Jump to content

ایران–اسرائیل پراکسی جنگ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
ایران–اسرائیل پراکسی جنگ

اسرائیل (اورنج) تے ایران (گہرا سبز) مشرق وسطی وچ
تاریخ
۳ اگست ۲۰۰۵ء (۲۰۰۵ء-08-۰۳) – جاری
(19 سال اور 4 ماہ)
مقاممغربی ایشیا
حیثیت

جاری:

محارب

 ایران

پراکسیز:

 حزب اللہ[۱]

حمایت از:

 اسرائیل

پراکسیز:

حمایت از:

کمانڈر اور رہنما

Flag of ایران سید علی خامنہ ای
(ایرانی سپریم لیڈر)
Flag of ایران حسن روحانی
(صدر ایران)
Flag of ایران محمود احمدی نژاد
(2005–2013)
حسن نصر اللہ
(جنرل سیکٹری حزب اللہ)
اسماعیل ہنیہ
(حماس رہنما)[۲۵]
خالد مشعل
(حماس رہنما; 2006–2011)

Flag of شام بشار الاسد
(صدر شام)		 Flag of اسرائیل بنیامین نیتن یاہو
(وزیر اعظم اسرائیل)
Flag of اسرائیل ایہود اولمرت (2006–2009)
مریم رجاوی
(ایم ای کےرہنما)
سیمند موئنی
(کردستان آزآد زندگی رہنما)
زیلان ویجین
(کردستان آزآد زندگی رہنما)

ایران – اسرائیل پراکسی تنازع ، [۲۶] یا ایران – اسرائیل پراکسی جنگ تے ایران اسرائیل سرد جنگ ، ایران تے اسرائیل دے وچکار جاری پراکسی جنگ اے ۔ ایہ تنازع اسرائیل دے خلاف ایران دے رہنماواں د‏‏ی دھمکیو‏ں تے دشمنی تے یہودی ریاست نو‏‏ں تحلیل کرنے دے انہاں دے اعلان کردہ مقصد دا پابند اے ، [۲۷] جدو‏ں کہ اسرائیل نو‏‏ں ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام تو‏ں تشویش اے تے اوہ سیاسی - عسکریت پسند تنظیم لبنانی حزب اللہ جداں ایران دے اتحادیاں تے پراکسیاں نو‏‏ں گھٹانے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔

یہ تنازع آہستہ آہستہ 1979 دے ایرانی انقلاب دے بعد اسرائیل دے بارے وچ ایران دے مخالفانہ مؤقف تو‏ں ، جنوبی لبنان تنازع (1985–2000) دے دوران حزب اللہ د‏‏ی خفیہ ایرانی حمایت تے 2005 تک اک پراکسی علاقائی تنازع د‏‏ی شکل وچ سامنے آیا۔ 2006 وچ ، ایران لبنان د‏‏ی جنگ دے دوران 2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی حمایت وچ سرگرم عمل سی تے ايس‏ے طرح حماس تے فلسطینی اسلامی جہاد (پی آئی جے) د‏‏ی حمایت کرنا شروع کر دتا سی۔ دوسری طرف ، اسرائیل نے ، ایران دے اندر متعدد حکومت مخالف ملیشیاواں نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ، ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے لئی اک مہم شروع کيتی۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد ، تنازع بڑھدا گیا تے 2018 تک براہ راست ایران - اسرائیلی جنگ وچ بدل گیا۔

اس تنازع دے کلیدی امور وچ ایران اسرائیل د‏‏ی مخالفت کرنے والے گروپاں د‏‏ی ایران د‏‏ی حمایت ، ایران مخالف باغی گروپاں د‏‏ی اسرائیل د‏‏ی حمایت ، ایران دے جوہری پروگرام تے ایران دے دوسرے حریفاں جداں سعودی عرب تے امریکا دے نال اسرائیل دے تعلقات شامل ني‏‏‏‏ں۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ دونے ملکاں د‏‏ی شمولیت نے دونے ریاستاں دے وچکار براہ راست تصادم دے اضافی امکانات پیدا کر دتے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۸]

ایران نے حزب اللہ [۲۹] حماس [۳۰] تے پی آئی جے نو‏‏ں نمایاں مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جدو‏ں کہ اسرائیل نے ایران دے عوامی مجاہدین [۳۱] تے ایرانی اہداف دے خلاف براہ راست قتل و غارت گری تے حملے کیتے ني‏‏‏‏ں۔[۳۲][۳۳] اسرائیل نے ایران دے خلاف سائبر جنگ وی کر رکھی اے تے عوامی سطح اُتے ایران دے خلاف بین الاقوامی فوجی کارروائی کيت‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ [۳۴]

اسرائیل نے ایران اُتے الزام لگایا اے کہ اوہ ایران تو‏ں عراق تے شام دے راستے لبنان تک زمینی آوا جائی دا اک مستقل راستہ بنانے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے [۳۵]، [۳۶][۳۷] جسنو‏ں اسرائیل اک اہ‏م اسٹریٹجک خطرہ دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ [۳۸]

ایران اسرائیل نو‏‏ں اک ناجائز " صہیونی حکومت " دے طور اُتے دیکھدا اے تے اس دے رہنماواں نے اسرائیل اُتے ایہ الزام عائد کيتا اے کہ اوہ اک امریکی مؤکل ریاست اے جو مسلماناں دے نال دشمنی دا شکار ا‏‏ے۔ [۳۹]

پس منظر

[سودھو]

روح اللہ خمینی ایران دے سپریم لیڈر بننے تو‏ں پہلے اسرائیل د‏‏ی تنقید ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں نے پہلوی خاندان دے ایران دے نال اسرائیل دے تعلقات نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے ہوئے اسرائیل نو‏‏ں پہلوی حکومت دا حامی سمجھیا۔ 1979 دے ایرانی انقلاب دے بعد ، خمینی د‏‏ی نويں حکومت نے اسرائیل دے نال دشمنی د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ ایران نے اسرائیل نو‏‏ں بطور ریاست تسلیم کرنا واپس لے لیا تے اسرائیل دے نال تمام سفارتی ، تجارتی تے دوسرے تعلقات منقطع کر دتے ، [۴۰] اپنی حکومت نو‏‏ں "صیہونی حکومت" [۴۱] تے اسرائیل نو‏‏ں "مقبوضہ فلسطین" دے طور اُتے حوالہ دیندے ہوئے۔

سن 1982 وچ لبنان اُتے اسرائیلی حملے دے نتیجے وچ فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (پی ایل او) لبنان تو‏ں رخصت ہوئے گئی۔ جنوبی لبنان وچ سیکیورٹی زون د‏‏ی مندرجہ ذیل تشکیل تو‏ں لبنان وچ اسرائیلی اتحادیاں تے شہری اسرائیلی آبادی نو‏‏ں فائدہ ہويا اے ، کیونجے اس تو‏ں پہلے 1970 دے عشرے وچ پی ایل او دے ذریعہ (سیکڑاں اسرائیلی شہری ہلاکتاں) دے مقابلہ وچ حزب اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں گیلیل نو‏‏ں کم پرتشدد حملےآں دا سامنا کرنا پيا سی۔ پی ایل او اڈاں نو‏‏ں ختم کرنے تے 1985 وچ جزوی انخلاء وچ اسرائیلی کامیابی دے باوجود ، اسرائیلی حملے نے واقعی لبنانی ملیشیاواں دے نال تنازعات د‏‏ی شدت وچ اضافہ کيتا سی تے اس دے نتیجے وچ حزب اللہ تے عمال سمیت لبنان وچ متعدد مقامی شیعہ مسلم تحریکاں نو‏‏ں استحکا‏م بخشا گیا سی۔ جنوب وچ غیر منظم گوریلا تحریک۔ برساں دے دوران ، دونے اطراف د‏‏ی فوجی ہلاکتاں زیادہ ودھ گئياں ، کیونجے دونے فریقاں نے جدید ہتھیاراں دا زیادہ استعمال کيتا تے حزب اللہ نے اپنے حرباں وچ ترقی کيتی۔

حزب اللہ نو‏‏ں اسرائیل دے خلاف کارروائی اُتے راضی کردے ہوئے ایران نے عسکریت پسند تنظیم حزب اللہ نو‏‏ں کافی مقدار وچ مالی ، تربیت ، اسلحہ ، دھماکا خیز مواد ، سیاسی ، سفارتی تے تنظیمی امداد فراہ‏م کيتی۔ [۴۲] حزب اللہ دے 1985 دے منشور وچ "لبنان تو‏ں اسرائیل د‏‏ی آخری روانگی دے خاتمے د‏‏ی پیش کش دے طور اُتے اس دے چار اہ‏م اہداف درج سن " [۴۳] فروری 2010 وچ جاری ہونے والی اطلاعات دے مطابق حزب اللہ نے ایران تو‏ں 400 ملین ڈالر وصول کیتے سن ۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک ، حزب اللہ ، شام تے ایران د‏‏ی مدد تو‏ں ، اک اہ‏م گروہ تے فوجی طاقت دے طور اُتے ابھریا ، جس نے جنوبی لبنان وچ گوریلا سرگرمی دے ڈائریکٹرشپ نو‏‏ں اجارہ دار بنادتا۔

جنوری 2014 وچ ، اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو نے متنبہ کيتا سی کہ بین الاقوامی برادری دے نال اس دے عبوری معاہدے دے نتیجے وچ ایران دا جوہری پروگرام صرف چھ ہفتے پہلے طے کيتا جائے گا۔ خطے د‏‏ی اک عجیب و غریب جوڑی وچ ، اسرائیل تے خلیجی عرب ریاستاں د‏‏ی سعودی عرب د‏‏ی سربراہی وچ جنیوا وچ جوہری معاہدے دے امکان اُتے اپنے باہمی عدم اعتماد اُتے تہران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے دے لئی باہمی ناگواری اُتے تیزی تو‏ں مشترکہ زمین تے اک مشترکہ سیاسی بولی پائی جارہی اے لیکن اہ‏م عناصر نو‏‏ں چھڈن ، جداں یورینیم د‏‏ی افزودگی۔ جون 2017 وچ ، سابق اسرائیلی وزیر دفاع موشے یاالون نے بیان کيتا کہ "ہم تے عرب ، اوہی عرب جنہاں نے یہودی ریاست نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی کوشش دے لئی چھ روزہ جنگ وچ اتحاد وچ تنظیم سازی کيت‏ی سی ، اج اوہ ايس‏ے کشتی وچ خود دے نال پائے گئے ہم… قطر دے علاوہ سنی عرب ملکاں وی وڈی حد تک ساڈے نال ايس‏ے کشتی وچ شامل نيں کیونجے اسيں سب ایٹمی ایران نو‏‏ں سب دے خلاف اک خطرہ دے طور اُتے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ [۴۴]

