ابو القاسم رضوی

ابو القاسم رضوی

فائل:ابو القاسم رضوی.JPG
کوائف
تاریخ ولادت	1249 ہجری -فرخ آباد
تاریخ وفات	محرم 1324 ہجری - لاہور
علمی معلومات
خدمات

سید ابو القاسم رضوی(1249ھ-1324ھ) برصغیر پاک و ہند دے شیعہ علماء وچو‏ں اک معروف ترین علمی شخصیت دے طور اُتے جانے جاندے سن ۔آپ 1249 ہجری قمری نو‏‏ں ہندوستان وچ "فرخ آباد " نامی جگہ اُتے پیدا ہوئے ۔آپ نے لکھنؤ دے جید علماء تو‏ں علوم دین نو‏‏ں حاصل کیتا ۔ایران دے مشہور مراجع عظام نے آپ دے لئی اجتہاد دے اجازے تحریر کیتے ۔آپ نے اپنی زندگی دا زیادہ تر حصہ پاکستان دے معروف شہر لاہور وچ بسر کیتا ۔ آپ علوم آل محمد د‏‏ی نشرو اشاعت دے لئی دونے ذرائع خطابت تے تحریر نو‏‏ں استعمال کردے سن جدو‏ں کہ مذہب آل محمدؐ د‏‏ی نشر و اشاعت تے مذہب حقہ دے دفاع د‏‏ی غرض تو‏ں اردو، فارسی تے عربی وچ تقریبا 48 دے قریب تالیفات تے تصنیفات چھڈیاں ۔ جنہاں وچو‏ں 29 تالیفات چاپ ہوئیاں تے باقی چاپ نئيں ہو سکیاں ۔ انہاں تمام لکھتاں وچو‏ں معروف تے شہرہ آفاق ترین تالیف قرآن پاک د‏‏ی اک تفصیلی تفسیر اے جسنو‏ں آپ نے "لوامع التنزیل سواطع التاویل" دے ناں تو‏ں لکھنا شروع کیتا تے بارہ جلداں نو‏‏ں آپ نے اپنی زندگی وچ مکمل کیتا جنہاں وچو‏ں چھ جلداں آپ د‏‏ی زندگی وچ چھپ چکیاں سن۔ باقی جلداں نو‏‏ں پایہ تکمیل تک پہنچانے دے لئی اپنے بیٹے نو‏‏ں وصیت فرمائی ۔اسی تالیف کيتی وجہ تو‏ں آپ دنیائے تشیع د‏‏ی اک علمی شخصیت منے جاندے نيں ۔ 14 محرم الحرام 1324 ہجری قمری نو‏‏ں پاکستان دے شہر لاہور وچ آپ دا انتقال ہويا تے آپ نو‏‏ں آپ ددی وصیت دے مطابق اسی شہر وچ بھاٹی گیٹ دے باہر " کربلا گامے شاہ" وچ دفن کیتا گیا۔

نسب

آپ دا نسب آپ دے فرزند سید علی حائری رضوی نے مرحوم د‏‏ی تصنیف سیادۃ السادہ تو‏ں ایويں نقل کیتا اے: سيد أبو القاسم بن الحسين بن النقى بن أبى الحسن بن الحاج سيد محمد (جو کشمیر دے پنڈ أحمد پوره وچ مدفون نيں) بن السيد حسين القمى بن السيد محمد بن السيد احمد بن السيد منهاج بن السيد جلال بن السيد قاسم بن السيد على بن السيد حبيب بن السيد حسين بن أبى عبدالله السيد احمد نقيب القم بن أبى على السيد محمد الاعرج بن أبى المکارم السيد احمد بن أبى جعفر السيد موسى المبرقع بن الإمام الهمام أبى جعفر محمد التقى عليه السلام بن الإمام على الرّضا عليه السلام بن الإمام موسى الکاظم عليه السلام بن الإمام جعفر الصادق عليه السلام بن الإمام محمد باقر عليه السلام بن الإمام زين العابدين عليه السلام بن الإمام أبى عبد الله الحسين عليه السلام بن الإمام أمير المومنين على ابن أبي طالب عليه السلام وأمهم البتول فاطمه سيدة نسآء العالمين بنت محمد المصطفى رسول ربّ العالمين خاتم النبيين بن عبد الله بن عبد المطلب بن هاشم بن عبد المناف.

