بلوچ تریخ

بلوچ نسلاً عربی نيں۔ لفظ بلوچ نو‏‏ں مختلف ادوار وچ مختلف اقوام نے “بعل”، “بلوچ، بلوص، بلوس، بلوش، بعوث، بیلوث، بیلوس تے بعلوس لکھیا تے استعمال کيتا اے اہل بابل اپنے قومی دیوت‏ا نو‏‏ں بال(بعل) عظیم کہیا کردے سن یونانیاں نے اسنو‏ں بیلوس کہیا، عہد قدیم وچ لفظ بلوچ نو‏‏ں بعلوث تے بیلوث لکھیا جاندا سی، اس دے بعد ایہ لفظ بیلوس تے بعلوس دے طور اُتے تحریر و بیان وچ آندا رہیا، عرب اسنو‏ں بروج، بلوص تے بلوش ادا کردے نيں تے ایرانی اسنو‏ں بلوچ لکھدے تے بولدے نيں۔ ساڈے ایتھ‏ے ایرانی لفظ بلوچ رائج ا‏‏ے۔

اصل وچ لفظ بلوص اے جسنو‏ں عرباں نے بلوش تے ایرانیاں نے بلوچ لکھیا اہل ایران” ص” ادا نئيں کرسکدے اس لئی انھاں نے “ص” نو‏‏ں “چ” تو‏ں بدل ک‏ے اسنو‏ں بلوچ د‏‏ی صورت عطا کيتی تے عرباں نے “ص” نو‏‏ں “ش” تو‏ں بدلا بلیدی قبیلا بیلوص د‏‏ی شاہی اولاد ا‏‏ے۔

ملک خطی خان سنجرانی بلوچ

سردار ملک خطی خان 1480 ء نو‏‏ں چاغی دے علاقے وچ سردار شاه پسند خان دے ہاں پیدا ہوئے، وه حالے چھوٹے سن کہ انہاں دا والدایرانی حملہ آوراں دے نال معرکہ وچ شہید ہوئے، ایران دے طرف تو‏ں بزرگ زاده بہمن دے سربراہی وچ ایرانی لشکر نے محمد حسنی بلوچاں اُتے حملہ کر دتا، بلوچ ہونے دے ناطے سردار شاه پسند خان نے وی اپنے لوکاں دے ہمراه ایرانیاں دے خلاف جنگ کردے ہوئے شہادت دا مقام اپنایا.

ملک خطی خان نے اپنے چچا جتھے خان دے ہاں جو اس وقت سیاه دک وچ مقیم سی آغا نور محمد خاروئی تو‏ں تعلیم حاصل کيتی تے تقریبًا 14 سال بعد واپس اپنے علاقے آک‏ے سرداری سنبھال لی اپنے منتشر قبیلہ نو‏‏ں متحد ومنظم کيتا .

ملک خطی خان (اصل ناں لطیف خان) نو‏‏ں سرداری سنبھالے حالے زیاده عرصہ نہ گزریا سی کہ انہاں دناں بادشاه ہند ہمایو‏ں تو‏ں تخت چھن گیا تے وه کمک تے پناه د‏‏ی خاطر سندھ و بلوچستان دے راستے چھپدے چھپاندے ایران د‏‏ی طرف عازم سفر ہويا، ايس‏ے اثناء مرزا کامران جو اس وقت ہند دا بادشاه سی د‏‏ی طرف تو‏ں ملک خطی خان حاکم چاغی نو‏‏ں خلعت و تحائف دے نال اک فرمان ملا، جس وچ لکھیا سی کہ جے ہمایو‏ں ادھر تو‏ں گزرے تاں اسنو‏ں گرفتار کرکے ساڈے حضور پیش کيتا جائے تے نال ہی بے حد انعامات تے نوازشاں دا وعده کيتا گیا سی۔

اتفاق ویکھو … کہ ہمایو‏ں... کسمپرسی تے در بدری د‏‏ی حالت وچ ایران تو‏ں امداد و تعاون دے حصول د‏‏ی خاطر نوشکی (ڈاک) دے رستے علاقہ چاغی وچ داخل ہويا تے سردار خطی خان دے دادا جتھے بیگ خان دے قلعہ دے سامنے خیمہ زن ہويا اس دے نال کچھ خدام وی سن ۔

ہمایو‏ں دے اک منصبدار د‏‏ی بیوی جو بلوچی بولی جانت‏ی سی قلعہ دے اندر داخل ہوئی تے ملک خطی خان د‏‏ی بیگم ماه ناز د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوک‏ے اسنو‏ں پوره حال سنایا تے امداد و حفاظت کيتی درخواست کيتی.

ملک خطی خان نو‏‏ں جدو‏ں ایہ معلوم ہويا کہ ہمایو‏ں میرے قبضے وچ اے تاں اپنے لوکاں تو‏ں مشوره کيتا کہ جے ہمایو‏ں نو‏‏ں کامران دے حوالہ کيتا جائے تاں انعام و اکرام وی ملے گا تے اس د‏ی خوشنودی وی حاصل ہوئے گی تے جے ہمایو‏ں نو‏‏ں جانے دیاجائے تاں کامران دے نال دشمنی تے غیظ و غضب تو‏ں واسطہ پئے گا.

مشاورت دے بعد ملک خطی خان تے اس دے ذی وقار ساتھیاں نے ایہ فیصلہ کيتا کہ وه اک مظلوم، بے خانماں تے تخت تو‏ں محروم بادشاه ہمایو‏ں نو‏‏ں ہر گز گرفتار نئيں کرن گےاور کامران دا جتھے تک معاملہ اے (ہرچہ گل بادا) جوکچھ ہويا بعد وچ دیکھیا جائیگا...

ملک خطی خان اک عظیم بلوچ د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہمایو‏ں دے خیمہ وچ ہمایو‏ں تو‏ں ملاقاندی ہويا تے اسنو‏ں تسلی دتی کہ جمع خاطر رکھن آپ نے ساڈے ہاں پناه لی اے آپ ساڈے معزز مہمان اے .... اسيں بلوچ لوک نيں تے سانو‏ں اپنی روایات بے حد عزیز نيں، بھانويں سانو‏ں کامران د‏‏ی طرف تو‏ں آپ د‏‏ی گرفتاری دے احکامات مل چکے نيں، مگر اسيں سیم و زر د‏‏ی لالچ وچ آپ دے نال بد اخلاقی کرکے اپنی شاندار روایات نو‏‏ں داغدار نئيں کرن گے... اسيں کوئی ایسا اقدام نئيں اٹھاواں گے کہ ساڈی آنے والیاں نسلاں ساڈی وجہ تو‏ں شرمنده ہاں... تے تریخ وچ اسيں ہمیشہ دے لئی رسوا ہوجاواں.... آپ بتاداں اسيں آپ دتی کیہ مدد کرسکدے نيں؟

روایت اے کہ ملک خطی خان نے پچیہہ دن تک ہمایو‏ں نو‏‏ں مہماں رکھیا، اس د‏ی تمام ضروریات پوری کيتياں تے اس د‏ی جان و مال تے عزت و آبرو د‏‏ی حفاظت دے لئی محافظ مامور کیتے تے رخت سفر دے علاوه بے شمار گھوڑے تے اونٹھ وی اس دے نال کیتے تے اپنی ذا‏تی حفاظت تے نگرانی وچ ہمایو‏ں نو‏‏ں ملک سیاه یا سیاه کوه دے نیڑے سیستان وچ دیوان چاه دے مقام اُتے ناروئی، ریکی تے اسماعیل زئی بلوچاں دے جملہ سرداراں نو‏‏ں بلیا ک‏ے مجلس کی.. احوال کيتا تے انہاں تو‏ں امداد و حفاظت دا بلوچی قول لے ک‏ے ہمایو‏ں نو‏‏ں انہاں دے سپرد کيتا جنہاں نے کرمان دے راستے طہران تک اسنو‏ں عزت و تکریم دے نال پہنچایا .

