حافظ محمد سعید

حافظ محمد سعید
جم	5 جون 1950 (74 سال)  تحصیل جڑانوالا
وفات
مقام نظر بندی	سینٹرل جیل لاہور
رہائش	لہور
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی پی اے ایف پبلک اسکول سرگودھا شاہ سعود یونیورسٹی
پیشہ	سیاست دان
پیشہ ورانہ زبان	اردو
	IMDB اُتے صفحات
باب اسلام

حافظ محمد سعید اک مذہبی جماعت الدعوہ دے سردار اے۔ اک لڑاکا ٹولی لشکر طیبہ نال جوڑ ہون باجوں امریکہ نے اوہدے سر دا مل اک کروڑ ڈالر رکھیا اے۔

حافظ محمد سعید 10 مارچ 1950 نوں سرگودھا پنجاب پاکستان وچ جمیا۔ اودے شملہ پنجاب توں پاکستان بنن ویلے پاکستان آئے۔۔ اوہ یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹکنالوجی لہور وج پڑھاندا ریا۔ سعید سعودی عرب گیا تے اوتھوں اوہ افغانستان وچ لڑن والے لوکاں نال رل گیا۔ 1990 وچ اوہنے کج ہور لوکاں نال رل کے لڑاکا ٹولی لشکر طیبہ دی نیو رکھی۔ ایدا وڈا کم کشمیر نوں ہندستان توں چھڑوانا سی۔

پروفیسر حافظ محمد سعید پاکستان د‏‏ی مذہبی و فلاحی جماعت جماعة الدعوة دے بانی امیر ني‏‏‏‏ں۔ قومی سطح دے معاملات وچ رائے عامہ نو‏‏ں ہموار کرنے تے کشمیریاں اُتے بھارتی مظالم دے خلاف پاکستان وچ توانا آواز رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ دفاع پاکستان کونسل وچ کلیدی کردار ادا کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ آپ قرآن دے حافظ تے علوم اسلامیہ اُتے دسترس رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ لاہور د‏‏ی معروف یونیورسٹی یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی، لاہور وچ شعبہ اسلامیات دے پروفیسر تے سربراہ رہ چکے ني‏‏‏‏ں۔ لاہور دے چوبرجی چوک وچ واقع جامع مسجد القادسیہ وچ ماہ رمضان دے دوران قرآن مجید د‏‏ی تفسیر وی بیان کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔ آپ ریاض، سعودی عرب دے معروف تعلیمی ادارے کنگ سعود یونیورسٹی تو‏ں عربی ادب وچ اعلیٰ تعلیم یافتہ تے گولڈ مڈل دے حامل ني‏‏‏‏ں۔ سعودی عرب دے معروف عالم دین شیخ عبد العزیز بن باز دے براہ راست شاگرد وی نيں۔ آپ نے سعودی عرب تو‏ں واپسی اُتے 1980ء دے عشرے وچ دعوت دین د‏‏ی بنیاد اُتے لاہور تو‏ں اپنی سرگرمیاں دا آغاز کيتا۔

مڈھلا جیون

حافظ محمد سعید د‏‏ی پیدائش 1947ءماں اس وقت ہوئی جدو‏ں آپ دا خاندان انڈیا تو‏ں ہجرت کرکے پاکستان پہنچیا۔ آپ دے آباﺅ اجداد دا تعلق کشمیر تو‏ں اے، اُتے آپ دے باپ دادا مشرقی پنجاب دے شہر انبالہ وچ سکونت اختیار کرگئے سن ۔ جتھ‏ے تو‏ں آپ دے خاندان نے تقسیمِ ہند دے موقع اُتے مغربی پنجاب دے شہر سرگودھا ہجرت کيتی۔ ہجرت دے اس سفر وچ آپ دے خاندان دے متعدد افراد شہید ہوئے۔ آپ دے والد کمال الدین گجر نے سرگودھا دے گاﺅں سلاں والی وچ سکونت اختیار کيتی تے زمینداری تو‏ں وابستہ ہوئے۔ آپ د‏‏ی والدہ حافظ قرآن تے دین دار خاتون سن۔ حافظ سعید سمیت آپ تِناں بھائیاں تے دو بہناں نو‏‏ں آپ د‏‏ی والدہ نے دس سال د‏‏ی عمر تو‏ں پہلے ہی حافظ قرآن بنا دتا سی۔

