سید محمد رضا موسوی گلپایگانی

آیت اللہ گلپائگانی

کوائف
مکمل نام	سید محمدرضا گلپائگانی
تاریخ ولادت	۹ ذی القعدہ ۱۳۱۶ ھ.ق
آبائی شہر	گوگد، گلپائگان
تاریخ وفات	18 آذر1372ھ۔ش
مدفن	قم
علمی معلومات
اساتذہ	سید محمد حسن خوانساری، محمد تقی گوگدی، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، آیت اللہ محمد حسین غروی اصفہانی، آقا ضیاء عراقی، سید ابو الحسن اصفہانی، شیخ محمد رضا اصفہانی نجفی، میرزا محمد رضا باقر گلپایگانی۔
شاگرد	مرتضی حائری یزدی، مرتضی مطہری، سید محمد علی قاضی طباطبایی، سید محمد حسینی بہشتی، ­سید اسداللہ مدنی، محمد مفتح، علی قدوسی، علی مشکینی، علی اکبر ہاشمی رفسنجانی، احمد جندی، مرتضی مقتدائی، علی پناہ اشتہاردی، لطف‌اللّہ صافی گلپایگانی، سید محمد علی علوی گرگانی، ناصر مکارم شیرازی، سید کاظم نور مفیدی و …
تالیفات	افاضۃ العوائد، حاشیہ بر عروۃ­الوثقی، ارشاد المسائل، ہدایۃ العباد، رسالۃ فی عدم­ تحریف ­القرآن، توضیح المسائل۔
خدمات
سماجی	مرجع تقلید
دستخط	فائل:آیت اللہ گلپایگانی.png

سید محمد رضا گلپائگانی (۱۳۱۶ھ ـ ۱۴۱۴ھ) مشہور شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں سن ۔ آپ آیت اللہ بروجردی دی وفات دے بعد مرجعیت دے مقام اُتے فائز ہوئے۔ آپ عبدالکریم حائری یزدی دے شاگرداں وچو‏ں سن ۔ مرتضی حائری یزدی، مرتضی مطہری، سید محمد حسینی بہشتی، لطف‌ الله صافی گلپایگانی تے ناصر مکارم شیرازی آپ دے شاگرداں وچو‏ں سن ۔آپ پہلوی حکومت دے مخالفین تے امام خمینی دے ساتھیاں وچو‏ں سن ۔ امام خمینی دی عراق جلاوطنی دے بعد بیانات، اشتہارات، ٹلگراف، تے تقریراں دے ذریعے امام خمینی تے انقلاب اسلامی دی بھرپور حمایت کيتی۔

گلپایگانی نے 15خرداد دی تحریک وچ قتل عام، واقعہ فیضیہ تے امام خمینی دی گرفتاری تے جلاوطنی دے بارے وچ پہلوی حکومت دے اقدامات دی مخالفت کيتی۔ آپ دی تقریباً 40 کتاباں موجود نيں۔ تے فلاحی کاماں وچو‏ں اہ‏م کم ہسپتال، مدرسہ علمیہ، دار القرآن تے مجمع اسلامی لندن دی تاسیس سرفہرست نيں۔

زندگی‌ نامہ

سید محمد رضا گلپایگانی 8 ذی قعدہ سنہ ۱۳۱۶ھ نو‏‏ں ایران دے شہر گلپایگان تو‏ں 5 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع گوگد نامی گااں وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد دا نام سید محمد باقر روحانی سی تے اپنے گااں وچ امام دے لقب تو‏ں مشہور سن ۔حالے آپ تن سال دے وی نئيں ہوئے سن کہ آپ دی والدہ ماجدہ دا انتقال ہويا تے 9 سال دی عمر وچ والد ماجد دے سائے تو‏ں وی محروم ہوئے۔ آیت­ اللہ گلپایگانی 18آذر ۱۳۷۲ھ.ش بمطابق ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۱۴ ھ.ق نو‏‏ں شہر مقدس قم وچ اس دار فانی تو‏ں کوچ کر گئے۔

