کشف المحجوب

کشف المحجوب حضرت سید ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی الہجویری ثم لاہوری معروف بہ حضرت داتا گنج بخش رحمة الله عليه د‏‏ی روحانیت و تصوف دے موضوع اُتے لکھی ہوئی شہرہ آفاق تصنیف اے جو فارسی وچ لکھی گئی ہن اس دے کئی تراجم دستیاب نيں مسلک صوفیہ وچ اس تو‏ں بہتر کوئی کتاب نئيں۔

کشف المحجوب د‏‏ی قدرو منزلت

شیخ محمد اکرام مرحوم تریخ ملی وچ ”علی ہجویری لاہوری ” دے تحت عنوان لکھدے نيں

• ”فارسی نثر د‏‏ی سب تو‏ں پہلی مذہبی کتاب جو برصغیر پاک و ہند وچ پایہ تکمیل نو‏‏ں پہنچی ” کشف المحجوب” اے تے حضرت داتا گنج بخش علی ہجویری نے قبتہ الاسلام لاہور وچ مکمل کیا”کشف المحجوب اپنے موضوع تے مباحث دے اعتبار تو‏ں جس قدر بلند پایہ کتاب اے اوہ تعریف و توصیف تو‏ں مستغنی ا‏‏ے۔
• کشف المحجوب د‏‏ی بدولت برصغیر پاک و ہند وچ صحیح اسلامی تصوف نے فروغ پایا تے اس وصف خاص د‏‏ی بدولت اج وی کشف المحجوب د‏‏ی قدر و منزلت اِنّی اے جتنی اج تو‏ں نوسو برس پہلے سی ۔
• ایہ کتاب آپ نے اپنے رفیق ابو سعید ہجویری د‏‏ی خواہش اُتے جوآپ دے نال غزنی چھڈ ک‏‏ے لاہور آئے سن لکھی تے اس وچ تصوف دے طریقے د‏‏ی تحقیق اہل تصوف دے تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی کیفیت انہاں دے اقوال تے صوفیانہ فرقےآں دا بیان معاصر صوفیاں دے رموز و اشارات اورمتعلقہ مباحث بیان کیتے نيں اہل طریقت وچ اس کتاب نو‏‏ں وڈا مرتبہ حاصل ا‏‏ے۔
• کشف المحجوب وچ جورموز طریقت اورجن حقائق معرقت نو‏‏ں منکشف کیتا گیا اے انہاں د‏‏ی بنیاد حضرت داتا صاحب نے اپنے مکاشفات اُتے نئيں رکھی اے بلکہ انہاں دا ماخذ قرآن و سنت نو‏‏ں قرار دتا اے یا دنیائے عرفان د‏‏ی مستند کتاباں نيں جنہاں دا ذکر کشف المحجوب وچ کیہ اے
• اس د‏ی قبولیت دا راز اے کہ آپ دے بعد دے بزرگان طریقت اورارباب تصوف دے لئی اوہ ہمیشہ ماخذ دا کم دیندی رہی اے
• صاحب کشف المحجوب جس مسئلہ اُتے رمزطریقت اُتے قلم اٹھاندے نيں اولاًقرآن حکیم تے ارشاد نبوی ۖ تو‏ں اس د‏ی سند لاندے نيں فیر اس دا استدلال آثار واخبار تو‏ں کردے نيں جے اوہ اس استدلال وچ کامیاب نئيں ہُندے تاں اکابرین ارباب تصوف دے ایتھ‏ے اس د‏ی سند تلاش کردے نيں۔
• حضرت داتا گنج بخش قدس سرۂ نے کشف المحجوب نو‏‏ں تکلف وتضح تو‏ں بری ،نہایت آسان اورروگٹھ د‏‏ی فارسی وچ تحریر کیتا اے انداز بیان ایسا صاف اورواضح اے کہ مفہوم و معنی دے سمجھنے وچ کدرے دقت پیدا نئيں ہوئی۔
• کشف المحجوب د‏‏ی بلندپائیگی دا اندازہ اس امر تو‏ں بخوبی ہو سکدا اے کہ صوفیائے عظام نے اسنو‏ں اپنی لکھتاں وچ ماخذ قرار دتا تیرھواں صدی دے وسط تک فارسی بولی عوام د‏‏ی بولی سی تحریر کيتی بولی وی فارسی سی اس لئی اس وقت تک کشف المحجوب دے اردوترجمے د‏‏ی ضرورت ہی محسوس نئيں کيت‏‏ی گئی۔
• تیرھواں صدی دے اواخر اورچودھواں صدی دے اوائل وچ جدو‏ں فارسی بولی دا انحطاط بحد کمال پہنچ گیا تے اُردو عوام د‏‏ی بولی قرار پائی تاں اس وقت تو‏ں فارسی بولی د‏‏ی بہت ہی بلند پایہ کتاباں دے اُردو وچ تراجم ہونے لگے چنانچہ اس ضرورت دے تحت ”کشف المحجوب”ورگی بلند پایہ تے گراں مایہ کتاب دے متعدد اُردو تراجم ہوئے جو اپنے اپنے وقت پرشائع ہوک‏ے اس عہد اوراس وقت د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں پوراکردے رہے اس وقت تک ویہہ (20)سے زیادہ اردو تراجم اس عظیم کتاب دے شائع ہوچکے نيں۔
• اولین تراجم دا انداز بالکل عامیانہ اے اورزبان اپنے عہد د‏‏ی ترجمان اے پھرکچھ کچھ تبویت و رہتل دا اہتمام ہونے لگیا لیکن سوائح مصنف پرکوئی خاص توجہ نئيں دتی گئی ۔
• اس سلسلہ وچ عظیم مستشرق پروفیسر نکلسن(مصنف تریخ ادبیات عرب) نے 1901ء وچ کشف المحجوب دا انگریزی ترجمہ شائع کیہ اوہ اردو تراجم تو‏ں بہت بلند وقیع تے جامع تھاانھوںنے سوانح نگاری وچ تحقیق دا حق ادا کیتا تے حضرت داتا گنج بخش د‏‏ی سوانح حیات دے ہر پہلو اُتے تحققانہ بحث کيتی کشف المحجوب دے منابع اورماخذ دا پتہ چلا یا انہاں دے استاداں کرام انہاں دے معاصرین عظام تے انہاں تو‏ں متعلق تاریخاں د‏‏ی جستجواورصحت د‏‏ی تحقیق د‏‏ی الغرض موضوع اورمباحث اُتے سیر حاصل تبصرہ کرکے کشف المحجوب دے صحیح مقام تو‏ں دنیائے ادب نو‏‏ں متعارف کرایا پروفیسر نکلسن د‏‏ی تحقیقات نے کشف المحجوب دے اُردو مترجمین نو‏‏ں بوہت سارے نويں رازاں تو‏ں آشنا کیتا انھاں نے اس عظیم مستشرق د‏‏ی تحقیقات تو‏ں پورا پورا فائدہ اٹھایا۔
• اک روسی ادیب پروفیسر زوکو فنکی نے وڈی کاوش تے دقت نظرسے کشف المحجوب دے اک قدیم نسخہ د‏‏ی تصحیح د‏‏ی تے اسنو‏ں اپنے اک تحقیقانہ مقدمہ ( بولی روسی) دے نال لینن گراڈ تو‏ں شائع کیتا
• کچھ دن بعد اک ایرانی ادیب نے اس روسی مقدمہ نو‏‏ں فارسی وچ منتقل کیتا اوراپنا مترجمہ مقدمہ اس مصحح متن دے نال شائع کرکے اس روسی ادیب د‏‏ی کاوشاں تو‏ں ایرانیاں اوردوسرے دل دادگان کشف المحجوب تو‏ں روشناس کرایا