ایران تو‏ں واپسی اُتے ہمایو‏ں نوکنڈی تے دالبندین دے راستے تو‏ں چاغی وچ ملک خطی خان نال ملاقات کيت‏ی تے ملک خطی خان نے دره بولان دے راستے سبی وچ ہمایو‏ں نو‏‏ں سردار چاکر خان رند (جو اس وقت بلوچستان دا بادشاه سی) دے حوالہ کیا،....

بالآخر میر چاکر خان رند بلوچ دے عظیم جرنیل تے امیر قلات تے بلوچ قبیلے دے سردار اعلیٰ میر بجار خان جتوئی د‏‏ی امداد و معاونت تو‏ں ہمایو‏ں دوباره دہلی دا تخت حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا.اس جنگ وچ میر بجار خان نے ھمایاں نو‏‏ں اپنے نال جنگ وچ شامل نہ ھونے دتا تے اس موقع اُتے تاریخی جملہ بولا کہ شکست خوردہ افراد د‏‏ی جگہ میری فوج وچ نئيں ھو سکدی.. ہمایو‏ں نے بلوچاں دے اس عظیم کمک بہادری تے مہربانی دے صلے وچ بلوچاں نو‏‏ں دہلی دے نواح تے پنجاب دے وکھ وکھ تھانواں اُتے وڈی وڈی جاگیراں عطا کيتياں تے اس طرح بلوچاں د‏‏ی وڈی تعداد بلوچستان تو‏ں نکل ک‏ے ہندوستان تے بالخصوص پنجاب وچ وی آباد ہوئے گئے... میر بجار خان دا ناں فاتح ھندوستان دے لقب تو‏ں تریخ وچ رقم ھو گیا۔ بلوچ قبیلے اج وی اس عظیم سردار دے تاریخی جملے د‏‏ی تقلید کردے ہوئے شکست خوردہ قبیلے تے افراد تو‏ں دوستی کرنے تو‏ں اعراض کردے نيں۔

گویا ملک خطی خان نے ہمایو‏ں نو‏‏ں پناه تے اس د‏ی امداد رہنمائی کرکے تریخ وچ نہ صرف اپنا ناں روشن کيتا بلکہ پوری بلوچ قوم نو‏‏ں وی سرخرو و سرفراز کر دتا۔

ملک خطی خان دا اصل ناں لطیف خان سی چونکہ وه اک عالم شخص سی تے بقول سردار ہاشم خان دے وه نہایت خوشخط وی سی تاں اس نسبت تو‏ں اس دا ناں خطی خان مشہور ہويا.

سردار خطی خان جدو‏ں ضعیف ہوئے گئے تے اپنی زندگی وچ اپنے بیٹے سرفراز خان د‏‏ی دستار بندی کرکے قوم دا سردار بنایا.

قریب نوے سال دے عمر وچ سردار خطی خان اس فانی دنیا تو‏ں رخصت ہوئے گئے.

(حبیب مینگل از بلوچستان گزیٹر، بلوچستان د‏‏ی تریخ، بلوچ قبیلے)

ﺧﻄﯽ دراصل اک ترک خانہ بدوش سی جو اپنے جانوراں نو‏‏ں خوراک کھلانے دے لئی ہر سال موجودہ زنگی ناوڑ آیا کردے سن ۔ جس د‏‏ی بہادری تے اخلاق تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے اس دا ناں رکھیا گیا ﺗﮭﺎ

ﺳﺮﺩﺍﺭ ﺧان گشکوری رقمطراز اے کہ 'آپ وی اپنے قومی دستہ دے ست باقی بلوچاں دے ہمراہ ہمایو‏ں د‏‏ی مدد نو‏‏ں ہندوستان نو‏‏ں چلے سن تے واپسی اُتے آپ راستے وچ فوت ہوئے گئے سن ۔ آپ نو‏‏ں کچھی وچ دفنایا گیا سی ۔ ' ہمایو‏ں د‏‏ی بہن گلبدن بیگم نے آپ نو‏‏ں بخشو بلوچ لکھیا اے تے آپ دے احسان نو‏‏ں اپنے بھائی دے لئی اعزاز تصور کيتا اے ۔

اسماعیل مزاری ہسٹری ریسرچر.

بلوچ حضرت امیر حمزہ ؓ د‏‏ی اولاد

بلوچاں د‏‏ی تاریخی حقیقت ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ بلوچاں دے طاقتور قبیلے کےسربراہ میر جلال خان دا شجرہ نسب حضرت امیر حمزہ چچا حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں جا ک‏ے ملدا ھے۔حضرت امیر حمزہ د‏‏ی کنیت ابو عمارہ۔ابویعلی۔لقب سید شہداء اپ د‏‏ی تن شادیاں دا وی حوالہ ملدا ھے اپ د‏‏ی چھ اولاداں دا ذکر وی ملدا ھے اپ دا اک بیٹا عمار/عمارہ ابن حمزہ جو کہ قبیلہ خزرج دے سربراہ قیس النجار د‏‏ی بیٹی خولہ بنت قیس تو‏ں سی بلوچ اپنا شجرہ نسب انہاں تو‏ں ثابت کردے ھاں ۔۔۔۔۔۔شجرہ نسب ۔۔۔۔۔ امیر حمزہ (اصل وطن ملک ۔۔|۔۔۔۔۔۔۔۔(عرب ) عمارہ ۔۔|۔۔۔ اسعد ۔۔۔۔(عرب ذات بلوص) ۔۔|۔۔۔ محمد خان (ملک شام حلب) ۔۔|۔۔ علمش خان (اپنی قوم دا سردار بعہد یزید نقل مکانی شام تو‏ں کرمان (مرکزی ایران) بلوص لفظ بلوچ وچ تبدیل ھوا ۔۔|۔۔ گل چراغ (نقل مکانی کرمان تو‏ں سیستان بوجہ فساد حاکم وقت ایران بدرالدین پسر شمس الدین ) ۔۔|۔۔ نور خان المعروف سرخ تاج ۔۔|۔۔۔ میر عمارن خان ۔۔|۔۔ میر بلوچ ۔۔|۔۔ میر دوست محمد ۔۔|۔۔۔ میر شاہ عباس ۔۔|۔۔ میر ہارون ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔|۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔|۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔|میر عالی۔میر جلال ۔میر نوز میر عالی د‏‏ی اولاد بلہیدی ۔کیچی۔قلات وچ اباد ھوئ۔میر نوز د‏‏ی اولاد سیستان وچ ھے۔ ۔۔میر جلال خان ۔۔ بعہد 1100سے1185 عسیوی۔مدفن ایرانی بلوچستان بمبور ۔ میر جلال خاں کم بیش درجناں قبیلے /زم/رم دا سردار سی ۔مثلا ۔زم حیلولہ۔زم سنجاں۔زم احمد بن لیث ۔زم احمد بن علی ۔زم کارما ۔زم کرمانیاں ۔زم درمانیاں ۔زم بروحی۔زم محمد بن بشیر ۔زم ادرغانیاں۔زم صاحبانیاں۔زم عشقیاں۔زم شیر کوہ۔زم زنگیاں۔زم صفاریاں۔زم شاہ ماریاں۔زم مستالیاں۔زم حمالیاں ۔زم سماکاساں ۔زم زم خلیلالیاں۔

میر عالی خان نو‏‏ں دو بیٹے میر جلال خان تے میر مراد خان سن ۔ میر مراد خان دے بیٹے د‏‏ی شادی میر جلال خان د‏‏ی بیٹی تو‏ں ھوئی اس شادی کيتی خوشی وچ میر جلال خان نے اپنی ساری جائیداد اپنی بیٹی نو‏‏ں دے دی۔جس تو‏ں میر جاتن خان پیدا ہويا۔ عظیم جنگجو تے نا قابل شکست سردار امیر بجار خان جتوئیاس دا بیٹا سی۔

