سیل العرم
سیل العَرِم اس وڈے سیلاب نوں کہیا جاندا اے جو اللہ تعالی دی طرف توں یمن وچ قوم سباء اُتے عذاب دے طور اُتے نازل ہويا سی۔سورہ سباء دی 16ویں آیت وچ اس واقعے دی طرف اشارہ ہويا اے جس دے مطابق اللہ تعالی دی طرف توں مَأرَب یعنی موجودہ صنعا وچ لوکاں دی ہدایت دے لئی اللہ تعالی نے انبیاء بھیجنے تے لوکاں دی طرف توں انہاں انبیاء نوں مننے توں انکار کرنے دے بعد عرم دا بند (ڈیم) ٹُٹ گیا تے پورے شہر نوں اپنے لپیٹ وچ لیا۔ سیلاب دی وجہ توں شہر دے مشرق تے مغرب وچ موجود دو آباد باغ شور زدہ زمین وچ تبدیل ہوگئے۔ مستشرقین تے آثار قدیمہ دے ماہرین دی تحقیقات دے مطابق عرم دا سیلاب یمن وچ موجودہ شہر صنعا دے شمال مشرق وچ آیا سی۔ تے سنہ 532ء نوں ایہ حادثہ رونما ہويا اے۔
سیل عرم دا واقعہ
[سودھو]سیل عَرِم (عرم دا سیلاب) یمن دے شہر مارب وچ ڈیم ٹوٹنے دی وجہ توں واقع ہويا تے شہر، باغات تے کھیت ویران ہوگئے۔[۱] تیسری صدی ہجری دے مورخین ابن قتیبہ دینوری و علی بن حسین مسعودی دا کہنا اے کہ قوم سبأ وی ايسے شہر وچ بستی سی۔[۲] مسعودی دے مطابق سباء دی سرزمین باغات تے آبادی اُتے مشمل سی۔ یمن دی سرزمین اُتے بہت سارے باغات تے فراوان اللہ دی نعمدیاں سن تے ایہ سب ڈیم دے پانی دی وجہ توں سی۔[۳]
تحقیقات تے تاریخی گزارشات دے مطابق ایہ سیلاب سنہ447ء توں 450ء، یا اسلام دے ظہور توں 400 سو سال پہلے، چھیويں صدی عیسوی وچ آیا اے۔[۴]اسی طرح بعض تاریخی مصادر وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ اوتھے دے باشندے سیلاب توں پہلے ہی عراق، شام تے یثرب دی طرف ہجرت کر گئے سن ۔[۵]
مسعودی نے مروج الذہب وچ تصریح دی اے کہ عرم دے ڈیم دا رقبہ تقریباً 22 کلومیٹر سی۔[۶]یہ ڈیم مَأرَب یا عَرِم ڈیم توں مشہور سی۔[۷] مسعودی نے ڈیم دا بانی لقمان بن عاد بن عاد قرار دتا اے۔[۸] جدوں کہ ابوالفتوح رازی نے ملکہ بلقیس نوں اس دا بانی قرار دتا اے۔[۹]
عَرِم لفظ دے معنی وچ مختلف احتمالات ذکر ہوئیاں نيں؛ منجملہ، ایداں دے سیلاب دا ناں اے جو شہر دی ویرانی دا باعث بنا اے۔[۱۰] یا اس شدید بارش دا ناں اے جو سیلاب دا باعث بنے،[۱۱] یا ڈیم دا ناں اے جسنوں قوم سباء نے تعمیر کيتا سی۔[۱۲]اسی طرح عرم اس چوہے دا ناں قرار دتا گیا اے جو مارب ڈیم ٹوٹنے دا باعث بنیا۔[۱۳]اک ہور احتمال وی اس بارے وچ دتا گیا اے کہ عرم اس سرخ پانی دا ناں اے جو اللہ تعالی دی طرف توں عذاب دی صورت وچ قوم سباء اُتے نازل ہويا سی۔[۱۴]
قرآن وچ تذکرہ
[سودھو]قرآن مجید وچ سورہ سبا دی آیت 16 وچ عرم سیلاب دا تذکرہ آیا اے۔ تے آیت کچھ ایويں اے:
لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمَالٍ ۖ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ ﴿۱۵﴾ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ ﴿۱۶﴾
|
قبیلہ سباء والےآں دے لئی انہاں دی آبادی وچ (قدرتِ خدا کی) اک نشانی موجود سی (یعنی) دو باغ سن سجے تے کھبے (تے انہاں توں کہہ دتا گیا) کہ اپنے پروردگار دے رزق توں کھاؤ تے اس دا شکر ادا کرو شہر اے پاک و پاکیزہ تے پروردگار اے بخشنے والا۔ پس انہاں نے روگردانی دی تاں اساں انہاں اُتے بند توڑ سیلاب چھڈ دتا تے انہاں دے انہاں دو باغاں نوں ایداں دے دو باغاں توں بدل دتا جنہاں دے پھل بدمزہ سن تے جھاؤ دے کچھ درخت تے کچھ تھوڑی جہی بیریاں۔
|
مسلمان مفسراں نے سورہ سباء دی 16واں آیت دی تفسیر وچ سیل العرم دی تفسیر بیان کيتی اے۔[۱۵]چھیويں صدی ہجری دے شیعہ مفسراں وچوں ابوالفتوح رازی دی تفسیر دے مطابق اللہ تعالی نے قوم سباء دی ہدایت دے لئی 13 انبیاءؑ بھیجے لیکن لوکاں نے انبیاء دیاں گلاں نوں ٹھکراندے ہوئے اللہ تعالی دا انکار کيتا تے شہر دی آبادی تے نعمتاں نوں اپنی برتری دے مرہون منت سمجھنے لگے[۱۶] آیت دے معنی نوں مدنظر رکھدے ہوئے مفسراں نے سیل العرم دی علت تے سبب نوں کفران نعمت تے لوکاں دی ناشکری بیان کيتا اے۔[۱۷] ابوالفتوح رازی تے مکارم شیرازی دے کہنے دے مطابق ڈیم توڑنے دے لئی اللہ تعالی دی طرف توں اک چوہے نوں مامور کيتا گیا سی۔[۱۸]± چنانچہ سیلاب دی وجہ توں شہر دے دونے طرف موجود دو سرسبز و آباد باغ ویران تے شورہ زار وچ بدل گئے۔[۱۹]احادیث دیاں کتاباں وچوں کافی تے مرآۃ العقول ورگی کتاباں وچ سیل العرم دا واقعہ تے عذاب الہی دا سبب تے کیفیت بیان ہوئے نيں۔[۲۰]
آثار قدیمہ دے ماہرین دی تحقیقات