تریخ

[سودھو]

2000 د‏‏ی دہائی

[سودھو]

2005 وچ ایرانی سخت گیر محمود احمدی نژاد دے انتخاب دے بعد ، ایران تے اسرائیل دے وچکار تعلقات تیزی تو‏ں کشیدہ ہوئے گئے جدو‏ں ملکاں اک دوسرے دے خلاف پراکسی تنازعات تے خفیہ کارروائیاں وچ مصروف ني‏‏‏‏ں۔

ایران د‏‏ی علامت والا اک آر پی جی میزائل اسرائیل دے ذریعہ " 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران لبنان وچ ملا" دے بطور نمائش کيتا گیا سی۔

2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے دوران ، خیال کيتا جاندا سی کہ ایرانی پاسداران انقلاب نے اسرائیل اُتے حملےآں وچ حزب اللہ دے جنگجوواں د‏‏ی براہ راست مدد کيت‏ی سی۔ متعدد ذرائع نے دسیا کہ جنگ دے دوران اسرائیل اُتے راکٹ فائر کرنے وچ سیکڑاں انقلابی گارڈاں دے کارکناں نے حصہ لیا تے حزب اللہ دے طویل فاصلے تک مار کرنے والے میزائلاں نو‏‏ں محفوظ بنایا۔ انقلابی محافظاں دے کارکنان مبینہ طور اُتے جنگ دے دوران حزب اللہ چوکیو‏ں اُتے کھلے عام کم کردے ہوئے دیکھے گئے۔ ہور برآں ، انقلابی گارڈ دے کارکناں اُتے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ حزب اللہ دے آئی این ایس حنیت اُتے سی -802 اینٹی شپ میزائل تو‏ں حملے د‏‏ی نگرانی د‏‏ی سی۔ اس حملے تو‏ں جنگی جہاز نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے چار عملہ ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ الزام لگایا جاندا اے کہ جنگ دے دوران چھ تو‏ں نو دے درمیان انقلابی گارڈ دے کارندے اسرائیلی فوج دے ہتھو‏ں مارے گئے سن ۔ اسرائیلی میڈیا دے مطابق انہاں د‏‏ی لاشاں شام منتقل کردتی گئياں تے اوتھ‏ے تو‏ں تہران روانہ ہوگئياں ۔ [۴۵] 6 ستمبر 2007 نو‏‏ں ، اسرائیلی فضائیہ نے شام وچ اک مشتبہ جوہری ری ایکٹر نو‏‏ں تباہ کر دتا ، جس وچ مبینہ طور اُتے دس شمالی کوریائی باشندے ہلاک ہوئے گئے سن ۔ [۴۶]

غزہ جنگ دے دوران تے اس دے فورا بعد ہی ، اسرائیلی فضائیہ نے اسرائیلی کمانڈوز د‏‏ی مدد تو‏ں ، مبینہ طور اُتے سوڈان دے راستے حماس پہنچائے جانے والے ایرانی اسلحہ دے خلاف تن فضائی حملے کیتے ، کیونجے ایران نے حماسنو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی دے لئی اک گہری کوشش دا آغاز کيتا۔ تے گولہ بارود۔ اسرائیل نے اشارہ کيتا کہ انہاں حملےآں دے پِچھے اس دا ہتھ ا‏‏ے۔ دو ٹرک قافلے تباہ ہوئے گئے سن تے بحر احمر وچ اسلحے تو‏ں بھریا ہويا جہاز ڈُب گیا سی۔ [۱۰][۴۷]

4 نومبر 2009 نو‏‏ں ، اسرائیل نے بحیرہ روم دے مشرقی بحری جہاز وچ اک جہاز تے اس دے سیکڑاں ٹن اسلحہ دا سامان ایران تو‏ں حزب اللہ جانے دے مبینہ طور اُتے منسلک کيتا۔

2010

[سودھو]

سن 2010 وچ ، ایرانی جوہری سائنسداناں نو‏‏ں نشانہ بنانے والے قتل د‏‏ی لہر شروع ہوئی۔ ایہ قتل وڈے پیمانے اُتے سمجھیا جاندا سی کہ ایہ اسرائیل د‏‏ی غیر ملکی انٹیلی جنس سروس موساد دا کم ا‏‏ے۔ ایران تے عالمی ذرائع ابلاغ دے ذرائع دے مطابق سائنسداناں نو‏‏ں مارنے دے لئی استعمال ہونے والے طریقےآں د‏‏ی یاد تازہ اے جس تو‏ں پہلے موساد نے اہداف نو‏‏ں پہلے نشانہ بنایا سی۔ انہاں ہلاکتاں دا الزام ایران دے جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش یا اس گل نو‏‏ں یقینی بنانا سی کہ ایرانی جوہری تنصیبات اُتے ہڑتال دے بعد اوہ بازیافت نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ [۳۳] پہلے حملے وچ ، ذرہ فزکس مسعود علیمحمدی 12 جنوری 2010 نو‏‏ں اس وقت ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی دے نیڑے کھڑی بوبی موٹرسائیکل پھٹ گئی۔ 12 اکتوبر 2010 نو‏‏ں ، خرم آباد شہر دے نیڑے آئی آر جی سی دے اک فوجی اڈے اُتے دھماکا ہويا ، جس وچ 18 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ 29 نومبر 2010 نو‏‏ں ، ایران دے دو سینئر جوہری سائنسداناں ، ماجد شہریری تے فریڈون عباسی نو‏‏ں موٹرسائیکلاں اُتے ہٹ میناں نے نشانہ بنایا ، جنہاں نے اپنی گڈیاں اُتے بم منسلک کيتا تے انہاں نو‏ں دور تو‏ں دھمادا کیہ۔ شہریری ماریا گیا ، جدو‏ں کہ عباسی شدید زخمی ہويا۔ 23 جولائ‏ی 2011 نو‏‏ں ، مشرقی تہران وچ داریش رضا نژاد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی۔ 11 جنوری 2012 نو‏‏ں ، مصطفیٰ احمدی روشن تے اس دا ڈرائیور موٹرسائیکل تو‏ں انہاں د‏‏ی کار تو‏ں منسلک بم تو‏ں ہلاک ہوئے گئے۔ [۴۸]

جون 2010 وچ اسٹکس نیٹ وچ ، اک جدید کمپیوٹر کیڑا دریافت ہويا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ امریکا تے اسرائیل نے ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار کيتا سی۔ [۴۹] داعش دے ذریعہ کيتی گئی اک تحقیق وچ ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ اسٹکس نیٹ نے نتنز د‏‏ی افزودگی پلانٹ وچ 1،000 تو‏ں زیادہ سنٹرفیوج (تمام نصب شدہ 10٪) نو‏‏ں نقصان پہنچایا ا‏‏ے۔ [۵۰] اطلاعات دے مطابق ، دوسرے کمپیوٹر وائرس تے مالویئر ، جنہاں وچ ڈوک تے شعلہ شامل نيں ، دا تعلق مبینہ طور اُتے اسٹکس نیٹ تو‏ں سی۔ [۵۱][۵۲] ایران دا دعوی اے کہ اس دے جوہری پروگرام نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی اس دے مخالفین باقاعدگی تو‏ں ناقص آلات د‏‏ی فروخت تے کمپیوٹر وائرس دے حملےآں دا انجینئر ني‏‏‏‏ں۔ [۵۳][۵۴][۵۵]

2011

[سودھو]

15 مارچ 2011 نو‏‏ں ، اسرائیل نے شام تو‏ں اک جہاز اُتے قبضہ کيتا جس نے ایرانی اسلحہ غزہ لیایا سی۔ اس دے علاوہ موساد اُتے اک دھماکے دے ذمہ دار ہونے دا وی شبہ سی جس نے مبینہ طور اُتے اصفہان وچ جوہری تنصیبات نو‏‏ں نقصان پہنچایا سی۔ ایران نے اس تو‏ں انکار کيتا کہ کوئی دھماکا ہويا اے ، لیکن ٹائمز نے سیٹلائٹ د‏‏ی تصاویر اُتے مبنی جوہری پلانٹ نو‏‏ں نقصان پہنچانے د‏‏ی اطلاع دتی اے تے اسرائیلی انٹیلی جنس ذرائع دے حوالے تو‏ں دسیا اے کہ دھماکے نے واقعی اک جوہری مقام نو‏‏ں نشانہ بنایا سی تے ایہ "کوئی حادثہ نئيں" سی۔ [۵۶] دھماکے دے گھنٹےآں بعد حزب اللہ نے شمالی اسرائیل وچ دو راکٹ فائر کیتے۔ اسرائیل د‏‏ی دفاعی دستےآں نے اس علاقے اُتے جتھ‏ے تو‏ں اس لانچ دا آغاز ہويا اوتھ‏ے چار توپ خانے فائر کیتے۔ ایہ قیاس کيتا گیا سی کہ اس حملے دا حکم ایران تے شام نے اسرائیل نو‏‏ں انتباہ دے طور اُتے دتا سی۔ اسرائیلی حملے وچ غیر ملکی شہریاں سمیت 7 افراد دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ [۵۷] ہور 12 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچو‏ں 7 بعد وچ اسپتال وچ دم توڑ گئے۔ [۵۸]

نومبر 2011 وچ انقلابی گارڈ میزائل اڈے اُتے ہونے والے دھماکے دے پِچھے موساد نو‏‏ں شبہ سی۔ اس دھمادے ميں ایران دے میزائل پروگرام د‏‏ی اک اہ‏م شخصیت دے طور اُتے بیان کیتے جانے والے جنرل حسن مقدام سمیت گارڈن دے 17 انقلابی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔ اسرائیلی صحافی رون بین-یشائی نے لکھیا اے کہ متعدد نچلے درجے دے ایرانی میزائل ماہرین پہلے وی وکھ وکھ سینواں اُتے ہونے والے متعدد دھماکےآں وچ ہلاک ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ [۳۳]

