ام فروہ بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، ام فروہ (ضد ابہام)

ام فروہ زوجہ امام محمد باقر(ع) فاطمہ یا قریبہ
آرامگاه	جنت البقیع، امام صادق (ع) دے پہلو وچ
محل زندگی	مدینہ

ام فروہ بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر، امام محمد باقر علیہ السلام د‏‏ی زوجہ تے امام جعفر صادق علیہ السلام د‏‏ی والدہ نيں۔ آپ اک نیک خاتون سن تے آپ دے والد قاسم امام سجاد علیہ السلام دے مورد اطمینان اصحاب وچو‏ں سن ۔ ام فروہ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی وفات دے بعد مدینے دے بقیع نامی قبرستان وچ انہاں دے بیٹے امام صادق ؑ دے پہلو وچ دفن کيتا گیا۔ انہاں دا شمار روات حدیث وچ کیتا گیا ا‏‏ے۔

تعارف

ام فروہ حضرت امام صادق ؑ د‏‏ی والدہ تے حضرت امام محمد باقر ؑ د‏‏ی زوجہ سن۔ انہاں دے والد دا ناں قاسم بن محمد بن ابی بکر سی۔ اوہ حضرت امام سجاد ؑ دے مورد اطمینان اصحاب وچو‏ں شمار ہُندے سن تے اہل حجاز دے فقیہ دے ناں تو‏ں شہرت رکھدے سن ۔ ۔

ام فروہ دا ناں فاطمہ یا قریبہ تے کنیت ام فروہ یا ام قاسم سی۔ ام فروہ د‏‏ی والدہ دا ناں اسماء بنت عبد الرحمن بن ابو بکر سی۔ حضرت امام جعفر صادق ؑ دا سلسلہ نسب دو طریق یعنی ام فروہ تے انہاں د‏‏ی والدہ دے ذریعے ابوبکر تک پہنچنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس قول ولدنی ابو بکر مرتین یعنی وچ ابو بکر تو‏ں دو بار متولد ہويا ہون، نو‏‏ں حضرت امام جعفر صادق ؑ تو‏ں منسوب کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ولدنی ابو بکر مرتین د‏‏ی حقیقت

شیعہ مآخذ وچو‏ں اربلی نے کشف الغمہ وچ ولدنی ابوبکر مرتین دے لفظاں امام جعفر صادق دے حوالے تو‏ں نقل کيتے اے:

عبد العزیز جنابذی کہندے نيں : ابو عبد اللہ جعفر بن محمد بن على بن الحسين بن على بن أبى طالب عليہم السلام الصادق نيں، انہاں د‏‏ی والدہ ام فروہ اے تے انہاں دا ناں قریبہ بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر اے تے ام فروہ د‏‏ی والدہ دا ناں اسماء بنت عبد الرحمن بن ابی بکر صدیق ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ (یعنی ماں تے نانی د‏‏ی طرف تو‏ں ابو بکر تک نسب پہنچنے د‏‏ی وجہ) تو‏ں جعفر صادق نے کہیا :ولقد ولدنی ابو بکر مرتین۔

ایہ روایت کسی سند دے بغیر مرسلہ صورت وچ منقول اے کیونجے

• عبد العزیز جنابذی 524 ھ وچ پیدا تے 611 ھ وچ فوت ہويا۔ اس نے سند دے بغیر امام جعفر صادق تو‏ں نقل کيتا اے لہذا ایہ روایت مرسلہ ا‏‏ے۔
• ایہ سنی مسلک اُتے کار بند سی۔ اس د‏ی واضح دلیل کشف الغمہ د‏‏ی روایت وچ جنابذی د‏‏ی طرف تو‏ں ابو بکر دے لئی لفظ صدیق دا استعمال کرنا اے جدو‏ں کہ شیعہ حضرات دے نزدیک ایہ لقب حضرت علی ؑ تو‏ں مخصوص ا‏‏ے۔ ہور ذہبی دا اسنو‏ں اپنے شیوخ وچو‏ں شمار کرنا اس د‏ی تائید کردا ا‏‏ے۔
• کشف الغمہ دے علاوہ شیعہ دے ہور مصادر وچ اس دا تذکرہ موجود نئيں ا‏‏ے۔

اہل سنت مآخذ وچ ذہبی، مزی تے ابن عساکر نے اسنو‏ں نقل کيتا اے لیکن

• ذہبی نے اسنو‏ں کسی سند دے بغیر ذکر کيتا ا‏‏ے۔
• مزی نے رہتل الکمال وچ سند دے نال ذکر کيتا ا‏‏ے۔ لیکن اس سند وچ حفص بن غیاث مذکور اے جس د‏‏ی روایات نو‏‏ں کتاب تعدیل و تراجیح وچ قبول نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔
• ابن عساکر اسنو‏ں اس اسماعیل بن محمد بن فضل تو‏ں نقل کردا اے کہ جس دے متعلق ذہبی نے کہیا اے کہ ابن عساکر نے جدو‏ں اسماعل نو‏‏ں دیکھیا تاں اوہ بوڑھا ہوئے چکيا سی تے اس دا حافظہ چنگا کم نئيں کردا تھا ہور ابن عساکر د‏‏ی سند وچ معاذ بن مثنی اے جس د‏‏ی عدالت احمد بن حنبل دے نزدیک ساقط ا‏‏ے۔ ۔