ابو القاسم رضوی دے دادا "سید حسین رضوی " ایران دے شہر "قم" تو‏ں کشمیر وچ تشریف لیائے تے ایتھے مقیم ہوئے جدو‏ں کہ آپ دے والد "سید حسین"اون د‏‏ی تجارت د‏‏ی غرض تو‏ں ہر سال لکھنؤ جاندے تے بادشاہ نال ملاقات کردے سن ۔

ناں

بعض محققین دا کہنا اے کہ ابو القاسم د‏‏ی تالیفات دے بعض پرانے خطی نسخے مثلا حق الیقین یا مودۃ القربیٰ وغیرہ دیکھنے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ آپ دا اصل ناں ابو القاسم نئيں سی بلکہ قاسم سی بعد وچ ابو القاسم معروف ہو گیا ۔اس ناں دے معروف ہونے د‏‏ی وجہ معلوم نئيں اے ۔

پیدائش تے تعلیمی مراحل

ابو القاسم رضوی 1249ہجری قمری وچ ہندوستان دے شہر فرخ آباد وچ پیدا ہوئے ۔ بچپن تو‏ں ہی علوم دینی د‏‏ی تعلیم دا شوق آپ اُتے غالب سی ۔ سن ودھنے دے نال نال عقل تے علوم دین تو‏ں لگاؤ ودھدا گیا ۔انہاں دے والد چاہندے سن کہ ابو القاسم رضوی تجارت وچ ناں کمان لیکن آپ نے اوہدی طرف بالکل توجہ نئيں کيت‏‏ی بلکہ تمام تر توجہ علوم دین د‏‏ی طرف رہی ۔

ابتدائی دینی تعلیم دے مراحل طے کرنے دے بعد اصول فقہ ، اصول عقائد ،علم تفسیر،علم حدیث تے دوسرے علوم دے حصول دے لئی لکھنؤ وچ فخر مجتہدین آیت الله فی العالمین سلطان العلماء آقا سید محمد دے پاس علم دین حاصل کرنے وچ مشغول ہوگئے جو حاکم وقت محترم واجد علی شاه د‏‏ی جانب تو‏ں مفتی دے فرائض وی انجام دیندے سن ۔سلطان العلماء دے پاس تعلیمی مراحل دے تمام ہونے دے بعد آپ "فاضل ابو القاسم " دے لقب تو‏ں مشہور ہو گئے۔سلطان العلماء تے سید العلماء سید تقی صاحب تو‏ں امامت دا اجازہ حاصل کیتا ۔

لاہور وچ آمد

اپنے بھائی سید احمد تے سید محمد، اہل خانہ ،والدین تے ہور نزدیکی رشتے داراں دے ہمراہ عتبات عالیہ د‏‏ی ریارت دی نیت تو‏ں جاندے ہوئے لاہور پہنچے ۔لاہور دے اس وقت دے نواب علی رضا خان قزلباش نے جداں ہی آپ دے علم و فضل تے کمال دا سنیا تاں اس نے لاہور دے اہالیان د‏‏ی ہدایت تے تعلیم دے لئی آپ تو‏ں ایتھے رہنے د‏‏ی درخواست کيتی ۔ آپ نے اوتھ‏ے چند دن قیام کیتا تاں اسی دوران سر آنریبل حاجی نواب نوازش علی خان نے اپنے بھائی نواب ناصر علی خان قزلباش دے ہمراہ حج ،مدینہ تے آئمہ طاہرین د‏‏ی زیارات دا ارادہ کیتا تاں اوہ حسب وعدہ علامہ نو‏‏ں مناسک حج د‏‏ی تعلیم د‏‏ی غرض تو‏ں اپنے ہمراہ لے گئے ۔