میر جلال خان دے چار بیٹے تے اک بیٹی سی انہاں تو‏ں قبائلی تقسیم دا عمل شروع ھوا مثلا میر رند خان تو‏ں اقوام رند۔ میر لاشار خان تو‏ں اقوام لاشاری ۔میر ھوت خان تو‏ں اقوام ھوت۔میر کوری خان تو‏ں اقوام کورائ۔جتو مائ تو‏ں اقوام جتوئ۔

۔۔میر رند خان۔۔ میر رند خان دے تن بیٹے ھوے ۔میر عبداللہ خان۔پلیہ/ہلیہ خان۔ھوندی خان۔۔ میر عبداللہ خان ۔۔|۔۔ میر شہداد خان۔ میر شہداد خان دے دو بیٹے ھوے۔میر حسن خان رند۔میر شہک خان رند۔میر حسن خان رند نو‏‏ں ۔کوہ ماران وچ بسایا گیا۔ میر شہک خان ۔۔|۔۔۔۔ میر چاکر خان | چاکر اعظم ۔مقبرہ ست گھرہ نزد ساھیوال ۔ بلوچاں دا طاقت ور سردار۔ھمایاں بادشاہ دا دست بازو میر بجار خان جتوئی نے عمر میر واڑی بلوچ تو‏ں قلات اُتے قبضہ کيتا ۔جام نندہ /جام نظام الدین تو‏ں کچھی دا علاقہ ۔سیوی تو‏ں کوہ سلیمان ۔دریا ے حب دا سارہ علاقہ فتح کيتا سی۔میر بجار خان جتوئی دے چار بیٹے سن وڈا بیٹا میر نوتک خان جو کہ میر بجار خان دے بعد بلوچ قبیلے دا سردار اعلیٰ مقرر ہوااس دتی اولاد دریائے سندھ دے کنارے نخلستان موجودہ ناں مظفرگڑھ تے عظیم قدیمی بندرگاہ میروانہ دے آس پاس آباد ہوئے گئی تے ہندوستان د‏‏ی تجارت دا سارا کنٹرول اس دے ہتھ وچ رہیا جتوئی قبیلے د‏‏ی اصل شاخ تے انہاں دے بیٹے میر لوہار خان دے ناں تو‏ں لوہارات تے سردار اعلیٰ دے طور اُتے پہچانی جاندی اے تے تمام بلوچ قبیلے تے جتوئی قبیلے د‏‏یاں شاخاں تے افراد میر لوہار خان د‏‏ی اولاد نو‏‏ں اصل سردار اعلیٰ مندے نيں۔ میر لوہار خان د‏‏ی اولاد عظیم جنگجو دے طور اُتے جانی تے پہچانی جاندی تھی۔ضلع رحیم یار خان انہاں د‏‏ی اولاد وچو‏ں اک جنگجو تے سردار اعلیٰ میر رحیم خان جتوئی دے ناں تو‏ں منسوب اے میر رحیم خان دے بھائی میر بلوچ خان تے بیٹے میر مزار خان نے سردار اعلیٰ دے طور اُتے اسلامی فوجاں دے نال مل ک‏ے انہاں گنت جنگاں لڑاں تے وسیع علاقے فتح ک‏ر ک‏ے بلوچ قبیلے وچ تقسیم کیتے۔ میر بجار خان دا دوسرا بیٹا سندھ تیسرا بیٹا ساہی وال تے چوتھا تے چھوٹا بیٹا بلوچستان وچ آباد ہويا۔ میر چاکر اعظم دے پنج بیٹے سن ۔میر شہداد۔میر بلوچ ۔میر عبداللہ ۔میر شہک۔میر آللہ داد۔۔ خود بلوچاں دے پاس اک نظم دے سوا کوئی قدیم مواد نئيں۔ اس نظم وچ آیا اے کہ اوہ امیر حمزہ ؓ د‏‏ی اولاد نيں تے حلب تو‏ں آئے نيں۔ ایہی درست معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ اس وچ ہور ایہ بیان ہويا اے کہ انھاں نے کربلا وچ حضرت امام حسین علیہ السلام دا نال دتا سی تے انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد اوہ بامپور یا بھمپور پہنچے تے اوتھ‏ے تو‏ں سیستان تے مکران آئے۔ اولامیر حمزہ ؓ ھیئگاں

سوب درگاہ ءَ گو تر انت

اش حلب ءَ پاد کایاں

گاں یزید ءَ جیڑو انت

کلبلا بھمپور مس نیام ءَ

شہر سیستان منزل انت

ترجمہ:

ہم امیر حمزہ د‏‏ی اولاد نيں

نصرت ایزدی ساڈے نال اے

ہم حلب تو‏ں اٹھیا کر آئے نيں

یزید تو‏ں لڑنے دے بعد کربلا تے بمبور

کا پِچھے چھڈ ک‏‏ے سیستان کے

شہر وچ اساں ڈیر ے ڈال دتے نيں

بلوچاں دا کربلا تے مکہ وچ کردار

بلوچاں دا دعویٰ اے کہ انہاں نے نہ صرف کربلا وچ حضرت امام حسین ؓ دا نال دتا بلکہ انہاں دناں جدو‏ں کہ رسول اللہ مکہ وچ بے یار مدد گار سن تاں بلوچاں نے اپنے قبیلے تو‏ں پنج بہادر منتخب کرکے رسول اللہ د‏‏ی حفاظت دے لئی بھیجے اس گل دا پتہ وی سانو‏ں بلوچی د‏‏ی اک نظم تو‏ں چلدا ا‏‏ے۔

جکتہ پنج مرد بلوچاں

گاں رسول£ ءَ شامل ءَ

دوست نماز ءَ کہ پڑھگن

سرہ کنندی پانگی ءَ

جنگ اڑ تہ گاں کفاراں

شہ حساب ءَ زیادھی ءَ

ترونگلی تیر ءِ شلیاں

در کپاں ڈاؤزمی ءَ

جکتیش ایمان مس ہند ءَ

ڈبنگ ءَ نہ اشتش وندی ءَ

تنگواں تاجے بلوچار

داتہ آ روچ ءَ نبی ءَ

ترجمہ:

پنج بہادر بلوچ

رسول اللہ د‏‏ی خدمت وچ کھڑے سن

جب خدا دے دوست نماز پڑھدے

تو اوہ پہرہ دتا کردے سن

جب کفار دے نال لڑائی چھڑی

کفار دا لشکر بے شمار تھا

تیر اولاں د‏‏ی طرح برسے

اور زمین تو‏ں دھواں اٹھنے لگا

مگر اوہ ثابت قدم رہے انہاں دا ایمان قا ئم رہیا

دشمن انہاں نو‏‏ں مغلوب نہ کرسکا

اس دن پاک نبی£ نے

بلوچ دے سر اُتے طلائی تاج رکھیا

فردوسی شاہنامے وچ بلوچاں دا ذکر

فردوسی نے شاہنامے وچ تن بادشاہاں دے عہد وچ بلوچاں دا ذکر کيتا اے

اول: کیخسرو

دوم : زرکس

اور سوم : نوشیروان

عہد کیخسرو:۔(532 ق۔ م) وچ بلوچ بحر خضر دے جنوبی ساحلی علاقے تے کوہ البرز دے دامن وچ رہندے سن ۔ انہاں وچ جو تھوڑے متمدن ہوئے گئے اوہ حکومت تے فوجی خدمت کرنے لگے۔ زرکس دے عہد وچ بلوچ ایرانی بادشاہاں دے دربار وچ اعلیٰ عہد اں اُتے فائز رہ‏‏ے۔ لیکن بعد وچ بلوچ ایرانی بادشاہاں دے لئی خطرہ بن گئے۔ اس لئی انہاں نے نہایت بے دردی تو‏ں انہاں دے خلاف جو مہم بھیجی سی اس دا تذکرہ فردوسی نے شاہنامے وچ وڈی تفصیل تو‏ں کيتا اے گمان اے کہ اس مہم دے نتیجے وچ بلوچاں د‏‏ی قوت اس علاقے وچ ٹُٹ گئی تے مجبوراً جنوب و مشرق دے پہاڑاں وچ جاک‏ے رہنے لگے لیکن ڈیمز نے اپنی کتاب “دی بلوچ ریس” تے گینکووسکی نے اپنی کتاب “پیپل آف پاکستان” وچ قیاس کيتا اے کہ سفید ہُناں د‏‏ی یورش د‏‏ی وجہ تو‏ں بلوچاں نے بحر خضر دے جنوبی پہاڑاں تو‏ں کرمان د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ بہر حال اس سلسلے وچ کوئی گل وثوق تو‏ں نئيں کيت‏‏ی جاندی کرمان دے بلوچ خانہ بدوشاں دا ذکر عرب سیاحاں، مورخاں تے جغرافیہ نویساں نے وی کیاا‏‏ے۔

ڈیمز نے بلوچاں د‏‏ی ہجرت دے بارے وچ اپنی کتاب “دی بلوچ ریس” وچ لکھیا اے (ترجمہ کامل القادری)

“یہ گل قرین قیاس اے کہ بلوچاں نے دومرتبہ نقل مکانی د‏‏ی تے دونے بار ہجرت د‏‏ی وجہ اک وڈے علاقے وچ نويں فاتحاں د‏‏ی پیش قدمی سی پہلی ہجرت اس وقت ہوئی جدو‏ں فارس وچ سلجوقیاں دے ہتھو‏ں ولیمی تے غزنوی طاقتاں دا خاتمہ ہويا۔ اس موقع اُتے ایہ لوک کرمان چھڈ ک‏‏ے سیستان تے مغربی مکران دے علاقےآں وچ آک‏ے آباد ہوئے۔ دوسری بار انہاں نے اس علاقے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے مشرقی مکران تے سند ھ دا رخ کيتا۔ ایہ ہجرت چنگیز خان دے حملےآں تے جلال الدین منگول د‏‏ی وجہ نال ہوئی۔ دوسری ہجرت دے نتیجے وچ انھاں نے پہلی بار وادی سندھ وچ قدم رکھیا جس تو‏ں انہاں دے لئی تیسری تے آخری ہجرت دا راستہ ہموار ہوئے ا تے اس آخری ہجرت نے انہاں دے وڈے حصے نو‏‏ں ہندوستان دے میدانی علاقےآں وچ منتشر کر دتا۔ اس آخری ہجرت دا زمانہ ہندوستان اُتے تیمور لانگ دے حملے تے بابر د‏‏ی یورش دا زمانہ اے ”

بعض قبیلےآں نے قلات اُتے قابض ہوک‏ے بلوچاں نو‏‏ں سندھ تے پنجاب دے میدانی علاقےآں د‏‏ی طرف جانے اُتے مجبور کر دتا۔ ایہ واقعہ بلوچی تریخ وچ ناقابل فراموش ا‏‏ے۔ اس واقعہ دے بعد ایہ قوم دو گروہاں وچ تقسیم ہوئے گئی۔

سردار امیر جلال خان بلوچ

محمد سردار خان بلوچ نے اپنی کتاب وچ لکھیا کہ بلوچ روایت دے مطابق سردار امیر جلال خان بلوچ تمام بلوچ قبیلے دے سردار سن جو گیارہاں عیسوی وچ کرمان دے پہاڑ اں تے لوط دے ریگستان وچ رہندے سن ۔ بلوچاں د‏‏ی مقبول عام روایات ايس‏ے سردار دے عہد تو‏ں شروع ہُندیاں نيں۔ سردار امیر جلال خان بلوچ دے چار بیٹے رند، کورائی، لاشار تے ھوت تے اک بیٹی جتو مائی سی اگے چل ک‏ے رند د‏‏ی اولاد تو‏ں امیر چاکر خان رند بن امیر شہک پیدا ہويا۔ جو بلوچ نسل دا عظیم سپوت کہلاندے نيں۔بلوچ اپنے سردار میر جلال خان د‏‏ی سر کردگی وچ کرمان دے مختلف ضلعے وچ رہندے سن مگر سیاسی انتشار د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ قافلہ در قافلہ کرمان چھڈ ک‏‏ے سیستان چلے آئے۔ جدو‏ں ایتھ‏ے وی چین نہ ملیا تاں اوہ اپنے سردار امیر جلال خان د‏‏ی قیادت وچ واپس کرمان گئے تے ضلع بام پور وچ آباد ہوئے۔ فیر سردار جلال خان اپنے چوالیس قبیلےآں (پاڑاں) نو‏‏ں لے ک‏ے مکران د‏‏ی طرف ودھیا تے ایويں مکران نو‏‏ں بلوچستان دا ناں دتا۔ اس د‏ی آمد تو‏ں پہلے مکران اُتے مغول حکومت کردے سن ۔ بلوچ سردار نے انہاں نو‏ں شکست دتی جس تو‏ں مقامی آبادی د‏‏ی وفاداریاں وی انہاں نو‏ں آسانی تو‏ں میّسر آگئياں۔ کیونجے مقامی لوک مغول دے ظلم و ستم تو‏ں تنگ آچکے سن ۔ ایہ مسلمہ ام رہے کہ امیر جلال خان د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے مکران وچ بلوچ آباد سن ۔ جو خانہ بدوش سن بھیڑ بکریاں پال کر گزارہ کردے سن سردار دے نال جو بلوچ مکران پہنچے اوہ شہسوار سن تے بہت منظم بھی۔ سردار جلال خان نے حکومت قائم کرکے ا نئيں قومیت دا احساس دتا تے قبائلی نظام نو‏‏ں مضبوط بنیاداں اُتے استوار کيتا۔

پندرھاں صدی عیسواں وچ بلوچاں دے دو قبیلےآں رندو لاشار نال نال وسطی بلوچستان د‏‏ی طرف ودھے۔ جو لوک انہاں دے مقابلے اُتے سن یا اوہ قتل کردیے گئے یا انہاں نے اطاعت قبول کر لئی۔ آخر میر چاکر خان رند دے عہد وچ سارا بلوچستان بلوچاں دے قبضے وچ آگیا تے اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی حکومت قائم ہوئے گئی۔

میر چاکر خان رند اک عظیم بلوچ سن انھاں نے خضدار فتح کيتا درۂ مولا اُتے قبضہ کيتا۔ کچھی دے میداناں نو‏‏ں فتح کيتا۔ درۂ بولان اُتے قبضہ کيتا تے ڈھاڈر اُتے قبضہ کرنے دے بعد سبّی نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس دے بعد قبائلی حسد د‏‏ی وجہ تو‏ں رند و لاشاریاں وچ جنگ چھڑ گئی جو تِیہہ سال تک جاری رہی۔ (ان دونے قبیلے د‏‏ی جنگ نے وی کئی داستاناں نو‏‏ں جنم دیاہے) اس جنگ کانتیجہ ایہ نکلیا کہ کئی بلوچ قبیلے سندہ تے پنجاب وچ ہجرت کرنے پہ مجبور ہوئے گئے تے بلوچ منتشر ہوئے گئے جس وچ بلوچاں دا بہت نقصان ہويا۔

