اسلامی اقتصادی نظام
گٹھ جات | |
| |
|
اسلامی اقتصادی نظام [۱] دراصل اسلام دا اک مکمّل اقتصادی نظام اے، جس دی بنیاد قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں اُتے رکھی گئی اے۔ ایہ سرمایہ داری نظام، اشتراکیت تے اشتمالیت توں وکھ اک مکمّل اقتصادی نظام اے۔ اس نظام وچ باقی نظاماں دی طرح کوئی خامی ننيں۔[۲][۳] انہاں دی بنیادی ستوناں وچ 1) سود دی ممانعت 2) زکوٰۃ 3) طلائی دینار اورنقرئی درہم بطورِ زر (پیسہ) 4) وادیعہ (بینک کامتبادل مخزن دا ادارہ ) 5) قمار، غرر وغیرہ دی ممانعت 6) آزاد بازار (سوق) وغیرہ شامل نيں۔[۴]
اسلامی اقتصادی نظام سرمایہ داری نظام تے اشتراکیت وغیرہ توں یکسر مختلف اے۔ اسلامی معاشی نظام نوں مختصراَ ایويں بیان کيتا جا سکدا نيں کہ اس نظام دا ‘‘دِل’’تجارت اے۔ لہٰذا اسلامی اقتصادی نظام وچ ‘‘زر’’یعنی پیسہ حقیقی دولت اُتے مبنی جنس ہُندا اے جداں طلائی دینار اورنقرئی درہم، گندم، چاول وغیرہ۔ ایہ سود، قمار، غرر توں پاک ہُندیاں نيں۔ ایہ آزاد بازاراں اُتے مبنی ہُندی اے جتھے اُتے ہر شخص اپنی تجارتی اشیاء دی فروخت کر سکدا اے۔ جتھے تھوک فروشی تک ہر شخص دی یکساں رسائی ہُندی اے۔ ہر چھوٹا کاری گر و صنعت کار اپنا کارخانہ خود بنا سکے گا۔ انہاں اوقاف وچ شرکت،مضاربت، مرابحہ وغیرہ دے طریقےآں توں تجارت ہُندی اے۔[۵] وادیعہ (بینک کامتبادل) دے ذریعے حکومت سرکاری ملازمین دی تنخوانيں انہاں دی حساباں وچ منتقل کرے گی تے اوتھے انہاں دی دولت امانت دے طور اُتے محفوظ رکھی جائے گی۔ ‘‘شرعی زر’’کا معیار حکومت مہیا کردی اے۔ ملکی خزانہ بیت المال وچ جمع ہُندا اے۔ انہاں سب ادارےآں دی نگرانی حسبۃ کردی اے۔ غریب عوام توں کوئی محصول وصول نئيں کيتا جائے گا بلکہ حکومت امیراں توں محصول (Tax)، زکوٰۃ، عُشر، خراج، جزیہ وغیرہ دی صورت وچ لے کے غریباں وچ بانٹے گی۔ اسلامی اقتصادی نظام وچ نجکاری نوں محدود کيتا جاندا اے تے سرکاری ادارےآں دی نجکاری اُتے مکمل پابندی ہُندی اے۔ دریاؤں، ڈیماں، نہراں، تیل، گیس، کوئلے، بجلی، جنگلات، چراگاہاں وغیرہ دی نجکاری نئيں کيتی جا سکتاں۔ روٹی، کپڑا، مکان تے پانی دی حکو مت دی جانب توں مفت فراہمی کيتی جائے گی۔ بیمہ کمپنیاں اُتے مکمل پابندی لگائی جائے گی۔ لہٰذا سونے دے دینار تے چاندی دے درہم موجودہ کاغذی نوٹاں دی جگہ لے گی۔ وادیعہ دے مراکز قائم کرنے توں بینکاں دا کم ختم ہوئے جائے گا۔ اوقاف دی بحالی توں بازاراں، تھوک فروشی تے صنعتی مراکز دی اجارہ داری ختم ہوئے جائے گی۔ بین الاقوامی تجارت دے لئی مال دے بدلے مال دا طریقہ استعمال کيتا جاندا اے۔ تے جتھے کہی ایہ طریقہ ممکن نہ ہوئے تاں اوہ اوتھے پرسونے نوں بطور زر استعمال کيتا جائے گا۔ ‘‘شرعی زر’’کو بنانے دے لئی حکومت ضرب خانے (ٹکسال) بناندی اے تے ملکی خزانہ بیت المال وچ جمع ہُندا اے۔ جس توں مرکزی بینک دا خاتمہ ہوئے جائے گا تے نفع کمانے دے لئی لوک اوقاف دا رُخ کرن گے جتھے حقیقی معنےآں وچ تجارت تے کاروبار ہوئے گی۔ لہٰذا بازار حصص (Stock Exchange) دی کوئی ضرورت نئيں ہوئے گی۔ تے شرعی زر دے دوسرے ملکاں دی کرنسیاں توں باہم مبادلے دے لئی وکالہ دے آزاد مراکز قائم کیتے جائے نگے۔ لہٰذا اجارہ داری پرمبنی صرافہ بازاراں (Foreign Exchange Markets) دا خاتمہ ہوئے جائے گا۔ تے ملکی بجٹ ملکی آمدنی کودیکھ کے بنایا جائے گا۔ جس دی وجہ توں قومی تے گردشی قرضےآں دا خاتمہ ہوئے جائے گا۔ تے نہ ہی ورلڈ بینک تے عالمی مالیاتی فنڈ (بین الاقوامی مالیاتی فنڈ) دے قرضےآں دی ضرورت ہوئے گی۔ مسلم ملکاں دے وچکار آزاد تجارت ہوئے گی تے انہاں ملکاں دے اموال تجارت اُتے کوئی محصول نئيں لگایا جائے گا جو مسلمان ملکاں دے اموال اُتے ٹیکس نئيں لگاندے۔ جس دی وجہ توں ملکی تے بین الاقوامی تجارت وچ انتہائی اضافہ ہوئے جائے گا۔
لہٰذا اسلامی معاشی نظام دی مکمل بحالی توں ساڈے سارے کم بطریق اَحسن انجام پاواں گے تے سانوں مغربی نظام توں کوئی چیز لینے دی ضرورت نئيں ہوئے گی۔
تریخ
[سودھو]اسلام وچ دو چیزاں نيں اک عبادات تے دوسرا معاملات۔ دین دا تقریباً پچھتر فیصد(75%) حصّہ معاملات اُتے مشتمل نيں۔ تاں معاملات وچ اسلامی اقتصادی نظام، اسلامی سیاسی نظام، اسلامی قانونی و معاشرتی نظام وغیرہ سب شامل نيں۔ تاں اسلامی اقتصادی نظام معاملات دا اک حصّہ اے۔ لہٰذا سانوں معاملات نوں اسلامی بنانا اے تے معاملاتِ اسلامیہ دا عملی نفاذ ہماریا مقصد زندگی ہونا چاہیے۔ شیخ عمر واڈیلو صاحب نے اسلامی اقتصادی نظام نوں 'نظام معاملات' (System of Muamalat) دا ناں دتا اے۔ تے اس دی انتہاہ نوں ' نظام مدینہ' (Madinaism) کہیا جائے گا۔ لہٰذا 'نظام معاملات'، سرمایہ دارانہ نظام، اشتراکیت تے مخلوط معیشت دا متبادل اے۔ اس نظام نوں سب توں پہلے حضرت محمّد صلی اللہ علیہ وسلّم نے مدینہ منوّرہ وچ نافذ کيتا۔ بعد وچ خلافائے راشدین نے اس دے نظام نوں نافذ کیتے رکھیا۔ تے حضرت ابوبکر صدیق دے دور وچ زکوٰۃ نا دینے والےآں دے خلاف اعلانِ جنگ کيتا گیا۔ تے بعد وچ خلافتِ بنو امیہ تے عباسی خلافت وچ اس دا نفاذ تھوڑے بہت کوتاہیاں دے نال نافذ رہیا۔ خلافت عثمانیہ وچ وی ايسے نظام نوں نافذ کيتا گیا۔ تے 1924ء وچ سقوطِ خلافت دے بعد اس دا نفاذ وی ترک کر دتا گیا۔ تے 1928ء وچ طلائی دینار دی اجرا نوں ترک کر دتا گیا۔ لہذا اس نظام نوں متروک ہُندے ہوئے تقریباً اک صدی گزر چکيتیاں نيں۔ تا اسيں دنیا دے کئی اسلامی ملکاں وچ اس دا جزوی طور اُتے دوبارہ آغاز ہوئے چکيا نيں۔ جس وچ ملایشیا، انڈونیشیا، پاکستان، افغانستان، ایران وغیرہ شامل نيں۔