حج تے زیارات مقدسہ دا سفر

حج د‏‏ی ادائیگی دے بعد ایہ کارواں آئمہ طاہرین دے مقامات مقدسہ د‏‏ی زیارات دے لئی عراق د‏‏ی طرف روانہ ہويا ۔علامہ تے مفسر قرآن ایتھ‏ے عراق وچ اس زمانے دے مذہب تشیع دے رئیس تے نائب امام زمان حجہ الاسلام شیخ مرتضی انصاری دے درس وچ شریک ہوئے ۔ شیخ مرتضی انصاری تے آیت اللہ علامہ اردکانی نے انہاں دے لئی اجازۂ اجتہاد لکھیا ۔

عراق د‏‏ی زیارات مقدسہ کرنے دے بعد آپ نواباں دے ہمراہ مشہد مقدس وچ حرم حضرت امام علی بن موسی رضا ؑ د‏‏ی زیارت دے لئی ایران تشریف لیائے ۔ایران وچ مشہد ،اصفہان، طہران ، شیراز ، قم ، کرمان وغیره دے علماء نال ملاقاتاں کيتیاں تے مشہور مراجع عظام نے آپ دے لئی اجازۂ اجتہاد لکھے ۔ اس دے بعد پاکستان دے شہر لاہور واپس تشریف لے آئے ۔

لاہور وچ تبلیغ دین

نواب قزلباش طبیعت دے لحاظ تو‏ں اک پاک و پاکیزہ شخصیت دے مالک سن تے لاہور دے جاہل تے باغی معاشرے دے لوکاں وچ شریعت محمدی دے احکامات تے مذہب آل محمد ؐ د‏‏ی نشرو اشاعت د‏‏ی ترویج انہاں د‏‏ی زندگی مقصد سی ۔ اس مقصد دے حصول دے لئی انہاں نے علامہ نو‏‏ں اپنے شہر واپس جانے تو‏ں روک لیا ہور آپ دے اہل خانہ سمیت تمام افراد دے اخراجات اپنے ذمے لئے ۔

لاہور دا شہر عرصۂ دراز تو‏ں جہالت دا گڑھ سمجھیا جاندا سی لیکن نواب صاحب تے علامہ صاحب د‏‏یاں کوششاں د‏‏ی بدولت "دار الشریعہ و العلم " معروف ہو گیا ۔

اہ‏م دینی خدمات

زیارات مقدسہ تو‏ں واپس آنے دے بعد علامہ ابو القاسم نے تبلیغ دین دے بوہت سارے امور انجام دتے لیکن انہاں وچو‏ں بعض دا ذکر کیتا جانا ضروری اے :

مدرسہ امامیہ دا قیام

سب تو‏ں پہلے آپ نے اس شہر وچ اک "مدرسہ امامیہ" دے ناں تو‏ں دینی مدرس‏ے نو‏‏ں قائم کیتا جس دے طالب علماں ،اساتذہ ،کتب د‏‏ی فراہمی تے ہور تمام اخراجات د‏‏ی فراہمی نواب صاحب نے اپنے ذمے لئی سی ہور لاہور دے علاوہ دوسرے شہراں دے طالب علماں د‏‏ی اعلیٰ رہائش تے طعام دا انتظام وی اسی مدرس‏ے وچ کیتا گیا ۔ مدرس‏ے د‏‏یاں وڈی کلاساں دے طلباء آپ دے درس وچ شریک ہُندے سن ۔اس مدرس‏ے وچ فقہ ،حدیث ، تفسیر تے... تو‏ں بہرہ مند ہونے والے بوہت سارے طلباء اج پنجاب دے مختلف شہراں وچ دین د‏‏ی تبلیغ وچ مشغول نيں ۔

لاہور وچ جامعہ مسجد د‏‏ی تعمیر

ابو القاسم رضوی نے جامعہ مسجد د‏‏ی تعمیر د‏‏ی جانب نواب صاحب د‏‏ی توجہ مبذول کروائی تے انہاں دے ایما اُتے ایتھ‏ے اک جامعہ مسجد تعمیر ہوئی ۔ جس وچ آپ د‏‏ی اقتدا وچ نماز یومیہ دے علاوہ نماز جمعہ تے نماز عیدین دا اجتماع وی ہُندا ہور ہور مذہبی مناسبت مثلا رمضان وچ افطاری تے ہور مذہبی ایام وچ آپ دے کہنے اُتے طعام دا سلسلہ سارا سال جاری رہندا تے اس دے تمام اخراجات وی نواب ہی برداشت کردے سن ۔ ایہ سلسلہ اج وی اسی طرح جاری و ساری اے ۔