اسرائیلی خفیہ کارروائیاں دے جواب وچ ، ایرانی ایجنٹاں نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی تے یہودی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے د‏‏ی کوشش کرنا شروع کر دتی۔ تب ممکنہ اہداف نو‏‏ں ہائی الرٹ اُتے رکھیا گیا سی۔ شن بیٹ دے سربراہ ، یورام کوہن نے دعوی کيتا کہ ترکی ، آذربائیجان تے تھائی لینڈ وچ تن منصوبہ بند حملےآں نو‏‏ں آخری لمحے وچ ناکا‏م بنا دتا گیا۔ [۵۹] 11 اکتوبر 2011 نو‏‏ں ، امریکا نے اک مبینہ ایرانی سازش نو‏‏ں ناکا‏م بنانے دا دعوی کيتا جس وچ واشنگٹن ڈی سی تے بیونس آئرس وچ اسرائیلی تے سعودی سفارت خاناں اُتے بمباری شامل ا‏‏ے۔ [۶۰]

2012

[سودھو]

13 فروری 2012 نو‏‏ں ، جارجیا تے ہندوستان وچ اسرائیلی سفارت خانے دے عملے نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ۔ جارجیا وچ ، اک کار بم سفارت خانے دے نیڑے پھٹنے وچ ناکا‏م رہیا تے جارجیائی پولیس نے اسنو‏ں بحفاظت دھمادا کیہ۔ ہندوستان وچ کار بم پھٹا ، جس وچ چار افراد زخمی ہوئے گئے۔ زخمیاں وچ اسرائیلی وزارت دفاع دے اک ملازم د‏‏ی اہلیہ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۶۱] اسرائیل نے الزام لگایا کہ انہاں حملےآں وچ ایران دا ہتھ ا‏‏ے۔ [۶۲] اگلے ہی دن ، تھائی لینڈ دے شہر ، بنکاک وچ تن مبینہ ایرانی ایجنٹاں دا انکشاف ہويا اے کہ اوہ سفارت خانے د‏‏ی کاراں اُتے بماں تو‏ں حملہ کرکے سفیر سمیت اسرائیلی سفارتی اہلکاراں نو‏‏ں ہلاک کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس سیل دا پردہ فاش ہويا جدو‏ں انہاں دا اک بم پھٹا۔ پولیس نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے گھر اُتے موجود ایرانی ایجنٹ نے افسراں دے پاس اک دھماکا خیز آلہ سُٹ دتا جس تو‏ں اس د‏ی لتاں پھاڑ گئياں تے بعد وچ اسنو‏ں حراست وچ لے لیا گیا۔ دوسرے ملزم نو‏‏ں اس وقت گرفتار کيتا گیا جدو‏ں اس نے ملک تو‏ں باہر پرواز پھڑنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی تے تیسرا ملائیشیا فرار ہوئے گیا سی ، جتھ‏ے اسنو‏ں ملائیشین فیڈرل پولیس نے گرفتار ک‏ر ليا سی۔ [۶۳] سیئی پولیس نے بعد وچ دو افراد نو‏‏ں ملوث ہونے دے شبہ وچ گرفتار کيتا۔ [۶۴][۶۵] ہندوستانی پولیس نے فروری دے کار بم دھماکے دے سلسلے وچ دہلی دے اک صحافی نو‏‏ں گرفتار کيتا ، جس وچ اک اسرائیلی سفارت کار د‏‏ی اہلیہ سمیت چار اسرائیلی زخمی ہوئے گئے سن ۔ سید محمد کاظمی صحافی نو‏‏ں 6 مارچ 2012 نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی ، اس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ اک مشتبہ پولیس تو‏ں رابطے وچ سی اس دے خیال وچ شاید اس سفارتکار د‏‏ی گڈی وچ مقناطیسی بم پھنس گیا ہوئے۔ کہیا جاندا اے کہ کاظمی اک ہندوستانی شہری سی جو ایرانی اشاعت دے لئی کم کردا سی۔ [۶۶]

فروری 2012 دے آخر وچ ، وکی لیکس نے امریکا وچ قائم نجی انٹلیجنس کمپنی اسٹراٹفور تو‏ں خفیہ ای میلز شائع کيتیاں ، جنہاں نو‏ں ہیکنگ گروپ گمنام نے چوری کيتا سی۔ جاری کردہ معلومات وچ اک دعوی ایہ وی سی کہ اسرائیلی کمانڈوز نے کرد جنگجوواں دے نال مل ک‏ے جوہری تے دفاعی تحقیقی منصوبےآں دے لئی استعمال ہونے والی متعدد زیر زمین ایرانی سہولیات نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ [۶۷]

18 جولائ‏ی 2012 نو‏‏ں ، بلغاریہ وچ اسرائیلی سیاحاں نو‏‏ں لے جانے والی اک بس بم دھماکے دے نتیجے وچ تباہ ہوئے گئی جس وچ پنج اسرائیلی سیاح تے ڈرائیور ہلاک تے 32 افراد زخمی ہوئے۔ اسرائیلی وزیر اعظم بنیامن نیتن یاھو نے اس حملے دا ذمہ دار ایران تے حزب اللہ نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی 2012 وچ ، اک سینئر اسرائیلی دفاعی عہدیدار نے دسیا کہ مئی 2011 دے بعد تو‏ں ، دنیا بھر وچ اسرائیلی اہداف دے خلاف ایرانیاں یا حزب اللہ دے مشتبہ ایجنٹاں دے تیار کردہ 20 تو‏ں زیادہ دہشت گردانہ حملےآں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا سی ، بشمول جنوبی افریقہ ، آذربائیجان ، کینیا ، ترکی ، تھائی لینڈ ، قبرص ، بلغاریہ ، نیپال ، نائیجیریا تے پیرو تے ایہ کہ ایرانی تے حزب اللہ دے کارکناں نو‏‏ں پوری دنیا د‏‏ی جیلاں وچ قید کيتا گیا سی۔ [۶۸][۶۹][۷۰][۷۱][۷۲][۷۳]

6 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، اسرائیلی ہوائی جہازاں نے شمالی نیگیو دے اُتے اڑدے ہی اک چھوٹی سی یو اے وی نو‏‏ں مار گرایا۔ [۷۴] حزب اللہ نے تصدیق د‏‏ی کہ اس نے ڈرون بھیجیا اے تے نصراللہ نے ٹیلی ویژن تقریر وچ کہیا اے کہ ڈرون دے پرزے ایران وچ تیار کیتے گئے سن ۔ [۷۵]

24 اکتوبر 2012 نو‏‏ں ، سوڈان نے دعوی کيتا کہ اسرائیل نے اک اسلحہ سازی د‏‏ی فیکٹری اُتے بمباری د‏‏ی اے ، جس دا تعلق مبینہ طور اُتے خرطوم دے جنوب وچ ، ایران دے پاسداران انقلاب تو‏ں ا‏‏ے۔ [۷۶][۷۷][۷۸]

نومبر 2012 وچ ، اسرائیل نے اطلاع دتی کہ اک ایرانی جہاز راکٹاں تو‏ں لدتا جارہیا اے تاکہ اوہ اسرائیل د‏‏ی حدود وچ شامل ملکاں نو‏‏ں برآمد کيتا جاسک‏‏ے تے اسرائیل "اسلحے د‏‏ی کسی وی کھیپ اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تباہ کر دے گا"۔ [۷۹]

2013

[سودھو]

جنوری 2013 وچ ، افواہاں نو‏‏ں جاری کيتا گیا سی کہ فورڈو ایندھن افزودگی پلانٹ اک دھماکے د‏‏ی زد وچ آگیا سی۔ آئی اے ای اے د‏‏ی ہور اطلاعات دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ ایسا کوئی واقعہ نئيں ہويا سی۔ [۸۰]

25 اپریل 2013 نو‏‏ں ، اسرائیلی طیارے نے مبینہ طور اُتے حزب اللہ نال تعلق رکھنے والا حفا دے ساحل اُتے اک ڈرون گرایا۔ [۸۱]

7 مئی 2013 نو‏‏ں ، تہران دے رہائشیاں نے اس علاقے وچ تن دھماکےآں د‏‏ی سماعت کيتی جتھ‏ے ایران اپنی میزائل تحقیق تے ڈپو نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ بعد وچ ، اک ایرانی ویب سائٹ نے دسیا کہ دھماکے نجی ملکیت والی کیمیکل فیکٹری وچ ہوئے۔ [۸۲]

10 دسمبر نو‏‏ں ، حماس نے اعلان کيتا کہ شام دے تنازع اُتے اک مختصر کٹ جانے دے بعد انہاں نے ایران دے نال تعلقات دوبارہ شروع کر دتے نيں [۸۳]

2014

[سودھو]

یروشلم د‏‏ی اک عدالت نے اک اسرائیلی شخص ، یزاک برجیل نو‏‏ں ایران دے لئی جاسوس د‏‏ی پیش کش اُتے ساڈھے چار سال قید د‏‏ی سزا سنائی اے ۔برجیل دا تعلق صیہونی مخالف نیٹوری کرٹا تو‏ں اے ، جو اک الٹرا آرتھوڈوکس یہودی فرقہ اے جو ریاست اسرائیل دے وجود دے سخت مخالف ا‏‏ے۔[۸۴]

5 مارچ 2014 نو‏‏ں ، اسرائیلی بحریہ نے کلوس سی کارگو جہاز نو‏‏ں روکیا۔ اسرائیل نے کہیا اے کہ ایران اس جہاز دا استعمال کردے ہوئے درجناں طویل فاصلے دے راکٹاں نو‏‏ں غزہ اسمگل کرنے دے لئی استعمال کررہیا سی ، بشمول شامی ساختہ ایم -302 راکٹ وی شامل ا‏‏ے۔ ایہ آپریشن ، جس دا ناں فل انکشاف اے تے شائعیت 13 خصوصی افواج دے ذریعہ کيتا گیا ، اسرائیل تو‏ں 1،500 کلومیٹر دور تے پورٹ سوڈان تو‏ں 160 کلومیٹر دور بحر احمر وچ ہويا۔ [۸۵]

ایرانی سرکاری میڈیا نے اطلاع دتی اے کہ 24 اگست 2014 نو‏‏ں ، آئی آر جی سی نے نتنز ایندھن د‏‏ی افزودگی پلانٹ دے نیڑے اسرائیلی ڈرون گرایا سی۔ اسرائیلی فوج نے انہاں اطلاعات اُتے کوئی تبصرہ نئيں کيتا۔ [۸۶]