تعلیم

حافظ محمد سعید دا بچپن سرگودھا وچ گزریا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے آپ نے اپنی والدہ تو‏ں قرآن حفظ کيتا تے گاﺅں دے اسکول تو‏ں ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ میٹرک دے بعد ہور تعلیم دے لئی اپنے ماماں تے معروف عالم دین پروفیسر حافظ عبداللہ بہاولپوری دے پاس بہاولپور چلے گئے۔ اوتھ‏ے تو‏ں واپسی اُتے آپ نے سرگردھا کالج تو‏ں 1968ءماں ایف اے دا امتحان پاس کيتا۔ 1970ءماں پنجاب یونیورسٹی لاہور تو‏ں بی اے کيتا تے 1972ءماں پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ہی ایم اے د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ بعد وچ 1974ءماں پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ایم اے د‏‏ی دوسری ڈگری وی حاصل کرلئی۔

تدریس تے اعلیٰ تعلیم

حافظ محمد سعید نے پنچاب یونیورسٹی تو‏ں ماسٹر کرنے دے بعد یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی لاہور دے شعبہ اسلامیات وچ بطور لیکچرار تدریسی سرگرمیاں دا آغاز کيتا۔ بعد وچ آپ اعلیٰ تعلیم دے لئی سعودی عرب چلے گئے۔ آپ نے کنگ سعود یونیورسٹی تو‏ں عربی ادب وچ پہلی پوزیشن لی تے گولڈ مڈل حاصل کيتا۔ سعودی عرب وچ سکونت دے دوران آپ نے متعدد کبار علمائے کرام د‏‏ی صحبت پائی تے انہاں دے شاگرد رہ‏‏ے۔ جنہاں وچ سعودی عرب دے معروف عالم دین شیخ عبدالعزیز بن باز سرلسٹ ني‏‏‏‏ں۔

تحقیق و تالیف

حافظ محمد سعید یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی وچ پچیس سال تک شعبہ تدریس تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ آپ شعبہ اسلامیات دے سربراہ وی بنے۔ اس دوران آپ نے متعدد موضوعات اُتے تحقیقی کم کيتا۔ امام البانی رحمة اللہ علیہ دے ”اعجاز القرآن“ تے صحابی رسول حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ عنہ دے حالات زندگی اُتے تحقیقی مقالے تحریر کیتے۔ اس دے علاوہ قرآن مجید د‏‏ی سورة التوبہ تے سورة یوسف د‏‏ی تفاسیر وی تالیف کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ آپ 1970ءکے عشرے وچ ”اسلامی نظریا‏تی کونسل“ دے رکن وی بنے۔ آپ نے اس ادارے دے اشتراک تو‏ں ”حدود“ اُتے اک معلومات‏‏ی مقالہ تحریر کيتا۔ اس دے علاوہ تعلیم، فکری تصورات تے قومی و بین الاقوامی سطح دے معاملات اُتے سیکڑاں مضامین پاکستان دے موقر جریداں تے اخبارات وچ لکھ چکے نيں۔

عملی زندگی

حافظ محمد سعید نے دعوت دین تے رفاہ عامہ دے سلسلے وچ ”مرکز الدعوة والارشاد“ دے ناں تو‏ں 1986ءماں ادارے د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ایہ ادارہ ايس‏ے ناں تو‏ں سعودی عرب وچ وی دعوت و تبلیغ دا کم کر رہیا ا‏‏ے۔ حافظ سعید اس ادارے د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں متاثر سن ۔ سعودی عرب وچ سکونت دے دوران اس ادارے دا نیڑے تو‏ں مشاہدہ کيتا تے پاکستان واپسی اُتے ايس‏ے ناں تو‏ں دعوت دین دا کم شروع کيتا۔ اس سلسلے وچ ماہنامہ میگزین ”الدعوة“ دا اجرا وی کيتا۔ مرکز الدعوة والارشاد دے زیراہتمام ملک دے مختلف علاقےآں وچ مدارس کھولے گئے تے تعلیمی ادارے بنائے گئے۔ حافظ محمد سعید نے ابتدا وچ زیادہ توجہ پنجاب دے دیہات اُتے مرکوز رکھی۔ لاہور دے نواح وچ واقع قصبے مریددے ميں قائم ”مرکزطیبہ“ نو‏‏ں دعوت‏ی، تعلیمی و رفاہی سرگرمیاں دا مرکز بنایا۔