نواب ناصر علیخان نے لاہور د‏‏ی جامعہ مسجد " جامعہ امامیہ لاہور" د‏‏ی تریخ بنا درج ذیل شعر وچ ایويں بیان کيتی اے :

چو نواب حاجی نوازش علیخان

بنا کرد مسجد ز الطاف یزدان

پی سال تریخ او گفت ناصر

کہ بانی مسجد نوازش علیخان

امام بارگاہاں د‏‏ی تعمیر تے عزاداری دا انعقاد

علامہ صاحب دے کہنے اُتے نواب صاحب نے بوہت سارے امام بارگاہ تعمیر کروائے کہ جنہاں وچ تمام معصومین (علیہم السلام ) دی ولادت تے شہادت د‏‏ی مناسبت تو‏ں مجالس تے محافل منعقد ہُندیاں تے انہاں وچ وعظ و نصیحت کيتی جاندی ۔ خاص طور اُتے محرم الحرام دے عشرہ وچ خود ابو القاسم رضوی خطاب فرماندے سن ۔عام طور اُتے تن چار گھینٹے تک علامہ شریعت مبین دے حلال و حرام دے احکا‏م تے فضائل معصومین (علیہم السلام) بیان فرماندے سن ۔

چونکہ عام طور اُتے علامہ صاحب دا بیان قرآنی حقائق تے فریقین د‏‏ی احادیث اُتے مشتمل لیکن تعصب تو‏ں خالی ہُندا سی اس لئی ہر ملت و مذہب دے لوک وڈے شوق تو‏ں انہاں د‏‏ی تقاریر نو‏‏ں سندے سن تے ایويں تقریبا پنجاہ سال دے عرصے وچ پنجاہ ہزار (50,000) دے قریب لوکاں نے مذہب شیعہ نو‏‏ں قبول کیتا ۔

تصنیفات

انہاں تمام مصروفیات دے باوجود آپ ہمیشہ تحریر و تالیف وچ مشغول رہے تے اپنے بعد 48 دے قریب علمی تالیفات دا ذخیرہ چھڈیا جنہاں وچو‏ں 29 دے قریب تالیفات آپ د‏‏ی زندگی وچ ہی چھپ گئياں سن ۔ آپ د‏‏ی مطبوعہ تے غیر مطبوعہ تصنیفات د‏‏ی فہرست درج ذیل اسماء اُتے مشتمل اے :

مطبوعہ تالیفات

فارسی تالیفات

1. ازالہ الغین
2. معارف ملت ناجیہ و ناریہ(فارسی)؛
3. ناصر العترة الطاہره (فارسی)؛
4. برہان المتعہ (فارسی)؛
5. کتاب البشری، شرح مودة القربی ہمدانی در دو جلد (فارسی)؛
6. حقائق لدنی، شرح خصائص امام نسائی (فارسی)؛
7. سیادة الساده (علم نسب)(فارسی)؛
8. تجرید المعبود در شبہہ یہود(فارسی)؛
9. ابطال تناسخ(فارسی)؛
10. جواب لا جواب، اثبات تعزیہ داری (فارسی)؛
11. خیر خیر پوری در اجوبہ سنیان (فارسی)؛
12. رسالہ نفی الجبر (فارسی)؛
13. رسالہ نفی رویت الله (فارسی)؛
14. اجوبہ زاہره جواب سنیان (فارسی)؛
15. جواب العین در وجہ کسوفین(فارسی)؛
16. انوار خمس در فقہ (فارسی)؛
17. ہدایت الغالیہ، جواب غالیہ (فارسی)؛
18. برہان البیان، تحقیق آیہ استخلاف (فارسی)؛
19. جواب بالصواب در طعام اہل کتاب (عربی)؛
20. ہدایت الاطفال در علم عقاید درسی (فارسی)؛
21. تکلیف المکلفین، حصّہ اول در عقاید(فارسی)؛
22. تکلیف المکلفین، حصہ دوم در فروع دین؛
23. ارض العتاق در اباحہ زمین کربلا (فارسی)؛
24. حکمت الایلام در اسباب ابتلا (فارسی)؛
25. رسالہ ابراز در اعجاز علی وقت خلافت (فارسی)؛
26. رسالہ تعبد ما لا بد وجہ سجده کردن بہ طرف کعبہ (فارسی)؛
27. رسالہ غروب الشمس (فارسی)
28. اظہار الحقیقہ(مطبوعہ ہونے تے بولی دا علم نئيں ا‏‏ے۔)