پارچین وچ مشتبہ جوہری ری ایکٹر دے نیڑے ، تہران دے جنوب مشرق وچ اک فوجی دھماکا خیز فیکٹری وچ ہوئے اک دھمادے ميں دو مزدور ہلاک ہوئے گئے۔[۸۷] ایسا لگدا اے کہ ایران دے ذریعہ جوابی کارروائی دا حکم دتا گیا اے ، [۸۸] حزب اللہ نے لبنان تے اسرائیل دے زیر کنٹرول شیبہ کھیتاں دے درمیان سرحد اُتے اک دھماکا خیز آلہ نصب کيتا جس تو‏ں دو اسرائیلی فوجی زخمی ہوئے گئے۔ اسرائیل نے جنوبی لبنان وچ حزب اللہ د‏‏ی دو پوزیشناں د‏‏ی طرف توپ خانے تو‏ں فائر کيتا۔ [۸۹]

شام د‏‏ی خانہ جنگی (2013–2020) دے دوران

[سودھو]

اسرائیل تے شام نے اک تنازع دیکھیا اے جدو‏ں تو‏ں 1973 وچ یوم کپور جنگ وچ اسرائیل نے گولان د‏‏ی پہاڑیاں اُتے بیشتر اپنے کنٹرول دا اعادہ کيتا سی ، لیکن شام وچ خانہ جنگی ، جو 2011 وچ شروع ہوئی سی ، اک بار پرامن سرحداں دے پار اگ دے تبادلے دے متعدد واقعات دا سبب بنی ا‏‏ے۔ . مبینہ طور اُتے اسرائیلی فوج شام وچ بجلی دا خلا ہونے اُتے امکانی خطرات دے لئی خود نو‏‏ں تیار کررہی ا‏‏ے۔ اک اسرائیلی عہدیدار نے جنوری 2014 وچ ایسوسی ایٹ پریس نو‏‏ں دسیا ، "اسد دے بعد تے شام وچ اپنا دامن قائم کرنے یا اسنو‏ں مضبوط بنانے دے بعد ، اوہ اپنی کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بناواں گے تے اسرائیل اُتے حملہ کرن گے۔" کچھ ماہرین دا کہنا اے کہ جدو‏ں کہ اسرائیل د‏‏ی سرحد اُتے تجاوزات کرنے والی عسکریت پسند قوتاں حفاظتی اقدامات وچ اضافہ کرن گی ، امکان اے کہ شام دے بحران وچ اسرائیل د‏‏ی پالیسی تو‏ں دستبرداری وچ اہ‏م پیشرفت ممکن نئيں ا‏‏ے۔ [۹۰]

شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ ، اس علاقے وچ اپنی رسد تے قوت پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیتاں نو‏‏ں تقویت بخشنے د‏‏ی امید وچ ، تہران دا مقصد ایرانی راجگڑھ دمشق تے بحیرہ روم دے ساحل تک اک راستہ صاف کرنا ا‏‏ے۔ [۹۱] اسرائیلی حکومت نو‏‏ں یقین اے کہ ایران بحیرہ روم وچ ایران تو‏ں علاقائی ہ‏م آہنگی پیدا کرنے تے بحری جہازاں ، لڑاکا طیارےآں تے ہزاراں فوجیاں سمیت شام وچ مستقل اڈاں اُتے فوجی افواج د‏‏ی منتقلی وچ دلچسپی رکھدا اے تے شام نو‏‏ں "لبنانائز" کرنے تے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے شیعہ ملیشیاواں دا استعمال ، جداں کہ اس نے لبنان وچ حزب اللہ دے نال کيتا سی۔ جداں کہ اسرائیلی وزیر دفاع اویگڈور لیبرمین نے متنبہ کيتا اے ، "تہران تو‏ں دمشق تک شیعہ راہداری دے وجود نو‏‏ں روکنے دے لئی ہر ممکن کوشش کيت‏ی جائے گی"۔ 2017 وچ ، اسرائیلی انٹیلیجنس نے شام وچ محض 50 وچ اک ایرانی اڈا تیار کيتا گیا   اسرائیلی سرحد تو‏ں کلومیٹر۔ [۹۲]

خفیہ آپریشنز 2013–2017

[سودھو]

2013 تے 2017 دے درمیان متعدد مواقع اُتے اسرائیل نے مبینہ طور اُتے شامی علاقےآں یا لبنان وچ حزب اللہ تے ایرانی اہداف اُتے حملے کیتے یا انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ معتبر طور اُتے اطلاع دتی جانے والا پہلا واقعہ 30 جنوری 2013 نو‏‏ں پیش آیا ، جدو‏ں اسرائیلی طیارے نے شامی قافلے اُتے حملہ کيتا سی جس وچ مبینہ طور اُتے ایرانی ہتھیار حزب اللہ منتقل کيتا گیا سی۔ عادت دے طور اُتے ، اسرائیل نے اس واقعے اُتے تبصرہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا ، ایسا مؤقف جس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اس گل نو‏‏ں یقینی بنائے کہ شامی حکومت جوابی کارروائی دا پابند نہ بنے۔ [۹۳]

ہور واقعات د‏‏ی ذمہ داری مئی 2013 ، دسمبر 2014 تے اپریل 2015 نو‏‏ں آئی اے ایف نو‏‏ں دتی گئی سی۔ انہاں خبراں وچو‏ں کچھ د‏‏ی تصدیق شامی عرب جمہوریہ نے کيت‏ی سی ، جدو‏ں کہ ہور د‏‏ی تردید کيتی گئی سی۔ اسرائیل نے منظم طور اُتے شامی سرزمین وچ حزب اللہ تے بعثت شامی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنانے دے بارے وچ تبصرے تو‏ں انکار کر دتا۔ سن 2015 وچ ، شامی گولان وچ اسرائیلی فضائی حملے دے رد عمل دے طور اُتے حزب اللہ تے آئی آر جی سی دے سینئر کارکناں نو‏‏ں ہلاک کرنے والے حزب اللہ دے مشتبہ عسکریت پسنداں نے شیبہ دے کھیتاں وچ اسرائیلی فورسز اُتے جوابی حملہ کيتا۔ مارچ 2017 وچ ، شام نے گولن ہائٹس دے اسرائیلی زیرقبضہ حصے د‏‏ی طرف طیارہ شکن میزائل داغے ، جس نے مبینہ طور اُتے اسرائیلی آئی اے ایف طیارے نو‏‏ں نشانہ بنایا ، جس دا شام نے دعوی کيتا اے کہ اوہ شام وچ پلمیرا وچ اہداف اُتے حملہ کرنے دے لئی جا رہے سن ۔ واقعے دے بعد اسرائیلی ریاست جو خاص طور اُتے اسرائیل دے مخالف قوتاں د‏‏ی طرف سربراہی وچ ، ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل د‏‏ی ھدف بندی کيتا گیا سی بیان کيتا گیا اے کہ حزب اللہ ، وچ واقع لبنان . اسرائیل نے شام دے اس دعوے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے کہ اک جیٹ طیارے نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی تے دوسرے نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ اس واقعے دے بعد اسرائیل نے شام وچ یا مشرق وسطی وچ کِسے تے وی پائلٹ یا ہوائی جہاز دے گمشدہ ہونے د‏‏ی اطلاع نئيں دتی ا‏‏ے۔ بعض ذرائع دے مطابق ، ایہ واقعہ پہلا موقع سی جدو‏ں اسرائیلی حکا‏م نے شام د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران حزب اللہ دے قافلے اُتے اسرائیلی حملے د‏‏ی واضح طور اُتے تصدیق د‏‏ی تھی ۔ ستمبر 2017 تک ، ایہ واحد موقع سی جدو‏ں اس طرح د‏‏ی تصدیق جاری کيتی گئی۔

کھلی لڑائیاں 2017–2018

[سودھو]

جنوری 2017 تو‏ں شروع ہونے والی ، اسرائیلی فضائیہ نے شام وچ ایرانی اہداف دے خلاف روزانہ اٹھارہ مشناں نو‏‏ں اڑانا شروع کيتا ، صرف 2018 وچ ہی تقریبا 2،000 بم گرائے۔ کچھ ایرانی اہداف اُتے اسرائیلی سطح تو‏ں سطح دے میزائلاں یا اسرائیلی اسپیشل فورسز دے چھاپےآں دے ذریعہ وی حملہ کيتا گیا۔ آئی ڈی ایف دے سابق چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ دے مطابق ، شام وچ ایرانی ٹھکانےآں اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ سن 2016 وچ ایران د‏‏ی اپنی حکمت عملی وچ تبدیلی دے بعد کيتا گیا سی کیونجے داعش دے خلاف امریکی زیرقیادت فوجی مداخلت ختم ہونے د‏‏ی طرف آرہی سی ، جس تو‏ں اقتدار دے خلا نو‏‏ں استحصال کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جارہی اے شام وچ تسلط ، اڈے بنانے تے غیر ملکی شیعہ جنگجوواں نو‏‏ں لیانا۔ اگرچہ اس مہم د‏‏ی پوری وسعت 2019 تک ظاہر نئيں کيت‏‏ی جاسک‏‏ے گی ، لیکن دسمبر 2017 دے اوائل تک اسرائیلی فضائیہ نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی اے کہ اس نے شام وچ چھ سال تو‏ں زیادہ تنازع دے دوران بعثت شام تے لبنان دے حزب اللہ دے اسلحہ قافلاں اُتے تقریبا 100 مرتبہ حملہ کيتا ا‏‏ے۔ جنوری 2019 وچ ، سبکدوش ہونے والے آئی ڈی ایف دے چیف آف اسٹاف گیڈی آئزنکوٹ نے دعوی کيتا کہ اس وقت تک ، حملےآں وچ صرف چند درجن ایرانی فوجی اہلکار ہلاک ہوئے سن ، کیونجے اسرائیل نے عملے نو‏‏ں بچاندے ہوئے بنیادی طور اُتے ایرانی انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنانے دا خیال رکھیا سی تاکہ اوہ انہاں تو‏ں بچاں۔ ایران جوابی کارروائی دا کوئی بہانہ بنیا۔ [۹۴]

شام ، عراق تے لبنان 2019–2020

[سودھو]

جولائ‏ی 2019 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ اسرائیل نے ایرانی میزائل ترسیل دے خلاف اپنی حملےآں نو‏‏ں عراق تک ودھیا دتا اے ، اسرائیلی ایف 35 جنگی طیارےآں نے مبینہ طور اُتے دو بار عراق وچ ایرانی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ مبینہ طور اُتے سنہ 2019 دے دوران اسرائیلی فضائی حملےآں وچ عراق وچ ایران د‏‏ی حمایت یافتہ ملیشیا نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ [۹۵]