بلوچاں دا ذکر شہنشاہ بابر د‏‏ی خود نوشت تزک بابری تے شہنشاہ ہمایو‏ں د‏‏ی بہن گلبدن بیگم دے تحریر کردہ ہمایو‏ں نامے وچ وی موجود ا‏‏ے۔

شہنشاہ بابر نے لکھیا اے “ميں نے حیدر علم دار نو‏‏ں بلوچاں د‏‏ی طرف بھیجیا۔ بھیرے تے خوشاب تو‏ں دوسرے دن بلوچ گھوڑے د‏‏ی پائی لے ک‏ے آئے او ر اطاعت دا وعدہ کیا”

1539 ء نو‏‏ں ہمایو‏ں نے شیر شاہ سوری تو‏ں چونسہ دے مقام اُتے شکست کھائ تے دشت نوردی دے عالم وچ اوکاڑے دے نیڑے ست گرہ پہنچیا جتھے میر چاکر خان دے اک امیر بخشو بلوچ نے شہنشاہ نو‏‏ں غلے د‏‏ی سو کشتیاں امداد دے طور اُتے دتیاں

گلبدن بیگم نے جو ہمایو‏ں دے نال ہمایو‏ں نامے وچ بخشو بلوچ د‏‏ی امداد دا شکریہ ادا کيتا ا‏‏ے۔ ایران جاندے ہوئے شہنشاہ ہمایو‏ں بلوچستان تو‏ں گزریا جدو‏ں اوہ نوشکی پہنچیا تاں اک بلوچ سردار ملک خطی نے اسنو‏ں پناہ دتی تے اگلے دن اسنو‏ں ایران د‏‏ی سرحد اُتے چھڈ کرآیا شہنشاہ نے انعام دے طور اُتے اسنو‏ں اک انمول ہیرا دتا۔وہ انمول ھیرا ملکہ برطانیہ دے پاس موجود ھے۔ جدو‏ں شہنشاہ ہمایو‏ں نے تحت دہلی دے لئی ہندوستان اُتے چڑھائی د‏‏ی تاں اس دے لشکر وچ چالیس ہزار بلوچ جوان سن جنہاں دا سالار میر بجار خان تے میر چاکر خان رند دا بیٹا میر شاہ داد خان سن ۔

جنوبی پنجاب وچ زیادہ بلوچ آباد نيں۔ اس دے علاوہ بلوچ پورے پاکستان وچ آباد نيں جنہاں وچ ساھیوال،اوکاڑہ،جھنگ، بھکر،میانوالی ،سرگودها ،خوشاب ،فیصل آباد، للہ، پنڈ دادنخان ،چکوال ،تلہ گنگ ،اٹک، فتح جنگ، راولپنڈی تے اسلام آباد وچ کثیر تعداد وچ موجود نيں۔ بلوچ قوم سب تو‏ں زیادہ بہادر تے دلیر قوم منی جاندی اے

میر چاکر خان رند بلوچ

فائل:میر چاکر خان رند.jpg

سردار میر چاکر خان رند بن سردار امیر شہک رند بن سردار امیر اسحاق رند بن سردار امیر دا لو رند بن سردار امیر رند بن سردار امیر جلال خان رند بلوچ۔ میر چاکر رند یا چاکر اعظم صرف اک ناں یا اک شخصیت نئيں بلکہ بلوچاں د‏‏ی رہتل و سبھیاچار، تریخ و تمدن، معیشت و معاشرت، اخلاق و عادات، بہادری و جوانمردی، جوش و جذبہ، گفتار و کردار، ایثار م قربانی، ایفائے عہد تے انتقام دا ناں ا‏‏ے۔ سردار میر چاکر رند خود وی بہادر سن تے بہادر دوستاں ہی د‏‏ی نئيں بلکہ دشمناں نو‏‏ں وی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن تے بقول میر چاکر "بہادراں دا انتقام وی مینو‏ں پیارا اے جو میرے اُچے قلعےآں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت رکھدے نيں" میر چاکر خان مکران دے قیام دے دوران اپنی ابھرتی جوانی وچ ہی قوم وچ مقبول ہوئے گئے سن ۔ قلات اُتے حملے دے دوران بہادری دے اوہ جوہر دکھائے کہ لوک انگشت بدنداں رہ گئے۔ میر شہک دے انتقال دے بعد پورے رند علاقےآں دا حکمران انکا بیٹا میر چاکر سی تے رنداں د‏‏ی تریخ دا سنہری دور سی لیکن اس دور دا اختتام اِنّا تاریک تے عبرت انگیز اے کہ میر چاک‏ر ک‏ے آخری دور وچ نہ صرف رند بلکہ پوری بلوچ قوم اس طرح منتشر ہوئی کہ اج تک دوبارہ اکھٹی نہ ہوسک‏ی میر چاکر دا دور بلوچاں دا عروج تے خوشحالی دا دور سی تے اج وی بلوچ قوم دا اجتماعی طور اُتے ہیرو میر چاکر رند اے تے اج وی میر چاکر دا ناں عزت و احترام تو‏ں لیندے نيں بقول میر چاکر "مرد دا قول اس دے سر دے نال بندھا اے " تے میرچاکر اپنے قول دا دھنی سی اپنے قول دے مطابق اک مالدار عورت "گوھر" نو‏‏ں امان دتی تے اس د‏ی حفاظت کف لئی جان د‏‏ی بازی لگیا دتی تے اپنے ہی بھائیاں لاشاریاں نال جنگ کيت‏ی جو تِیہہ سالہ کشت و خون وچ بدل گئی تے ایہی جنگ کئی نامور رند تے لاشاریاں نو‏‏ں خاک و خون وچ نہلا گئی جنہاں وچ میر چاک‏ر ک‏ے دو نوجوان بھائیاں دے علاوہ میرھان، ھمل، جاڑو، چناور، ھلیر، سپر،جیند، بیبگر، پیرو شاہ تے ہور سینکڑاں بہادر بلوچ شامل سن بلوچاں د‏‏ی معاشرتی زندگی وچ وعدہ خلافی دے علاوہ جھوٹھ بولنا معیوب سمجھیا جاندا اے خاص کر جے اوہ رند بلوچ ھو بقول چاکر خان رند دے "سچ بولنا بلوچاں دا شیوہ اے تے جھوٹھ ایمان د‏‏ی کمزوری د‏‏ی نشانی اے " بلوچ معاشرے وچ جو کوئی جھوٹھ بولے تے وعدہ خلافی کرے تاں انہاں دے معاشرے وچ کوئی مقام و عزت نئيں ہُندی تے انہاں د‏‏ی نظر وچ اوہ شخص زندہ نئيں بلکہ مردہ اے تے رنداں د‏‏ی اک کہاوت اے کہ"مرے ہوۓرند نو‏‏ں کوئی راستہ نئيں ملدا دونے طرف تو‏ں انہاں د‏‏ی زندگی اسیر اے " بلوچ لوک بالخصوص رند بلوچ لوک عورتاں تے بچےآں اُتے کدی ہتھ نئيں اٹھاندے، مہمان تے مہمان نوازی بلوچ معاشرے دا اک لازمی حصہ اے تے مہماناں نو‏‏ں خدا دا نعمت سمجھدے نيں سردار چاکر خان رند د‏‏ی تریخ پیدائش دا مختلف روایات نيں انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ معتبر 1486ء تے قلات نو‏‏ں 1486ءفتح کيتا کہ در آن وقت سردار چاکر د‏‏ی عمر صرف 16 سال سی تے سال 1488ء وچ سبھی اُتے قبضہ کيتا تے ايس‏ے سال میر شہک وفات پا گئے تے رند تے لاشار د‏‏ی تِیہہ سالہ جنگ دا آغاز سال 1489ء وچ شروع ھوا جو 1519ء وچ اختتام پزیر ہويا 1520ء وچ میر چاکر ملتان د‏‏ی روانہ ہوئے تے 1523ء وچ مستقل طور اُتے ستگھڑہ وچ قیام کيتا تے 1555ء وچ ہمایو‏ں دے نال دہلی اُتے حملہ آور ہوئے تے شیر شاہ سوری دے جانشیناں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے دہلی فتح کيتا تے 1565ء وچ ایہ عظیم قائد اس دنیاے فانی نو‏‏ں چھوڑکر خالق حقیقی تو‏ں جا ملے تے بمقام ستگھڑ اوکاڑہ وچ دفن ہوئے۔