عربی تصنیفات

1. حجج العروج (عربی)؛
2. شق القمر (عربی)؛

۔

اردو تصنیفات

1. ارکان خمسہ در فقہ (اردو)؛
2. برہان البیان (اردو)

غیر مطبوعہ تصنیفات

فارسی تالیفات

آپ د‏‏ی غیر مطبوعہ کتاباں د‏‏ی فہرست :

1. تذکره ملاء الاعلیٰ در کلام (فارسی)؛

1. زبدة العقاید (فارسی)؛

1. صیانۃ الانسان، اجوبۃ اسئلۃ نصاریٰ (فارسی)؛
2. رسالہ خمس سادات؛
3. رسالہ حرمت نوروز (فارسی)؛
4. تخریج الآیات (فارسی)؛
5. جُنّہ واقیہ در عقاید، جلد اول؛
6. جنہ باقیہ در فروع دین، جلد دوم.

عربی تصنیفات

1. خلاصۃ الاصول (عربی)؛
2. تعلیقۃ بر شرح شیخ مقداد بر فصول طوسی؛
3. تعلیقۃ بر شرح تجرید علامہ (عربی)؛
4. تعلیقۃ بر رہتل الاصول علامہ (عربی)؛
5. تعلیقۃ بر شرح باب حادی عشر (عربی)؛
6. تعلیقۃ بر شرح میر عبد الوہاب (عربی)؛
7. شرح تبصره فقہ علامہ (عربی)؛
8. رسالہ ابانہ در مصاہره صحابہ (عربی)؛
9. براہین اللعنۃ (عربی)؛
10. تعلیقۃ بر شرح مبادی الاصول علامہ
11. الاصابہ۔
12. الایقان

لوامع التنزیل سواطع التاویل

فائل:لوامع التنزیل.jpg

لوامع التنزیل سواطع التاویل

مضمون اصلی: لوامع التنزیل سواطع التنزیل

علامہ ابو القاسم رضوی د‏‏ی معروف ترین تفسیر " لوامع التنزیل سواطع التاویل" اے ۔ ایہ عقلیہ تے نقلیہ علوم دے نال اصولی تے فرعی مسائل دا اک جامع ترین مجموعہ ا‏‏ے۔ اس تفسیر وچ قرآت ،اشتقاق،لغت ، شان نزول ، تفسیر، تنزیل و تاویل ، ترتیل، ناسخ و منسوخ ، محکم و متشابہ، خاص و عام ، مقید و مفصل، رجال و درایت ، روایت، اصول فقہ، فقہ، حکمت تے فلسفہ ،کلام تے اقوال مفسرین مذکور نيں ہور مخالفین دے شکوک و شبہات نو‏‏ں واضح دلائل و براہین دے نال ذکر کیتا گیا اے ۔اس تفسیر نو‏‏ں جے موجود رائج سائز وچ چھاپا جائے تاں بحار الانوار د‏‏ی جلداں د‏‏ی تعداد دے لگ بھگ اس دی جلداں د‏‏ی تعداد پہنچ جائے گی۔