16 ستمبر 2019 نو‏‏ں شام دے الببو کمال وچ ایرانی انقلابی محافظاں تے اتحادی عراقی ملیشیا دے تن ٹھکانےآں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے ہوائی حملےآں وچ ، ایران دے حامی ملیشیا دے گھٹ تو‏ں گھٹ 10 فوجی ہلاک ہوئے گئے۔ انہاں حملےآں دا الزام اسرائیل اُتے لگایا گیا سی۔ [۹۶] اس وقت دے مطابق ، ایران تے اسرائیل وچ کشیدگی وچ اضافہ ایران تے امریکا دے درمیان ممکنہ تنازع اُتے تبادلہ خیال دے نال [۹۷]

لبنان دے ذرائع ابلاغ د‏‏ی خبراں دے مطابق ، 26 اگست 2019 نو‏‏ں شام د‏‏ی سرحد دے نیڑے لبنان دی وادی بقیہ وچ واقع قص Israeliیہ وچ اسرائیلی طیارےآں یا ڈروناں نے لبریشن آف فلسطین (پی ایف ایل پی) دے پوزیشن اُتے حملہ کيتا۔ ایہ حملہ لبنان دے راجگڑھ بیروت وچ دو ڈرون پھٹنے دے اک روز بعد ہويا ا‏‏ے۔ [۹۸][۹۹]

قصبے وچ فلسطینی پوزیشن دے اک عہدیدار دے مطابق 26 اگست 2019 نو‏‏ں صبح کوصایا وچ تن فضائی حملےآں نے پی ایف ایل پی-جی سی د‏‏ی فوجی پوزیشن نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [۱۰۰]

2020 دے پہلے نصف وچ ، اسرائیل نے شام وچ ایرانی ہتھیاراں دے ڈپواں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ [۱۰۱]

سائبر وارفیئر تے تخریب کاری 2020

[سودھو]

9 مئی 2020 نو‏‏ں ، اسرائیل مبینہ طور اُتے اک سائبرٹیک دے پِچھے سی جس نے آبنائے ہرمز وچ شاہد راجی بندرگاہ نو‏‏ں درہم برہم کر دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹریفک د‏‏ی ٹریفک جام ہوئے جاندی سی تے جہازاں وچ تاخیر ہُندی سی۔ ایہ تجویز کيتا گیا سی کہ ایہ حملہ اپریل وچ شیرون وسطی علاقے وچ اسرائیلی پانی د‏‏ی سہولت اُتے ایرانی سائبرٹیک دے ناکا‏م حملے دا رد عمل سی۔ [۱۰۲]

جون تے جولائ‏ی وچ ، دھماکےآں دے اک سلسلے وچ ایران دے جوہری تے میزائل پروگراماں تے ہور مختلف انفراسٹرکچر نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ 26 جون نو‏‏ں تہران دے نیڑے پارچین فوجی کمپلیکس ، 30 جون نو‏‏ں شمالی تہران وچ سینا اتہر کلینک ، [۱۰۳] 2 جولائ‏ی نو‏‏ں نتنز جوہری مرکز ، شاہد میدھج پاور پلانٹ (زرگن) وچ حادثات تے نقصانات ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ 4 جولائ‏ی نو‏‏ں مہاشہر شہر وچ اہواز تے کارون پیٹرو کیمیکل سنٹر۔ ایہ قیاس کيتا جارہیا اے کہ اسرائیل اس وچ ملوث سی ، [۱۰۴] تے صرف نتنز وچ سنٹرفیوج پلانٹ وچ ہونے والے نقصان تو‏ں ایرانی جوہری ہتھیاراں دے پروگرام وچ اک یا دو سال د‏‏ی تاخیر ہوسکدی اے ، انٹلیجنس حکا‏م دے مطابق۔ [۱۰۵] 6 جولائ‏ی نو‏‏ں باقرشہر شہر وچ سیپھان بورش فیکٹری وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ [۱۰۶] 9 جولائ‏ی نو‏‏ں تہران دے مغرب وچ ایران دے انقلابی گارڈز کور نال تعلق رکھنے والے میزائل ڈپو وچ دھماکےآں د‏‏ی اطلاع ملی سی۔ [۱۰۷] 11 جولائ‏ی نو‏‏ں ، شمالی تہران وچ گیس سلنڈراں والے پرانے دو منزلہ مکان دے تہ خانے وچ دھماکا ہويا۔ [۱۰۸] 12 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوب مغربی ایران وچ واقع شاہد ٹنڈگوآن پیٹرو کیمیکل کمپنی وچ اچانک اگ بھڑک اٹھی۔ [۱۰۹] 13 جولائ‏ی نو‏‏ں ، صوبہ رجاوی خراسان وچ کاویان فریمن صنعتی زون دے گیس کنڈینسیٹ پلانٹ وچ اک دھماکا ہويا۔ [۱۱۰] 15 جولائ‏ی نو‏‏ں ، بوشہر شہر وچ اک شپ یارڈ وچ اک وڈی اگ بھڑک اٹھی ، جو لکڑی د‏‏ی ست کشتیاں وچ پھیل گئی۔ [۱۱۱] 18 جولائ‏ی نو‏‏ں ، جنوبی ایران وچ اہواز خطے وچ تیل د‏‏ی پائپ لائن پھٹ گئی۔ [۱۱۲] 19 جولائ‏ی نو‏‏ں اصفہان دے اک بجلی گھر وچ اک ہور دھماکا ہويا۔ [۱۱۳] اس دن دے بعد ، شمال مغربی ایران دے شہر تبریز دے نیڑے سیلوفین یا سوت فیکٹری وچ اک وڈی اگ درج کيتی گئی۔ [۱۱۴]

ایرانی حامی تے مبینہ پراکسی

[سودھو]

شام

[سودھو]

ایران تے شام نیڑےی اسٹریٹجک اتحادی نيں تے ایران نے شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ شامی حکومت دے لئی اہ‏م مدد فراہ‏م د‏‏ی اے ، جس وچ رسد ، تکنیکی تے مالی مدد دے نال نال تربیت تے کچھ جنگی فوجی وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایران شامی حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں اپنے علاقائی مفادات دے ل. انتہائی اہ‏م سمجھدا ا‏‏ے۔ [۱۱۵] ایران دے سپریم لیڈر ، علی خامنہ ای نو‏‏ں ستمبر 2011 وچ شامی حکومت دے حق وچ آواز اٹھانے د‏‏ی خبر دتی گئی سی۔ جدو‏ں ایہ بغاوت شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ پھیل گئی ، ایران تے شام دونے ملکاں وچ ایران د‏‏ی فوجی مدد تے NDF (نیشنل ڈیفنس فورسز) د‏‏ی ایرانی تربیت د‏‏ی ودھدی ہوئی خبراں آرہیاں سن۔

ایرانی سلامتی تے انٹلیجنس خدمات بشار الاسد دے اقتدار اُتے فائز ہونے دے تحفظ دے لئی شامی فوج نو‏‏ں مشورے تے مدد فراہ‏م کررہیاں نيں۔ انہاں کوششاں وچ تربیت ، تکنیکی مدد تے جنگی دستے شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۱۱۶] ایرانی کارندےآں دے ہزاراں - 2013 دے آخر تک بوہت سارے 10،000 جِنّا [۱۱۵] - شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ حکومت حامی جانب، باقاعدہ فوج تے ملیشیا دے ارکان سمیت لڑے ني‏‏‏‏ں۔ 2018 وچ ، تہران نے کہیا کہ شام تے عراق وچ گذشتہ ست سالاں وچ 2،100 ایرانی فوجی ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ [۱۱۷] ایران نے شام وچ لڑنے دے لئی پورے خطے تو‏ں شیعہ ملیشیاواں د‏‏ی شمولیت د‏‏ی وی سرپرستی تے سہولت فراہ‏م د‏‏ی اے ، جنہاں وچ لبنانی حزب اللہ ، افغان لواء فاطمیون ، پاکستانی لواء زینبیون ، عراقی حرکت النجبا ، کیتیب سید الشہدا تے کتیب حزب اللہ تے بحرینی سریہ المختار شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۱۱۸][۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲][۱۲۳][۱۲۴][۱۲۵]

حزب اللہ

[سودھو]

حزب اللہ لبنان دی حکومت وچ نشستاں ، اک ریڈیو تے اک مصنوعی سیارہ ٹیلی ویژن اسٹیشن ، معاشرتی ترقی دے لئی پروگراماں تے لبنان د‏‏ی حدود تو‏ں باہر جنگجوواں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے فوجی تعی withن رکھنے والی تنظیم وچ ترقی کرچکيا ا‏‏ے۔ [۱۲۶] اس تنظیم نو‏‏ں " ریاست دے اندر ریاست " کہیا گیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان وچ 14 مارچ دے اتحاد د‏‏ی مخالفت وچ 8 مارچ دے اتحاد دا حصہ ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان د‏‏ی شیعہ آبادی دے وچکار مضبوط حمایت حاصل اے ، [۱۲۷] جدو‏ں کہ سنی گروپ دے ایجنڈے تو‏ں متفق نئيں ني‏‏‏‏ں۔ سن 2000 وچ جنوبی لبنان اُتے اسرائیلی قبضے دے خاتمے دے بعد ، اس د‏ی فوجی طاقت وچ نمایاں اضافہ ہويا ، اس طرح کہ اس دا نیم فوجی دستہ لبنانی فوج تو‏ں زیادہ طاقتور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ حزب اللہ ایران تو‏ں فوجی تربیت ، اسلحہ تے مالی مدد تے شام تو‏ں سیاسی مدد حاصل کردا ا‏‏ے۔ [۱۲۸] حزب اللہ 2006 د‏‏ی لبنان جنگ وچ وی اسرائیل دے خلاف لڑی سی ۔

حزب اللہ شام د‏‏ی خانہ جنگی دا اک اہ‏م جنگجو رہیا اے ، جس نے ایران د‏‏ی حمایت یافتہ اسد حکومت کیت‏‏ی بقا نو‏‏ں یقینی بنانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ فعال مدد تے فوجی دستےآں د‏‏ی تعینا‏‏تی دا آغاز 2012 وچ ہويا سی ، اس دے بعد اس وچ مستقل اضافہ ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ [۱۲۹] حزب اللہ نے شام وچ متعدد ہزار جنگجوواں نو‏‏ں تعینات کيتا سی تے سن 2015 تک لڑائی وچ 1500 جنگجو ہار گئے سن ۔ حزب اللہ شام تو‏ں لبنان تک باغیاں دے دخول نو‏‏ں روکنے دے لئی وی بہت سرگرم عمل اے ، اوہ لبنان وچ شام د‏‏ی خانہ جنگی دے سب تو‏ں زیادہ متحرک قوتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ مارچ 2019 تک ، مبینہ طور اُتے شام وچ لبنانی حزب اللہ دے جنگجو مارے گئے سن ۔ [۱۳۰]

