تصحیح الاعتقاد (کتاب)

تصحیح الاعتقاد

موضوع	اعتقادات
ناشر	متعدد
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|تصحیح الاعتقاد (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

تَصحیحُ الاعتقاد یا تصحیح اعتقادات الامامیہ عربی بولی وچ شیخ مفید (336یا338ھ ق-413ھ ق) د‏‏ی کتاب اے جو شَرح اعتقادات صَدوق دے ناں تو‏ں وی جانی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب شیخ صدوق (381ھ ق) د‏‏ی کتاب الاعتقادات نو‏‏ں محور قرار دے ک‏ے لکھی گئی تے شیخ صدوق دے برخلاف صرف قرآنی آیات تے احادیث اُتے اکتفا کرنے د‏‏ی بجائے عقلی تے استدلالی طریقہ کار تو‏ں وی استفادہ کیندا گیا ا‏‏ے۔

بداء، قبر وچ ہونے والے سوالات، قضا و قدر، عرش د‏‏ی حقیقت، رجعت تے نزول وحی د‏‏ی کیفیت اس کتاب دے عمدہ مسائل وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ تصحیح الاعتقاد وچ شیخ مفید دا شیخ صدوق اُتے کیا جانے والا عمدہ اعتراض تے اشکال ایہ اے کہ شیخ صدوق اعتقادات دے اثبات تے قرآنی آیات تے احادیث د‏‏ی تفسیر وچ عقلانی تے استدلالی روش تو‏ں کم استفادہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ تصحیح الاعتقاد د‏‏ی متعدد خطی نسخے ایرانی پارلیمنٹ تے آستان قدس رضوی د‏‏ی لائبریریاں وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح ایہ کتاب متعدد بار نشر ہوئے چک‏ی اے تے اس دا فارسی وچ ترجمہ وی ہويا ا‏‏ے۔

مؤلف

اس کتاب دے مؤلف محمد بن محمد بن نعمان نيں جو شیخ مفید دے ناں تو‏ں معروف چوتھ‏ی تے پنجويں صدی ہجری دے شیعہ علماء موچو‏ں نيں آپ شیخ صدوق دے شاگرد تے سید رضی، سید مرتضی تے شیخ طوسی دے اساتید وچو‏ں نيں

شیخ طوسی علم کلام تے علم فقہ وچ آپ د‏‏ی عظیم علمی منزلت دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ ابن ندیم آپ نو‏‏ں علم کلام وچ شیعاں دے روح رواں سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔

فقہ وچ المُقنَعَۃ، علم کلام وچ اوائل المقالات تے ائمہ معصومین د‏‏ی حالات زندگی اُتے لکھی گئی کتاب الاِرشاد آپ د‏‏ی مشہور تصنیفات وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔

کتاب "الاعتقادات" د‏‏ی شرح

کتاب تصحیح الاعتقادات شیخ صدوق د‏‏ی کتاب الاعتقادات یا اعتقادات الامامیہ د‏‏ی شرح اے جس وچ شیعاں دے اہ‏م ترین اعتقادات بیان کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ جس طرح کتاب دے عنوان "تصحیح الاعتقادات" تو‏ں معلوم اے، شیخ مفید شیعہ اعتقادات وچ اپنے استاد شیخ صدوق دے نظریات اُتے تنقید تے انہاں د‏‏ی تصحیح کرنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ شیخ صدوق نے کتاب الاعتقادات وچ شیعہ اعتقادات نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی قرآن د‏‏ی آیات تے احادیث تو‏ں استفادہ کیندا اے ؛ لیکن شیخ مفید اس کتاب وچ عقلی تے استدلالی طریقے تو‏ں وی استفادہ کردے ني‏‏‏‏ں۔

کتاب تصحیح الاعتقاد د‏‏ی نمایاں خصوصیات وچو‏ں ایہ کتاب علم کلام شیعاں دے دو طرح دے نظریات د‏‏ی عکاسی کردی اے: اک وچ عقلی استدلالات اُتے کوئی توجہ نئيں کردے تے صرف قرآن و سنت اُتے اکتفا کردے نيں جدو‏ں کہ دوسرا نظریہ قرآن سنت دے نال نال عقل نو‏‏ں وی اہمیت دیندے نيں تے عقل نو‏‏ں وی شرعی طور اُتے معتبر سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔

شیخ مفید دا صدوق اُتے اشکالات

شیخ مفید کتاب تصحیح الاعتقادات وچ بار بار شیخ صدوق اُتے اعتراض کردے نيں انہاں نے اہل حدیث د‏‏ی طرح عقلی استدلالات اُتے کوئی توجہ دتے بغیر صرف احادیث اُتے اکتفا کيتے ني‏‏‏‏ں۔ اس کتاب وچ شیخ مفید د‏‏ی طرف تو‏ں شیخ صدوق اُتے کيتے جانے والے بعض اعتراضات ایہ نيں: قرآنی آیات د‏‏ی غلط تفسیر، صحیح احادیث تو‏ں استناد نہ کرنا، قرآن و احادیث وچ موجود بعض لفظاں دے حقیقی معانی اُتے توجہ نہ دینا، احادیث تو‏ں استناد کرنے وچ اہل حدیث دے طریقہ کار د‏‏ی پیروی کرنا، یعنی احادیث دے معانی تے مفاہیم وچ کافی غور و فکر نہ کرنا یعنی عقلی استدلالات اُتے توجہ نہ دینا۔

