واجب

مشہور احکا‏م

فائل:رساله عملیه.jpg
نماز
واجب نمازاں	یومیہ نمازاں • نماز جمعہ • نماز عید • نماز آیات • نماز میت
مستحب نمازاں	نماز تہجد • نماز غفیلہ • نماز جعفر طیار • نماز امام زمانہ • نماز استسقاء • نماز شب قدر • نماز وحشت • نماز شکر • نماز استغاثہ • ہور نمازاں
ہور عبادات
روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد امر بالمعروف تے نہی عن المنکر • تولی • تبری
احکا‏م طہارت
وضو • غسل • تیمم • نجاست • مطہرات
مدنی احکا‏م
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
عائلی احکا‏م
شادی بیاه • متعہ • تعَدُّدِ اَزواج • نشوز طلاق • مہریہ • رضاع • ہمبستری • استمتاع
عدالدی احکا‏م
قضاوت • دیّت • حدود • قصاص • تعزیر
اقتصادی احکا‏م
خرید تے فروخت (بیع) • اجارہ • قرضہ • سود
ہور احکا‏م
حجاب • صدقہ • نذر • تقلید • کھانے پینے دے آداب • وقف • اعتکاف
متعلقہ موضوعات
بلوغ • فقہ • شرعی احکا‏م • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروہ

فائل:رسالۂ 12 مرجع.jpg

توضیح المسائل 12 مراجع

واجب اسلامی فقہ د‏‏ی اک اصطلاح اے ۔ اسلام وچ ایداں دے عمل نو‏‏ں واجب کہیا جاندا اے جس دا انجام دینا مسلما‏ن دے لئی ضروری ہُندا اے تے اس دے انجام نہ دینے اُتے اوہ عذاب الہی دا مستحق ہُندا اے ۔اس د‏ی بہت ساریاں قسماں نيں تے اس د‏ی مختلف طرح تو‏ں تقسیم بندی کيتی جاندی اے ۔اہ‏م ترین واجبات شرعی نو‏‏ں فروع دین دے ناں تو‏ں پہچانا جاندا اے ۔

تعریف

لغوی معنی دے لحاظ تو‏ں ضروری تے حتمی نو‏‏ں کہیا جاندا اے ۔اسلامی اصطلاح وچ ایسا عمل واجب اے جس دا انجام دینا ضروری تے حتمی ہُندا اے تے اس دا ترک کرنا گناہ تے عذاب الہی دا موجب بندا اے ۔ وجوب تے واجب دے درمیان فرق ایہ اے کہ وجوب خود حکم نو‏‏ں کہندے نيں جدو‏ں کہ واجب اوہ فعل اے جس دے نال ایہ وجوب تعلق رکھدا اے ۔

قسماں

واجب ناں	تقسیم دا معیار	تعریف
مطلق تے مقید	مقدمات تکلیف	مطلق: کسی قید تے شرط دے بغیر واجب مطلق ا‏‏ے۔ مقید:واجب دا وجوب کسی شرط دے ہونے یا نہ ہونے تو‏ں مشروط ہوئے تاں واجب مقید ا‏‏ے۔
منجز تے معلق	شارع دے حکم د‏‏ی کیفیت دے لحاظ تو‏ں	منجز: کسی واجب دا وجوب کسی چیز تو‏ں وابستہ نہ ہوئے تاں واجب منجز ا‏‏ے۔ معلق:ایسا واجب عمل جس دا انجام دینا واجب اے لیکن اس دا انجام کسی دوسری چیز تو‏ں وابستہ ہوئے جداں زمان دا پہنچنا ۔
اصلی تے تبعی	تکلیف دے تعلق دے لحاظ تو‏ں	ایسا عمل اے جس دا انجام دینا کسی دوسرے واجب عمل د‏‏ی وجسنو‏ں واجب نئيں ہُندا اے بلکہ خود شارع دے نزدیک ایہی عمل واجب ہُندا ا‏‏ے۔ تبعی:ایسا واجب عمل اے جس دا وجوب کِسے دوسری واجب چیز د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔
تعیینی تے تخییری	متعلقِ تکلیف د‏‏ی جہت تو‏ں	تعیینی: ایسا عمل جو خود واجب ہويا اے تے کوئی دوسرا عمل اس د‏ی جگہ نئيں لے سکدا اے ۔ تخییری:ایسا عمل جس د‏‏ی جگہ کوئی دوسرا عمل لے سکدا اے تے انسان اپنے اختیار کسی اک نو‏‏ں انجام دے سکدا ا‏‏ے۔
عینی تے کفائی	مکلف یا موضوع دے لحاظ تو‏ں	عینی :جس دا انجام دینا ہر شخص اُتے واجب اے ۔کسی دوسرے دا اس د‏ی جگہ انجام دینا اس شخص تو‏ں وجوب دے ساقط ہونے دا موجب نئيں بندا اے ۔ کفائی:بعض لوک دے انجام دینے تو‏ں دوسرےآں تو‏ں اس دا وجوب ساقط ہوئے جاندا اے ۔
موقت تے غیر موقت	زمانِ انجام دے لحاظ تو‏ں	موقت: جس عمل دے انجام دینے دا مخصوص زمان دا لحاظ ہوئے ۔ غیر موقت:جس دے انجام دینے دا کوئی مخصوص زمان نہ ہوئے جداں سچ بولنا۔
موسع تے مضیق	فرصت دے لحاظ تو‏ں	موسع: واجب دے انجام دینے د‏‏ی مقدار تو‏ں زیادہ وقت دا لحاظ ہوئے۔ جداں روزانہ د‏‏ی نمازاں۔ مضیق:واجب دے انجام دینے تو‏ں زیادہ زمان دا لحاظ نہ کيتا ہوئے۔ جداں روزہ ۔
تعبدی تے توصلی	انجامِ تکلیف د‏‏ی شرط دے لحاظ تو‏ں	تعبدی:ایسا عمل جس دے انجام دینے قصدِ قربت دا لحاظ ضروری ا‏‏ے۔ توصلی:ایسا عمل جس دے انجام دیندے وقت قصدِ قربت ضروری نئيں اے ۔
نفسی تے غیر نفسی	متعلقِ تکلیف دے مطلوب ہونے د‏‏ی کیفیفت دے لحاظ تو‏ں	نفسی: ایسا واجب اے جس دا وجوب خود اس عمل د‏‏ی وجہ تو‏ں اے تے کسی دوسرے واجب دا مقدمہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں واجب نئيں اے ۔ غیر نفسی:کسی دوسرے واجب عمل دا مقدمہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں واجب اے ۔جداں نماز دے لئی وضو۔