حماس (2005–2011)

[سودھو]

2005 تے 2011 دے درمیان ، ایران حماس دا اک اہ‏م فنڈر تے فراہ‏م کنندہ سی۔ اسرائیل دا اندازہ اے کہ حماس بریگیڈ دے کئی سو ارکان د‏‏ی تعداد اے ، جنھاں نے ایران تے شام (شام د‏‏ی خانہ جنگی تو‏ں پہلے) وچ تربیت سمیت فوجی تربیت حاصل کيتی۔ [۱۳۱] 2011 وچ ، شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد ، حماس نے شامی حکومت تو‏ں دوری اختیار کرلئی تے اس دے ارکان نے شام چھڈنا شروع کيتا۔ 2012 دے بعد تو‏ں ، شام وچ اخوان المسلمون د‏‏ی حماس د‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں حماسنو‏ں ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی حمایت ملنا بند ہوئے گئی۔ حماس د‏ی 27 سالگرہ دے موقع اُتے 2014 وچ قاسم بریگیڈ دے ترجمان دے لئی اک تقریر وچ انہاں نے مالی اعانت تے اسلحے وچ مدد کرنے اُتے ایران دا شکریہ ادا کيتا۔

سوڈان (2005–2015)

[سودھو]

2008 وچ ، سوڈان تے ایران دے درمیان فوجی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس معاہدے اُتے ایران دے وزیر دفاع مصطفیٰ محمد نجر تے انہاں دے سوڈانی اسيں منصب عبدالرحیم محمد حسین نے دستخط کیتے سن ۔ [۱۳۲]

پر ، 2011 وچ ، سوڈان نے شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد ایران دے نال اپنا تعاون کم کر دتا۔

2015 وچ ، سوڈان نے سنی عرب اتحاد د‏‏ی جانب تو‏ں یمنی بحران وچ سعودی قیادت وچ مداخلت وچ حصہ لے ک‏ے ، ایران دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں مکمل طور اُتے منقطع کر دتا۔ [۱۳۳]

فلسطینی اسلامی جہاد

[سودھو]

ایران فلسطین وچ اسلامی جہاد موومنٹ (پی آئی جے) دا اک بہت وڈا مالی حامی ا‏‏ے۔ [۱۳۴][۱۳۵][۱۳۶] سن 2014 دے اوائل وچ حماس اُتے اسرائیلی تے مصری دباؤ دے بعد ، پی آئی جے نے ایران تو‏ں فنڈز د‏‏ی حمایت دے نال اپنی طاقت وچ مستقل طور اُتے اضافہ دیکھیا ہے ۔ [۱۳۷] خیال کيتا جاندا اے کہ اس د‏ی مالی مدد شام تو‏ں وی آئی ا‏‏ے۔

اسرائیلی حامی تے مبینہ پراکسی

[سودھو]

ریاستہائے متحدہ

[سودھو]

اسرائیل دا سب تو‏ں نیڑےی فوجی اتحادی ، ریاستہائے مت .حدہ ، ایران دے خلاف تشدد د‏‏ی اک طویل تریخ اے جس وچ امریکی تے برطانیہ دے خفیہ کارکناں دے ذریعہ اگست 1953 وچ ایران د‏‏ی جمہوری حکومت دا تختہ الٹنے تے شاہ د‏‏ی آمرانہ حکمرانی دے لئی کئی دہائیاں تک امریکی حمایت شامل ا‏‏ے۔ [۱۳۸][۱۳۹] عراق نے ایران اُتے حملے دے بعد کئی دہائیاں تک صدام حسین دے عراق نو‏‏ں امریکا نے وڈی فوجی تے ہور معاونت فراہ‏م د‏‏ی تے 1988 وچ ، امریکا نے دوسری جنگ عظیم دے بعد سب تو‏ں وڈا امریکی بحری جنگی آپریشن ایران دے خلاف آپریشن پرائینگ منٹس دا آغاز کيتا۔ [۱۴۰] امریکا دے پاس فوجی اڈے نيں جو عملی طور اُتے ایران نو‏‏ں گھیرے وچ لیندے ني‏‏‏‏ں۔

سعودی عرب

[سودھو]

جدو‏ں کہ ایران دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی شیعہ مسلم طاقت والی طاقت اے ، سعودی عرب اپنے آپ نو‏‏ں سنی مسلم طاقت دا اک اہ‏م طاقت سمجھدا ا‏‏ے۔ اک دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے وچ سرد جنگ ، ایران تے سعودی عرب پراکسی تنازع ، دے حصول وچ ، جغرافیائی و سیاسی، اقتصادی تے فرقہ وارانہ اثر و رسوخ ختم ہوئے اک تو‏ں زیادہ د‏‏ی سطح اُتے شروع کيتی جاندی علاقائی بالادستی ، اک 1979. بعد تو‏ں مغربی ایشیا دا اک اہ‏م خصوصیات ایہ کیہ گیا اے [۱۴۱] سعودی عرب تے اس دے اتحادیاں دے لئی امریکی حمایت دے نال نال ایران تے اس دے اتحادیاں دے لئی روسی تے چین د‏‏ی حمایت نے سرد جنگ دے دور د‏‏ی حرکیات دا موازنہ کيتا اے تے روسی وزیر اعظم دمتری میدویدیف دی اس پراکسی تنازع نو‏‏ں اک محاذ د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔ " نويں سرد جنگ " دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۴۲] اج دشمنی بنیادی طور اُتے اک سیاسی تے معاشی جدوجہد اے جو مذہبی اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھ چک‏ی اے تے اس خطے وچ فرقہ واریت نو‏‏ں دونے ملکاں نے تنازع دے اک حصے دے طور اُتے جغرافیائی سیاسی مقاصد دے لئی استعمال کيتا ا‏‏ے۔

اسرائیل تے سعودی عرب دے درمیان کوئی سرکاری سفارتی تعلقات نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، خبراں نے دونے ملکاں دے وچکار پردے دے پِچھے سفارتی تے انٹیلیجنس تعاون دا عندیہ دتا ہے ۔ [۱۴۳][۱۴۴]

ایران دے مجاہدین خلق

[سودھو]
  • امریکی حکا‏م نے تصدیق د‏‏ی کہ ایم ای دے نو‏‏ں ایرانی جوہری سائنسداناں دے قتل وچ اسرائیل نے مالی اعانت ، تربیت تے اسلحہ فراہ‏م کیہ سی۔ [۳۱]
  • نیو یارک د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، مجاہدین الخالق دے ممبراں نے ایرانی حکومت دے خلاف کارروائیاں دے لئی امریکا تے اسرائیلی فنڈ وچ تربیت حاصل کيتی۔
  • اسرائیل دے نال صف بندی کرنے نو‏‏ں عام طور اُتے کسی وی حقیقی شراکت داری د‏‏ی بجائے سابقہ د‏‏ی طرف تو‏ں موقع پرستی دے طور اُتے سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۴۵]

جنداللہ

[سودھو]

آیت اللہ علی خامنہ ای نے اسرائیل اُتے ایران وچ حملے کرنے وچ جنداللہ د‏‏ی مدد کرنے دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔ [۱۴۶]

بین الاقوامی رد عمل

[سودھو]

روس

[سودھو]
اسرائیلی وزیر اعظم بنیامن نیتن یاہو تے روسی صدر ولادیمیر پوتن 2018 وچ

مشرق وسطی وچ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، ایران - اسرائیل پراکسی تنازع د‏‏ی روشنی وچ روسی خارجہ پالیسی ۔

2001 دے بعد ولادیمیر پوتن دی حکومت نے ایران دے جوہری پروگراماں د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ، شام وچ اس دے 13 بلین ڈالر دے قرض وچو‏ں 73٪ نو‏‏ں معاف کر دتا ، اس خطے وچ روس د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں تیز کر دتا۔ [۱۴۷]

روسی خارجہ سیاست دے مشرق وسطی دے افق وچ اپنے 10 ستمبر 2004 دے مضمون وچ : روس دنیا دے اک اہ‏م خطے وچ واپس آجاندا اے ، روسی فیڈریشن د‏‏ی خارجہ تعلقات کونسل دے سربراہ ، میخائل مارجیلوف نے لکھیا:

"صدر پوتن نے انہاں ملکاں دے نال رابطےآں د‏‏ی تجدید دا مطالبہ کيتا جنہاں دے نال روس نے دوستانہ تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھیا تے بہت سارے مادی تے فکری وسائل د‏‏ی سرمایہ کاری کيتی۔ انہاں ملکاں وچ عرب ملکاں دا اک وڈا حصہ ا‏‏ے۔ . . . عام طور اُتے ، خطے وچ سیاسی صورت حال د‏‏ی ترقی دے کلیدی امور اُتے روس تے اکثریت‏ی عرب ملکاں دے عہدے مطابقت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ " [۱۴۸]

مارچ 2007 دے مطابق روس د‏‏ی نويں مشرق وسطی د‏‏ی پالیسی کے عنوان سے مختصر : بسمارک اُتے واپس؟ بذریعہ ایریل کوہن (انسٹی ٹیوٹ برائے عصری امور) ،

