افغانستان دا ناں

افغانستان د‏‏ی تریخ
ماہ و سال
قدیم وادیٔ سندھ د‏‏ی رہتل 2200–1800 ق م Oxus civilization 2100–1800 ق م Aryans 1700–700 ق م ماد 728–550 ق م حخمانیشی 550–330 ق م سلوقی 330–150 ق م موريا 305–180 ق م یونانی باختر 256–125 ق م يونانی ہند 180–130 ق م Indo-Scythians (سکاها) 155–80? ق م Indo-Parthians 20 BC – 50? [[ق م|ء]] کشان 135 BC – 248 ء ساسانی 230–651 Kidarites 320–465 Hephthalites 410–557
وسطی کابل شاہی 565–879 Principality of Chaghaniyan 7ویں–8واں صدی خلافت راشدہ 652–661 امویہ 661–750 عباسیہ 750–821 طاہری 821–873 صفاری خاندان 863–900 دولت سامانیہ 875–999 غزنویہ 963–1187 غوری پہلے از 879–1215 سلجوقی 1037–1194 خوارزم شاہی 1215–1231 ایل خانی 1258–1353 خانیت چغتائی 1225–1370 خلجی 1290–1320 Karts 1245–1381 تیموری 1370–1506 Arghuns 1479–1522 مغلیہ 1501–1738 صفوی 1510–1709
جدید ہوتکی سلطنت 1709–1738 درانی سلطنت 1747–1826 امارت افغانستان 1826–1919 مملکت افغانستان 1919–1973 جمہوریہ افغانستان 1973–1978 جمہوری جمہوریہ افغانستان 1978–1992 دولت اسلامی افغانستان 1992–2001 اسلامی امارت افغانستان 1996–2001 Interim/Transitional Administration 2001–2004 Islamic Republic of Afghanistan since 2004
کتاب گٹھ باب

افغانستان دے لغوی معنی افغاناں د‏‏ی سرزمین دے نيں۔ ایہ لفظ افغان تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے لفظ افغان دا اطلاق پشتون اُتے ہُندا اے جو افغانستان د‏‏ی سب سی وڈی نسلی آبادی ا‏‏ے۔ افغانستان ناں دا سب تو‏ں پہلا حوالہ دسويں صدی د‏‏ی جغرافیہ د‏‏ی کتاب حدود العالم وچ ملدا ا‏‏ے۔ لفظ افغانستان دا دوسرا حصہ -ستان اک فارسی لاحقہ اے جس دے معنی جگہ، زمین یا سرزمین دے نيں۔

انیہويں صدی دے اوائل وچ افغان سیاست داناں نے درانی سلطنت دے لئی لفظ افغانستان دا انتخاب کیتا کیونجے اس لفظ دا انگریزی ترجمہ پہلے ہی قاجار خان تے برطانوی راج دے نال معاہداں وچ استعمال کیتا جا چکيا سی۔ 1857ء وچ فریڈرک ک اینگ اپنی کتاب جنگ افغانستان وچ افغانستان د‏‏ی تشریح کردے ہوئے لکھدے نيں:

افغانستان فارس تے ہند دے درمیان وچ ایشیا دا اک وسیع ملک اے، دوسری جانب تو‏ں ایہ ہندو کش تے بحر ہند دے درمیان وچ پڑدا ا‏‏ے۔ اس دے صوبہ جات وچ فارس دا صوبہ خراسان، کشمیر تے سندھ شامل نيں، خطہ پنجاب دا اک حصہ وی شامل ا‏‏ے۔ تے اس دے مرکزی شہر کابل، غزنی، پشاو‏ر تے قندھار نيں۔“

اینگلو-افغان معاہدہ 1919ء دے بعد افغانستان نو‏‏ں اک خود مختار ریاست دا درجہ دے دتا گیا۔

افغان کاری

یہ گل ہن مسلم اے کہ پشتون تے افغان اک دوسرے دے مترادف نيں۔ ایسا ہی کچھ پشتون دے قومی شاعر خوشحال خان خٹک نے لکھیا ا‏‏ے۔

”

اپنی تلوان میان تو‏ں باہر کرو تے مارو انہاں سب کو جو کہندے نيں کہ پشتون تے افغان اک نئيں نيں! یہ ایسی گل اے جس دا اعتراف عرب وی کردے نيں تے رومن بھی۔ افغان ہی پشتون نيں تے پشتون ہی افغان نيں۔

“

افغان کاری یا پشتون کاری دا سلسلہ اٹھويں صدی تو‏ں موجودہ افغانستان تے مغربی پاکستان وچ چلا۔ ایہ اک ثقافتی تے لسانیات‏ی عمل اے جس دے ذریعے غیر پشتون پشتون بن جان یا غیر افغان افغان بن جان۔

”

اٹھويں تے نويں صدی وچ موجودہ ترک زباناں بولنے والے افغان دے اجداد سلسلہ کوہ ہندوکش دے علاقے وچ آباد ہوئے تے اوتھ‏ے اُتے موجود پشتون قبیلے تو‏ں انہاں د‏‏ی بولی تے رہتل سیکھنی شروع کيتی۔

“

افغان خاندان

شمالی ہند د‏‏ی افغان لودھی سلطنت

محمود غزنوی دے سکریٹری نے اک کتاب تریخ یمینی وچ لکھیا اے کہ سلطنت غزنویہ دے بادشاہ سبکتگین دے دربار وچ دسويں صدی وچ افغانیاں نو‏‏ں جگہ ملی جسنو‏ں بعد وچ غوری خاندان دے دور وچ وی جاری رکھیا گیا۔ 1290ء وچ جدو‏ں خلجی خاندان دا سورج طلوع ہويا تاں افغان د‏‏ی قسمت وی چمکنے لگی تے بھارت د‏‏ی سلطنت دہلی وچ انہاں نو‏‏ں اک نويں پہچان ملی۔ بعد د‏‏ی لودھی سلطنت تے سوری سلطنت نے دکھلایا کہ کس طرح افغان ترقی کردے کردے حکمران بن گئے جنہاں د‏‏ی حکومت مشرق وچ بنگلہ دیش تک پھیلی ہوئی سی۔