقیقی حکومت نصیب نئيں ہوئی تے نہ ہی اندرونی شورشاں تے ہنگامےآں توں سکون میسر آسکیا۔ اک اہم تغیر ایہ ہويا کہ ترک جو المعتصم باللہ دے دور توں حکومت اُتے حاوی ہوچکے سن، ہن اُنہاں دی بجائے حکومت معتمد دے بھائی موفق باللہ دے ہتھوں وچ آگئی تے ترکاں دے اختیارات حکمدی سطح اُتے زوال پزیر ہُندے چلے گئے۔ معتمد برائے ناں خلیفہ سی تے حکومت دے تمام اختیارات و معاملات اُتے موفق باللہ حاوی سی ۔ کسی چھوٹے وڈے معاملے وچ معتمد دا کوئی حکم نہ چلدا سی تے نہ ہی خراج اُس دے پاس آندا سی بلکہ نظامِ خراج موفق باللہ دے ہتھوں وچ سی ۔ معتمد اُس دے استبداد توں بہت نالاں سی، نتہجتاً عاجز آ کے اُس نے احمد بن طولون دے دامن مصر وچ پناہ لینی چاہی مگر اِس وچ ناکام ہويا۔ معتمد دے زمانہ وچ خلافت عباسیہ دی حالت ابتر ہو گئی سی، سلطنت دے گوشہ گوشہ وچ طوائف الملوکی تے ہنگامے عام ہوچکے سن ۔ سجستان، کرمان تے فارس دے صوبےآں اُتے صفاری خاندان قابض ہوچکيا سی ۔ خراسان وی آل طاہر دے پاس سی ۔ طبرستان تے جرجان علویاں دی حکومت وچ داخل ہوچکے سن ۔ مصر تےبلاد الشام دولت طولونیہ دا حصہ بن چکے سن ۔ ماوراء النہر وچ دولت سامانیہ دی بنیاد پڑنے دے دن شروع ہوچکے سن ۔ افریقا وچ اغالبہ بر سر اقتدار آ گئے سن ۔ بصرہ تے دریائے دجلہ دی حدود تک شورش صاحب الزنج آفت برپا کیتے ہوئے سن ۔ مراکش توں لے کے مشرقی حدوو تک کوئی گوشہ یا صوبہ طوائف الملوکی توں خالی نہ سی ۔[۲][۸][۹]
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ جلال الدین سیوطی: تریخ الخلفاء، ص 401۔ تذکرہ المعتمد علی اللہ۔
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ شاہ معین الدین احمد ندوی: اسلام دی تریخ، جلد 2، ص 250۔
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ مفتی زین العابدین سجاد میرٹھی/ مفتی انتظام اللہ شہابی اکبرآبادی: تریخ ملت، جلد 2، ص 398۔ مطبوعہ لاہور، 1991ء۔
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 62۔ تذکرہ واقعات سنۃ 256ھ۔
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 63/62۔ تذکرہ واقعات سنۃ 256ھ۔
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 71۔ تذکرہ واقعات سنۃ 257ھ۔
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 73۔ تذکرہ واقعات سنۃ 258ھ۔
- ↑ ابن خلدون: تریخ ابن خلدون، جلد 3، ص 339۔
- ↑ ابن اثیر: الکامل فی التریخ، جلد 20، ص 131۔
المعتمد علی اللہ جم: 844ء موت: 15 اکتوبر 892ء
| ||
| مناصبِ اہل سنت | ||
|---|---|---|
| پیشرو المہتدی باللہ |
خلیفہ خلافت عباسیہ 20 جون 870ء– 15 اکتوبر 892ء |
جانشین المعتضد باللہ |