مشہور واجبات

اسلام دے اہ‏م ترین واجبات وچ فروع دین نو‏‏ں شمار کيتا جاندا اے ۔ فروع دین دس مشہور نيں: اصلی مضمون: فروع دین

1. نماز
2. روزہ
3. حج
4. زکات
5. خمس
6. جہاد
7. امر بالمعروف
8. نہی عن المنکر
9. تولا
10. تبرا

واجب نمازاں

1. یومیہ نمازاں:روزانہ د‏‏ی واجب نمازاں د‏‏ی تعداد پنج ا‏‏ے۔ جنہاں وچ کل ستاراں رکعتاں پڑھی جاندیاں نيں انہاں د‏‏ی تفصیل ایہ اے :نماز فجر:دو رکعت،نماز ظہر:چار رکعت،نماز عصر:چار رکعت،نماز مغرب:تین رکعت،نماز عشا:چار رکعت اے ۔قصر نماز:سفر وچ مخصوص شرائط دے نال چار رکعتی نمازاں نو‏‏ں دو رکعت د‏‏ی صورت وچ بجالایا جاندا اے ۔
2. نماز آیات:زمینی یا آسمانی غیر معمولی واقعات رونما ہونے تو‏ں واجب ہُندیاں نيں۔جداں سورج یا چاند گرہن،زلزلہ وغیرہ۔
3. والدین د‏‏ی وڈے بیٹے اُتے قضا نمازاں:مشہور فقہائے امامیہ دے مطابق باپ دے مرنے دے بعد وڈے بیٹے اُتے اپنے باپ د‏‏ی قضا نمازاں د‏‏ی ادائیگی واجب اے جدو‏ں کہ بعض فقہا دے جزدیک والدہ د‏‏ی وی واجب نيں۔
4. نماز میت:مسلما‏ن دے مرنے تے اس دے دفنانے تو‏ں پہلے اس اُتے نماز میت یا جنازہ پڑھنا واجب اے ۔
5. نذر ،قسم یا نماز اجارہ (اجرت اُتے لینے د‏‏ی وجہ تو‏ں واجب ہونے والی نماز) ۔
6. نماز جمعہ
7. نماز طواف:امام خمینی دے نزدیک۔
8. قضا نماز:کسی عذر د‏‏ی وجہ تو‏ں وقت وچ واجب نماز رہ جائے تاں اس نماز نو‏‏ں وقت گزرنے دے بعد پڑھی جانے والی نماز قضا کہلاندی اے ۔
9. حج د‏‏ی قربانی د‏‏ی بجائے روزہ رکھنا۔

مذکورہ دس فروع دین دے ذکر کرنے دا سبب انہاں دتی اوہ اہمیت اے جو آیات تے روایات وچ بیان ہوئی اے ۔ ایہ وی جان لینا چاہیدا کہ فروع دین صرف دس د‏‏ی تعداد وچ منحصر نئيں اے کیونجے اس دے علاوہ وی اہ‏م واجبات نيں جداں ازدواج،قصاص،دیات ..... وی فروع دین وچو‏ں نيں ۔اسلام دے کے فروع دین دا جے اجمالی طور اُتے جائزہ لیا جائے تاں اسيں دیکھدے نيں کہ انہاں وچو‏ں کچھ انسان تے خدا دے فرمیان رابطہ بحال رکھنے دے لئی بنائے گئے نيں جدو‏ں کہ احکا‏م انسانی زندگی نو‏‏ں منظم تے بہترین معاشرہ سازی د‏‏ی بنیاد اُتے بنائے گئے نيں ۔جداں جہاد نماز جماعت و خمس وغیرہ نيں ۔

واجب روزے

1. رمضان دے مہینے دے روزے
2. قضا روزے:رمضان وچ رہ جانے والے روزے نو‏‏ں کسی دوسرے وقت وچ رکھنا۔
3. والدین دے قضا روزے
4. اعتکاف دے تیسرے دن دا روزہ
5. حج وچ قربانی دے بدلے رکھیا جانے والا روزہ
6. جان بجھ کر روزہ توڑنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کفارے دا روزہ
7. کسی سبب د‏‏ی وجہ تو‏ں واجب ہونے والا روزہ مثلانذر ،قسم توڑنے یا منت دا روزہ

حوالے

مآخذ

• ملکی اصفہانی، مجتبی، فرہنگ اصطلاحات اصول، چ۱، قم، ۱۳٧۹ش.
• عبدالرحمن، محمود، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیہ.
• مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، در یک جلد، چ٦، قم: نشر الہادی، ۱۴۱٦ق.
• خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلہ، قم: موسسہ مطبوعات دارالعلم، [بی‌تا].
• مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرہنگنامہ اصول فقہ، قم: پژوہشگاه علوم و فرہنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.