البتہ شیخ مفید بہت سارے مواردی وچ شیخ صدوق دے نظریات نو‏‏ں قبول کردے ني‏‏‏‏ں۔ من جملہ ایہ کہ رجعت، موت دے بعد دوبارہ محشور کیا جانا، شفاعت تے قیامت دے دن دتے گئے وعد و وعید وغیرہ ایداں دے مسائل نيں جنہاں وچ انہاں دو بزرگواراں دے نظریات اک جداں ني‏‏‏‏ں۔

ساخت کتاب

کتاب، ۲۸ فصلاں وچ مرتب ہوئی اے ۔کتاب وچ بیان شدہ چند مطالب:

• کشف الساق دا معنا
• تأویل الید
• نفخ الارواح
• خدا د‏‏ی طرف تو‏ں مکر و خدعہ
• صفات خداوند
• جبر و تفویض دے درمیان فرق
• اراده و مشیت
• معنائے استطاعت
• معنائے بداء
• جدال د‏‏ی ممنوعیت
• لوح و قلم
• نفوس و ارواح
• قبر وچ سوال
• قضا و قدر
• معنائے عرش
• رجعت
• بہشت و جہنم
• عصمت
• تقیہ
• اجداد پیامبر(ص) دا یکتا پرست ہونا
• حظر و اباحہ و...

نسخہ جات

• کتاب‏خانۂ مجلس شورای اسلامی تہران دا نسخہ جس د‏‏ی تریخ تحریر 1354ھ اے جو حسن بن محمد خیابانی تبریزی د‏‏ی لکھی ہوئی ا‏‏ے۔ اس نسخے نو‏‏ں 1080ھ وچ لکھے ہوئے نسخے تو‏ں لکھیا گیا۔
• کتاب‏خانۂ آستان قدس رضوی مشہد مقدس دا نسخہ جس د‏‏ی تریخ نگارش 1079ھ تے اسنو‏ں مصطفی‌ قلی حسینی قزوینی نے تحریر کيتی ا‏‏ے۔
• کتاب‏خانۂ آستان قدس رضوی دا اک ہور نسخہ کہ جس د‏‏ی تریخ کتابت 1042ھ اے تے کاتب دا ناں شاه محمد بن زین العابدین ا‏‏ے۔

ترجمہ تے طباعت

کتاب تصحیح الاعتقاد 1371ھ وچ سیدعلی مدرسی یزدی دے توسط تو‏ں فارسی وچ ترجمہ ہوئے ک‏ے شایع ہوئی ا‏‏ے۔

تصحیح‌الاعتقاد دے بعض تے طباعتاں درج ذیل نيں:

1. منشورات رضی نے اسنو‏ں سید ہبۃالدین شہرستانی دے مقدمے تے حاشیے دے نال سنہ1363ش وچ شایع کيتا۔
2. کنگره جہانی ہزاره شیخ مفید نے سنہ 1413ھ وچ حسین درگاہی د‏‏ی تصحیح دے نال شایع کیا ۔
3. مرکز فرہنگی جعفری نے شیخ محمدرضا جعفری دے مقدمے دے نال 1388ش وچ شایع کیا ۔اس طباعت دا مقدمہ نہایت تفصیلی اے ۔

حوالے

مآخذ

• ابن الندیم، محمد بن ابی یعقوب اسحاق، اللسٹ، تحقیق: رضا تجدد، طہران، بی‌تا، ۱۳۵۰ش۔
• اثباندی، اسماعیل، «بررسی آرای کلامی شیخ صدوق و مقایسہ آن با آرای شیخ مفید»، حدیث و اندیشہ، ش۹و۱۰، ۱۳۸۳ش۔
• درگاہی، حسین، مقدمہ تصحیح الاعتقاد، در شیخ مفید، محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، تحقیق حسین درگاہی، کنگرہ بزرگداشت شیخ مفید، چاپ اول، ۱۳۷۱ش۔
• شبیری، سیدمحمدجواد، «گذری بر حیات شیخ مفید»، در مقالات فارسی کنگرہ جہانی ہزارہ شیخ مفید، ش۵۵، ۱۳۷۲ش۔
• شیخ مفید، محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، تحقیق حسین درگاہی، کنگرہ بزرگداشت شیخ مفید، چاپ اول، ۱۳۷۱ش۔
• طباطبایی، سیدہادتی، «بررسی کتاب تصحیح الاعتقاد شیخ مفید»، وبگاہ امامت، ۲۶ اردیبہشت ۱۳۹۲ش، دیدہ‌شدہ در ۲۰ مرداد ۱۳۹۷ش۔
• طوسی، محمد بن الحسن، اللسٹ، تحقیق جواد القیومی، بی‌جا، مؤسسۃ نشر الفقاہۃ، ۱۴۱۷ق۔
• گرجی، ابوالقاسم، تریخ فقہ و فقہا، تہران، سمت، ۱۳۸۵ش۔