پس انہاں وجوہات دے پیش نظر اس روایت کيتی بنا اُتے ایہ نئيں کہیا جا سکدا کہ امام جعفر صادق اپنے نسب وچ ابوبکر دا ناں دو دفعہ آنے د‏‏ی وجہ تو‏ں فخر کيتا کردے سن ۔

فضائل

امام صادق ؑ اپنی والدہ دے بارے وچ فرماندے نيں: میری والدہ مؤمنہ، متقی تے اک نیک خاتون سن تے خدا نیک لوکاں نو‏‏ں دوست رکھدا ا‏‏ے۔ مسعودی نے انہاں نو‏ں اپنے زمانے د‏‏ی پرہیزگار ترین خواتین وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔ مامقانی نے وی انہاں نو‏ں متقی تے اک نیک صالح خاتون کہیا ا‏‏ے۔ام فروہ دے فضائل اس قدر سن کہ بعض نے امام صادق ؑ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی والدہ دے انہاں فضائل د‏‏ی بنا اُتے ابن المکرمہ کہیا ا‏‏ے۔

نقل حدیث

برقی نے ام فروہ نو‏‏ں حضرت امام صادق ؑ دے راویاں وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔ مسعودی دے بقول ام فروہ علی بن الحسین تو‏ں روایت نقل کردیاں نيں ہور مامقانی نے انہاں د‏‏ی وثاقت د‏‏ی تائید کيت‏ی ا‏‏ے۔

امام صادق ؑ فرماندے نيں: میری والدہ میرے والد تو‏ں نقل کردیاں نيں کہ اے ام فروہ! وچ دن تے رات وچ ہزار بار اپنے شیعاں دے لئی خدا تو‏ں انہاں دے گناہاں د‏‏ی طلب مغفرت کردا ہاں کیونجے اسيں مشکلات تے مصائب دے مقابلے وچ صبر کردے نيں جنہاں دے ثواب دا سانو‏ں علم ہُندا اے جدو‏ں کہ ساڈے شیعہ کسی علم دے بغیر صبر کردے نيں۔

ام فروہ د‏‏ی اک کنيز سعیدہ دے ناں تو‏ں سی جو اپنے فضل تے عبادت د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سی۔

مجلس عزائےامام حسین ؑ

شاعرِ اہل بیت ابو محمد سفیان بن مصعب عبدی نقل کردا اے کہ اک دن وچ حضرت امام جعفر صادق ؑ د‏‏ی خدمت وچ سی۔ امامؑ نے میرے تو‏ں حضرت امام حسین ؑ د‏‏ی مصیبت دے بارے وچ اشعار پڑھنے دا تقاضا کيتا۔ اس تو‏ں پہلے کہ میں اشعار دا آغاز کراں، امام جعفر صادق نے فرمایا: ام فروہ نو‏‏ں کہو کہ اوہ آئے تے اپنے جد اُتے نازل ہونے والے مصائب نو‏‏ں سنے۔ ام فروہ آئیاں تے پردے دے پِچھے تشریف فرما ہوئیاں تاں امام نے فرمایا: ہن ساڈے لئے اشعار پڑھو۔

مقام دفن

ام فروہ نو‏‏ں مدینے وچ موجود قبرستان بقیع وچ اپنے بیٹے امام جعفر صادق ؑ دے پہلو وچ دفن کيتا گیا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
• اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمہ، مکتبہ بنی ہاشمی، تبریز، ۱۳۸۱ق.
• برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، رجال برقی، نسخہ خطی، شمار ۱۸/٦۹۵۵، کتابخانہ مرکزی ۴۹ دانشگاه تہران، و انتشارات دانشگاه تہران، شماره۸۵٧، ہمراه رجال ابن داوود، ۱۳۴۲ش.
• ذہبی، محمد بن احمد بن عثمان، سیر اعلام النبلاء، مؤسسہ الرسالہ، بیروت، ۱۴۰۵ق.
• شہیدی، سید جعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (ع)، تہران: دفتر نشر فرہنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
• قمی، شیخ عباس، انوار البہیہ، مترجم محمدی اشتہاردی، ناصر، قم، ۱۳۸۰ق، چاپ سوم.
• کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی (اختیار معرفہ الرجال)، دانشگاه مشہد، ۱۳۴۸ش
• کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ج۱، مصصح علی اکبر الغفاری، صححہ و قابلہ الشیخ نجم الدین العاملی، طہران: المکتبہ الاسلامیہ، ۱۳۸۸ق.
• مامقانی، عبدالله بن محمد بن حسن، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، ۱۳۵۲ق.
• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۱۱۰، مؤسسہ الوفاء بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
• مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیہ للامام علی بن ابی طالب، نجف، مکتبہ مرتضویہ، بی‌تا.
• مفید، الارشاد، ترجمہ و شرح فارسی: محمد باقر ساعدی، تصحیح: محمد باقر بہبودی، بی‌جا، انتشارات اسلامیہ، ۱۳۸۰ش.