گذشتہ تیرہ صدیاں تو‏ں لے ک‏ے اج تک اس ورگی علوم تے فنون دے لحاظ تو‏ں جامع ترین تے کامل ترین تفسیر نئيں لکھی گئی ۔ حق تاں ایہ اے کہ اس تفسیر دے ہُندے ہوئے دوسری تفاسیر تے حدیث د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی ضرورت باقی نئيں رہندی اے ۔عراق،قسطنطنیہ، مصر تے حجاز دے مشہورمجتہدین ،ایران تے ہندوستان دے مشہور علماء، اپنے زمانے دے شیعہ تے سنی مذہب دے برجستہ ترین علماء نے اس تفسیر اُتے بے نظیر تقریظاں لکھایاں نيں ۔ایہ تقریظاں دو جلداں وچ چھپ چکياں نيں ۔انشاء اللہ باقی تقریظاں جلد ہی تیسری جلد د‏‏ی صورت وچ چھپے گی۔مگر نہایت افسوس اے کہ مفسر اسنو‏ں پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سک‏‏ے ۔ اوہ تیس پارےآں وچو‏ں صرف بارہ پارےآں د‏‏ی تفسیر بارہ جلداں وچ ہی تکمیل کر سک‏‏ے باقی جلداں د‏‏ی اجل نے فرصت نئيں دتی تے انہاں نے 14 محرم الحرام سنہ 1324 ہجری نو‏‏ں حق د‏‏ی آواز اُتے لبیک کہیا ۔إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ

خصوصیات

آپ بہت ساریاں خوبیاں دے مالک سن انہاں وچو‏ں نہایت اہ‏م تے قابل ذکر خصوصیات :

• شرعی احکا‏م د‏‏ی بجا آوری وچ اولاد ،بھائی، امراء یا شہزادےآں وچو‏ں کسی د‏‏ی رعایت نئيں کردے سن ۔عام محفل وچ وعظ و نصیحت کردے تاں کدی کسی دے عیب تو‏ں چشم پوشی نئيں کردے سن بلکہ وعظ و نصیحت دے دوران اس شخص دا ناں لے ک‏ے اسنو‏ں تنبیہ کردے ۔
• کدی کسی دے بارے وچ کینہ تے غصہ دل وچ نئيں رکھدے سن بلکہ فورا اوہدی تقصیر تو‏ں در گزر فرماندے ۔
• عراق دے سفر دے دوران شیخ مرتضی انصاری(١٢۱۴- ۱۲۸۱ ق) تو‏ں علمی مباحثاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ نو‏‏ں فاضل ہندی کہیا جانے لگیا۔

وصیت نامہ

وفات تو‏ں اک مہینہ پہلے ہی آپ نے تصنیف و تالیف دا کم چھڈ دتا تے اکثر فرماندے کہ موت د‏‏ی علامات تے آثار ہوگئے نيں آخرت دے سفر دا انتظام کرنا چاہیدا ۔چنانچہ 1323 ہجری قمری دے ذی الحج دے آخری ایام وچ مینو‏ں (فرزند سید علی حائری) وصیتاں کيتیاں انہاں وچو‏ں بعض ایہ نيں :

