محمد شاہ رنگیلا

محمد شاہ رنگیلا
محمد شاہ
12واں معل بادشاہ
راج ویلہ	27 ستمبر 1719 – 29 اپریل 1748
پیشرو	شاہ جہان دوجا
جانشین	احمد شاہ بہادر
ریجنٹ	سید برادان (1719–1720)
Consort	بادشاہ بیگم
Wives	Sahiba Mahal Qudsia Begum Fatehpuri Mahal Roshanabadi Mahal
نسل	Shahriyar Shah Bahadur Ahmad Shah Bahadur Taj Muhammad Badshah Begum Jahan Afruz Banu Begum Hazrat Begum
مکمل ناں ناصر الدین محمد شاہ
خاندان	تیموری
پیؤ	جہان شاہ
ماں	فخر النساء بیگم
جم	روشن اختر 7 اگست 1702 غزنی، افغانستان
موت	16 اپریل 1748 (عمر 45) دلی، مغل سلطنت
دفن	مقبرہ محمد شاہ , نظام الدین اولیا, دلی
مذہب	اسلام

محمد شاہ، المعروف محمد شاہ رنگیلا، روشن اختر، نصیر الدین شاہ، مغلیہ سلطنت دا چودھواں بادشاہ (پیدائش: 17 اگست 1702ء— وفات: 26 اپریل 1748ء)۔ محمد شاہ اورنگ زیب عالمگیر دے بعد قیادت تے سیاسی ابتری دے بحران وچ طویل المدت بادشاہ لنگھیا اے۔ محمد شاہ رنگیلا نے اپنی مدتِ حکومت دا زیادہ تر وقت عیش و نشاط پرستی وچ گزاریا۔ سلطنت مغلیہ دے زوال دا پہیا جو اورنگ زیب عالمگیر دے بعد توں چلنا شروع ہو چکیا سی اس دا سد باب محمد شاہ دے 27 سالہ طویل دور وچ کیتا جاسکدا سی۔ مگر بدقسمی کہ بادشاہ دی عیش پسندی تے بے فکری دے پاروں نظم و نسق دی ذمہ داری وزیراں دے کندھیاں اُتے سی جنہاں دی سیاسی چشمک نے ملک نوں سیاسی تے اقتصادی بحران توں دوچار کر رکھیا سی۔ نظام الملک آصف جاہ نے جو اک مخلص امیر سی حالات اُتے قابو پانے دی بوہت کوشش کیتی مگر اوہ وی مایوش ہو کے دکن واپس چلا گیا ۔ مرہٹیاں تے سکھاں دی بغاوت جسنوں اورنگ زیب عالمگیر نے کچل کے رکھ دتا سی دوبارہ سر اٹھانے لگیاں سن لیکن محمد شاہ انہاں توں بے خبر عیش و طرب وچ وقت گزاردا رہیا۔ جدوں محمد شاہ نوں نادر شاہ دے حملہ دی اطلاع ملی تے اس نے نہایت بدحواشی وچ زنانی بہادر شاہ (حضرت مہر پرور) توں مشورہ طلب کیتا۔ حادثہ نادر شاہی دے معاصر مولف نے اس معمر خاتون دے جواب نوں محفوظ رکھیا اے جو صحیح ترین تجزیے اُتے مبنی اے، ملاحظہ ہو:

"شخصی کہ از ایام طفولیت عمر در صحبتِ زنان بسر بردہ باشد، از تے در میدان نبرد چہ دلیری می تواند شد؟ و صریح می دانند کہ جمیع امرایان بنا بر بے خبری و سستی عمل شما ملک پادشاہی را متصرت شدہ، خزانہ و جواہر بے شمار جمع کردہ اند و ہیچ کس تابیع و حکم والا نیست، شما ہمیں چہار دیواری قلعہ ارک را سلطنت خود تصور فرمودہ سیر باغات وصحبت اوباش غنیمت شمردہ، از مملک محروسہ، مطلق بے خبر ہستید۔"