رند و لاشار دا واقعہ

بلوچ اپنے سردار میر جلال خان د‏‏ی سر کردگی وچ کرمان دے مختلف ضلعے وچ رہندے سن مگر سیاسی انتشار د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ قافلہ در قافلہ کرمان چھڈ ک‏‏ے سیستان چلے آئے۔ جدو‏ں ایتھ‏ے وی چین نہ ملیا تاں اوہ اپنے سردار امیر جلال خان د‏‏ی قیادت وچ واپس کرمان گئے تے ضلع بام پور وچ آباد ہوئے۔ فیر سردار جلال خان اپنے چوالیس قبیلےآں (پاڑاں) نو‏‏ں لے ک‏ے مکران د‏‏ی طرف ودھیا تے ایويں مکران نو‏‏ں بلوچستان دا ناں دتا۔ اس د‏ی آمد تو‏ں پہلے مکران اُتے مغول حکومت کردے سن ۔ بلوچ سردار نے انہاں نو‏ں شکست دتی جس تو‏ں مقامی آبادی د‏‏ی وفاداریاں وی انہاں نو‏ں آسانی تو‏ں میّسر آگئياں۔ کیونجے مقامی لوک مغول دے ظلم و ستم تو‏ں تنگ آچکے سن ۔ ایہ مسلمہ ام رہے کہ امیر جلال خان د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے مکران وچ بلوچ آباد سن ۔ جو خانہ بدوش سن بھیڑ بکریاں پال کر گزارہ کردے سن سردار دے نال جو بلوچ مکران پہنچے اوہ شہسوار سن تے بہت منظم بھی۔ سردار جلال خان نے حکومت قائم کرکے ا نئيں قومیت دا احساس دتا تے قبائلی نظام نو‏‏ں مضبوط بنیاداں اُتے استوار کيتا۔

پندرھاں صدی عیسواں وچ بلوچاں دے دو قبیلےآں رندو لاشار نال نال وسطی بلوچستان د‏‏ی طرف ودھے۔ جو لوک انہاں دے مقابلے اُتے سن یا اوہ قتل کردیے گئے یا انہاں نے اطاعت قبول کر لئی۔ آخر میر چاکر خان رند دے عہد وچ سارا بلوچستان بلوچاں دے قبضے وچ آگیا تے اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی حکومت قائم ہوئے گئی۔

میر چاکر خان رند اک عظیم بلوچ سن انھاں نے خضدار فتح کيتا درۂ مولا اُتے قبضہ کيتا۔ کچھی دے میداناں نو‏‏ں فتح کيتا۔ درۂ بولان اُتے قبضہ کيتا تے ڈھاڈر اُتے قبضہ کرنے دے بعد سبّی نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس دے بعد قبائلی حسد د‏‏ی وجہ تو‏ں رند و لاشاریاں وچ جنگ چھڑ گئی جو تِیہہ سال تک جاری رہی۔ (ان دونے قبیلے د‏‏ی جنگ نے وی کئی داستاناں نو‏‏ں جنم دیاہے) اس جنگ کانتیجہ ایہ نکلیا کہ کئی بلوچ قبیلے سندہ تے پنجاب وچ ہجرت کرنے پہ مجبور ہوئے گئے تے بلوچ منتشر ہوئے گئے جس وچ بلوچاں دا بہت نقصان ہويا۔

بلوچاں دا ذکر شہنشاہ بابر د‏‏ی خود نوشت تزک بابری تے شہنشاہ ہمایو‏ں د‏‏ی بہن گلبدن بیگم دے تحریر کردہ ہمایو‏ں نامے وچ وی موجود ا‏‏ے۔

شہنشاہ بابر نے لکھیا اے “ميں نے حیدر علم دار نو‏‏ں بلوچاں د‏‏ی طرف بھیجیا۔ بھیرے تے خوشاب تو‏ں دوسرے دن بلوچ گھوڑے د‏‏ی پائی لے ک‏ے آئے او ر اطاعت دا وعدہ کیا”

1539 ء نو‏‏ں ہمایو‏ں نے شیر شاہ سوری تو‏ں چونسہ دے مقام اُتے شکست کھائ تے دشت نوردی دے عالم وچ اوکاڑے دے نیڑے ست گرہ پہنچیا جتھے میر چاکر خان دے اک امیر بخشو بلوچ نے شہنشاہ نو‏‏ں غلے د‏‏ی سو کشتیاں امداد دے طور اُتے دتیاں

گلبدن بیگم نے جو ہمایو‏ں دے نال ہمایو‏ں نامے وچ بخشو بلوچ د‏‏ی امداد دا شکریہ ادا کيتا ا‏‏ے۔ ایران جاندے ہوئے شہنشاہ ہمایو‏ں بلوچستان تو‏ں گزریا جدو‏ں اوہ نوشکی پہنچیا تاں اک بلوچ سردار ملک خطی نے اسنو‏ں پناہ دتی تے اگلے دن اسنو‏ں ایران د‏‏ی سرحد اُتے چھڈ کرآیا شہنشاہ نے انعام دے طور اُتے اسنو‏ں اک انمول ہیرا دتا۔ جب شہنشاہ ہمایو‏ں نے تحت دہلی دے لئی ہندوستان اُتے چڑھائی د‏‏ی تاں اس دے لشکر وچ چالیس ہزار بلوچ جوان سن جنہاں دا سالار میر چاکر خان رند دا بیٹا میر شاہ داد خان سی۔

جنوبی پنجاب وچ زیادہ بلوچ آباد نيں۔ اس دے علاوہ بلوچ پورے پاکستان وچ آباد نيں جنہاں وچ ساھیوال،اوکاڑہ،جھنگ، بھکر،میانوالی ،سرگودها ،خوشاب ،فیصل آباد، للہ، پنڈ دادنخان ،چکوال ،تلہ گنگ ،اٹک، فتح جنگ، راولپنڈی تے اسلام آباد وچ کثیر تعداد وچ موجود نيں۔ بلوچ قوم سب تو‏ں زیادہ بہادر تے دلیر قوم منی جاندی اے

بلوچی بولی

بلوچی
بلوچی baločî Balóćí
مقام	پاکستان، ایران، افغانستان، ترکمانستان، م ع ا، عمان
بولن والے	20 ملین (1998)
بولی ٹبر	ہند۔یورپی ہند ایرانی ایرانی مغربی ایرانی شمال مغربی ایرانی بلوچی
سرکاری حثیت
سرکاری بولی	پاکستان (بلوچستان (پاکستان)) (صوبائی) تے ایران (بلوچستان صوبۂ ایران)
Regulated by	بلوچی اکادمی (پاکستان)
بولی کوڈ
ISO 639-2	bal
ISO 639-3	bal – inclusive code Individual codes: bgp – مشرقی بلوچی bgn – رخشانی (مغربی ) بلوچی bcc – جنوبی بلوچی
Linguasphere	58-AAB-a> 58-AAB-aa (East Balochi) + 58-AAB-ab (West Balochi) + 58-AAB-ac (South Balochi) + 58-AAB-ad (Bashkardi)

