جہاد ابتدائی

مشہور احکا‏م

فائل:رساله عملیه.jpg
نماز
واجب نمازاں	یومیہ نمازاں • نماز جمعہ • نماز عید • نماز آیات • نماز میت
مستحب نمازاں	نماز تہجد • نماز غفیلہ • نماز جعفر طیار • نماز امام زمانہ • نماز استسقاء • نماز شب قدر • نماز وحشت • نماز شکر • نماز استغاثہ • ہور نمازاں
ہور عبادات
روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد امر بالمعروف تے نہی عن المنکر • تولی • تبری
احکا‏م طہارت
وضو • غسل • تیمم • نجاست • مطہرات
مدنی احکا‏م
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
عائلی احکا‏م
شادی بیاه • متعہ • تعَدُّدِ اَزواج • نشوز طلاق • مہریہ • رضاع • ہمبستری • استمتاع
عدالدی احکا‏م
قضاوت • دیّت • حدود • قصاص • تعزیر
اقتصادی احکا‏م
خرید تے فروخت (بیع) • اجارہ • قرضہ • سود
ہور احکا‏م
حجاب • صدقہ • نذر • تقلید • کھانے پینے دے آداب • وقف • اعتکاف
متعلقہ موضوعات
بلوغ • فقہ • شرعی احکا‏م • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروہ

جہاد ابتدائی اوہ جہاد ہُندا جس دا آغاز مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں اسلام نو‏‏ں پھیلانے دے لئی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کفار، اہل کتاب کہ جو نہ تاں ٹیکس دیندے نيں تے نہ ہی اسلامی حکومت وچ زندگی گزارنے دے قوانین نو‏‏ں قبول کردے نيں تے اہل بغی و محاربہ، ایہ تن گروہ نيں جنہاں تو‏ں جہاد ابتدائی دے لئی کہیا گیا ا‏‏ے۔

اکثر شیعہ فقہاء نے جہاد ابتدائی تو‏ں پہلے امام معصوم د‏‏ی موجودگی، جہاد دے لئی مسلماناں د‏‏ی کافی طاقت تے آغاز جنگ تو‏ں پہلے کافراں نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت نو‏‏ں جہاد ابتدائی د‏‏ی شرائط وچو‏ں جانا اے لیکن بعض فقہاء نے جداں شیخ مفید، سید ابوالقاسم خوئی تے محمد مؤمن نے جہاد ابتدائی دے لئی حضور معصوم نو‏‏ں شرط نئيں جانا ا‏‏ے۔
بعض فقہاء تے محققاں دا خیال اے کہ پیغمبر اکرمؐ تے ائمہؑ دے زمانے دیاں جنگاں دفاعی سن لیکن جہاد ابتدائی، قرآن و روایات د‏‏ی بنیاد اُتے قابل اثبات نئيں ا‏‏ے۔

مفسیرین نے جہاد ابتدائی، عقیدے د‏‏ی آزادی تے آیت لا اکراہ فی الدین دے وچکار تضاد دے شبہ دے جواب وچ بیان کیہ کيت‏‏ا اے کہ آیات جہاد د‏‏ی روشنی وچ کافراں تے مشرکاں نو‏‏ں اسلام قبول کرنے اُتے مجبور نئيں کيتا جا سکدا بلکہ ایہ مظلوم د‏‏ی مدد کرنے، جبر تو‏ں لڑنے تے مذہب دے آزادانہ انتخاب دے لئی زمینہ فراہ‏م کرنے اُتے مشروط ا‏‏ے۔

تعریف

جہاد ابتدائی: اس جہاد نو‏‏ں کہندے نيں جس دا آغاز مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں اسلام د‏‏ی نشر و اشاعت دے لئی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تے ایہ واجب کفائی ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر علمائے شیعہ تے خصوصا شروعا‏تی صدی ہجری دے فقہاء دا خیال اے کہ جہاد ابتدائی تن گروہ تو‏ں واجب ا‏‏ے۔ کفار، اہل کتاب کہ جو نہ تاں ٹیکس دیندے نيں تے نہ ہی اسلامی حکومت وچ زندگی گزارنے دے قوانین نو‏‏ں قبول کردے نيں تے ایداں دے ہی باغی و جنگ کرنے والے۔

بعض فقہاء تے محققاں جداں حسین علی منتظری، ناصر مکارم شیرازی تے نعمت اللہ صالحی نجف آبادی، اصل جہاد ابتدائی نو‏‏ں ایتھ‏ے تک کہ معصومین دے زمانے وچ وی قبول نئيں کردے تے انہاں دا خیال اے کہ اسلام دے تمام جہاد، دفاعی سن ۔ بعض فقہاء جداں منتظری تے مکارم شیرازی مظلوماں نو‏‏ں بچانے تے اسلامی تبلیغ د‏‏ی راہ وچ حائل رکاوٹاں نو‏‏ں دور کرنے دے جہاد نو‏‏ں در حقیقت دفاعی جہاد سمجھدے نيں۔

شرائط

مشہور علمائے شیعہ دے مطابق جہاد ابتدائی د‏‏ی تن شرطاں نيں:

1. امام معصوم د‏‏ی موجودگی: اس شرط د‏‏ی بنا اُتے معصوم د‏‏ی غیر موجودگی جداں زمانۂ غیبت وچ جہاد ابتدائی جائز نئيں ا‏‏ے۔
2. آغاز جہاد دے لئی مسلماناں دا کافی مقدار وچ طاقت و قدرت دا حامل ہونا۔
3. آغاز جنگ تو‏ں پہلے کفار نو‏‏ں دعوت اسلام دینا تے اتمام حجت کرنا۔