اسلام دی دوسرے ادیان توں امتیازی حیثیت
[سودھو]اسلام دوسرے ادیان دی طرح صرف چند اخلاقی اصولاں دا ناں نئيں اے بلکہ ایہ اک مکمل نظامِ حیات اے۔ ایہ زندگی دے ہر شعبے وچ انسانیت دی مکمل راہنمائی کردی اے۔ مثلاً یہودیت وچ وی سود نوں حرام قرار دتا گیا اے۔ (ملاحظہ ہوئے بائیبل دے عہد نامہ قدیم دی کتاب، خروج دی سورۃ نمبر 22 آیت نمبر 25)۔ مسیحیت وچ وی سود حرام اے (ملاحظہ ہوئے بائیبل دے عہد نامہ جدید دی کتاب، ‘‘لوقا’’کی سورۃ نمبر 6 آیات 35۔ 34)۔ ہندومت وچ وی سود حرام اے (ملاحظہ ہو، ہندوواں دی مقدس کتاب، ‘‘مَنو سمیتی’’سورۃ نمبر11 آیت 62)۔ لیکن اسلام تے انہاں مذاہب وچ فرق ایہ اے کہ اسلام آپ نوں اک پورا ا قتصادی نظام دیندی اے کہ کس طرح سود توں پاک معیشت نوں حاصل کيتا جاندا اے جدوں کہ باقی ادیان ایہ چیزاں نئيں دسدی۔ تے ہور ایہ کہ اسلام نہ صرف نظریاتی طور اُتے آپ نوں اک نظام دیندی اے بلکہ عملی طور اُتے اس دے نظام دا طریقہ وی دسدی نيں تے اسلامی اقتصادی نظام نوں سب توں پہلے جس انسان نے نافذ کيتا، اس دا ناں اے محمد ﷺ۔ تے جس علاقے وچ اسنوں پہلی مرتبہ نافذ کيتا گیا،اس دا ناں اے مدینہ منورہ۔ لہٰذا موجودہ دَور دے تمام اقتصادی کتاباں وچ سرمایہ دارانہ نظام (Capitalism) دے بانی دا ناں درج اے، ایڈم سمتھ (Adam Smith)، اشتراکیت دے بانی دا ناں کارل مارکس(Karl Marks)۔ لیکن اسلامی اقتصادی نظام دے بانی دا ناں محمّد ﷺ نوں انہاں نے دنیا دے تمام اقتصاد دے نصابی کتاباں توں کڈ دتا اے تے اسلام نوں سرمایہ دارانہ نظام دے تابع بنانے دے لئی تے سرمایہ دارانہ نظام دی حفاظت دے لئی انہاں نے سرمایہ دارانہ نظام وچ کچھ سرسری تبدیلیاں کرکے اُسنوں اسلامی معیشت (Islamic Economic) تے اسلامی اکاؤنٹنگ (Islamic Accounting) دا ناں دے دتا۔ تے ساڈی نويں نسل ایہ سمجھدی اے کہ سرمایہ دارانہ نظام وچ کچھ تبدیلیاں کرکے اسلامی معیشت وجود وچ آندی اے۔
سرمایہ دارانہ نظام نوں اسلامی جامہ پہنانا
[سودھو]1924ء وچ خلافت عثمانیہ دے سقوط دے بعد مغربی طاقتاں نے اسلامی اقتصادی نظام نوں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا تے اس دی جگہ مغربی نظام معیشت نوں ہر نويں آزاد ہونے والے اسلامی ملک وچ نافذ کر دتا۔ مغربی طاقتاں نے خلافت دے بعد نويں مسلم دنیا نوں چھ وڈے تحفے دیے۔ پہلا سود، دوسرا کاغذی کرنسی، تیسرا مرکزی بینک، چوتھا قومی قرضہ، پنجواں آئین(دستور) تے چھٹا جمہوریت۔ تاں ابتدا وچ ساڈے روايتی علما تے مفتیاں نے انہاں سب دی مخالفت کيتی تے انہاں دے خلاف فتوے دئاں۔ مثلاً سود حرام اے، ہر شکل وچ ۔ کاغذی کرنسی حرام اے کیونجے ابتدا وچ ایہ سونے اورچاندی دے رسیداں ہويا کردی سی لہٰذا رسیداں نوں بیچنا جدوں تک آپ اس دے پِچھے رکھے ہوئے سونے تے چاندی اُتے قبضہ نہ کر اں، مکمل طور اُتے حرام اے۔ سود تے کاغذی کرنسی دا گڑھ بینک ہُندا اے، لہٰذا بینک دا وجود وی حرام اے۔ تے جو قرضہ عوام توں پُچھے بغیر حکومت لاں تے فیر بعد وچ عوام دے مرضی دے خلاف محصولاں دی صورت وچ انہاں توں واپس لاں تاں ایہ کم قطعی غیر شرعی تے حرام نيں۔ تے جدوں رب دا قرآن موجود ہوئے تاں کسی دوسرے آئین دی ضرورت ننيں۔ لہٰذا اسلام دی تیرہ سو سال دی تریخ وچ قرآن دے علاوہ کوئی دوسرا قانون (آئین یا دستور) نئيں سی۔ تے فقہی قوانین نوں مدِّ نظر رکھدے ہوئے ہر مسئلے دا فیصلہ کيتا جاندا۔
لیکن مغربی قوتاں نے آئین نوں سب توں اُتے دا درجہ دتا جس دی رُو توں انہاں نے اسلامی دنیا وچ سود ،کاغذی کرنسی، مرکزی بینک، قومی قرضہ وغیرہ سب نوں حلال کر دتا۔ جے کوئی اس نظام دے خلاف آواز اُٹھائے تاں اُسنوں آئین یا دستور دا پاس نہ کرنے اُتے مجرم قرار دتا جاندا اے تے آپ نوں ایہ سن کر حیرانی ہوئے گی کہ دنیا وچ دو ہی ایداں دے ملک نيں جتھے اُتے تحریری آئین موجود نئيں نيں۔ اک دا ناں اے برطانیہ تے دوسرے دا ناں اے اسرائیل۔ تے آپ نوں ہور حیرانی اس گل اُتے ہوئے گی کہ دنیا وچ دو سو توں زیادہ ملکاں نيں لیکن انہاں سب دا آئین تے دستور اقتصادی لحاظ توں اکو جیہا اے مثلاً دنیا دے سارے ملکاں دے آئیناں وچ ایہ لکھیا ہويا اے کہ ملک وچ اک مرکزی بینک ہوئے نا چاہیے۔ ملک دی تمام کرنسی (پیسے) ایہی مرکزی بینک چھاپے گا، مرکزی بینک جو چیز چاہے اُسنوں کرنسی (پیسے) دے طور اُتے استعمال کر سکدیاں نيں مثلاً کاغذ، پلاسٹک وغیرہ، دنیا دا کوئی ملک سونے نوں بطور کرنسی استعمال نئيں کر سکدی، ملک دی ضروریات دے پیشِ نظر حکومت قرضہ لے سکدی اے، وغیرہ وغیرہ۔ لہٰذا ساری دنیا نوں آئین دے کے اوہ خود آئین دے پابند نئيں نيں تے موجودہ جمہوریت دی بنیاد فرانس تے برطانیہ نے رکھی لہٰذا اسلام وچ اس دی کوئی گنجائش ننيں۔ لیکن بدقسمتی توں، اس دَور وچ کچھ ایداں دے لوک پیدا ہوئے جنہاں نے اس مغربی نظام دی مخالفت کيتی بجائے اسنوں اسلامی جامہ پہنانے دا کم شروع کيتا۔ مغربی نظام دا گڑھ بینک اے تاں انہاں نے اسلامی بینک ایجاد کيتا۔ ايسے طرح اسلامی بیمہ، اسلامی کریڈٹ کارڈ، اسلامی جمہوریت وغیرہ دے غیر اسلامی ادارےآں دی بنیاد رکھن۔