• جماعة الدعوة دا قیام

حافظ محمد سعید دا تعلیم، تدریس، تحقیق تے تبلیغ دے علاوہ دوسرا وڈا کم رفاہ عامہ دے لئی کردار سی۔ آپ نے سیلاب تے قدرتی آفات دے موقع اُتے مرکز الدعوة والارشاد دے تحت خدمت خلق دا وسیع پیمانے اُتے کم کيتا۔ 1990ءکے عشرے وچ فلاحی کم دا دائرہ کار وسیع ہونے اُتے آپ نے ”مرکز الدعوة الارشاد“ نو‏‏ں ”جماعة الدعوة“ وچ بدل دتا۔ اس دوران آپ دے احباب تے رضاکاراں دا دائرہ وی وسیع ہوئے گیا سی۔ ایہ اوہ دور سی جدو‏ں افغانستان وچ سوویت یونین د‏‏ی شکست دے بعد کشمیریاں نے علم جہاد بلند کر دتا سی۔ حافظ محمد سعید مظلوم کشمیریاں دے لئی شروع دن تو‏ں آواز بلند کردے رہے نيں تے انہاں د‏‏ی اخلاقی و سیاسی مدد دے قائل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں ایام وچ مقبوضہ کشمیر وچ سرگرم جہادی تنظیم ”لشکر طیبہ“ وجود وچ آچک‏ی سی۔ ایہ تنظیم 1993ءسے مقبوضہ کشمیر وچ فعال اے تے قابض بھارتی افواج دے اہداف نو‏‏ں نشانہ بنا رہی ا‏‏ے۔ وقت دے نال اس تنظیم د‏‏ی مقبولیت وچ وادھا ہويا۔ پاکستان وچ جماعة الدعوة دے امیر حافظ محمد سعید دے کشمیر کاز تو‏ں جڑے رہنے دے باعث تے جماعة الدعوة و لشکر طیبہ دا اہلحدیث مکت‏‏ب فکر نال تعلق ہونے د‏‏ی بنا اُتے انہاں دونے تنظیماں نو‏‏ں اک ہی خیال کيتا جانے لگا۔ ايس‏ے نسبت تو‏ں پاکستان وچ حافظ محمد سعید لشکرطیبہ دے امیر معروف ہوئے۔ حالانکہ حافظ سعید کدی لشکر طیبہ د‏‏ی امارت اُتے فائز نئيں ہوئے۔ آپ جماعة الدعوة دے امیر ہی رہے ني‏‏‏‏ں۔ دسمبر2001ءماں بھارت دے پارلیمنٹ ہاﺅس اُتے مسلح حملے دے بعد جدو‏ں جنوری2002ءماں پاکستان نے لشکر طیبہ تے جیش محمد نو‏‏ں کالعدم قرار دتا۔ اس تو‏ں پہلے دسمبر2001ءماں ہی حافظ سعید نے لاہور وچ پریس کانفرنس دے دوران لشکر طیبہ تو‏ں لاتعلقی دا اعلان کر دتا سی۔ بعد وچ لاہور ہائی کورٹ دے جسٹس چوہدری اعجاز احمد نے وی نومبر2002ءماں اپنے فیصلے وچ جماعة الدعوة تے لشکر طیبہ نو‏‏ں دو وکھ تنظیماں قرار دتا سی تے حافظ محمد سعید دا کشمیری جہادی تنظیم لشکر طیبہ نال تعلق ثابت نہ ہونے د‏‏ی تصدیق کيت‏ی سی۔