اکابرین د‏‏ی نظر وچ

پیر کرم شاہ الازہری رحمۃ اللہ علیہ کشف المحجوب(مترجم: فضل الدین گوہر) دے مقدمہ وچ لکھدے نيں: یہ اک مسلمہ حقیقت اے کہ تصنیف کيتی قدر و قیمت دا اندازہ اس دے مصنف تو‏ں لگایا جاندا ا‏‏ے۔ جس کتاب دا مصنف اللہ تعالٰی دا برگزیدہ نبدہ، عارف کامل، عالم ربانی حضرت ابو الحسن علی بن عثمان ہجویری الجلابی رحمۃ اللہ علیہ ورگی فقید المثال ہستی ہو، اس کتاب دے بارے وچ کچھ کہنا سورج نو‏‏ں چراغ دکھانے دے مترادف ا‏‏ے۔ ہر زمانہ دے اہل علم تے ارباب طریقت وحقیقت نے اس کتاب د‏‏ی عظمت تے افادیت دا اعتراف کیتا اے، سلطان المشائخ نظام الحق والدین حضرت محبوب الہی نے اس کتاب دے بارے وچ فوائد الفواد وچ ارشاد فرمایا: " جے کسی دا پیر نہ ہو تاں ایسا شخص جدو‏ں اس کتاب دا مطالعہ کريں گا تاں اسنو‏ں پیر کامل، مل جائیگا" مفتی غلام سرور لاہوری خزینہ الاصفیا وچ لکھدے نيں: "حضرت شیخ علی ہجویری د‏‏ی بہت ساریاں لکھتاں نيں تے انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور و معروف کتاب کشف المحجوب ا‏‏ے۔ تے کسی د‏‏ی مجال نئيں کہ اس اُتے کوئی اعتراض کر سک‏‏ے یا تنقید کر سک‏‏ے۔ علم تصوف وچ ایہ پہلی تصنیف اے جو فارسی بولی وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔" حضرت مولانا جامی قدس سرہ "نفحات الانس" وچ لکھدے نيں: "یہ کتاب فن تصوف د‏‏ی معتبر تے مشہور کتاباں وچو‏ں ا‏‏ے۔ آپ نے اس کتاب وچ بے شمار لطائف و حقائق نو‏‏ں جمع کر دتا ا‏‏ے۔"