طالبعلمی دا دور

سید محمد رضا گلپایگانی نے تعلیم دا آغا اپنے آبائی پنڈ گوگد تو‏ں کیتا اوتھ‏ے تو‏ں ہور علم دے حصول دے لئی گلپایگان گئے جتھ‏ے آخوند خراسانی دے شاگرد سید محمد حسن خوانساری ( سید احمد خوانساری دے وڈے بھائی)تے محمدتقی گوگدی گلپایگانی تو‏ں کسب فیض کیتا۔ تے خوانسار دا سفر کیتا۔ گلپایگان وچ سطحیات تک پڑھنے دے بعد اراک دی طرف مہاجرت کيتی۔ شیخ عبد الکریم حائری نے جدو‏ں قم دی طرف ہجرت دی تو اس دے چار سال بعد آپ قم چلے گئے تے مدرسہ فیضیہ وچ مقیم ہوئے۔
آیت اللہ حائری دی وفات دے بعد آپ نجف چلے گئے تے تن مہینے تک ضیاءالدین عراقی تے سیدابوالحسن اصفهانی دے درس وچ شرکت کیتا جدو‏ں کہ میرزا نائینی تے سیدابوالحسن اصفہانی دی قم وچ قیام دے دوران 8 مہینے انہاں دے درس وچ شرکت کیتا۔ تے اسی طرح سیدحسین بروجردی دے درس وچ وی شریک ہوئے۔
قم وچ آپ سید احمد خوانساری دے اسيں مباحث سن ۔

علمی منزلت تے شاگرد

سیدمحمدرضا گلپایگانی نے عبدالکریم حائری تو‏ں اجتہاد دی اجازت حاصل کيتی ہور رضا مسجدشاہی تے عباس قمی تو‏ں اجازہ روایت حاصل کیتا۔ آپ عبدالکریم حائری یزدی دے استفتاء دے گروہ وچو‏ں سن ۔ حائری یزدی نے اپنی «کتابُ الصلاة» دی تصحیح نو‏‏ں آپ تے آیت‌ الله اراکی دے سپرد کیتا۔ آیت‌الله بروجردی دی وفات دے بعد آپ 1340 ہجری شمسی نو‏‏ں مرجع تقلید بنے۔1372ہجری شمسی تک آپ مرجعیت دے منصب اُتے فائز رہ‏‏ے۔ آپ نے تقریبا 75 سال حوزہ دے دروس تدریس کردے رہے جنہاں وچو‏ں 60 سال فقہ تے اصول دا درس خارج دتا۔ آپ دا درس خارج پررونق‌ترین دروس وچو‏ں سی ۔ آپ دے شاگرداں وچ بعض مندرجہ ذیل نيں:

• مرتضی حائری یزدی
• مرتضی مطہری
• سید محمد حسینی بہشتی
• سید اسداللہ مدنی
• محمد مفتح
• علی قدوسی
• علی مشکینی
• علی اکبر ہاشمی رفسنجانی
• علی پناہ اشتہاردی
• لطف‌اللّہ صافی گلپایگانی
• ناصر مکارم شیرازی
• جعفر سبحانی

علمی آثار

آپ دے علمی آثار وچ تقریباً 40 کتاباں چھپ چکي‏ا‏‏ں نيں۔ جنہاں وچو‏ں بعض آپ دی اپنی کاوش اے جدو‏ں کہ بعض کتاباں آپ دے دروس نيں جنہاں نو‏ں آپ دے شاگرداں نے مرتب کیتا ا‏‏ے۔ مندرجہ ذیل تالیفات آپ نے بعنوان آثار علمی باقی چھڈے نيں:

• افاضۃ العوائد
• حاشیہ بر وسیلۃ­النجاۃ
• حاشیہ بر عروۃ­الوثقی
• مجمع­ المسائل
• ارشاد المسائل
• ہدایۃ العباد
• کتاب­ الطہارہ
• الہدایۃ الی من لہ ­الولایۃ
• کتاب­ القضاء
• بغیۃ­الطالب فی شرح­ المکاسب
• الدر­المنضود فی احکام­ الحدود
• نتایج­ الافکار فی­ نجاسۃ­الکفار
• کتاب­ الحج، رسالۃ محرمات بالسبب
• رسالۃ فی عدم­ تحریف ­القرآن
• صلاۃ­الجمعہ و عیدین، مناسک حج
• احکم عمرہ، احکام­ النساء
• مختصرالاحکم
• توضیح المسائل