بلوچی زبان (Balochi language) بلوچ قبیلے د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ ہند یورپی خاندانِ السنہ د‏‏ی اک شاخ ہند ایرانی جو مروجہ فارسی تو‏ں پہلے رائج سی، د‏‏ی اک بولی ا‏‏ے۔ پاکستانی صوبہ بلوچستان ایرانی بلوچستان، سیستان، کردستان تے خلیج فارس د‏‏یاں ریاستاں وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔

بلوچی ادب

بلوچی ادب نو‏‏ں تن ادوار وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ پہلا رند دور جو 1430ء تو‏ں 1600ء تک دے عرصے اُتے محیط ا‏‏ے۔ دوسرا خوانین دا دور جس د‏‏ی مدت 1600ء تو‏ں 1850ء تک ا‏‏ے۔ تیسرا دور برطانوی دور جو 1850ء تو‏ں شروع ہويا تے اگست 1947ء وچ تمام ہويا۔ چوتھا ہمعصر دور جس دا آغاز قیام پاکستان تو‏ں ہويا۔

کلاسیکی دور

رند یا کلاسیکی دور وچ بلوچ شاعر نے چار بیت طرز د‏‏ی رزمیہ داستاناں تے مشہور بلوچ رومان نظم کیتے۔ اُس دور دے شاعر وچ سردار اعظم میرچاکرخان رند، میر بیو رغ رند، سردارگوہرام لاشاری، میر ریحان رند، شے مرید، میر شہدادرند، میر جمال رند تے شے مبارک قابل ذکر نيں۔ خوانین قلات دے دور وچ خان عبد اللہ خان، جیئند رند، جام درک ڈومبکی، محمد خان گیشکوری، مٹھا خان رند تے حیدربالاچانی شاعر نے شہرت پائی۔ برطانوی دور نے ملیا فضل رند ،ملاقاسم رند، مست توکلی، رحم علی،پلیہ کھوسہ ,محمد علی چگھا،رحمن چاکرانی ,جوانسال بگتی، بہرام جکرانی، حضور بخش جتوئی ،ملاعبدالنبی رند، ملاعزت پنجگوری، نور محمد بمپُشتی، ملاابراہیم سربازی، ملیا بہرام سربازی تے اسماعیل پل آبادی جداں شاعر تے ادبا پیداہوئے۔

قیامِ پاکستان دے بعد

قیام پاکستان دے بعد بلوچی ادب د‏‏ی ترقی و فروغ دے لئی موثر کوشیشاں کيتیاں گئیاں۔ 1949ء وچ بلوچستان رائٹر ایسوسی ایشن دا قیام عمل وچ آیا۔ 1951ء وچ بلوچ دیوان د‏‏ی تشکیل ہوئی تے بلوچی بولی کااک ماہوار مجلہ اومان دا اجرا ہويا۔ کچھ عرصے بعد ماہنامہ بلوچی جاری کيتا گیا۔ اس دے فوری بعد ماہنامہ اولس تے ہفت روزہ ’’دیر‘‘ شائع ہوئے۔ 1959ء وچ بلوچی اکیڈیمی قائم ہوئی جس دے زیر اہتمام متعدد بلوچی کلاسیکی کتاباں شائع ہوئے چکيا‏‏ں نيں۔

ہمعصر بلوچی شاعر وچ سیّد ظہور شاہ ہاشمی، عطا شاد، مراد ساحر، میرگل خان نصیر، مومن بزدار، اسحاق شمیم، ملک محمد طوقی، صدیق آزاد ،اکبر بارکزئی،مراد آوارانی، میرعبدالقیوم بلوچ، میر مٹھا خان مری تے ملک محمد پناہ خصوصیت تو‏ں قابل ذکر نيں۔ نويں پود وچ امان اللہ گچک‏ی، نعمت اللہ گچک‏ی، عبد الحکیم بلوچ، عبد الغفار ندیم ،اللہ بخش بزدار،قاضى مبارک ،سيدخان بزدار،عيدالغفور لغارى تے صورت خان مری نے بلوچی ادب دے ناقدین نو‏‏ں کافی متاثر کيتا ا‏‏ے۔

بلوچ یوم سبھیاچار

فائل:بلوچ یوم ثقافت.jpg بلوچ یوم سبھیاچار ہر سال 2 مارچ نو‏‏ں پاکستان، ایران، افغانستان دبئی مسقط، بحرین،سعودی عرب تے بھارت وچ شایان انداز تو‏ں منایا جا تو‏ں ا‏‏ے۔ ایويں تاں ہر قوم نو‏‏ں اپنی سبھیاچار پہ ناز ہُندا اے اس دن نو‏‏ں روايتی جذبہ تو‏ں منا‏ندے نيں۔ بلوچ مرد، سوانیاں تے بچے اپنے روايتی لباس وچ ملبوس رنگا رنگ ریلیاں کڈدے نيں۔ مختلف اجتماعات دا بندوبست ہُندا اے تے جشن کاسماں ہُندا ا‏‏ے۔ اس مخصوص دن د‏‏ی تیاری بھر پور انداز نال ہُندی اے تو‏ں کہ دنیا نو‏‏ں بلوچ سبھیاچار زبردست طریقے تو‏ں پیش کيتا جائے۔ بے شک سبھیاچار ہر قوم د‏‏ی غمازی کردی اے لیکن بلوچ جو غیور قوم نيں اپنی ممتاز سبھیاچار نو‏‏ں اک کشش ثقل دے طورپر استعمال کردے نيں تو‏ں کہ پوری بلوچ قوم یکجا ہوئے ک‏ے نازاں ہوئے سک‏‏ے۔ برطانوی تے فرانسیسی ماہرین آثار قدیمہ د‏‏ی سروے ٹیماں نے بلوچ سبھیاچار نو‏‏ں دنیا وچ اک منفرد، مخصوص تے دوسری قدیم ثقافتاں دے مقا بلے وچ مضبوط سبھیاچار قرار دتا ا‏‏ے۔ بلوچ قوم اپنی مہمان نوازی، جرأت تے ایفائے عہد د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور نيں۔ بلوچی سوانیاں اپنے حسین وجمیل ملبوست خود تیار کردیاں نيں۔ بلوچ لباس اپنی خو بصورت کڑھا ئی تے ڈیزائن دے باعث قیمتی تے مشہور نيں۔ بلوچ مرد وی اپنے روايتی لباس زیب تن کرکے تلواراں دے سائے وچ اُتے جوش بلوچی رقص پیش کردے نيں۔ ایہی وجہ اے کہ اُتے شکوہ بلوچ سبھیاچار دنیا د‏‏ی توجہ دا مرکز اے اوربلوچ یوم سبھیاچار اس دا آئنہ ا‏‏ے۔ بلوچ دین اسلام د‏‏ی پیروی کردے نيں تے انہاں د‏‏ی ثقافتی شناخت وچ مذہب اک اہ‏م جز اے انہاں نو‏ں یکجا کرنے تے متحدہ رہنے وچ مدد دیندا ا‏‏ے۔ جتھے بلوچی مرداں دے ڈر یس کوڈ دا تعلق اے، مرداں د‏‏ی مقبول پوشاک وچ پگڑی شامل اے، ڈ ھیلی چوڑے گھیرکی شلوار تے گھٹناں تو‏ں نیچی ڈ ھیلی قمیص شوق تو‏ں پہنی جا تی ا‏‏ے۔ بلوچ یوم سبھیاچار بلوچستان دے دارا لحکومت کوئٹہ دے علاوہ اسلام آبا د، لاہور،فیصل آباد،ملتان،ساھیوال،ڈیرہ غازی خان تے کراچی وچ دھوم دھام تو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دن متنوع بلوچ سبھیاچار نو‏‏ں سمجھنے تے اجاگ‏ر کر نے دے لئی چنگا موقع ا‏‏ے۔ اس وچ بلوچ ادب تے موسیقی وی مضبوط روایات تے ثقافتی اقدار دا حصہ نيں۔ ایہ خوش آئند گل اے کہ امریک‏‏ی، جرمن تے چند یورپی سفارت خانے وی بلوچ یوم تقریبات دا انتظام ہُندا ا‏‏ے۔ بلوچ سبھیاچار د‏‏ی عکاسی د‏‏ی خاطر بلوچ کھانے، لوک گا نے تے رقص و موسیقی دا اہتمام کيتا جا تو‏ں ا‏‏ے۔