1903ء وچ پہلی مرتبہ محمد عبد و (مصر دا عالم) نے خلافت عثمانیہ وچ ایہ فتویٰ دتا کہ بینک وچ جاری کھاتہ (Current Account) کھلوانا حرام نئيں بلکہ حلال اے۔ فیر بعد وچ اس دے شاگرد راشد رضا نے ایہ فتویٰ دتا کہ اسلام وچ جس سود(ربوٰ) توں منع کيتا گیا اے اوہ موجودہ دَور دے ربوٰ توں مختلف اے لہٰذا جے نیت صحیح ہوئے تاں بینک وچ رقم جمع کرکے اس اُتے سود لینے وچ کوئی قباحت ننيں۔ ايسے لئی موجودہ اقتصاد دی جِنّی کتاباں دنیا بھر دے سکولاں، کالجاں تے یونیورسٹیاں وچ پڑھائی جاندی اے، اس وچ اسلام دا اقتصادی نظام سرے توں موجود ہی ننيں۔ بلکہ سرمایہ دارانہ نظام وچ کچھ ردّ و بدل کرکے اسنوں اسلامی معیشت قرار دتا گیا۔ اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ساڈی تن چار نسلاں ایہی سمجھدی نيں کہ اسلام دا کوئی علاحدہ معاشی نظام نئيں اے۔ لہٰذا مغربی نظامِ معیشت دے بغیر اسلام اپنا وجود برقرار نئيں رکھ سکدا۔ یا دوسرے لفظاں وچ اوہ نظام اس جدید دَور وچ چل نئيں سکدا۔
حالانکہ حقیقت ایہ اے کہ اسلام دا اپنا اقتصادی نظام اے جس نوں ہن وی جے نافذ کيتا جائے تاں مغربی نظام دی اک ستون اُتے عمل کیتے بغیر مسلمان نہ صرف اپنے ملکاں دے اقتصادی نظام نوں بطریق اَحسن چلا سکدے نيں بلکہ دنیا وچ فیر توں سُپر پاور(Super Power) بن سکدے نيں۔
آخر اوہ کون سا نظام سی جنہاں اُتے مسلماناں نے تیرہ سو سال عمل کيتا تے دنیا وچ عالمی طاقت دے طور اُتے حکومت کيتی۔ ایہ نظام ساڈے موجودہ اقتصادی نصاب توں ختم کر دتا گیا اے تے اسنوں ختم ہُندے تقریباً اک صدی گزر چکی اے۔ آؤ اس نظام دا مختصر جائزہ لاں۔
بنیادی ستون
[سودھو]جس طرح مغربی معاشی نظام گھٹ توں گھٹ مندرجہ ذیل ستوناں اُتے قائم سی، ہماریا معاشی نظام وی گھٹ توں گھٹ مندرجہ ذیل نوستوناں اُتے قائم نيں تے انہاں ستوناں اُتے عمل کرکے سانوں کسی مذہب یا نظام توں کوئی چیز مستعار لینے دی ضرورت ننيں۔
سود (ربوٰ) دی ممانعت
[سودھو]اسلامی اقتصادی نظام دا پہلا تے بنیادی ستون سود توں پاک معیشت اے۔ اسلام وچ سود دی کوئی گنجائش ننيں۔ قرآن وچ سود دی انتہائی شدت توں ممانعت کيتی گئی اے تے سود کرنے والے نوں اللہ تے اس دے رسول صلی اللہ عليہ وسلم ؐ دے خلاف اعلانِ جنگ قرار دتا گیا اے۔ (سورۃ البقرۃ سورۃ نمبر2 آیت نمبر278)۔ تے رسول صلی اللہ عليہ وسلم ؐ نے فرمایا ‘‘کہ سود دا اک درہم لینا، اپنی ماں دے نال زنا توں بدتر اے۔ ’’(ابن ماجہ)
قرآن وچ سود دے لئی ربوٰ دا لفظ استعمال ہويا اے جس دی لغوی معنی ‘‘زیادتی’’کے اے تے اصطلاح وچ جدوں آپ کسی نوں پیسے وغیرہ قرض دیندے نيں تے واپسی اُتے اس توں زیادہ وصول کردے نيں تاں اسنوں سود کہیا جاندا اے۔ یعنی جے آپ نے اک شخص نوں سو(100)روپے قرض دتے تے واپس(120) روپے منگے تاں ایہ ویہہ اضافی روپے سود ہويا۔ اسنوں ربوٰ النسیہ کہندے نيں تے انگریزی وچ اسنوں( Interest) کہیا جاندا اے لیکن ربوٰ دی اک ہور قسم وی اے جسنوں ربوٰالفضل کہیا جاندا اے۔ ہر اوہ چیز جو آلہ مبادلہ دے طور اُتے استعمال ہوئے یعنی جو پیسے دے طور اُتے استعمال ہوئے اُس وچ وی زیادتی سود وچ داخل نيں۔ مثلاً رسولﷺ دے دَور وچ مدینے دے بازار وچ چھ چیزاں آلہ مبادلہ دے طور اُتے استعمال ہُندی سی۔ سونے تے چاندی دے سکے ّ، اس دے علاوہ گندم، جو، کھجور تے نمک وی آلہ مبادلہ دے طور اُتے استعمال ہودیاں سن۔ اس لئی رسول ﷺ نے انہاں وچ وی زیادتی نوں سود قرار دتا گیا۔ تاں اسلام وچ ربوٰ مکمل طور اُتے حرام اے۔ چاہے اوہ کسی وی شکل وچ ہوئے۔
اسلامی اقتصادی نظام نا صرف سود توں پاک اے بلکہ اس وچ قمار بازی، سٹّے بازی، دغہ بازی ،اجارہ داری (Monopoly)وغیرہ وی منع نيں۔
اسلامی زر
[سودھو]اسلامی زر یا اسلامی کرنسی ( انگریزی: Islamic Money or Shariah Currency) دراصل اسلامی اصولاں دے مطابق زر یا پیسے نوں کہیا جاندا اے۔ اسلام دی تیرہ سو سال تریخ وچ ‘‘کرنسی ‘‘ یا ‘‘زر’’ہمیشہ سونے تے چاندی توں بنے سکے ّ ہويا کردے سن ۔ اللہ تعالیٰ نے جدوں کرنسی دا ذکر قرآن وچ کیہ اے تاں سونے دے دینار تے چاندی توں بنے دراہم دا ذکر کيتا اے۔
سونے دے دینار تے چاندی دے دراہم کو’’شرعی زر’’اس لئی کہیا جاندا اے کہ شریعت نے اس دے نال دین دے کئی معاملےآں دا تعلق جوڑ دتا اے۔ مثلاً زکوٰۃ، مہر تے حدود وغیرہ وچ ۔ لہٰذا سونے تے چاندی دا ہر سکّہ دینار و درہم نئيں کھلائے گا بلکہ اوہ سکہّ جو گھٹ توں گھٹ بائیس(22k) قرات سونے توں بنا ہوئے تے اس دا وزن 4.25 گرام ہوئے تاں اُسنوں اسيں اک دینار کدرے گے تے گھٹ توں گھٹ 99%چاندی توں بنا سکہ جس دا وزن 2.975گرام ہوئے اُسنوں اسيں اک درہم کدرے گے۔ تے انہاں دوناں نوں شریعت نے ثمن قرار دتا اے۔ اس لئی اسلامی معاشی نظام وچ جدید ٹیکنالوجی نوں معلومات دی جلد رسائی دے لئی استعمال کيتا جائے گا ناکہ بطورِ ‘‘زر’’۔