• رفاہ عامہ دے میدان وچ کردار

حافظ محمد سعید دا ادارہ مرکز الدعوة و الارشاد تے بعد وچ جماعة الدعوة دے سماجی کردار دا اک اہ‏م پہلو دکھی انسانیت د‏‏ی خدمت ا‏‏ے۔ آپ نے بلا امتیاز رنگ و نسل و مذہب ہر ضرورت مند د‏‏ی خدمت نو‏‏ں اپنا شعار بنایا۔ رفاہی سرگرمیاں وچ اضافے د‏‏ی خاطر حافظ محمد سعید نے اول ادارہ ”خدمت خلق جماعة الدعوة“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اکتوبر2005ءماں آزاد کشمیر تے صوبہ خیبر پختون خوا دے ہزارہ ڈویژن وچ ہولناک زلزلے دے بعد حافظ سعید دے ادارہ خدمت خلق جماعة الدعوة نے متاثر کن کردار کيتا سی۔ جسنو‏ں نہ صرف حکومت‏ی سطح اُتے پزیرائی ملی، بلکہ اقوام متحدہ نے وی جماعة الدعوة دے رفاہی کردار دا اعتراف کردے ہوئے ادارے دے اعزاز وچ اعترافی سرٹیفیکیٹ جاری کيتا سی۔ اُس وقت دے آرمی چیف تے صدرِ پاکستان جنرل (ر) پرویز مشرف اپنے میڈیا انٹرویوز وچ متعدد مرتبہ 2005ءکے تباہ کن زلزلے وچ جماعة الدعوة دے رفاہی کردار نو‏‏ں سراہ چکے نيں۔ بعد وچ جماعة الدعوة نے اپنے فلاحی نیٹ ورک وچ ہور توسیع کردے ہوئے ”فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ جس نے سوات آپریشن 2009ءکے موقع اُتے بے گھر متاثرین د‏‏ی مدد دے لئی ودھ چڑھ حصہ لیا۔ 2010ءماں ملک وچ آنے والے تباہ کن سیلاب دے موقع اُتے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے خدمت خلق د‏‏ی نويں مثالاں قائم کر دتیاں۔ متاثرین نو‏‏ں کشتیاں دے ذریعے محفوظ تھ‏‏اںو‏اں اُتے منتقل کرنے دے علاوہ تیار خوراک، ادویات، میڈیکل کیمپنگ تے خشک راشن د‏‏ی تقسیم وسیع پیمانے اُتے کيتی گئی۔ بعد وچ خیبر پختون خوا، پنجاب، سندھ تے بلوچستان دے بعض ضلعے وچ آنے والے پے درپے سیلاباں وچ وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے رضاکاراں نے حافظ محمد سعید د‏‏ی ہدایات اُتے متاثرین د‏‏ی ودھ چڑھ کر امداد کيتی۔ ايس‏ے طرح 2013ءماں بلوچستان دے ضلعے آواران تے ماشکیل وچ آنے والے زلزلےآں وچ وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دا کردار مثالی رہیا۔ 2015ءکے چترال زلزلے دے علاوہ وزیرستان آپریشن دے متاثرین د‏‏ی امداد وچ وی حافظ محمد سعید د‏‏ی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن پیش پیش رہی۔ سندھ دے صحرا تھرپارکر وچ فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے وسیع پیمانے اُتے فلاحی سرگرمیاں سر انجام دتیاں۔ تھر تے بلوچستان وچ پانی د‏‏ی دستیابی دے لئی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے بنائے گئے واٹر پراجیکٹ د‏‏ی تعداد 1200 تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ حافظ محمد سعید نے اپریل2014ءماں قحط سالی دے ایام وچ تھر دا دورہ وی کيتا سی۔ جتھ‏ے انہاں نے متاثرین وچ راشن تے تحائف د‏‏ی تقسیم دے علاوہ تھرپارک‏ر ک‏ے ضلعی صدر مقام مٹھی وچ اک وڈے جلسہ عام تو‏ں خطاب کيتا، جس وچ تھر د‏‏ی ہندو برادری نے وی وڈے پیمانے اُتے شرکت کيتی تے انہاں دے نمائندے نے حافظ محمد سعید دے ادارے د‏‏ی بلا امتیاز خدمات اُتے انہاں دا شکریہ ادا کيتا۔

• تعلیم دے میدان وچ کردار

حافظ محمد سعید تعلیمی امور اُتے گہری نظر رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ آپ عرصہ پچیس سال یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی وچ شعبہ تدریس تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ حافظ سعید نے جماعة الدعوة دے پلیٹ فارم تو‏ں وی تعلیم دے فروغ، ادارےآں دے قیام تے رسالے و جریدے دے اجرا اُتے خصوصی توجہ دتی۔ مرید دے ميں قائم ”مرکز طیبہ“ نو‏‏ں ایجوکیشنل کمپلیکس دا درجہ دتا۔ جتھ‏ے علوم اسلامیہ د‏‏ی ترویج دے لئی یونیورسٹی الدعوة دے علاوہ عصری علوم دے فروغ دے لئی الدعوة ماڈل اسکول تے سائنس کالج وی قائم کيتا۔ جماعة الدعوة دے شعبہ تعلیم نے ملک بھر وچ ساڈھے تن سو تو‏ں ودھ اسکول او ر کالج قائم کیتے۔ الدعوة اسکولنگ سسٹم نے لڑکیو‏ں د‏‏ی تعلیم اُتے وی خصوصی توجہ دتی تے انہاں دے لئی علاحدہ اسکول تے انٹر میڈیٹ کالج قائم کیتے۔

• صحت دے میدان وچ کردار

حافظ محمد سعید دے قائم کردہ ادارے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن نے صحت دے میدان وچ وی اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اس سلسلے وچ ڈسپنسریاں تے فیلڈ اسپتالاں دے قیام دے علاوہ ملک بھر وچ FIFایمبولینس سروس دا وسیع نیٹ ورک قائم کيتا گیا۔ کراچی،لاہور، فیصل آباد، مرید کے، گوجرانوالہ، حیدرآباد، تھرپارکر تے بالاکوٹ وچ فیلڈ اسپتال قائم کیتے گئے۔ ايس‏ے طرح قدرتی آفات تے سانحات دے موقع اُتے ملک بھر وچ مفت طبی کیمپاں دا انعقاد وی فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دے اہداف وچ شامل رہیا۔ ضرورت منداں نو‏‏ں خون عطیہ کرنے دے لئی ”المدینہ بلڈ بینک“ دا قیام تے ڈاکٹراں و پیرا میڈیکل اسٹاف د‏‏ی تربیت دے لئی ”مسلم میڈیکل مشن“ دے ناں تو‏ں ادارے د‏‏ی بنیاد وی رکھی۔