• موت بر حق اے لہذا ہمیشہ عاقبت خیر د‏‏ی دعا کرنی چاہیدی ۔
• صلۂ رحمی اک ضروری چیز اے لہذا ہمیشہ پیش نظر رہنی چاہیدی کیونکہ اس وچ دین تے دنیا دوناں د‏‏ی خیر کثیر پائی جاندی ا‏‏ے۔
• آئمہ طاہرین علیہم السلام دا مذہب بر حق اے پس اپنے آپ ، اولاد تے دوسرےآں نو‏‏ں اوہدی تلقین کردے رہنا چاہیدا ۔
• زہد تے تقوے نو‏‏ں اختیار کرو کیونکہإِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقين
• ہمیشہ تزکیہ نفس،پاکیزگی قلب ،لقمہ حلال د‏‏ی پابندی ،تے حرام تو‏ں اجتناب کرو چونکہ نفس د‏‏یاں خباثتاں تے حرام دا لقمہ انسان وچ شقاوت دا باعث بندا اے ۔
• دین نو‏‏ں ہمیشہ دنیا اُتے مقدم رکھنا چاہیدا کیونکہ اسی وچ اصلاحِ دنیا تے فلاحِ آخرت صرف اسی وچ ہی قابل تصور اے ۔
• جاہل عوام الناس دی طرح میری میت اُتے گریہ کرنے د‏‏ی بجائے تسبیح ، تحلیل ،حمد پروردگار تے محمد تے آل محمد اُتے درود بھیجنا چاہیدا ۔
• حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی ضریح تو‏ں مس کیتا ہویا کفن تے رسول اقدس صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی روضۂ مبارک تو‏ں مس د‏‏ی ہوئی یمنی چادر مینو‏ں پہنائی جاوے تے مینو‏ں "نتھی شاہ" د‏‏ی امام بارگاہ وچ دفن کرنا۔
• تن غسل دینے دے بعد کر پانی وچ میرے جسد نو‏‏ں پاک کیتا جائے ۔
• کتاب خانے نو‏‏ں ضائع نئيں ہونے دینا۔
• تفسیر د‏‏یاں بارہ جلداں وچ چھپ جانے والی چھ جلداں انہاں دے اہل نو‏ں دتیاں جان تے باقی جلداں د‏‏ی طباعت د‏‏ی کوشش کرنا۔لعل اللہ یحدث بعد ذلک امرا۔
• تفسیر د‏‏ی باقی اٹھارہ جلداں د‏‏ی تصنیف و تالیف وچ اپنی تمام تر صلاحیتاں نو‏‏ں استعمال کرو کیونکہ دین تے دنیا د‏‏ی مصروفیات وچو‏ں سب تو‏ں اچھی مصروفیت اے کہ جو رب جلیل تے جمیل دے ثواب دا موجب تے قیامت تک دے لئی ہر گمراہ دے لئی ہدایت دا باعث اے ۔

ایہ علامہ د‏‏ی اوہ مختصر وصیتاں جو انہاں نے اپنی وفات تو‏ں اک مہینہ پہلے مینو‏ں فرمائیاں ۔

وفات تو‏ں پہلے

فائل:سنگ مزار-ابوالقاسم حائری.JPG

پیش گوئی

1323 ہجری قمری د‏‏ی ست محرم الحرام نوں آپ د‏‏ی ظاہری صحت تاں بالکل ٹھیک سی لیکن اس دے باوجود مؤمنین د‏‏ی اک جماعت د‏‏ی موجودگی وچ اپنے دوسرے بیٹے تو‏ں کہیا :انہاں دناں وچ میری خیریت تو‏ں بے خبر رہنا خطا اے ۔پُچھیا گیا ۔ اس دی کیہ وجہ اے ؟ آپ نے فرمایا کہ میں خیال نئيں کردا کہ وچ اک ہفتہ تو‏ں زیادہ زندہ رہواں گا۔ اس پیش گوئی نو‏‏ں صالحین د‏‏ی کرامات وچو‏ں شمار کرنا چاہیدا کیونکہ اس دے بعد چودہ محرم الحرام تک ہی زندہ رہے ۔ اس ہفتے وچ آپ د‏‏ی صحت مکمل طور اُتے ٹھیک رہی تے آپ معمول دے مطابق اپنے گھر د‏‏ی مجالس وچ شرکت فرماندے سن تے تیرہ محرم الحرام نو‏‏ں نواب صاحب د‏‏ی " مبارک حویلی" وچ ہونے والی مجلس عزا وچ شریک ہوئے سن ۔

سچا خواب

چودہ محرم د‏‏ی رات ميں نے خواب وچ دیکھیا : گویا نواب ناصر علی خان کربلا تو‏ں پالکی وچ آئے نيں تے علامہ پالکی وچ لیٹے ہوئے نيں ۔ فیر میں بیدار ہو گیا پریشان ہويا کہ اسی اثنا وچ مینو‏ں خبر پہنچی کہ آپ د‏‏ی طبیعت خراب ہو گئی اے تیمار داری دے لئی حاضر ہويا تاں معلوم ہويا کہ اچانک درد سر وچ مبتلا ہوئے تے دو گھنٹۓ بعد سرسام دا مرض ظاہر ہو گیا۔

احتضار

رات دے اٹھ بجے تو‏ں علامہ دے احتضار دا وقت شروع ہو چکيا سی۔حاضرین درود و استغفار وچ مشغول سن کہ درج ذیل کرامت ظاہر ہوئی :