کردار

اس دا اصل ناں روشن اختر سی‘ اوہ شاہ جہاں حجستہ اختر دا بیٹا تے شاہ عالم بہادر شاہ اول دا پوتا سی‘سید برادران نے اسنوں جیل توں رہیا کرایا تے 17 ستمبر 1719ء نوں تخت اُتے بٹھا دتا‘ اس نے اپنے لئی ناصر الدین محمد شاہ دا لقب پسند کیتا لیکن تریخ نے اسنوں محمد شاہ رنگیلا دا ناں دے دتا‘محمد شاہ رنگیلا اک عیش طبع غیر متوازن شخص سی‘ چوبیس گھنٹے نشے وچ دھت رہندا سی تے رقص و سرود تے فحاشی و عریانی دا دل دادہ سی‘ اوہ قنون بنانے تے قنون توڑنے دے خبط وچ وی مبتلا سی‘ اوہ اک ایسا پارہ صفت انسان سی جو اچانک کسے شخص نوں ہندوستان دا اعلیٰ ترین عہدہ سونپ دیندا سی تے جدوں چاہندا وزیر اعظم نوں کھڑے کھڑے جیل بھجوا دیندا سی۔

اوہ اکثر دربار وچ ننگا آ جاندا سی تے درباری وی اس دی فرماں برداری تے اطاعت گزاری وچ کپڑے اتار دیندے سن‘ اوہ بعض اوقات جوش اقتدار وچ دربار وچ سرے عام پیشاب کر دیندا سی تے تمام معزز وزیراں‘ دلی دے شرفاء تے اس وقت دے علما تے فضلاء واہ واہ کہہ کر بادشاہ سلامت دی تعریف کردے سن‘ اوہ بیٹھے بیٹھے حکم دیندا سی کل تمام درباری زنانہ کپڑے پہن کےر آؤن تے فلاں فلاں وزیر پیر وچ گھنگرو بنھن گا تے وزیراں تے درباریاں دے کول انکار دی گنجائش نہیں ہوندی سی‘ اوہ دربار وچ آندا سی تے اعلان کردیندا سی جیل وچ بند تمام مجرماں نوں آزاد کر دتا جائے تے اِنی ای تعداد دے برابر ہور لوگ جیل وچ پا دتے جان‘ بادشاہ دے حکم اُتے سپاہی شہراں وچ نکلدے سن تے انہاں نوں راستے وچ جو وی شخص ملدا سی اوہ اسنوں پکڑ کے جیل وچ سٹ دیندے سن‘ اوہ وزارتاں تقسیم کرنے تے خلعتاں پیش کرنے دا وی شوقین سی‘ اوہ روز پنج نویں لوکاں نوں وزیر بناندا سی تے سو پنجاہ لوکاں نوں شاہی خلعت پیش کردا سی تے اگلے ای دن ایہ وزارتاں تے ایہ خلعتاں واپس لے لیاں جاندیاں سن‘ اوہ طوائفاں دے نال دربار وچ آندا سی تے انہاں دیاں لتاں‘ بازوآں تے پیٹ اُتے لیٹ کے کاروبار سلطنت چلاندا سی‘ اوہ قاضی شہر نوں شراب نال وضو کرنے اُتے مجبور کردا سی تے اس دا حکم سی ہندوستان دی ہر خوبصورت عورت بادشاہ دی امانت اے تے جس نے اس امانت وچ خیانت کیتی اس دی گردن مار دتی جائے گی تے اس نے اپنے دور وچ اپنے عزیز ترین گھوڑے نوں وزیر مملکت دا سٹیٹ دے دتا تے ایہ گھوڑا شاہی خلعت پہن کے وزیراں دے نال بیٹھدا سی‘ محمد شاہ رنگیلا کثرت شراب نوشی دے باعث 26 اپریل 1748ء نوں انتقال کر گیا