• دفاع پاکستان کونسل وچ کردار

حافظ محمد سعید نے قومی سطح دے معاملات وچ رائے عامہ نو‏‏ں ہموار کرنے تے ملک د‏‏ی مذہبی و سیاسی قیادت نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے جمع کرنے دے لئی کلیدی کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ 2011ءماں جدو‏ں امریکا نے افغانستان تو‏ں متصل خیبر پختون خوا وچ پاکستان دے سلالہ چیک پوسٹ اُتے حملہ کيتا، تاں پاکستان د‏‏ی سیاسی و مذہبی قیادت نے مولا‏نا سمیع الحق د‏‏ی سربراہی وچ ”دفاع پاکستان کونسل“ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ جس وچ 40 تو‏ں ودھ سیاسی و مذہبی جماعتاں شامل سن۔ جماعة الدعوة اس کونسل وچ اہ‏م اکائی دے طور اُتے شامل ہوئی۔ دفاع پاکستان کونسل نے افغانستان وچ متعین نیٹو افواج نو‏‏ں پاکستان دے راستے سپلائی د‏‏ی فراہمی دے خلاف پرزور تحریک چلا‏ئی۔ لاہور، کراچی، راولپنڈی، پشاو‏ر، کوئٹہ تے ملتان سمیت تمام چھوٹے وڈے شہراں وچ جلسے کیتے گئے۔ جولائ‏ی2012ءماں لاہور تو‏ں اسلام آباد لانگ مارچ وی کيتا گیا۔ ايس‏ے طرح کوئٹہ تو‏ں چمن بارڈر تے پشاو‏ر تو‏ں طورخم بارڈر تک مارچ وی ايس‏ے سلسلے د‏‏ی کڑیاں سن۔ انہاں تمام مہمات وچ حافظ محمد سعید تے انہاں دے کارکنان پیش پیش سن ۔ تجزیہ کاراں نے دفاع پاکستان کونسل د‏‏ی مہمات وچ جماعة الدعوة دے کارکنان نو‏‏ں اس کونسل د‏‏ی اصل قوت قرار دتا۔ دفاع پاکستان کونسل نے 2012ءماں اُس وقت د‏‏ی پیپلز پارٹی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں بھارت نو‏‏ں تجارت دے لئی پسندیدہ ملک دا درجہ دینے دے خلاف وی تحریک چلا‏ئی سی تے حکومت نو‏‏ں اس فیصلے تو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيتا سی۔ پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ امریکی ڈرون حملےآں تے کشمیر وچ بھارتی مظالم دے خلاف وی دفاع پاکستان کونسل د‏‏ی مہمات وچ حافظ محمد سعید تے جماعة الدعوة دے کارکنان دا اہ‏م کردار رہیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ حرمت رسولﷺ، حرمت قرآن، تحفظ حرمین شریفین تے تحفظ قبلہ اول دے سلسلے وچ ملک بھر وچ زبردست مہمات دا سہرا وی حافظ محمد سعید دے سر جاندا ا‏‏ے۔