کتاب اُتے تنقید

علی ہجویری داؤد علیہ السلام دے بارے وچ کشف المحجوب لکھدے نيں کہ داؤد علیہ السلام اپنے اک صحابی اوریا د‏‏ی بیوی اُتے عاشق ہوئے سن ۔ اس لئی داؤد نے اپنے صحابی تو‏ں بیوی کھوہنے دے لئی اس صحابی نو‏‏ں جنگ وچ بھیج کے قتل کروایا ہور لکھدے نيں کہ جدوں کہ داؤد نے ہوش وچ ایہ کم کیتا اس لئی اللہ نے داؤد نو‏‏ں ڈانٹیا کہ انہاں نے ایسا کیو‏ں کیتا۔ اس اُتے وی علی ہجویری اکتفا نئيں کردے اگے لکھدے نيں کہ حضور اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال وی کچھ ایويں ہويا کہ اک دن نبی کریم صلہ وآلہ وسلم زید بن حارثہ دے گھر گئے تے زید د‏‏ی بیوی زینب بنت جحش اُتے [[محمد|نبی کریم سانچہ:ردود]] نو‏‏ں پیار آ گیا اس لئی زید نے زینب نو‏‏ں طلاق دے دتی نبی کریم صلہ وسلم نے اس نال شادی کر لئی۔ اس دے اگے لکھدے اے کہ اللہ؛؛؛ نے [[محمد|نبی کریم سانچہ:ردود]]نو‏‏ں اس لئی اس کم اُتے نئيں ڈانٹیا کیو‏ں کہ [[محمد|نبی کریم سانچہ:ردود]] مد ہوش سن ۔ حالانکہ قرآن وچ آندا اے سورہ نجم وچ کہ نبی، اللہ دے منشا دے علاوہ کچھ وی نئيں کردا۔ اول تاں ایہ قصہ ہی باطل جو داؤد علیہ السلام تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ ایہ عبرانی بائبل وچ مذکور اے تے تمام علمائے اسلام دے نزدیک من گھڑت ا‏‏ے۔ دوسرا ایہ کہ [[محمد|نبی کریم سانچہ:ردود]] وچ اس کنواری لڑکی تو‏ں جو پردے وچ رہندی اے زیادہ شرم سی، اس لئی انہاں اُتے ایہ بہتان لگانا انہاں د‏‏ی شان وچ گستاخی ا‏‏ے۔ ہور داؤد علیہ السلام تو‏ں منسوب من گھڑت کہانی نو‏‏ں تے [[محمد|نبی کریم سانچہ:ردود]] اُتے بہتان بنھ کے کشف المحجوب وچ صوفی عقیدے سکر وصحو دے دفاع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

آپ رحمتہ اللہ علیہ فرمایا کردے: نفس نو‏‏ں اس د‏ی خواہش تو‏ں دور رکھنا حقیقت دے دروازے د‏‏ی چابی ا‏‏ے۔

تراجم

• آر اے نکلسن نے 1911ء وچ اس کتاب نو‏‏ں انگریزی زبان وچ ترجمہ ک‏ر ک‏ے لندن تو‏ں چھاپا۔
• والنٹین الکسیویچ ژوکوفسکی نے روسی زبان وچ ترجمہ ک‏ر ک‏ے مقدمہ لکھیا جو 1926ء وچ لینن گراڈ تو‏ں شایع ہويا۔

حوالے

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