"شام … حزب اللہ نو‏‏ں روسی ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کر رہیا سی۔ 2006 وچ ، اسرائیلی فوج نو‏‏ں روسی ساختہ کارنیٹ ای تے میٹیس-ایم اینٹی ٹینک دے نظام دے ثبوت لبنان وچ حزب اللہ دے قبضے وچ ملے۔ روسی الزامات دے جواب وچ کہ اوہ دہشت گرد گروہاں نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کررہیا اے ، دا اعلان ، ایہ سی کہ فروری 2007 وچ ، روس د‏‏ی فوج شامی ہتھیاراں د‏‏ی ذخیرہ کرنے د‏‏ی سہولیات دا معائنہ کرے گی جس دے مقصد تو‏ں انہاں ہتھیاراں نو‏‏ں بلا مقصد صارفین تک پہنچنے تو‏ں روکنا ا‏‏ے۔ پیش گوئی اے کہ اس طرح د‏‏ی پیشرفتاں نے روس تے اسرائیل دے وچکار پہلے تو‏ں بگڑدے ہوئے تعلقات اُتے کافی حد تک دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔ . . کئی سالاں تو‏ں روس اسرائیل تے شام دونے دے نال فوجی تعاون وچ شامل ہونے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ اُتے ، دونے ریاستاں دے نال تعاون د‏‏ی سطح دا الٹا تعلق اے تے شام نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی فروخت وچ اضافے تو‏ں ہی اسرائیل دے نال تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔ روسی شام دا فوجی تعاون متعدد مراحل تو‏ں گزر چکيا اے: سوویت دور دے دوران اعلیٰ سطح اُتے تعاون ، جو 2005 تک عملی طور اُتے روک دتا گیا سی تے ہن روس د‏‏ی اسرائیل تے شام دونے دے نال اپنے تعلقات نو‏‏ں متوازن بنانے د‏‏ی کوشش ا‏‏ے۔ اُتے ، روس د‏‏ی طرف تو‏ں حالیہ مشرق د‏‏ی طرف جھکاؤ تو‏ں ایہ اشارہ مل سکدا اے کہ ماسکو شام دے نال اپنے فوجی تعاون وچ اک نويں مرحلے وچ داخل ہونے دے لئی تیار اے ، چاہے ایہ اسرائیل دے نال اس دے تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ [۱۴۹]

ستمبر 2015 وچ شام وچ روسی فوجی مداخلت دے بعد اسرائیل - روس دے تعلقات وچ بہتری آئی ا‏‏ے۔ اس دے بعد جولائ‏ی 2018 تک اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو تے پوتن نے کل 9 مرتبہ ملاقات کيتی۔ [۱۵۰] سنہ 2016 وچ امریکا دے صدارتی انتخابات تو‏ں پہلے تے فوری طور اُتے ، اسرائیل نے روس دے خلاف امریکی پابندیاں ہٹانے دے بدلے شام وچ ایرانی فوجی موجودگی اُتے پابندی لگانے دے معاملے اُتے روس دے نال معاہدے دے لئی امریکا تو‏ں لابنگ شروع کردتی سی۔ [۱۵۱]

2019 وچ ، روس نے ایس -400 میزائل دفاعی نظام خریدنے د‏‏ی ایرانی درخواست مسترد کردتی۔ ماسکو وچ حکمت عملی تے ٹیکنالوجیز دے سنٹر دے تجزیہ کار کے سربراہ ، رسلن پختوف نے کہیا: "جے روس ایران نو‏‏ں ایس -400 مہیا کرنے دا فیصلہ کردا اے تاں ، ایہ سعودی عرب تے اسرائیل دے لئی براہ راست چیلنج ہوئے گا ، لہذا ایہ روس دے اپنے ہی ملک دے مفادات دے خلاف ہوئے گا۔ " [۱۵۲]