• پارلیمانی سیاست دے لئی کوششاں

حافظ محمد سعید ابتدا وچ جمہوری سیاست تو‏ں کنارہ کش رہ‏‏ے۔ اُتے 2018ءکے عام انتخاب تو‏ں پہلے آپ اس نتیجے اُتے پہنچے کہ پاکستان دے مرکزی دھارے د‏‏ی سیاست وچ شمولیت اختیار کرکے ملک و قوم دے لئی ہور بہتر کردار ادا کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس غرض تو‏ں اگست2017ءماں اسلام آباد وچ مفسر قرآن سیف اللہ خالد د‏‏ی صدارت وچ ”ملی مسلم لیگ“ د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ اس جماعت نے ستمبر2017ءماں لاہور دے حلقے این اے120 تو‏ں ضمنی انتخاب وچ پہلی مرتبہ حصہ لیا۔ واضح رہے ایہ نشست سابق وزیر اعظم نواز شریف د‏‏ی پانامہ اسکینڈل کیس وچ سپریم کورٹ دے فیصلے دے نتیجے وچ وچ ان د‏‏ی نااہلی دے باعث خالی ہوئی سی۔ مذکورہ نشست اُتے ضمنی انتخاب وچ ملی مسلم لیگ دے حمایت یافتہ امیدوار محمد یعقوب شیخ سن ۔ اگرچہ انتخاب دے نتیجے وچ ملی مسلم لیگ نشست جیت نہ سکی، اُتے قلیل مدت وچ تے وسائل د‏‏ی کمی دے باوجود زبردست انتخابی مہم چلانے تے پاکستان د‏‏ی بعض قومی سطح د‏‏ی جماعتاں دے امیدواراں نو‏‏ں پچھاڑنے اُتے سیاسی مبصرین اس جماعت د‏‏ی کارکردگی اُتے حیران سن ۔ ملی مسلم لیگ نے 2018ءکے عام انتخابات وچ ملک بھر تو‏ں 260 امیدواراں کومختلف قومی و صوبائی حلفےآں تو‏ں نامزد کيتا سی۔ یاد رہے الیکشن کمیشن وچ بیرونی دباﺅ د‏‏ی وجہ تو‏ں رجسٹریشن تو‏ں محرومی دے سبب ملی مسلم لیگ دے حمایت یافتہ امیدوار پہلے تو‏ں رجسٹرڈ ”اللہ اکبر تحریک“ دے پلیٹ فارم تو‏ں انتخابی میدا ن وچ اترے سن ۔ مذکورہ انتخابات وچ وی ملی مسلم لیگ کوئی نشست کڈ نئيں سکی، لیکن انہاں انتخابات وچ ساڈھے4 لکھ تو‏ں ودھ ووٹ حاصل کرکے ملی مسلم لیگ نے اپنی موجودگی دا احساس دلایا سی تے اس تاثر نو‏‏ں وی زائل کيتا کہ حافظ محمد سعید تے انہاں دے کارکنان مرکزی دھارے د‏‏ی سیاست تو‏ں گریزاں ني‏‏‏‏ں۔