سیاسی کارکردگی

فائل:آیت الله بروجردی ، آیت الله گلپایگانی.jpg

آیت الله بروجردی تے آیت الله گلپایگانی

سیدمحمدرضا گلپایگانی اگرچہ پہلوی حکومت وچ نامشروع سمجھدے سن لیکن اس دے باوجود علنی طور اُتے اس دا مقابلہ کرنا مصلحت نئيں سمجھدے سن تے حدالامکان سیاسی سرگرمیاں تو‏ں اجتناب کردے سن ۔ آبراہیمیان اپنی کتاب «ایران بین دو انقلاب» وچ انہاں نو‏ں میانہ رو مرجع تقلید تو‏ں یاد کردے نيں جو حکومت دی نابودی دے خواہاں نئيں سن تے صرف سیاست وچ کچھ نرمی دے خواہاں سن ۔ اس دے باوجود گلپائگانی ککو اک امام خمینی دی تحریک وچ اک موثر شخصیت مندے نيں۔ آپ 1341 شمسی ہجری تو‏ں انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی تک پہلوی حکومت دے بہت سارے فیصلےآں دی مخالف کيتی۔ 1341شمسی ہجری نو‏‏ں ایران دے دوسرے مراجع تقلید جداں خوانساری، حکیم تے مرعشی نجفی دے ہمراہ اصلاحات اراضی دے بل دے بارے وچ اک ٹلیگراف دے ذریعے اپنی مخالفت دا اعلان کیتا۔ اسی سال آپ تے ہور مراجع تقلید نے شاہ نو‏‏ں ٹلیگرام دے ذریعے «صوبائی کونسل بل» نو‏‏ں شریعت دے منافی قانون قرار دتا۔ گلپایگانی نے 1341ہجری شمسی نو‏‏ں محمد رضا پہلوی دی طرف تو‏ں اعلان شدہ استصواب رائے وچ لوگاں دی شرکت نو‏‏ں حرام قرار دتا۔

اسی طرح واقعہ فیضیہ دے اعتراض وچ دروس دی چھیويں، 15خرداد دے قیام وچ عام لوگاں دے قتل عام تے امام خمینی تے بعض ہور علماء دی گرفتاری دے خلاف بیانیہ دینا، امام خمینی دی ترکی جلاوطنی اُتے دربار دے وزیر نو‏‏ں قم بلانا، محمد رضا پہلوی دی طرف تو‏ں ترویج پانے والی رستاخیز پارٹی وچ شمولیت نو‏‏ں حرام قرار دینا، بادشاہ دی طرف تو‏ں دینی حکومتی ادارے بنانے دے اقدام دی مخالف وچ حوزہ علمیہ دے استقلال دا دفاع، تاریخ ہجری نو‏‏ں تاریخ شہنشاہی وچ تبدیل کرنے اُتے مخالفت، گورنمنٹ دی طرف تو‏ں حساسیت دے باوجود مصطفیٰ خمینی دے لئی مجلس ترحیم دا انعقاد، روزنامہ اطلاعات وچ امام خمینی دی توہین اُتے انہاں دے خلاف تقریر تے 19 دی دے قیام وچ لوگاں دے قتل عام دے خلاف اک ہفتہ درس دی چھیويں انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی تو‏ں پہلے آپ دی سیاسی سرگرمیاں وچو‏ں بعض نيں۔

گلپایگانی‌ نے انقلاب اسلامی ایران دی کامیابی دے بعد جمہوری اسلامی ایران دی حمایت دی تے انہاں دے نال اچھا رابطہ رکھیا۔