محمدصلی اللہ عليہ وسلّم دے دور وچ چاندی دے ساسانی سکّے استعمال ہويا کردے سن، چاندی دے سکّے دا وزن 3 گرام توں لے کے 5۔ 3 گرام ہويا کردا سی۔ جدوں کہ سونے دے سکّے دا وزن4.44 گرام توں لے کے 4.5گرام ہويا کردا سی۔ اہل عرب اس کاتبادلہ وزن دے حساب توں کيتاکردے سن لیکن محمدصلی اللہ عليہ وسلّم نے اک دینار دا وزن اک مثقال قرار دتا، جو 72 جو(جو) دے داناں دے وزن دے برابر ہوتااے۔ تے جدید معیار وزن دے مطابق اس دا وزن تقریبا 4.25 گرام ہوتااے۔ حضرت عمر دے دور وچ انہاں سکّاں نوں کٹھا گیا تے اس دے وزن کواک مثقال تک لایاگیا۔ تے آپ نے اک معیار قائم کيتا کہ ست دینار دا وزن دس دراہم دے برابر ہوئے۔ لہذا اک درہم دا وزن تقریبا 2.975 گرام (تقریبا 3 گرام) ہوتااے۔ حضرت عثمان دے دور وچ اس اُتے بسم اللہ لکھیا گیا۔ حضرت علی تے حضرت عبداللہ بن زبیر تے حضرت امیر معاویہ نے پہلی مرتبہ اپنے سکّے جاری کیتے۔ بعد وچ عبدالملک بن مروان نے مسلماناں وچ باقائدہ طورسے اپنے سکّے ڈھالنے شروع کیتے۔ جس کاوزن نہایت احتیاط دے نال 2.975 گرام (تقریبا 3 گرام) رکھیا گیا۔[۶]
جدید طلائی دینارکا وزن وی اک مثقال رکھیا گیا اے۔ جس دا وزن 72 جو(جو) دے داناں دے وزن دے برابر ہوتااے، جو 25۔ 4 گرام دے برابر ہوتااے۔ حضرت عمر دے قائم کردہ معیارکے مطابق ست دینار دا وزن دس دراہم دے برابر ہو، تاں اک درہم دا وزن تقریبا 2.975 گرام (تقریبا 3 گرام) ہوتااے۔ تے اس دی خالصیت کم ازکم 22 قیرات (یعنی 7۔ 91 فیصد) ہونی چاہئیے۔ اس لئی جدید طلائی دینار بنانے والی اکثرکمپنیاں مثلاً عالمی اسلامی ٹکسال، وکالہ انڈیوک نوسنتارہ، ضراب خانہ اسعار سنّت وغیرہ ايسے معیار نوں استعمال کردی نيں۔[۷]
وادیعہ
[سودھو]وادیعہ ( انگریزی:Wadiah) امانتاں محفوظ رکھنے دے مرکز نوں کہیا جاندا اے۔ تے ایہ موجودہ جدید بینک دا متبادل اے۔ یعنی آپ اپنی دولت امانت دے طور اُتے وادیعہ وچ جمع کر سکدے نيں تے ضرورت پڑنے اُتے اسنوں واپس کڈ سکدے نيں۔ وادیعہ وچ آپ رقم امانت دے طور اُتے وی رکھ سکدے نيں تے اسنوں کسی کاروبار وچ وی استعمال کر نے دے لئی جمع کرا سکدے نيں۔ تے کاروبار وچ سرمایہ کاری دے لئی آپ نوں اسلامی آزاد بازار دی طرف رجوع کرنا ہوئے گی۔ وادیعہ دی بحالی توں نجی بینکاں دی ضرورت نئيں رہے گی۔[۸][۹] وادیعہ وچ آپ شرعی زرجمع کر سکدے نيں تے ضرورت پڑنے اُتے آپ اسنوں کڈ سکدے نيں۔ موجودہ دَور دی اصطلاح وچ اسيں ایويں کہہ سکدے نيں کہ آپ وادیعہ وچ اپنا حساب کھلوا سکدے نيں تے آپ بغیر کسی خطرے دے اپنے حساب توں کسی دوسرے دے حساب وچ رقم (طلائی دینار تے نقرئی درہم دی شکل وچ ) منتقل کر سکدے نيں۔ اسلامی حکومت جدوں آپ نوں تنخواہ دے گی تاں اوہ آپ دی وادیعہ دے حساب (Wadiah Account) وچ منتقل ہوئے گی تے آپ کسی وی وقت اُسنوں لے سکدے نيں۔[۱۰] پہلے وادیعہ دا قیام اپریل 2013ء وچ ملائیشیاء وچ لیایا گیا۔ جدوں وادیعہ نوسونتارہ دی بنیاد رکھی گئی۔ اس دے علاوہ ملکی تے بین الاقوامی سطح اُتے رقوم (شرعی زر) دی منتقلی دے لئی 1999ء وچ ای۔ دینار (e–dinar) دا نظام عمل وچ لیایا گیا۔ جس دی مدد توں دنیا دے کسی کونے وچ کوئی وی دو لوک یا تاجر’’شرعی زر’’کو اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں منتقل کر سکدے نيں۔ جس وچ کوئی بینک ملوث نئيں ہوئے گا۔ دونے لوک e–dinar وچ اپنا حساب (Account) کھلوايے گے تے اس ادارے وچ بیٹھے وکیل دے توسط توں آپ اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں رقم منتقل کر سکدے نيں۔
اسلامی وکالہ
[سودھو]اسلامی وکالہ( انگریزی: Islamic Wakalah) دراصل اسلامی صرافی دی دکان نوں کہیا جاندا اے۔ جداں مختلف ملکاں دے دا غذی کرنسیاں دے باہم تبادلے دے لئی صرافہ بازارہو تے نيں، ايسے طرح شرعی زر دے آپس وچ تے دوسرے ملکاں دے کرنسیاں دے باہم تبادلے دے لئی وکالہ دے ادارے ہون گے۔ وکالہ دے قیام توں موجودہ صرافہ بازار دا زور بوہت گھٹ ہوئے جائے گا۔[۱۱][۱۲] پہلے اسلامی وکالہ دا قیام 1999ء وچ ميں لیایا گیا۔ جدوں e–dinar دی بنیاد رکھی گئی۔ ملکی تے بین الاقوامی سطح اُتے رقوم (شرعی زر) دی منتقلی تے باہم تبادلے دے لئی 1999ء وچ ای۔ دینار (e–dinar) دا نظام عمل وچ لیایا گیا۔ جس دی مدد توں دنیا دے کسی کونے وچ کوئی وی دو لوک یا تاجر’’شرعی زر’’کو اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں منتقل کر سکدے نيں۔ جس وچ کوئی بینک ملوث نئيں ہوئے گا۔ دونے لوک e–dinar وچ اپنا حساب (Account) کھلوايے گے تے اس ادارے وچ بیٹھے وکیل دے توسط توں آپ اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں رقم منتقل کر سکدے نيں۔
اسلامی آزاد بازار
[سودھو]اسلامی آزاد بازار(انگریزی:Islamic Open Markets) قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں دے مطابق بنائے گئے بازار نوں کہیا جاندا اے۔ مغربی نظام معیشت دا قلب ‘‘سود’’ہے جدوں کہ اسلامی نظامِ معیشت دا قلب ‘‘تجارت’’اے۔ رسول ﷺ نے جدوں مدینہ دی طرف ہجرت دی تاں اوتھے جاکے دو وڈے ادارے قائم کیتے۔ اک مسجد تے دوسرا بازار(مارکیٹ)۔ تے دوناں نوں اوقاف کہیا جس طرح مسجد کسی اک شخص دی ملکیت نئيں ہُندا بلکہ ایہ وقف ہُندا اے تے اس اُتے اس علاقے دے تمام افراد دا یکساں حق ہُندا اے۔ کوئی وی مسجد وچ اپنے لئی جگہ خاص نئيں کر سکدا لہٰذا جو مسلمان پہلے آئے گا اوہ پہلے صف وچ کھڑا ہونے دا حقدار ہوئے گا۔ ايسے طرح اسلامی نظامِ معیشت وچ بازار وی وقف ہُندا اے تے اوہ اس علاقے دے سارے عوام دی مجموعی ملکیت ہُندا اے۔ اس لئی بازار دے لئی جگہ حکومت فراہم کرے گی تے اس جگہ اُتے ہر شخص دا یکساں حق ہوئے گا۔ جداں کہ مال وغیرہ کارخانے وچ بندا اے، فیر گوداماں تے تھوک فروشی دے مراکز وچ آندا اے۔ فیر اوتھے توں مارکیٹ /بازار وچ آندا اے۔ رسول ﷺ دے دَور وچ بازار دے لئی خاص جگہ مخصوص سی لیکن گوداماں تے کارخانےآں دے لئی خاص جگہ مخصوص نئيں سی بلکہ اکثر چھوٹے کارخانے اورتھوک فروشی اک ہی جگہ ہويا کردے سن، جس نوں ‘‘سوق’’کہندے سن لیکن بعد دے اَدوار وچ تِناں دے لئی وکھ وکھ جگنيں بناواں گئياں تے خلافتِ عثمانی وچ ایہ اپنے عروج اُتے پہنچ گئی۔ اس لئی اسيں اوقاف نوں گھٹ توں گھٹ تن حصےآں وچ تقسیم کر سکدے نيں۔ (i سوق المفتوحہ (آزاد بازار) (ii الخان المفتوحہ (آزاد مال تقسیم کرنے دے مراکز) (iii حرفۃ المفتوحہ (آزاد پیداواری مراکز)[۱۳][۱۴]
