محمد بن ماجہ

محدث
ابو عبداللہ محمد بن یزید ابن ماجہ الربعی القزوینی
(عربی وچ: محمد بن يزيد بن ماجه)
معلومات شخصیت
جم	سنہ 824  قزوین
وفات	28 فروری 886 (61–62 سال)  قزوین
شہریت	خلافت عباسیہ
شہریت
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
فقہی مسلک	شافعی
عملی زندگی
استاذ	ابن ابی شیبہ
پیشہ	محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی،  فارسی
شعبۂ عمل	علم حدیث
کارہائے نمایاں	سنن ابن ماجہ
باب اسلام

ابو عبد اللہ محمد بن یزید ابن ماجہ الربعی القزوینی (وفات: 28 فروری 886ء) اک محدث نيں۔ انہاں دا شمار انہاں چھ محدثین وچ ہُندا اے جنہاں نو‏ں سب تو‏ں زیادہ مستند تسلیم کیتا گیا جاندا ا‏‏ے۔ تے جنہاں د‏‏ی کتاباں صحاح ستہ دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ انہاں نو‏ں احادیث جمع کرنے دا شوق سی تے اس سلسلے وچ عراق، عرب، مصر تک سفر کیتا۔ انہاں د‏‏ی تصنیف دا ناں سنن ابن ماجہ ا‏‏ے۔ ابن خلکان نے لکھیا اے کہ انھاں نے تفسیر قرآن وی لکھی سی۔ لیکن اوہ ہن ناپید ا‏‏ے۔

ناں نسب

ابوعبداللہ، ناں نامی: محمد بن یزید بن عبد اللہ ابن ماجہ القزوینی الربعی ا‏‏ے۔ عراق دے مشہور شہر قزوین وچ 209ھ مطابق 824/ وچ پیدائش ہوئی۔ ايس‏ے نسبت تو‏ں قزوینی اکھوائے تے قبیلہٴ ربیعہ د‏‏ی طرف نسبت کردے ہوئے ربعی کہلاندے نيں۔ ”ماجہ“ دے بارے وچ سخت اختلاف ا‏‏ے۔ بعض اسنو‏ں دادا دا ناں سمجھدے نيں جو صحیح نئيں ا‏‏ے۔ بعض دا قول اے کہ ایہ آپ د‏‏ی والدہ ماجدہ دا ناں اے ؛ لیکن مولا‏نا عبد الرشید نعمانی فرماندے نيں: ”اس بحث نو‏‏ں طے کرنے دا حق سب تو‏ں زیادہ موٴرخین قزوین نو‏‏ں اے کہ ”أہل البیت أدریٰ بما فیہ“ تے انہاں حضرات دے بیانات حسبِ ذیل نيں: محدث رافعی، تریخ قزوین وچ امام ابن ماجہ دے تذکرہ وچ لکھدے نيں: انہاں دا ناں محمد بن یزید اے تے ماجہ یزید دا لقب اے جس اُتے تشدید نئيں اے تے حافظ ابن کثیر نے البدایہ والنہایہ وچ حافظ حنبلی دے حوالے تو‏ں جو قزوین دے مشہور موٴرخ نيں، نقل کیتا اے کہ ماجہ یزید دا عرف سی۔ سب تو‏ں ودھ ک‏ے ایہ کہ اس بارے وچ خود امام ابن ماجہ دے مشہور ترین شاگرد حافظ ابوالحسن بن القطان دا بیان موجود اے جس وچ اوہ نہایت جزم دے نال تصریح کردے نيں کہ ماجہ آپ دے والد کالقب سی دادا دا نئيں، ظاہر اے کہ آپ دے والد ماجد ہی دا لقب سی تے ماجہ فارسی زبان دا لفظ اے، جو غالباً ”ماہ“ یا ”ماہجہ“ دا معرب اے، اس تو‏ں ظاہر اے کہ امام ابن ماجہ عجمی نژاد نيں عربی النسل نئيں؛ اس لئی ربعی جو آپ د‏‏ی نسبت اے ایہ نسلی نئيں؛ بلکہ نسبت ولاء اے ۔“

تحصیل علم

امام ابن ماجہ نے جدو‏ں شعور د‏‏ی اکھ کھولی تاں آپ دے شہر قزوین وچ وڈے وڈے علما مثلاً علی بن محمد طنافسی، عمرو بن رافع، اسماعیل بن ابو سہل، ہارون بن موسیٰ تمیمی وغیرہ موجود سن ۔ ظاہر اے کہ امام ابن ماجہ نے ابتدائی تعلیم دے لئی انھی لوکاں تو‏ں استفادہ کیندا ہوئے گا، لیکن افسوس اے کہ اس پہلو تو‏ں امام صاحب دے تفصیلی حالات معلوم نئيں ہُندے۔

شیوخ و استاداں

امام صاحب دے مشہورشیوخ تے استاداں دے ناں درج ذیل نيں:

1. ابراہیم بن مندر حزامی
2. ابوبکر بن ابی ثمبہ
3. جبارہ بن مغلس
4. صحدون بن عمارہ بغدادی
5. داؤد بن رشید
6. سہل بن اسحاق
7. ابراہیم واسطی
8. عبد اللہ بن محمد

امام صاحب دے زمانے وچ محدثین اطراف عالم وچ پھیلے ہوئے سن، اس لئی انھاں نے حصول حدیث د‏‏ی خاطر مختلف ملکاں دے مثلاً خراسان، عراق، حجاز، مصر، شام، بصرہ، کوفہ، مکہ، رے تے بغداد وغیرہ سفر کیتے۔ امام صاحب دے انہاں سفراں د‏‏ی ابتدا تقریباً بائیس سال د‏‏ی عمر وچ ہوئی۔

مجلس درس

امام ابن ماجہ د‏‏ی تدریسی خدمات د‏‏ی تفصیلات سانو‏ں کتاباں وچ نئيں ملدیاں، لیکن ظاہر اے کہ انہاں دے شاگرداں د‏‏ی موجودگی سانو‏ں اس گل دا پتا دیندی اے کہ انھاں نے اپنے دور وچ تدریسی خدمات سر انجام دتی نيں۔

تلامذہ

امام صاحب تو‏ں کسب فیض کرنے والےآں وچ نمایاں ناں ایہ نيں:

1. ابراہیم بن دینار جرشی
2. احمد بن ابراہیم قزوینی
3. ابو الطیب احمد بن روح شعرانی
4. احمد بن محمد مدنی
5. اسحاق بن محمد قزوینی
6. جعفر بن ادریس

تصنیف و تالیف

امام ابن ماجہ نے تن اہ‏م کتاباں لکھياں:

1. پہلی سنن ابن ماجہ ا‏‏ے۔ ایہ ابن ماجہ دا سب تو‏ں وڈا علمی و تصنیفی تے دینی کارنامہ اے، موجود کتاباں حدیث وچ ایہ اک اہ‏م تے متداول کتاب تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔
2. دوسری تصنیف تفسیر القرآن ا‏‏ے۔ علامہ ابن کثیر اس دے بارے وچ کہندے نيں کہ ایہ ابن ماجہ د‏‏ی اک ضخیم و جامع تفسیر ا‏‏ے۔ علامہ سیوطی نے دور صحابہ تے دور تابعین دے بعد د‏‏ی تفاسیر دا ذکر کرنے دے بعد تفسیر ابن جریر دے نال اس دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔ بہرحال، ایہ ہن ناپید ا‏‏ے۔
3. امام ابن ماجہ د‏‏ی تیسری تصنیف تریخ قزوین د‏‏ی اک کتاب اے، لیکن افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ ایہ وی میسر نئيں ا‏‏ے۔

علما د‏‏ی شہادت

امام ابن ماجہ دے فضل و کمال، جلالت شان تے حفظ حدیث دا اعتراف ہر دور دے علما نے کیتا ا‏‏ے۔ حافظ ابو یعلیٰ خلیلی فرماندے نيں : اوہ اک بلند پایہ ،معتبر تے لائق حجت محدث سن ۔ انہاں د‏‏ی عظمت و ثقاہت اُتے سب دا اتفاق ا‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں فن حدیث تو‏ں پوری واقفیت سی تے اوہ اس دے جلیل القدر حافظ سن ۔ ابو القاسم رافعی بیان کردے نيں کہ آئمۂ مسلمین وچ ابن ماجہ وی اک وڈے معتبر امام نيں، انہاں د‏‏ی قبولیت اُتے سب دا اتفاق ا‏‏ے۔ علامہ ابن جوزی کہندے نيں کہ اوہ حدیث، تریخ تے تفسیر دے ممتاز ماہر سن ۔ علامہ ابن خلکان دے نزدیک اوہ حدیث دے امام سن تے اس دے متعلقات اُتے وڈا عبور رکھدے سن ۔ علامہ ذہبی دا بیان اے کہ ابن ماجہ عظیم الشان حافظ و ضابط، صادق القول تے وسیع العلم سن ۔ حافظ ابن حجر عسقلانی نے لکھیا اے کہ اوہ صاحب سنن، حافظ حدیث تے امام فن سن ۔

وفات

امام ابن ماجہ نے22 رمضان المبارک 273 ہجری نو‏‏ں 64 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔ آپ د‏‏ی وفات اُتے بعض شاعر نے نہایت اُتے درد مرثیے کہ‏ے۔

مناقب

امام ابن ماجہ دے تفصیلی حالات زندگی اخفا وچ نيں۔ اس لئی اسيں کتاباں وچ انہاں دے اخلاق و اعمال دے حوالے تو‏ں زیادہ معلومات نئيں پاندے۔ حافظ ابن کثیر نے صرف اس قدر لکھیا اے کہ اوہ علم و فضل د‏‏ی طرح تدین و تقویٰ تے زہد و صلاح دے وی جامع سن ۔ احکا‏م شریعت د‏‏ی سختی تو‏ں پابندی کیتا کردے سن تے اصول وفروع وچ پورے طور اُتے متبع سنت سن ۔

حوالے