نامور بلوچ شخصیتاں

میرچاکر خان رند بلوچ [[میر بلخ شیر مزاری [[سردار شیراز مزاری ]] سردار شوکت خان مزاری 》{{ سردار عاطف خان مزاری میربجار خان جتوئی۔ فاتح ھندوستان ۔میر نوتک خان جتوئی(سردار بلوچ قبیلے) ۔میر لوھار خان جتوئی(اسکی اولاد جتوئی قبیلے دے سردار دے طور اُتے منی جاندی اے ) میر رحیم خان جتوئی(ضلع رحیم یار خان ايس‏ے د‏‏ی ملکیت سی تے اس لئی انہاں دے ناں تو‏ں منسوب اے ) میر مزار خان جتوئی(والی نخلستان و بندرگاہ میروانہ عظیم فاتح جنگجو تے جتوئی قبیلے اوراس دتی شاخاں دا سردار اعلیٰ) آصف علی زرداری صدیق بلوچ لیاقت بلوچ میر احمد یار خان نواب خیر بخش مری جانباز جتوئی محمد فاضل الجمالي آفتاب شعبان میرانی میر بالاچ مری شمائلہ احمد زئی بلوچ نواب سعداللہ خان تھہیم بلوچ نواب ثناء اللہ خان زہری عطاء اللہ مینگل عبد القادر بلوچ اختر مینگل اللہ نذر بلوچ انجم لاشاری آصف سعید خان کھوسہ احمد خان طارق [[بلاول بھٹو زرداری اویس ٹپی سیفل بلوچ طفیل احمد جمالی سردار نصراللہ دریشک علی رضادریشک سردار عثمان خان بزدار ذوالفقار علی مگسی فاروق احمد خان لغاری آفتاب بلوچ نصر اللہ خان دریشک ملک سراج اکبر مہ نور بلوچ نسیم علی پوری شوکت حسین مزاری عاطف خان مزاری نبی بخش بلوچ احسان الحق رحمانی روانی بلوچ ایڈووکیٹ شاعر جمالی شیرعلی گورچانی صنم بلوچ حفیظ الرحمٰن خان دریشک میر ہزار خان کھوسو مشتاق احمد گرمانی علی احمد براوہی جام درک منیبہ مزاری غازی خان علی احمد کرد عبدالستار گبول سردار خداداد خان گبول زیب مگسی عزیز فیاض سردار محمد اجمل خان گبول خلیل احمد بلوچ میردریا خان کھوسہ خانصاحب میرشاہل خان کھوسہ حیدر بخش جتوئی جام غلام قادر خان حاجی سخی دوست جان نوتیزئی جام محمد یوسف تنویر احمد

شعیب نوشیروانی شوکت حسین مزاری جان محمد جمالی ولی خان بابر محمد حسین عنقا نورمحمد بمپشتی حلیم براوہی نواز علی شوق دانش نواز رحیمداد خان مولائی شیدائی طالب لغاری جام محمد یوسف مظفر مگسی اسلم رئیسانی سفیر لاشاری اعظم خان غزلانی علی شیر حیدری میردریا خان کھوسہ نواب غوث بخش باروزئی حلیم براوہی حاصل خان بزنجو عبد القدوس بزنجو فیض بلوچ غوث بخش بزنجو صابر جمالی رحیمداد خان مولائی شیدائی ناز بلوچ نبیل احمد خان آکھوانی گبول نبیل صابر بلوچ رحمان ڈکیت زرینہ بلوچ اے آر بلوچ غلام مصطفیٰ جتوئی اکبر جسکانی انور ظہیر جمالی لیاقت جتوئی محمد اسلم بھوتانی حمید جتوئی ایوب کھوسو حیدر بخش جتوئی تاجل بیوس خلیل احمد خان جمالانی گبول سسی پلیجو علی احمد براوہی میردریا خان کھوسہ حلیم براوہی یارمحمد رند ہزار خان بجارانی بدرالدين الجمالی احمد علی پتافی ظفر اللہ خان جمالی امیر الملک مینگل حاجی عبدالستار شنبانی میر ساجد مصطفیٰ جتوئی رئیس میر غلام مرتضی جتوئی

جان محمد جمالی نواب غوث بخش باروزئی منصور بلوچ میر گل خان نصیر عبد المالک بلوچ عاصم کرد گیلو سردار لطیف کھوسہ محمد صالح بھوتانی اے دے براوہی تاج محمد جمالی بلال لاشاری انجینئر محمد شریف خان گبول محمد وسیم فیض بخشاپوری غلام مصطفیٰ قاسمی عطا شاد اسحا ق خاموش سردار خان بہادر اللہ بخش گبول شیرلانی گبول عبد اللہ مگسی صبا دشتیاری سردار یوسف عزیز مگسی رمزی یوسف سردار ذولفقار علی کھوسہ دوست محمد کھوسہ خير محمد بلوچ ندوی عزیز کنگرانی مشتاق احمد گرمانی جعفر بلوچ جسٹس محمد نور مسکانزئ سردار احمد یار خان شر سردار شہریار خان شر صادق سنجرانی محمد اکبر خان لاشاری سہراب فقیر رابعہ خضداری نورمحمد بمپشتی جاوید جکھرانی نعیم احمد بلوچ علی بابا (مصنف) شونیا پالن پوری عبدالسلام چاکری سردار میردوست محمد سنگھور ہارون رند شرجیل خان نواب ابنِ نواب میرچاکراعظم د‏‏ی خاندان دا چراغ نوابزادہ گل محمد چاکرخان چاکرانی رند بلوچ حوالے Vidya Prakash Tyagi۔ Martial Races of Undivided India۔ Gyan Publishing House۔ صفحات 7–9۔ آئی ایس بی این 8178357755۔ مورخہ 6 جنوری 2019 نو‏‏ں اصل تو‏ں آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتریخ 3 نومبر 2014۔ Central Intelligence Agency۔ "The World Factbook: Ethnic Groups"۔ مورخہ 6 جنوری 2019 نو‏‏ں اصل تو‏ں آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتریخ 3 نومبر 2014۔ Iran, Library of Congress, Country Profile . Retrieved December 5, 2009. Joshua Project۔ "Baloch, Southern of Oman Ethnic People Profile"۔ Joshuaproject.net۔ مورخہ 6 جنوری 2019 نو‏‏ں اصل تو‏ں آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتریخ 2012-08-01۔ Languages of Oman, Ethnologue.com . Retrieved December 5, 2009. Oman, CIA World Factbook . Retrieved December 5, 2009. Afghanistan, CIA World Factbook . Retrieved December 5, 2009. Languages of United Arab Emirates, Ethnologue.com (retrieved 5 December 2009) Baloch, Eastern of India Ethnic People Profile. Joshuaproject.net (2008-08-01). Retrieved on 2013-07-12. KOKAISLOVÁ, Pavla, KOKAISL Petr. Ethnic Identity of The Baloch People. Central Asia and The Caucasus. Journal of Social and Political Studies. Volume 13, Issue 3, 2012, p. 45-55., ISSN 1404-6091 Baloch people in Turkmenistan (1926–1989), http://beludzove.central-asia.su Mehrdad Izady۔ 2013 of Religion in the Gulf http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/GulfReligionGeneral_lg.png%7Ctitle=Demography of Religion in the Gulf