جنگ کرنال تے دہلی دی بربادی

1738 وچ نادر شاہ نے قندھار اُتے قبضہ کر کے ہوتکی سلطنت دا خاتمہ کر دتا سی۔ میر وایس ہوتک نے 1709 وچ صفوی سلطنت نوں شکست دے کر قندھار وچ ہوتکی سلطنت دی بنیاد رکھی جو 1738 نادر شاہ حملہ تک قائم رہی۔ قندھار اُتے نادر شاہی قبضہ دے بعد افغان باغیاں دی حوالگی دے مطالبے تے اس اُتے عمل درآمد نہ ہونے اُتے نادر شاہ کابل نوں فتح کردا ہویا دہلی دی جانب ودھنا شروع ہویا۔ محمد شاہ تے نادر شاہ دے درمیان جنگ 1739ء   وچ کرنال  دے مقام اُتے  ہوئی جو دلی دے شمال وچ تقریباً 110 کلو میٹر اُتے واقع اے۔ محمد شاہ دی 100،000 توں زائد فوج نادر شاہ دی 55000 فوج دا مقابلہ نہ کر سکی۔ اک بات جو اہم سی اوہ ایہ کہ نادر شاہ دی فوج جدید توپاں، بندوقاں تے زمبورک (اک طرح دی گھٹ وزن توپ جسنوں اونٹھاں اُتے لگا کے داغا جاسکدا اے) توں لیس سی جو گھٹ وزن تے آسانی توں منتقل و نسب کیتی جا سکدی سن۔ جدونکہ محمد شاہ دی فوج دے ہتیار بھاری بھرکم تے پرانی طرز دے سن جنہاں دی کثرت نادر شاہ دی چست تے منظم فوجی اقدام دے مقابل بے سود ثابت ہوئی۔ بھاری بھرکم ہتیار تے غیر منظم فوج اگر بوہتی ہوۓ تے اوہ چست تے متحرک فوج دا آسانی نال نشانہ بن جاندی اے۔ جنگ کرنال وچ وی ایہی ہویا تے محمد شاہ نوں اس دی ناتجربہ کاری تے کمزور جنگی حکمت عملی دے سبب شکت فاش ہوئی۔ محمد شاہ گرفتا ہو کے نادر شاہ دے نال دلی وچ داخل ہویا، ہن مغل خزانیاں دی چابی نادر شاہ دے ہتھ سی۔ اہلیان شہر دی بغاوت تے نادری فوجیاں دے قتل دے واقعہ اُتے نادر شاہ نے قتل عام دا حکم دتا تے دلی وچ لوٹ مار تے غارت گری شروع ہوئی۔ نادر شاہ جدوں دلی توں پرتیا تے اس دے نال بیش بہا دولت سی، دریائے نور، کوہِ نور، تختِ طاؤس ہزاراں ہاتھی تے جنگی گھوڑے تے جواہرات اس وچ شامل سن۔ جو مال و جواہر اس دے ہتھ لگیا اس دی قیمت کروڑاں دے قریب دسی جاندی اے، اس دی قیمت دا اندازہ اس گل توں لایا جاسکدا اے کہ نادر شاہ نے اپنی سلطنت وچ 3 سال تک ٹیکس وصول نہ کیتا۔  نادر شاہ دے ہتھوں مغل سلطنت نوں شکست دے بعد پھر سنبھلنے دا موقع نہاں ملیا، بتدریج حالات ماڑے ہُندے چلے گئے۔

افسوس کہ سلطنت مغلیہ دے جانشین اس قدر نا اہل تے کند ذہن ہو چکے سن کہ اس شکست توں ذرا وی سبق نہ سیکھیا چہ جائیکہ ملک دا نظم و نسق سنبھالدے۔ نیز ایہ کہ مغل امرا دی سیاسی کشمکش نے وی سلطنت نوں خاصہ نقصان پہنچایا، انہاں دی ذاتی مفاد و خود غرضی اُتے مبنی گروہ بندیاں  نے رہی سہی کسر وی نہ چھڈی لحٰذا بادشاہاں دی کم عقلی تے بے خبری دا فائدہ رزیل تے کم ظرف لوگ شاہی دربار وچ مصائب و امرا دی جگہ پاندے رہے تے مخلص تے قابل امرا بے اثر ہُندے چلے گئے۔

وارد تہرانی نے لکھیا اے کہ محمد شاہ اپنے ستائیس سالاں وچ سوائے سیر و شکار دے دہلی توں باہر نہیں نکلا۔ اورنگ زیب نے جن خلاف شریعت رسوم نوں ختم کر دتا سی انہاں بے پروا بادشاہاں دے دور وچ فیر شروع ہو گئیاں سن۔

حوالے

پیشرو شاہجہان ثانی

مغل شہنشاہ 1719–1748

جانشین احمد شاہ بہادر