فائل:آیت الله گلپایگانی و امام خمینی.jpg

آیت اللہ گلپایگانی تے امام خمینی

معاشرتی تے سماجی خدمات

حوزہ علمیہ دے درسی نظام وچ تبدیلی، مجمع اسلامی لندن، دارالقرآن الکریم، قم وچ آیت‌الله گلپایگانی ہسپتال، دینی مدارس تے مرکز مُعجَم‌المسائل‌الفقہیۃ دی تاسیس آپ دی خدمات وچو‏ں بعض نيں۔ آپ دے بیٹے سید جواد گلپایگانی دے بقول حوزہ علمیہ قم دے تعلیمی نظام وچ تحول ایجاد کرکے طلاب تو‏ں امتحانات لینے دے لئی اک باقاعدہ پروگرام، حوزہ علمیہ دے مدارس دی جدید طرز اُتے تعمیر، طلاب دی سکونت دے لئی قدیم مدارس دی مرمت تے جدید مدارس دی تعمیر، محققین دی ضرورتاں نو‏‏ں پورا کرنے دی خاطر مرکز معجم فقہی دی تأسیس، آپ دی بعض ثقافتی فعالیتاں وچ شمار ہُندے نيں۔

1974ء نو‏‏ں لندن اسلامک سنٹر (Islamic Universal Association) قائم کیتا جو دین اسلام دی ترویج تے شیعہ مذہب تو‏ں آشنائی دے لئی بنایا گیا۔ تے اسی طرح ایران وچ پہلا دارالقرآن الکریم دا قیام عمل وچ لیایا جس وچ قرآن مجید دا ترجمہ، چھاپ تے نشر دا کم ہونے لگیا تے قرآن مجید تو‏ں مخصوص لائبریری تے میوزیم وی قائم کیتا جس وچ قلمی تے چھاپی نسخاں دی جمع آوری ہوگئی۔

وفات

سیدمحمدرضا گلپایگانی ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ھ نو‏‏ں بمطابق 9 دسمبر 1994 نو‏‏ں 98 سال دی عمر وچ قم وچ وفات پائے۔ جمہوری اسلامی ایران دی اس وقت دی حکومت نے ست روز سوگ دا اعلان کیتا تے اک دن پورے ملک وچ چھیويں کيتی۔آپ دا جسد خاکی پہلے تہران تے پھر قم وچ تشییع ہويا تے حرم حضرت معصومہ وچ دفن ہويا۔ جمہوری اسلامی ایران دے رہبر سیدعلی خامنہ ای نے تہران وچ آپ دے تشییع جنازہ وچ شرکت کيتی۔

حوالے

مآخذ

• حسن زادہ، اسماعیل و محمدکاظم شفایی ہریسی، «مواضع و اقدامات آیت اللہ گلپایگانی درقبال سیاست ہای حکومت پہلوی»، مطالعات انقلاب اسلامی، ش۳۷، ۱۳۹۳.
• جعفریان، رسول، اطلس شیعہ، تہران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروہای مسلح، چاپ پنجم، ۱۳۹۱.
• حبیبی، سلمان، کتاب‌شناسی توصیفی آیت‌اللہ العظمی گلپایگانی، قم، ولاء منتظر، چاپ اول، ۱۳۹۱.
• داوودی، «بازخوانی زندگی سیاسی‌اجتماعی آیت‌اللہ العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی»، وبگاہ جماران، ۱۶ آذر ۱۳۹۲، مشاہدہ دی تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۷.
• «رحلت آیت‌اللہ گلپایگانی»، مجلہ گلبرگ، ش۳۶، ۱۳۸۱، بہ نقل از حوزہ ویب سائٹ، مشاہدہ دی تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۷.
• «سالروز رحلت حضرت آیت اللہ العظمی سید محمدرضا گلپایگانی»، وبگاہ پایگاہ اطلاع‌رسانی حوزہ، ۸ آذر ۱۳۸۶، مشاہدہ دی تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹۷.
• لطفی، مہدی، نوری از ملکوت، قم، برگزیدہ، چاپ دوم، ۱۳۹۱.

باہرلے جوڑ

• مؤسسہ مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ جلوہ ہایی از تعامل آیت اللہ العظمی گلپایگانی با نظام اسلامی در آیینہ تصاویر Archived 2021-01-17 at the وے بیک مشین