سوق المفتوحہ (آزاد بازار): ‘‘سوق’’عربی وچ بازار نوں کہندے نيں۔ سوق المفتوحہ دے لفظی معنی اے 'آزاد بازار' یعنی اوہ بازار جس دے لئی جگہ حکومت فراہم کرے تے اس وچ معاملات سود تے قمار وغیرہ توں پاک ہوئے تے جس وچ ‘‘زر’’شرعی زر استعمال ہُندی ہوئے یعنی دینار و درہم۔ حکومت اس جگہ دی فراہمی دے لئی کسی وی قسم دا محصول (Tax)، کرایہ وغیرہ نئيں لے گی۔ ہر اوہ بندہ جو پہلے آئے گا اوہ اپنے لئی جگہ مخصوص کرکے اپنی اشیاء بیچے گا۔ تے جو ہی اوتھے توں اُٹھ گیا تاں جگہ دوسرے دے لئی خالی ہوئے جائے گی۔ اس لئی اوتھے کوئی شخص اپنا مستقل دُکان قائم نئيں کر سکدا کیونجے اوہ جگہ اک شخص دی نئيں بلکہ سارے عوام دی ملکیت اے۔ موجودہ دور وچ سستے بازاران دی بہترین مثال نيں۔ مغربی معاشی نظام وچ ملک دی ساری خور و نوش دی اشیاء دی خرید و فروخت اُتے چند سرمایہ داراں دا قبضہ ہُندا اے مثلاً برطانیہ وچ تقریباً ستّرفیصد(70%) اشیاء خور و نوش دا قبضہ صرف پنج وڈیاں کمپنیاں دے پاس نيں جو ہر چیز اُتے اجارہ داری قائم کرکے اشیاء دی قیمتاں وچ آسانی توں اضافہ کر سکدی نيں۔ لہٰذا مغربی نظام معیشت سانوں سُپر سٹورز، ہائیپر سٹورز تے وڈے وڈے مالز(Malls) فراہم کردا اے جدوں کہ اسلام سانوں آزاد بازار فراہم کردا اے جتھے ہر چھوٹا وڈا تاجر اپنے سامان دی تجارت کر سکدا اے۔
الخان المفتوحہ (مال تقسیم کرنے دے آزاد مراکز): بازار وچ مال آنے توں پہلے ایہ گوداماں تے تھوک فروشی دے مراکز وچ آندا اے۔ خلافتِ عثمانی وچ مال تقسیم کرنے دے لئی وکھ مراکز قائم کیتے گئے ،جتھے اُتے مقامی تے بین الاقوامی مال آندا سی تے اوتھے توں فیر بازاراں وچ تقسیم ہُندا سی۔ انہاں مراکز نوں عربی وچ ‘‘خان’’کہیا جاندا سی۔ ترکی زبان وچ اُسنوں ‘‘حان’’، فارسی زبان وچ اُسنوں ' کاروان سرائے ' کہیا جاندا سی۔ آزاد بازار دی طرح انہاں مراکز دے لئی وی جگہ حکومت فراہم کردیاں سن تے ضروریات دی دوسری اشیاء وی سب مل کے استعمال کردے سن ۔ اوتھے اُتے تجارت زیادہ تر قرض دی بنیاد اُتے ہوتاتھا لیکن مغربی نظام دے آنے دے بعد انہاں نوں صفحہ ہستی توں اس طرح مٹایا گیا جداں کہ اوہ سن ہی ننيں۔
حرفۃ المفتوحہ (صنعت و پیداوارکے آزادمراکز): حرفۃ المفتوحہ، صنعت و پیداورا دے آزاد مراکز نوں کہیا جاندا اے۔ اس دے لئی وی جگہ تے دوسرے ضروریات دے وسائل حکومت فراہم کرے گی جتھے ہر شخص اپنی چھوٹی یا وڈی صنعت بنائے گا۔ جس اُتے حکومت اس توں کوئی محصول(Tax)، کرایہ وغیرہ وصول نئيں کريں گا۔ حرفت وچ اکثر کاروبار شراکت دی بنیادپر ہُندا اے۔ لہٰذا اوقاف دی وجہ توں ہر چھوٹے توں چھوٹے تاجر و صنعت کار دے لئی پیداواری مراکز، تھوک فروشی تے بازار تک براہِ راست رسائی ہوئے گی جدوں کہ مغربی نظام معیشت وچ صنعت، تھوک فروشی تے بازار اُتے چند سرمایہ داراں دا قبضہ ہوتانيں۔
اسلامی نجکاری
[سودھو]اسلامی نجکاری (انگریزی:Islamic Privatization) قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں دے مطابق نجکاری نوں کہیا جاندا اے۔ نجکاری نوں مغربی نظام معیشت خصوصا سرمایہ دارانہ نظام وچ خصوصی اہمیت حاصل نيں لیکن اسلامی اقتصادی نظام وچ اسنوں محدود کيتا گیا اے۔ اسلامی اقتصادی نظام وچ سرکاری تے عوامی ذرائع تے ادارےآں دی نجکاری نئيں کيتی جاسکدی۔
سنن ابوداوداورابن ماجہ وچ ابن عبّاس توں مروی اے کہ رسول صلی اللہ عليہ وسلم نے فرمایا،
"سارے مسلمان تن چیزاں وچ شریک نيں، پانی، چراگاہ تے اگ۔ "[۱۵]
اس حدیث دے روشنی وچ دریاواں دے پانی دی نجکاری نئيں کيتی جا سکدی تے نا ہی ڈیماں دی نجکاری کيتی جاسکدی نيں تے نا ہی انہاں توں کڈی گئی نہراں دی نجکاری دی جا سکدی نيں۔ چراگاہاں تے جنگلات دی نجکاری وی منع نيں۔ تے رسول صلی اللہ عليہ وسلم اللہ دے زمانے وچ اگ دو مقاصد دے لئی استعمال ہويا کردیاں سن، اک ایندھن تے دوسری روشنی دے لئی۔ یعنی تیل، گیس،سلفر اورکوئلے وغیرہ دی ذخیراں تے کاناں دی نجکاری نئيں کيتی جا سکتاں تے نا ہی بجلی دی پیداواری ذرائع دی نجکاری کيتی جاسکدی نيں۔
سنن ترمذی اورابن ماجہ وچ ابیض بن حمل مربی توں مروی اے کہ رسول صلی اللہ عليہ وسلم اللہ نے انہاں توں نمک دا کان واپس لے لیا، جس نوں رسول صلی اللہ عليہ وسلم اللہ نے انہاں نوں تحفے وچ دتا سی۔ رسول اللہ صلی اللہ عليہ وسلم نے ایہ اس وقت انہاں توں واپس لیا جدوں آپ نوں معلوم ہويا کہ ایہ مسلماناں دی مشترکہ استعمال وچ سی۔
اسلامی میزانیہ (بجٹ)