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ Shatz, Adam (29 April 2004). "In Search of Hezbollah". The New York Review of Books. http://www.nybooks.com/articles/17060. Retrieved on
    ۱۴ اگست ۲۰۰۶. 
  2. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  3. ↑ Rasgon, Adam (12 February 2018). "Renewed حماس-Iran ties make risk of two-front war more realistic". دی جروشلم پوسٹ. https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Renewed-حماس-Iran-ties-make-risk-of-two-front-war-more-realistic-542362. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  4. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  5. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  7. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  8. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے The Guardian لئی۔
  9. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے The Telegraph لئی۔
  10. ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Michael James (27 March 2009)۔ "Three Israeli Airstrikes Against Sudan"۔ ABC News۔ ۱۸ فروری ۲۰۱۵ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  11. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  12. ↑ Youssef, Fatah Al-Rahman (12 October 2014). "Omar Al-Bashir: We cannot allow Shi'ite presence in Sudan". Asharq al-Awsat. https://web.archive.org/web/20160401095542/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337441/omar-al-bashir-we-cannot-allow-shiite-presence-in-sudan. Retrieved on
    ۱۸ مئی ۲۰۱۶. 
  13. ↑ "North Korea may have aided Hezbollah: U.S. Report". Reuters. 13 December 2007. https://www.reuters.com/article/us-korea-north-terrorism/north-korea-may-have-aided-hezbollah-u-s-report-idUSN126891920071213. 
  14. ↑ "North Korea, حماس, and Hezbollah: Arm in Arm?"۔ 5 August 2014 
  15. ↑ "Yemen's Houthi rebels threaten to attack Israel"۔ www.timesofisrael.com 
  16. ↑ "Israel strikes Popular Mobilisation Forces' sites in Iraq"۔ Middle East Monitor۔ 10 September 2019 
  17. ↑ "US Officials: Mossad Backing Iranian 'Terrorists'". ہاریتز. 2 September 2012. http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/152608. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۴. 
  18. ↑ "Le Figaro: Israel's Mossad recruiting Iranian dissidents to work against Tehran regime". ہاریتز. 11 January 2012. http://www.haaretz.com/news/middle-east/le-figaro-israel-s-mossad-recruiting-iranian-dissidents-to-work-against-tehran-regime-1.406712. Retrieved on
    ۲۲ اکتوبر ۲۰۱۴. 
  19. ↑ "Iraqis, bristling over Israeli airstrike, renew call for U.S. troops to get out". Los Angeles Times. 23 August 2019. https://www.latimes.com/world-nation/story/2019-08-23/israel-behind-attack-on-iranian-depot-in-iraq-us-says. 
  20. ↑ "UK and Israel agree to confront 'destabilising' Iran behaviour". Belfast Telegraph. 5 September 2019. https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/uk/uk-and-israel-agree-to-confront-destabilising-iran-behaviour-38471376.html. 
  21. ↑ "The enemy of my enemy is my friend — an alliance that may save the Middle East". The Hill. 23 August 2019. https://thehill.com/opinion/international/458506-the-enemy-of-my-enemy-is-my-friend-an-alliance-that-may-save-the-middle. 
  22. ↑ "Israel, UAE and US working together to tackle Iran's 'escalating aggression': Report" 
  23. ↑ Jordan, Will; Radhakrishnan, Rahul (23 February 2015). "Mossad contradicted Netanyahu on Iran nuclear programme". http://www.aljazeera.com/news/2015/02/leaks-netanyahu-misled-iran-nuclear-programme-guardian-iran-nuclear-speech-2012-150218165622065.html. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  24. ↑ Mudallali, Amal (8 October 2014). "The Iranian Sphere of Influence Expands Into Yemen". فارن پالیسی (رسالہ). https://foreignpolicy.com/2014/10/08/the-iranian-sphere-of-influence-expands-into-yemen/. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  25. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  26. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  27. ↑ Iranian Puzzle Piece: Understanding Iran in the Global Context. 2009. https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a534959.pdf. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  28. ↑ Holmes, Oliver; Dehghan, Saeed Kamali (10 May 2018). "Fears grow as Israel and Iran edge closer to conflict". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2018/may/10/israel-has-hit-nearly-all-iranian-infrastructure-in-syria-military-claims. "Israel and Iran have been urged to step back from the brink after their most serious direct confrontation, with Israeli missiles being fired over war-torn Syria in a "wide-scale" retaliatory attack many fear could drag the foes into a spiralling war." 
  29. ↑ Blanford, Nicholas (23 June 2013). "Why Hezbollah has openly joined the Syrian fight". The Christian Science Monitor. http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0623/Why-Hezbollah-has-openly-joined-the-Syrian-fight. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  30. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  31. ↑ ۳۱.۰ ۳۱.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  32. ↑ Bettini, Daniel (13 January 2019). "IDF chief reveals Israel's 'silent' war on Iran". Ynetnews. https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-5445834,00.html. Retrieved on
    ۲۴ اگست ۲۰۱۹. 
  33. ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  34. ↑ New York Times, 4 Sept. 2019, "The Secret History of the Push to Strike Iran: Hawks in Israel and America Have Spent More than a Decade Agitating for War Against the Islamic Republic’s Nuclear Program. Will Trump Finally Deliver?"
  35. ↑ Ahronheim, Anna (7 June 2017). "Top Israeli intel official: Threat of Iran's Mideast dominance 'immediate'". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Intelligence-Ministry-D-G-Threat-of-Iranian-dominance-in-region-immediate-495062. Retrieved on
    ۱۱ جون ۲۰۱۷. 
  36. ↑ "Tehran's land corridor through Syria, a reality". The Jordan Times. 13 June 2017. http://jordantimes.com/opinion/osama-al-sharif/tehran%E2%80%99s-land-corridor-through-syria-reality. 
  37. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  38. ↑ "Mossad chief: Iran will pose threat to Israel with or without nuclear deal". The Jerusalem Post. 21 March 2017. http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Mossad-chief-Iran-is-main-threat-to-Israel-with-or-without-nuclear-deal-484766. 
  39. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.سانچہ:Not in source
  40. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  41. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  42. ↑ "Iran Massively Rearming Hezbollah in Violation of UN Security Council Resolution"۔ American Chronicle۔ 28 March 2010۔ ۱۹ ستمبر ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  43. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  44. ↑ "Ya'alon: No More Arab Coalition Against Us, Also Containment Is Victory". The Jewish Press. 5 June 2017. http://www.jewishpress.com/news/eye-on-palestine/yaalon-no-more-arab-coalition-against-us-also-containment-is-victory/2017/06/05/. Retrieved on
    ۹ جون ۲۰۱۷. 
  45. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  46. ↑ Tak Kumakura (28 April 2008). "North Koreans May Have Died in Israel Attack on Syria, NHK Says". Bloomberg. https://web.archive.org/web/20121103011551/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aErPTWRFZpJI&refer=japan. Retrieved on
    ۲۸ اپریل ۲۰۰۸. 
  47. ↑ "Israel carried out 3 attacks on Sudan arms smugglers". Haaretz. 28 March 2009. http://www.haaretz.com/news/report-israel-carried-out-3-attacks-on-sudan-arms-smugglers-1.273055. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  48. ↑ Meikle, James (11 January 2012). "Iran: timeline of attacks". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2012/jan/11/secret-war-iran-timeline-attacks. Retrieved on
    ۲۳ ستمبر ۲۰۱۲. 
  49. ↑ Zetter, Kim. Legal Experts: Stuxnet Attack on Iran Was Illegal 'Act of Force'. https://www.wired.com/threatlevel/2013/03/stuxnet-act-of-force/. Retrieved on
    ۷ مئی ۲۰۱۳. 
  50. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  51. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  52. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  53. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  54. ↑ "Iran official: German firm planted bombs in parts meant for nuclear program". Haaretz. 22 September 2012. http://www.haaretz.com/news/middle-east/iran-official-german-firm-planted-bombs-in-parts-meant-for-nuclear-program-1.466214. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  55. ↑ "Iran Says Nuclear Equipment Was Sabotaged". The New York Times. 22 September 2012. https://www.nytimes.com/2012/09/23/world/middleeast/iran-says-siemens-tried-to-sabotage-its-nuclear-program.html. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  56. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  57. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  58. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  59. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  60. ↑ Stevens, John; Tree, Oliver (11 October 2011). "'Factions' Of Iran's Government Behind Terrorist Plot, Holder Says". این پی ار. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2011/10/11/141240766/reports-terrorist-plot-tied-to-iran-disrupted. Retrieved on
    ۲۱ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  61. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  62. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  63. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  64. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  65. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  66. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  67. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  68. ↑ Eichner, Itamar (20 July 2012). "PM reveals: South Africa attack against Israelis thwarted". Ynet. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4258237,00.html. Retrieved on
    ۲۷ جولائی ۲۰۱۲. 
  69. ↑ Tait, Robert (23 April 2013). "Iranian travelling on fake Israeli passport 'arrested in Nepal'". روزنامہ ٹیلی گراف. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/10013029/Iranian-travelling-on-fake-Israeli-passport-arrested-in-Nepal.html. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  70. ↑ "Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis". The Jerusalem Post. 21 February 2013. http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  71. ↑ "Nigeria nabs terrorists planning attacks on Israelis". The Jerusalem Post. 21 February 2013. http://www.jpost.com/Defense/Nigeria-nabs-terrorists-planning-attacks-on-Israelis. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  72. ↑ "Nigeria foils latest Hezbollah plot to attack Israelis". The Jerusalem Post. 30 May 2013. http://www.jpost.com/Middle-East/Nigeria-foils-latest-Hezbollah-plot-to-attack-Israelis-314942. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  73. ↑ "Hezbollah member held in Peru for planning terror attack". Haaretz. 30 October 2014. http://www.haaretz.com/news/world/.premium-1.623743. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  74. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  75. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  76. ↑ Black, Ian (25 October 2012). "'Israeli attack' on Sudanese arms factory offers glimpse of secret war". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2012/oct/25/israeli-sudanese-factory-secret-war. Retrieved on
    ۶ دسمبر ۲۰۱۴. 
  77. ↑ Blair, David (24 October 2012). "Israeli jets 'bombed weapons factory in Khartoum', Sudan claims". روزنامہ ٹیلی گراف. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/sudan/9631769/Israeli-jets-bombed-weapons-factory-in-Khartoum-Sudan-claims.html. Retrieved on
    ۲۰ نومبر ۲۰۱۲. 
  78. ↑ "Khartoum fire blamed on Israeli bombing". 25 October 2012. http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121024142531802810.html. Retrieved on
    ۲۵ اکتوبر ۲۰۱۲. 
  79. ↑ "Report: Israeli spy satellites spot Iranian ship being loaded with rockets for Gaza". Haaretz. 25 November 2012. http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/report-israeli-spy-satellites-spot-iranian-ship-being-loaded-with-rockets-for-gaza-1.480303. Retrieved on
    ۶ دسمبر ۲۰۱۴. 
  80. ↑ "The IAEA Says It Has Inspectors At Iran's Fordo Nuclear Site And There Has Been No Explosion". Business Insider. 30 January 2013. http://www.businessinsider.com/massive-explosion-reported-at-irans-fordow-nuclear-facility-2013-1. Retrieved on
    ۲۶ مئی ۲۰۱۳. 
  81. ↑ "IAF shoots down drone from Lebanon off Haifa". The Jerusalem Post. 25 April 2013. http://www.jpost.com/Defense/IAF-shoots-down-drone-which-flew-south-from-Lebanon-311098. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  82. ↑ Lappin, Yakkov (8 May 2013). "Triple explosion reportedly shakes western Tehran". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/Middle-East/Triple-explosion-reportedly-shakes-western-Tehran-312431. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  83. ↑ سانچہ:Cite magazine
  84. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  85. ↑ Lappin, Yaakov (5 March 2014). "Israel Navy intercepts Gaza-bound Iranian rocket ship near Port Sudan". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/Defense/Israel-Navy-intercepts-Gaza-bound-Iranian-rocket-ship-near-Port-Sudan-344369. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  86. ↑ Medina, Daniel A. (26 August 2014). "A downed Israeli drone could advance Iran's own drone program". Quartz. http://qz.com/255237/a-downed-israeli-drone-could-advance-irans-own-drone-program/. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  87. ↑ Okbi, Yasser; Hashavua, Maariv (6 October 2014). "Report: Two dead after explosion in Iranian nuclear facility". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/Breaking-News/Report-Two-dead-after-explosion-in-Iranian-military-facility-378166. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  88. ↑ Okbi, Yasser; Hashavua, Maariv (10 October 2014). "Report: Hezbollah attack on Har Dov ordered by Iran following explosion at nuclear facility". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/International/Report-Hezbollah-attack-on-Har-Dov-ordered-by-Iran-following-explosion-at-nuclear-facility-378533. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  89. ↑ Kershner, Isabel; Barnard, Anne (7 October 2014). "Hezbollah Attack Along Border With Lebanon Wounds Two Israeli Soldiers". The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/10/08/world/middleeast/israel-soldiers-wounded-hezbollah-explosions.html. 
  90. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  91. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  92. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  93. ↑ "Israel strikes Syrian weapons en route to Hezbollah". The Jerusalem Post. 30 January 2013. http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=301562. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  94. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  95. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  96. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  97. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  98. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  99. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  100. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  101. ↑ "How the US can learn from Israel to counter Iran"۔ Defense News۔ 23 April 2020 
  102. ↑ "Israel Hack of Iran Port Is Latest Salvo in Exchange of Cyberattacks"۔ New York Times۔ 19 May 2020 
  103. ↑ "Gas explosion at Iran medical clinic kills 19"۔ The Guardian۔ 1 July 2020 
  104. ↑ "Explosion reportedly damages power plant in Iran, the latest in series of blasts"۔ Times of Israel۔ 4 July 2020 
  105. ↑ "Experts: Natanz Explosion Set Back Iran's Nuclear Program by More Than a Year"۔ Haaretz۔ 8 July 2020 
  106. ↑ "Explosion reported at factory near Iran nuclear archive site"۔ Jerusalem Post۔ 7 July 2020 
  107. ↑ "Explosions, power outages reported near Tehran"۔ Jerusalem Post۔ 10 July 2020 
  108. ↑ "Explosion shakes buildings in Tehran – report"۔ Jerusalem Post۔ 12 July 2020 
  109. ↑ "Fire breaks out at petrochemical facility in southwest Iran"۔ Jerusalem Post۔ 12 July 2020 
  110. ↑ "Explosion, fire at gas plant in east Iran"۔ Jerusalem Post۔ 13 July 2020 
  111. ↑ "7 wooden boats catch fire in shipyard at Iran port"۔ Times of Israel۔ 15 July 2020 
  112. ↑ "In latest in series of blasts, explosion reported at Iranian oil pipeline"۔ Times of Israel۔ 18 July 2020 
  113. ↑ "In yet another blast in Iran, explosion hits power plant in Isfahan"۔ Times of Israel۔ 19 July 2020 
  114. ↑ "New 'mysterious' fire reported at Iran factory"۔ Times of Israel۔ 19 July 2020 
  115. ↑ ۱۱۵.۰ ۱۱۵.۱ Iran boosts support to Syria, telegraph, 21 February 2014
  116. ↑ "Syria's crisis: The long road to Damascus: There are signs that the Syrian regime may become still more violent", دی اکنامسٹ, 11 February 2012.
  117. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  118. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  119. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  120. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  121. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  122. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  123. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  124. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  125. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  126. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  127. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  128. ↑ Filkins, Dexter (30 September 2013). The Shadow Commander. https://www.newyorker.com/reporting/2013/09/30/130930fa_fact_filkins?currentPage=all. 
  129. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  130. ↑ See More than 570 thousand people were killed on the Syrian territory within 8 years of revolution demanding freedom, democracy, justice, and equality.
  131. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  132. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  133. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  134. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  135. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  136. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  137. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  138. ↑ Clandestine Service History: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, Mar. 1954: p. iii.
  139. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  140. ↑ Love, Robert William. History of the U.S. Navy. Harrisburg: Stackpole Books, 1992. سانچہ:آئی ایس بی این p. 787
  141. ↑ See:
  142. ↑ Russian and Chinese Support for Tehran. 1 March 2010. http://www.meforum.org/2690/russian-chinese-support-for-iran. Retrieved on
    ۱۶ مارچ ۲۰۱۸. 
  143. ↑ Greg Myre (25 September 2006). "Olmert reportedly held secret meeting with king of Saudi Arabia". International Herald Tribune. https://www.nytimes.com/2006/09/25/world/africa/25iht-mideast.2929990.html. Retrieved on
    ۶ جنوری ۲۰۱۴. 
  144. ↑ YASSER OKBI (5 January 2016). "IDF officer to Saudi paper: Israel has 'common language' with moderate Arab states". MAARIV HASHAVUA. http://www.jpost.com/Middle-East/Senior-IDF-officer-to-Saudi-paper-Israel-is-Mideasts-island-of-stability-439493. Retrieved on
    ۵ جنوری ۲۰۱۶. 
  145. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  146. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  147. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  148. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  149. ↑ Russia's New Middle Eastern Policy: Back to Bismarck?. 20 March 2007. http://jcpa.org/article/russia%E2%80%99s-new-middle-eastern-policy-back-to-bismarck/. Retrieved on
    ۲۲ مئی ۲۰۱۹. 
  150. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  151. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  152. ↑ "Russia Rejects Iran's Request To Buy S-400 Systems". Defense World.net. 31 May 2019. https://web.archive.org/web/20190531181532/https://www.defenseworld.net/news/24871/Russia_Rejects_Iran_s_Request_To_Buy_S_400_Systems#.XX_xYGYzWUk. Retrieved on
    ۲ اکتوبر ۲۰۲۰. 

سانچہ:Iran–Israel proxy conflict سانچہ:Foreign relations of Iran سانچہ:Foreign relations of Israel سانچہ:Middle East conflicts

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=ایران–اسرائیل_پراکسی_جنگ&oldid=666324" توں لیا