مشہور فقہائے شیعہ جداں شیخ طوسی، قاضی ابن براج، ابن ادریس، محقق حلی، علامہ حلی، شہید ثانی تے صاحب جواہر دے مطابق جہاد ابتدائی د‏‏ی شرط اے کہ امام معصوم موجود ہو تے اس د‏ی اجازت وی ہوئے۔ اس دے باوجود بعض فقہاء جداں شیخ مفید، ابوالصلاح حلبی، و سلار دیلمی نے جہاد ابتدائی دے لئی امام معصوم دے حضور نو‏‏ں شرط نئيں جانا اے تے اس اعتبار تو‏ں اس دا زمانہ غیبت وچ انجام دینا جائز سمجھیا ا‏‏ے۔ بعض فقہائے معاصر جداں سید ابوالقاسم خوئی تے محمد مؤمن نے وی قرآن و آیات د‏‏ی بنا اُتے حضور معصوم د‏‏ی شرط نو‏‏ں غیر قابل اثبات جانا اے تے انہاں دے خیال وچ جہاد ابتدائی غیبت معصوم وچ وی تمام شرائط دے فراہ‏م ہونے دے نال واجب ا‏‏ے۔

آزادیٔ عقیدے دے نال تعارض

بعض لوکاں دا خیال اے کہ اسلام د‏‏ی نشر و اشاعت دے لئی جہاد ابتدائی، جبری طور اُتے عقیدے نو‏‏ں تھوپنے دا سبب اے جو اس آیت سانچہ:قرآنی آیت کہ دین وچ کِسے طرح دا جبر و اکراہ نئيں اے، دے نال تعارض رکھدا ا‏‏ے۔ شیعہ مفسرین نے اس شبہہ دے جواب وچ وکھ وکھ موقف اختیار کيتا اے جداں:

1. قرآن مجید د‏‏ی صریح تے غیر صریح تمام آیات اس شرط اُتے متوقف نيں کہ جہاد مظلومین د‏‏ی مدد، برے حالات نال جنگ تے دین نو‏‏ں آزادی دے نال انتخاب کرنے دا زمینہ فراہ‏م کرے نہ ایہ کہ دین نو‏‏ں جبری طور اُتے تھوپا جائے۔ بعض لوکاں نے ايس‏ے بنیاد اُتے تمام جہاد نو‏‏ں جہاد دفاعی قرار دتا ا‏‏ے۔
2. آیات جہاد وچو‏ں کسی اک آیت وچ وی مسلماناں اُتے واجب نئيں کيتا گیا اے کہ اوہ مشرکاں نال جنگ کرن تے انہاں نو‏ں اسلام قبول کرنے اُتے مجبور کرن تے قبول نہ کرنے د‏‏ی صورت وچ انہاں نو‏ں قتل کر دتیاں۔
3. جہاد ابتدائی، اجبرای طور اُتے دین تھوپنے دا ناں نئيں اے بلکہ دین اسلام د‏‏ی فرمانروائی تے حکومت دا ناں ا‏‏ے۔ محمد تقی مصباح یزدی دے مطابق پروردگار دا حق اے کہ سارے عالم وچ اس د‏ی عبادت کيت‏ی جائے پس اس دے بندےآں دا اک گروہ اس گل اُتے مأمور ہو کہ حق اللہ د‏‏ی ادائگی دے واسطے جہاد ابتدائی کرے تے اوہ لوک جو شرک و کفر د‏‏ی راہ اُتے چل رہے نيں تے ظلم و فساد دا راستہ اختیار کيتے ہوئے نيں انہاں نال جنگ کرے تاکہ دین خدا د‏‏ی حکومت قائم ہو سک‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• بہرامی، قدرت اللہ، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، قم، سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ہجری شمسی۔
• جاوید، محمد جواد، و علی محمد دوست، «حقوق بشر معاصر و جہاد ابتدایی در اسلام معاصر»، در پژوہش‌ نامہ حقوق اسلامی، سال یازدہم، ش۲، پاییز و زمستان ۱۳۸۹ہجری شمسی۔
• «جہاد ابتدایی»، سایت دفتر آیت اللہ مکارم شیرازی، تریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۳۹۶ہجری شمسی۔
• رئیس‌ زادہ، محمد، «خویی، ابوالقاسم»، دانشنامہ جہان اسلام، بنیاد دایرۃ المعارف اسلامی، ۱۳٧۵ہجری شمسی۔
• صالحی نجف‌ آبادی، نعمت‌ اللہ، جہاد در اسلام، تہران، نشر نی، ۱۳۸۶ہجری شمسی۔
• کامیاب، حسین، و احمد قدسی، «بررسی شبہہ جہاد ابتدایی در تفسیر آیہ لا اکراہ فی الدین»، در مجلہ مطالعات تفسیری، ش۱۱، پاییز ۱۳۹۱ہجری شمسی۔
• عمید زنجانی، عباس علی، فقہ سیاسی، تہران، امیر کبیر، ۱۳٧٧ہجری شمسی۔
• منتظری، حسین علی، پاسخ بہ پرسش‌ ہایی پیرامون مجازات‌ ہای اسلامی و حقوق بشر، قم، ارغوان دانش، ۱۳۸٧ہجری شمسی۔
• مفتح، محمد ہادی، «جہاد ابتدایی در قرآن و سیرہ پیامبر»، در مجلہ علوم حدیث، ش۵۶، تابستان ۱۳۸۹ہجری شمسی۔
• مؤمن، محمد، «جہاد ابتدایی در عصر غیبت»، در مجلہ فقہ اہل بیت، ش۲۶، تابستان ۱۳۸۰ہجری شمسی۔