[سودھو]19واں صدی عیسوی دے بعض مستشرقین تے آثار قدیمہ دے ماہرین دی تحقیقات دے مطابق عرم دا سیلاب یمن دے شمال مشرقی شہر صنعا (جو اس وقت مآرب کہلاندا سی) وچ آیا اے۔[۲۱]مذکورہ محققاں دے مطابق عرم دا ڈیم سطح سمندر توں 1160 میٹر دی بلندی اُتے اپنے دور دے ترقی یافتہ فن دے مطابق بنایا گیا تے سنہ 447ء توں 450ء تک سیلاب دا سامنا کردا رہیا تے لوک اس دی مرمت کرنے لگے لیکن آخر کار 532ء نوں مکمل ویران ہوگیا۔[۲۲]ڈیم دے محل وقوع دے نزدیک، قوم سباء تے سیل العرم دی تریخ دے بارے وچ مختلف کتیبے، نقوش تے خطوط کشف ہوئے نيں۔[۲۳] سید صدرالدین بلاغی نے اپنی کتاب قصص قرآن وچ مستشرقین تے آثار قدیمہ دے ماہرین دا سیل العرم دی جگہ حاضر ہونے نوں بیان کيتا اے۔[۲۴]
حوالے
[سودھو]- ↑ دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱٧؛ مسعودی، مروج الذہب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱٧؛ مسعودی، مروج الذہب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ جعفریان، «نفوذ اسلام در یثرب»، ص۹۵؛ بیآزار شیرازی، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ۳۳۳.
- ↑ منہاج سراج، طبقات ناصری، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ش، ج۸، ص۶۰۶.
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱٧، ص۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ بلاغی، حجۃ التفاسیر، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۴۶.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵۳-۵۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۳۳۱-۳۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۶۲-۳۶۸.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۶۲-۳۶۸؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۶۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۱ش، ج۱۸، ص۶۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۱ش، ج۱۸، ص۶۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ق، ج۲، ص۲٧۴؛ مجلسی، مرآۃ العقول، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۴۲۲-۴۲۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۱ش، ج۱۸، ص۶۹؛ بیآزار شیرازی، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۱-۳۳۳؛ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۳٧۹.
- ↑ بیآزار شیرازی، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۱-۳۳۳.
- ↑ بیآزار شیرازی، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۱-۳۳۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۱ش، ج۱۸، ص۶۹.
- ↑ بلاغی، قصص قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۳٧۹.
مآخذ
[سودھو]- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مشہد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- بلاغی، عبدالحجۃ، حجۃالتفاسیر و بلاغ الاکثیر، قم، حکمت، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- بلاغی، صدرالدین، قصص قرآن، تہران، امیر کبیر، ۱۳۸۱ش.
- بیآزار شیرازی، عبدالکریم، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تہران، دفتر نشر فرہنگ اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش.
- جعفریان، رسول، «نفوذ اسلام در یثرب»، مجللہ میقات حج، نمایندگی ولی فقیہ در امور حج و زیارات، زمستان ۱۳٧۲ش.
- دینوری، ابوحنیفہ، اخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدرالمنثور فی تفسیر بالماثور، قم، کتابخانہ مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسۃ الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح و تحقیق سید ہاشم رسولی محلاتی و سید فضل اللہ یزدی طباطبایی، ج۸، بیروت، دار المعرفۃ، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- طبری، محمد بن حریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تہران، دارالکتب الاسلامیۃ، ۱۴۰٧ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دارالکتب الاسلامیۃ، چاپ دہم، ۱۳٧۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، مرآۃ العقول فی اخبار الرسول، تہران، دارالکتب الاسلامیۃ، ۱۴۰۴ق.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذہب، قم، دارالہجرۃ، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- منہاج سراج، ابوعمر، طبقات ناصری، تحقیق عبدالحی حبیبی، تہران، دنیای کتاب، ۱۳۶۳ش.
|