[سودھو]اسلامی میزانیہ (انگریزی:Islamic Budget) قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں دے مطابق اسلامی میزانیہ یا بجٹ نوں کہیا جاندا اے۔ اسلام ميں بجٹ سازی مغربی معاشی نظام دے بجٹ سازی توں بالکل مختلف اے۔ اسلام ميں بجٹ سارے آمدنی دا صحيح تخمينہ لگیا کر اسنوں مختلف مصارف ميں عادلانہ طور اُتے خرچ کرنے نوں کہندے ہيں۔ لہٰذا اسلام ميں بجٹ دی بنياد آمدنی (income) اے، جس توں مصارف دا اندازہ لگایا جاندا اے۔ لہٰذا اسلامی بجٹ اس اصول اُتے چلدی اے کہ " جِنّی چادر ہوئے اِنّے ہی پیر پھيلاو ۔" يعنی جِنّی آمدنی ہوئے اِنّا خرچ۔ اس دے برعکس مغربی بجٹ سازی ميں آمدنی کم تے خرچے زيادہ ہُندے ہيں جس دا خسارہ عوام اُتے زيادہ ٹيکس تے بيرونی تے اندرونی قرضےآں دی صورت ميں پورا کيا جاندا اے۔ ليکن اسلامی بجٹ سازی آسان، سادہ تے مطنقی اے يعنی خرچ دا دارومدار آمدنی اُتے اے۔ لہٰذا اسلامی نظام ميں ميزانيہ Budget) (ہميشہ متوازن یا فاضل Budget) (Surplus ہُندا اے۔ لہٰذا کسی قرضے يا نويں محصول يا خساراندی تمويل ( يعنی نوٹاں نوں زيادہ چھاپنا ) دی ضرورت نہيں ہوئے گی۔ لہٰذا اسلامی نظام بجٹ موجودہ معاشی نظام دے بھاری قرضےآں، افراط زر، گردشی مندياں (Cyclic Depression) تے کسادباری (Recession) دے خلاف ايک محافظ دا کم کريں گا۔ لہٰذا اسلامی بجٹ سازی بنيادی طور اُتے دو قسم دی ہوئے گی ايک عمومی بجٹ تے دوسرا فلاحی بجٹ۔ زکوٰۃ، عشر تے صدقات توں آنے والی آمدنی صرف غرباء تے محتاجاں ميں تقسيم ہوئے گی تے انہاں دی تفصيل قرآن ميں دتی گئی اے جدوں کہ دوسرے محصولی تے غير محصولی آمدنی دوسرے کماں کيلئے خرچ کيتی جائے گی جو عمومی بجٹ دا حصّہ ہوئے گی۔ لہٰذا جے فلاحی بجٹ ميں کمی ہوئے گی تاں اس دا اذالہ عمومی بجٹ توں پورا کيا جائے گا جدوں کہ جے عمومی بجٹ وچ کمی ہوئے جائے تاں فلاحی بجٹ توں اس دا اذالہ کرنے دی اجازت نہيں ۔[۱۶]
اسلامی تجارت
[سودھو]اسلامی تجارت (انگریزی:Islamic Trade) قرآن، حدیث تے فقہی اصولاں دے مطابق داخلی تے بین الاقوامی تجارت نوں کہیا جاندا اے۔ اسلام ميں تجارت اُتے خاصہ زور ديا گيا اے چاہے اوہ ملکی ہوئے يا بين الاقوامی۔
ايک حديث ميں آندا اے کہ
" رزق دے دس ميں توں نو حصّے تجارت ميں اے ۔" ( کنزالعمال)
مزيد فرمايا کہ " سچے تے امانت دار تاجر دا حشر نبياں تے صديقاں تے شہيداں دے نال ہوئے گا ۔" ( ترمذی )
تجارت ميں ترغيب دے نال نال اسلام تجارت نوں دو وڈے حصےآں ميں ودڈیا ہيں ايک حلال تجارت تے دوسرا حرام تجارت۔ حرام تجارت ميں سودی تجارت، شراب دی تجارت، سؤر دی گوشت وغيرہ دی تجارت وغيرہ شامل ہيں جدوں کہ سود، قمار، سٹے بازی تے دھوکھا وغيرہ توں پاک تجارت نوں حلال تجارت کہیا جاندا اے۔
مسلمان ملکاں دے اندر ايک جگہ توں دوسری جگہ سامان تجارت لے جانے اُتے کوئی محصول وصول نہيں کيا جائے گا۔ تے جيسا کہ اسلام ميں کوئی سرحدات مسلمان علاقےآں دے درميان نہيں ہيں لہٰذا تمام اسلامی ملکاں نوں ايک ہونا چاہيے ليکن موجودہ دور ميں ايسا نہيں لہٰذا مسلمان ملکاں دے درميان مال تجارت دی درآمدات و برآمدات اُتے کوئی محصول وصول نہيں کيا جائے گا۔ تے رہی گل غیر مسلم ملکاں توں تجارت کی، تاں جو ملکاں مسلمان ملکاں دی اشياء اُتے محصول وصول نہيں کريں گے تاں انہاں دے مال تجارت اُتے محصول وصول نہيں کيا جائے گا تے جوملکاں مسلمان ملکاں دے مال تجارت اُتے محصول لگاندے ہيں تاں انہاں ملکاں دے مال تجارت اُتے محصول لگايا جائے گا۔ لہٰذا اسلام دے ملکی تے بين الاقوامی تجارت دی قوانين دے نفاذ توں ملکی تے بين الاقوامی تجارت نہايت سہل ہوئے جائے گی تے چھوٹے توں چھوٹے تاجر نوں اپنا مال دوسرے ملکاں دی منڈياں ميں بيچنے دا موقع مل جائے گا تے بين الاقوامی تجارت ميں بيساں گنیااضافہ ہوئے جائے گا جس توں ہر چيز دی قيمت نہايت کم ہوئے جائے گی ۔[۱۷]
بیت المال
[سودھو]بیت المال(انگریزی:Public Treasury) نوں اسلامی اقتصادی نظام وچ حکومتی خزانہ توں تعبیر کيتا جاندا اے۔ اس وچ حکومت دا سارا خزانہ حقیقی دولت دی شکل وچ محفوظ ہُندا اے۔ مثلاً سونے دے دینار، چاندی دے درہم، گندم، چاول، تیل وغیرہ۔ جتھے توں حکومت ملکی نظام نوں چلانے دے لئی مال استعمال کرے گی۔ حکومت کیتی ساری محصولی تے غیر محصولی آمدنی بیت المال وچ آندی اے تے ایتھے توں ہی سرکاری ملازمین نوں نتخواہے داں جاندی نيں۔ لہٰذا وادیعہ دے آنے توں بینک دی ضرورت نئيں رہے گی، جدوں کہ بیت المال دے آنے توں مرکزی بینک دی ضرورت نئيں رہے گی۔[۱۸]
اسلامی محصول( Tax)
[سودھو]اسلامی محصول( ضریبہTax) اوہ محصول اے جو اسلامی حکومت اپنے رعایا توں لیندی نيں۔ مغربی نظامِ معیشت وچ محصول (Tax) نوں خاص مقام حاصل اے جس وچ حکومت غریب عوام دا خون چوستی رہندی نيں۔ اسلام وچ غریب توں کوئی محصول نئيں لیا جائے گا بلکہ امیراں تے دولت منداں توں محصول، زکوٰۃ دی شکل وچ لے کے غریب عوام وچ تقسیم کيتا جاندا اے۔ اس دے علاوہ حکومتی آمدنی دے لئی عُشر، جزیہ، خراج وغیرہ عوام توں اُصول کيتا جاندا اے۔[۱۹][۲۰]
زکوٰۃ: سونے تے چاندی یا تجارتی مال تے پیسے اُتے سال گزرنے دے بعد ڈھائی (2.5%) فیصد زکوٰۃ واجب الدتا ہُندیاں نيں، جدوں ایہ مال نصاب نوں پہنچ جائے۔ ايسے طرح مال مویشی اُتے زکوٰۃ 1% فیصد توں لے کے 2.5% تک نيں۔