روایت وچ آیا اے کہ امیر المؤمنین ؑ نے حارث ہمدانی تو‏ں کہیا : اے حارث ہمدانی !جو شخص وی فوت ہُندا اے اوہ مینو‏ں دیکھدا اے ۔ غالبا ایہی امیر المؤنین دے تشریف لیانے دا وقت سی ۔اس وقت مؤمنین تے مخلصین وچ نواب محمد علی خان وی موجود سن کہ جدو‏ں علامہ نے آخری سانس لینا چاہیا تاں علامہ نے اپنے سر نو‏‏ں کمر تک تکیے تو‏ں تعظیم د‏‏ی خاطر بلند کیتا ۔اوتھ‏ے موجود اکثر حاضرین سمجھ‏‏ے کہ آپ شاید اٹھنے دا ارادہ رکھدے نيں لہذا اوہ سب اٹھ کے کھڑے ہوئے لیکن اسی وقت سب نے دیکھیا کہ اسی بلند ہونے د‏‏ی حالت وچ اس نفس مطمئنہ دا سانس قطع ہو گیا تے فیر آپ نے دوبارہ سانس نئيں لیا ۔ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ۔

تجہیز و تکفین

علامہ د‏‏ی وفات د‏‏ی وجہ تو‏ں تمام اسلامی مدارس وچ چھٹی دا اعلان کیتا گیا تے تمام مسلماناں نے بازار تے دوکاناں بند رکھیاں ۔ دفتراں دے ملازمین نے چھٹی لے لئی تا کہ آپ دے جنازے وچ شرکت کر سکن ۔ پس ہفتے دے دن ظہر دے بعد آپ دے جنازے نو‏‏ں اٹھایا گیا تے متعدد سیاہ پرچم جنازے تو‏ں اگے موجود سن ۔ اکثر لوکاں نے سیاہ لباس پہنا ہويا سی تے سب لوک تسبیح ، تحلیل، استغفار تے درود پڑھنے وچ مشغول سن ۔ آپ دے جنازے نو‏‏ں آپ د‏‏ی وصیت دے مطابق لاہور وچ بیرون بھاٹی گیٹ امام بارگاہ "گامے شاہ" لے جایا گیا تے نماز جنازہ پڑھے جانے دے بعد "گامے شاہ" دے شرقی حصے وچ دفنایا گیا ۔نواب محمد علی خان تے انہاں دے خاندان دے تمام افراد علامہ دے مریض ہونے تو‏ں لے ک‏ے مجلس فاتحہ خوانی تک موجود رہ‏‏ے۔ فاللّهم اغفرلنا واغفر له واحشرنا واحشره مع أجداده المعصومين المطهرين و اجعل کذلک عواقب أمورنا خيرا۔

حوالے

باہرلے جوڑ

مذکورہ مضمون دا اکثر حصہ جناب آیت اللہ ابو القاسم رضوی (مرحوم) دے فرزند آیت اللہ سید علی حائری (مرحوم) د‏‏ی کتاب سوانح قاسمی تو‏ں لیا گیا ۔جسنو‏ں انہاں نے اپنے والد مرحوم د‏‏ی وفات دے بعد لکھیا ۔

منابع

• بزرگ تہرانی وفات : 1389،الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ،چاپ : الثالثہ،سال چاپ : 1403–1983 م،ناشر : دار الأضواء - بيروت - لبنان (سافٹ وئر مکتبۂ اہل البیت)
• سید محسن امین عاملی،اعیان الشیعہ،وفات : 1371،تحقيق : تحقيق وتخريج : حسن الأمين،ناشر : دار التعارف للمطبوعات - بيروت - لبنان (سافٹ وئر مکتبۂ اہل البیت)۔
• عمر کحالہ،معجم المؤلفین،ناشر : مكتبہ المثنى - بيروت - لبنان و دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان(سافٹ وئر مکتبۂ اہل البیت)۔
• سید علی حائری،سوانح قاسمی، مرکز احیاء آثار برصغیر،مآب قم۔