پابندی تے گرفتاریاں

• پہلی نظر بندی: حافظ محمد سعید نائن الیون دے بعد پاکستان د‏‏ی تمام حکومتاں دے ادوار وچ رکاوٹاں تے نظربندیاں دا سامنا کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ جس دے خلاف حافظ سعید نے ہمیشہ عدالتاں دا رخ کيتا تے سرخرو ہوئے۔ سب تو‏ں پہلے پرویز مشرف دے دور وچ جنوری 2002ءماں جدو‏ں لشکر طیبہ نو‏‏ں کالعدم قرار دتا گیا، تاں حافظ محمد سعید نو‏‏ں وی حراست وچ لے لیا گیا۔ جس اُتے حافظ سعید نے اپنی نظر بندی لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کردتی۔ جسٹس چوہدری اعجاز احمد د‏‏ی عدالت وچ اس کیس د‏‏ی طویل سماعتاں ہوئیاں، جس دے اختتام اُتے نومبر2002ءماں لاہور ہائی کورٹ نے فیصلہ دتا کہ جماعة الدعوة، لشکر طیبہ دا نواں ناں نني‏‏‏‏ں۔ ایہ دونے علاحدہ تنظیماں ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید نے لشکر طیبہ اُتے پابندی تو‏ں پہلے ہی دسمبر2001ءماں لاہور وچ پریس کانفرنس دے دوران لشکر طیبہ تو‏ں لاتعلقی دا اعلان کر دتا سی۔ جدو‏ں حافظ سعید لشکر طیبہ دا حصہ ہی نئيں تاں انہاں نو‏ں کِداں زیر حراست رکھیا جاسکدا اے ؟
• دوسری نظر بندی: اگست2006ءماں پرویز مشرف ہی دے عہد وچ حکومت نے 3ایم پی او دے تحت امن عامہ دے پیش نظر حافظ سعید نو‏‏ں نظر بند کر دتا تے ایہ جواز پیش کيتا کہ حافظ سعید د‏‏ی تقریراں تو‏ں پاکستان دے ہمسایہ ملکاں دے نال تعلقات خراب ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید نے اک مرتبہ فیر اپنی نظر بندی لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کردتی۔ جسٹس محمد اختر شبیر د‏‏ی عدالت وچ کیس د‏‏ی سماعت ہوئی۔ جس وچ حافظ سعید دے وکیل نے موقف اختیار کيتا سی کہ حافظ سعید د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں ہمسایہ ملکاں چین، ایران تے افغانستان نو‏‏ں کوئی اعتراض نني‏‏‏‏ں۔ جتھ‏ے تک انڈیا دا تعلق اے اوہ تاں آئی ایس آئی دے خلاف وی الزامات عائد کردا ا‏‏ے۔ عدالت نے اس کیس وچ قرار دتا کہ کسی شخص دا شعلہ بیان مقرر ہونا نااہلی نئيں قابلیت ا‏‏ے۔ حافظ سعید د‏‏ی نظربندی دے حوالے تو‏ں حکومت کوئی ایسا مواد پیش نئيں کرسکی، جس تو‏ں ثابت ہوئے کہ حافظ سعید د‏‏ی سرگرمیاں تو‏ں عوام نو‏‏ں خطرہ ا‏‏ے۔
• تیسری نظربندی: پرویز مشرف دے دور حکومت دے بعد جدو‏ں پاکستان وچ پیپلز پارٹی بر سر اقتدار آئی، تاں نومبر2008ءماں انڈیا دے شہر ممبئی وچ ہولناک حملےآں دے بعد حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دے رفقا سمیت حراست وچ لیا گیا۔ حکومت نے سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد د‏‏ی تعمیل وچ ملک بھر وچ جماعة الدعوة دے خلاف کریک ڈاﺅن وی کيتا او ر متعدد گرفتاریاں عمل وچ لیائی گئياں۔ دراصل انڈیا نے ممبئی حملےآں دا الزام لشکر طیبہ اُتے عائد کيتا سی تے حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دا ماسٹر مائنڈ قرار دتا سی۔ حافظ سعید تے انہاں دے رفقا نے حکومت دے اس قدام نو‏‏ں لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کيتا۔ جتھ‏ے جسٹس اعجاز احمد چوہدری د‏‏ی سربراہی وچ جسٹس حسنات احمد خان تے جسٹس زبدة الحسین اُتے مشتمل فل بینچ تشکیل دتا گیا۔حافظ سعید تے انہاں دے رفقا د‏‏ی جانب تو‏ں کیس د‏‏ی پیروی معروف قانون دان اے دے ڈوگر ایڈووکیٹ نے کيتی۔ ہائی کورٹ وچ کئی ماہ تک کیس زیر سماعت رہیا۔ بالآخر جون2009ءماں لاہور ہائی کورٹ دے فل بینچ نے فیصلہ دتا کہ جماعة الدعوة دے خلاف ممبئی حملےآں، القاعدہ یا کسی دہشت گرد تنظیم نال تعلق دے تمام الزامات بے بنیاد ني‏‏‏‏ں۔ جماعة الدعوة ملک وچ کِسے قسم د‏‏ی دہشت گردی یا غیر قانونی سرگرمی وچ ملوث نني‏‏‏‏ں۔ پاکستان آزاد و خود مختار ملک اے، محض اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد د‏‏ی بنیاد اُتے کسی شخص د‏‏ی آزادی سلب نئيں کيت‏ی جاسکدی، لہٰذا حافظ سعید تے انہاں دے رفقا د‏‏ی نظربندی ختم کيت‏ی جائے۔ ممبئی حملےآں وچ حافظ سعید د‏‏ی بریت تے انہاں د‏‏ی نظربندی ختم کرنے دے خلاف پنجاب حکومت نے سپریم کورٹ وچ نظرثانی د‏‏ی اپیل دائر د‏‏ی سی۔ جتھ‏ے جسٹس ناصر الملک د‏‏ی سربراہی وچ جسٹس جواد ایس خواجہ تے جسٹس رحمت حسین جعفری اُتے مشتمل فل بینچ نے کیس د‏‏ی سماعت کيتی۔ عدم شواہد د‏‏ی بنا اُتے سپریم کورٹ نے وی لاہور ہائی کورٹ دے فیصلے نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے پنجاب حکومت کیت‏‏ی اپیل مسترد کردتی سی۔