جزیہ: جزیہ اوہ محصول اے جو اسلامی حکومت غیر مسلماں اُتے انہاں دے جان و مال دی حفاظت دے بدلے وچ لگاندی اے۔ رسول صلی اللہ عليہ وسلم اللہ دے زمانے وچ ایہ اک دینار یا بارہ 12 دراہم سالانہ سی، جدوں کہ حضرت عمر دے دور وچ ملکی ضروریات تے محصول دی آمدنی وچ بڑوتھری دے پیش نظر مالدارطبقے توں چار دینار، متوسط طبقے اُتے دو دینار تے نچھلے طبقے توں اک دینار محصول وصول کيتا جاندا۔ اس محصول توں عورتاں، نابالغ بچّے، بُڈھے، بیمار، اندھے یا لنگڑے، غلام، مسکین تے گدا گر، دیوانے تے اوہ غیر مسلم جنھاں نے اسلامی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی ہو، نوں استثناء حاصل نيں۔
عشر: عشر دے معنی اے 'دسواں (حصّہ)'۔ ایہ اک زرعی محصول اے جو صرف مسلماناں توں حاصل کيتا جاندا اے۔ جے زمین قدرتی منبع توں سیراب ہُندی ہوئے مثلاً بارش، چشمے، ندی وغیرہ۔ تاں اس پیداوار دا دسواں حصّہ (یعنی 10%) محصول دی صورت وچ حکومت لے گی جدوں کہ اوہ زمین جو مصنوعی طریقے توں سیراب ہوئے مثلاً کنويں، ٹیوب ویل وغیرہ تاں کل پیداوار دا بیسواں حصّہ (یعنی 5%) عشر دی صورت وچ وصول کيتا جائے گا۔
خراج: غیر مسلم دے زرعی زمیناں دے پیداوار توں جو محصول وصول کيتا جاندا اے، اسنوں خراج کہندے نيں۔
خمس: خمس دے معنی اے "پنجواں (حصّہ)"۔ مال غنیمت، معدنیات، خزانےآں تے سمندر توں کڈے گئے موتیاں اُتے 20%محصول لگانا خمس وچ شامل نيں۔ یعنی پنجواں حصّہ حکومت نوں دینا پئے گا۔
الفئے : الفئے دے معنی اے 'واپس لُٹنا'۔ جدوں مسلمان کسی ملک یا علاقے نوں فتح کردے نيں تاں اس ملک اُتے لگائے گئے محصول نوں فئے کہاجاتااے۔ جے کوئی علاقہ جنگ دے بغیر ہتھیار ڈال داں، تاں انہاں اُتے لگائے محصول نوں وی الفئے وچ داخل کر دتا جائے گا۔
متفرّق محصولات: ان چھ وڈے محصولات دے علاوہ ضروریات دے تحت آپ ہور محصولات دی وی وصولی کر سکدے نيں۔ مثلاًدر آمدات تے برامدات اُتے محصول وصول کرنا جو حضرت عمر نے دور وچ نافذ ہويا۔ اس دے علاوہ اسلامی خلافت دے آمدنی دے دوسرے بوہت سارے محصولاندی تے غیر محصولاندی آمدنی ہُندی نيں۔
اسلامی اصول برائے بنیادی ضروریات زندگی
[سودھو]عوام دے لئی بنیاداں ضروریات (Basic Needs) زندگی دی فراہمی اسلامی حکو مت دی ذمہ داری اے مثلاً روٹی، کپڑا، مکان، پانی وغیرہ۔ رسول صلی اللہ عليہ وسلم اللہ دا ارشاد پاک اے :
" کہ اولاد انسان دے لئی اس توں بہتر حق کوئی نئيں ہوئے سکدا کہ اس دے پاس رہنے دے لئی اک مکان ہوئے تے کچھ کپڑا جس توں اوہ اپنی ستر نوں چھپا سکے تے کچھ روٹی تے کچھ پا نی۔ " [۲۱][۲۲]
آپ نے ہور فرمایا کہ، :
"حکومت اس شخص دی نگہبان اے جس دا نوں ئی نگہبان ننيں۔ " [۲۱][۲۳]
اس حدیث دے مطابق رسول اللہ صلی اللہ عليہ وسلم نے انسان دی چار بنیاداں ضروریات دا ذکر کیہ نيں جو انہاں نوں ملنی چاہیے، پہلا مکان، دوسرا کپڑا، تیسرا روٹی تے چوتھا پانی۔ کارل مارکس نے صرف پانی کڈ کے روٹی، کپڑا تے مکان دا نعرہ لگیا کر اشتراکیت دی بنیاد رکھی۔
حضرت علی نے فرمایاکہ :' اللہ نے دولت منداں(بشمول حکومت ) اُتے ایہ فرض کيتا اے کہ اوہ غریباں دی بنیادی ضروریات نوں مہیا کرن۔ جے ایہ بھوکے یابرہنہ یا کسی دوسری معاشی تنگ دستی وچ مبتلا نيں تاں ایہ صرف اس لئی کہ دولت مند(بشمول حکومت ) اپنا فریضہ پورا نئيں کر رہیا اے۔ اس لئی قیاُمت دے دن اللہ انہاں توں اس بارے وچ پُچھے گا تے ايسے دی مطابق سزا دے گا۔ " [۲۲][۲۴]
موجودہ دور وچ اس دے نفاذ دا آغاز
[سودھو]اسلامی نظامِ معیشت دے نفاذ دا آغاز دنیا دے مختلف علاقےآں وچ ہوئے چکيا اے۔ سونے دے دینار تے چاندی دے درہم جو اسلامی معیشت وچ خون دا کم کردیاں نيں، دا آغاز 1992ء وچ ہسپانیہ دے شیخ عمر واڈیلو نے کيتا۔ جس نے سنتِ رسول صلی اللہ عليہ وسلم ی نوں تقریباً اک صدی بعد فیر زندہ کيتا، جس نوں ساڈی چار نسلاں بھولا چکيتی سی تے آپ دی محنت توں 2010ء وچ ملائیشیاء دے صوبے کیلانتن (Kelantan) نے طلائی دینار اورنقرئی درہم نوں قانونی حیثیت دے داں تے سرکاری ملازمین دی رضاکارانہ طور اُتے پچیس فیصد (25%) تنخوانيں دینار و درہم وچ دینے شروع کيتی۔ اس دے بعد 2012ء وچ ملائیشیاء دے صوبے پیرک (Perak) نے وی سونے دے دینار تے چاندی دے درسانوں قانونی حیثیت دے دتیاں انہاں دی تقلید وچ ملائیشیاء، انڈونیشیاء،فلپائن، سنگاپور، عراق وغیرہ وچ طلائی دینار اورنقرئی درہم دا آغاز ہويا۔ حال ہی وچ شیخ عمر واڈیلو صاحب پاکستان وچ ‘‘شرعی زر’’کو جاری کرنے دے عمل وچ مصروف نيں۔ 2014ء وچ کابل، افغانستان وچ اس علاقے دا پہلا دینار تے درہم جاری کيتا گیا۔
اب رسول اللہ صلی عليہ وسلم دی ایہ حیرت انگیز پیش گوئی تے خوش خبری نوں سنیے، رسول صلی اللہ عليہ وسلم اسلام دا ارشاد پاک اے، حضرت ابوبکر بن ابی مریم روایت کر تے نيں کہ انہاں نے رسول آخر زمان صلی اللہ عليہ وسلم نوں ایہ کہندے ہوئے ئے سنیا کہ:
" عنقریب بنی نوع انسان اُتے اوہ وقت آنے والا اے جدوں دینار (یعنی سونے دا سکّہ) تے درہم (چاندی دا سکّہ) دے علاوہ کوئی ایسی چیز باقی نئيں رہے گی جو انسانیت دے کم ( نفع) دی ہوئے گی۔ "[۲۵][۲۶]
یہ بشارت اس گل کيتی طرف اشارہ کے رہی اے کہ موجودہ فریبی مالیاتی نظام جو اس وقت پوری دنیا اُتے چھایا ہويا اے، اک دن یقینا تباہ ہوئے جائے گا۔
سونے دی اہمیت دے پیش نظر امریکا دے ریاست 'یوٹاہ (Utah) نے 2007ء وچ سونے دے سکے ّ جاری کر دتے تے اِسنوں زر قانونی دی حیثیت دتی گئی۔ امریکا دی تقریباً دس ریاستاں اس جدوجہد وچ مصروف نيں کہ اوہ سونے تے چاندی نوں قانونی زر دی حیثیت دے دتیاں کاغذی کرنسی دی ناکامی نوں دیکھدے ہوئے مختلف ملکاں نے سونے تے چاندی دے سکے ّ جاری کرنے شروع کر دتے۔ جس وچ برطانیہ، جنوبی افریقا، کینیڈا، چین،آسٹریا وغیرہ شامل نيں۔
اس دے نال نال ملائیشیاء وچ اوقاف یعنی آزاد بازار دا قیام عمل وچ لیایا گیا تے پہلے وادیعہ دا قیام اپریل 2013ء وچ ملائیشیاء وچ لیایا گیا۔ اس دے علاوہ ملکی تے بین الاقوامی سطح اُتے رقوم (شرعی زر) دی منتقلی دے لئی 1999ء وچ ای۔ دینار (e–dinar)کا نظام عمل وچ لیایا گیا۔ جس دی مدد توں دنیا دے کسی کونے وچ کوئی وی دو لوک یا تاجر’’شرعی زر’’کو اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں منتقل کر سکدے نيں۔ جس وچ کوئی بینک ملوث نئيں ہوئے گا۔ دونے لوک e–dinar وچ اپنا حساب (Account) کھلوايے گے تے اس ادارے وچ بیٹھے وکیل دے توسط توں آپ اک حساب توں دوسرے حساب وچ آسانی توں رقم منتقل کر سکدے نيں۔ شیخ عمر واڈیلو دی سربراہی وچ 1993ء وچ ‘‘عالمی اسلامی ٹکسال (World Islamic Mint) دے ادارے دا قیام وجود وچ آیا جو ‘‘شرعی زر’’کی خالصیت، وزن، حجم وغیرہ دے معیار دے یقین دہانی قرآن و حدیث دی روشنی وچ کردیاں نيں تے ايسے معیار نوں نظر وچ رکھدے ہوئے دنیا دے سارے اسلامی ملکاں دینار و درسانوں بناندی نيں تے انشاء اللہ اسلامی معیشت دے دوسرے ستون مثلاً خان، حرفۃ، بیت المال، حسبۃ، بیت السلم وغیرہ نوں وی جلد ہی عملی صورت پہنائی جائے گی۔
حامیانِ نفاذ: اسلامی اقتصادی نظام دے دوبارہ احیاء و نفاذ دے کئی حامیان نيں، جس وچ شیخ عبدالقادر الصوفی، شیخ عمر واڈیلو،جناب عبد الرحمٰن، شیخ عمران نزار حسین، جناب آصف شیراز، ڈاکٹر احمد کامیل محی الدین میرا، جناب احمد سیمسن، مفتی محمد تقی عثمانی، مولانا عمران اشرف عثمانی وغیرہ شامل نيں۔
ہور ویکھو
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: اسلامی اقتصادی نظام |
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil., Retrieved 2014-12-10
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ How Do We Know Islam Will Solve the Problems of Poverty and Inequality?
- ↑ The economic system in contemporary Islamic thought: Interpretation and assessment, by Timur Kuran, International Journal of Middle East Studies, 18, 1986, pp. 135–64
- ↑ The Cambridge economic history of Europe, p. 437. Cambridge University Press, ISBN 0-521-08709-0.
- ↑ Ibn Khaldun, The Muqaddimah, ch. 3 pt. 34.
- ↑ Vadillo, Umar Ibrahim. The Return of the Islamic Gold Dinar: A Study of Money in Islamic Law & the Architecture of the Gold Economy. Madinah Press, 2004.
- ↑ Ferdian, Ilham Reza, Miranti Kartika Dewi, and Faried Kurnia Rahman. "The Practice of Islamic Credit Cards: A Comparative Look between Bank Danamon Indonesia’s Dirham Card and Bank Islam Malaysia’s BI Card." Diakses Pebruari (2012).
- ↑ Rachmawati, Erna, and Ekki Syamsulhakim. "Factors affecting Mudaraba deposits in Indonesia." Third International Islamic Banking and Finance Conference. 2004.
- ↑ RachmawatiHaron, Sudin, Norafifah Ahmad, and Sandra L. Planisek. "Bank patronage factors of Muslim and non-Muslim customers." International Journal of Bank Marketing 12.1 (1994): 32-40.
- ↑ Wahab, Abdul Rahim Abdul. "Takaful Business Models-Wakalah based on WAQF." Second International Symposium on Takaful. 2006.
- ↑ Annuar, Hairul Azlan, Saiful Azhar Rosly, and Hafiz Majdi Abdul Rashid. "The Impact of the Wakalah System on the Performance of Takaful Business in Malaysia." Source: http://islamiccenter. kau. edu. sa/arabic/Ahdath/Con05/5th% 20conf% 20ppr% 20for% 20Bahrain/The 2 (2005).
- ↑ Subhi Y. Labib (1969), "Capitalism in Medieval Islam", The Journal of Economic History 29 (1), p. 79-96 [81, 83, 85, 90, 93, 96].
- ↑ Robert Sabatino Lopez, Irving Woodworth Raymond, Olivia Remie Constable (2001), Medieval Trade in the Mediterranean World: Illustrative Documents, Columbia University Press, ISBN 0-231-12357-4.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ C. Décobert (1991), Le mendiant et le combattant, L’institution de l’islam, Paris: Editions du Seuil, pp 238-240
- ↑ Elias Shoufani (1973), Al-Riddah and the Muslim Conquest of Arabia, University of Toronto Press, ISBN 978-0-8020-1915-8
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ ترمذی
- ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ المحلی الاثار، ابن حزم
- ↑ ابو داؤد
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ مشکو ٰہ:کتاب البیوع، حدیث نمبر 2783
- ↑ مسند احمد، حدیث نمبر 16569