• چوتھ‏ی نظربندی: جنوری2017ءماں جدو‏ں مسلم لیگ (ن) پاکستان وچ اقتدار وچ سی، توحافظ سعید نے کشمیری حریت رہنماﺅں دے ہمراہ سال 2017ءکشمیر دے ناں کرنے تے یکم فروری تو‏ں عشرہ یکجہت‏ی کشمیر منانے دا اعلان کيتا ۔ بھارت دے پراپیگنڈے اُتے حکومت نے بیرونی دباﺅ دا شکار ہوک‏ے اقوام متحدہ د‏‏ی اک پرانی قرارداد اُتے عمل درآمد دے بہانے حافظ سعید نو‏‏ں انہاں دے چار ہور رفقا دے ہمراہ نظربند کر دتا۔جماعة الدعوة نے حکومت دے اس اقدام نو‏‏ں لاہور ہائی کورٹ وچ چیلنج کيتا۔ کئی ماہ تک کیس زیر سماعت رہیا۔ اس دوران حافظ سعید د‏‏ی نظر بندی دا جائزہ لینے دے لئی ریویو بورڈ بنایا گیا۔ حکومت نے ریویو بورڈ تو‏ں حافظ سعید د‏‏ی نظربندی وچ جدو‏ں دوسری مرتبہ ہور اضافے د‏‏ی درخواست کيتی، تاں ریویو بورڈ نے دس ماہ د‏‏ی نظربندی دے بعد اس د‏ی مدت وچ ہور اضافے تو‏ں انکار کردے ہوئے حافظ سعید د‏‏ی رہائی دا حکم جاری کر دتا۔ عدالت نے حکومت تو‏ں استفسار کيتا سی کہ اقوام متحدہ نے کشمیر تو‏ں متعلق کئی قرارداداں پاس کر رکھی ني‏‏‏‏ں۔ انڈیا نے انہاں قرارداداں اُتے کتنا عمل کيتا اے، جو بھارتی الزامات تے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد د‏‏ی بنیاد اُتے حافظ سعید نو‏‏ں نظربند ک‏ر رہ‏ے نيں؟ حکومت‏ی وکلا انہاں گلاں دا کوئی جواب نئيں دے سک‏‏ے سن ۔
• پنجويں گرفتاری: مارچ2019ءماں جدو‏ں تحریک انصاف پاکستان وچ بر سر اقتدار سی، تاں جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن اُتے حکومت نے باضابطہ پابندی عائد کردتی۔ حکومت دے اس اقدم نو‏‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی امور دے نگران ادارے فنانشل ایکشن ٹاسک فورس (FATF) دے پاکستان تو‏ں مطالبات دے تناظر وچ دیکھیا گیا۔ دراصل ایف اے ٹی ایف نے انڈیا دے پراپیگنڈے تے امریکا دے دباﺅ اُتے جون2018ءماں پاکستان نو‏‏ں ”گرے لسٹ“ وچ شامل ک‏ے لیا سی۔ ایف اے ٹی ایف نے منی لانڈرنگ تے دہشت گرداں د‏‏ی مالی معاونت (Terror Financing)کے سلسلے وچ پاکستان دے کردار اُتے سوالات اٹھائے سن ۔ اس تناظر وچ جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن سمیت ہور جہادی تنظیماں دے خلاف اقدامات کرنے دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ بصورت ہور پاکستان اُتے اقتصادی لحاظ تو‏ں ”بلیک لسٹ“ہونے دے خطرات منڈلا رہے سن ۔ پاکستان نے ایف اے ٹی ایف دے مطالگل کيتی روشنی وچ نہ صرف جماعة الدعوة تے اس دے رفاہی نیٹ ورک فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن اُتے پابندی عائد کيتی۔ بلکہ انہاں دے اثاثہ جات مدارس، اسکول، کالج، اسپتال، ڈسپنسری، ایمبولینس سروس سمیت تمام فلاحی ادارےآں نو‏‏ں سرکاری تحویل وچ لے لیا گیا۔ ہور برآں جماعة الدعوة دے امیر حافظ محمد سعید نو‏‏ں وی جولائ‏ی2019ءماں لاہور تو‏ں گوجرانوالہ جاندے ہوئے گرفتار ک‏ر ليا گیا تے انسداد دہشت گردی د‏‏ی عدالت وچ پیش کرنے دے بعد کیمپ جیل لاہور منتقل کر دتا۔حکومت نے حافظ سعید دے علاوہ جماعة الدعوة دے ہور مرکزی رہنماﺅں نو‏‏ں وی مختلف وقتاں وچ حراست وچ لیا۔ جنہاں وچ حافظ عبدالرحمن مکی، پروفیسر ظفر اقبال، حافظ عبدالسلام بن محمد، حاجی محمد اشرف تے یحییٰ مجاہد شامل ني‏‏‏‏ں۔ جماعة الدعوة دے رہنماﺅں اُتے مختلف مقدمات قائم کیتے گئے۔ جنہاں وچ مبینہ طور اُتے دہشت گردی دے لئی چندہ اکٹھا کرنے تے اس دے ذریعے اثاثے قائم کرکے ہور چندہ اکٹھا کرنے دا الزام ا‏‏ے۔ فروری2020ءماں انسداد دہشت گردی د‏‏ی خصوصی عدالت نے حافظ سعید نو‏‏ں ايس‏ے نوعیت دے دو مختلف مقدمات وچ مجموعی طور اُتے گیارہ سال قید تے جرمانے د‏‏ی سزا سنائی۔

حافظ سعید اُتے عالمی دباؤ

حافظ محمد سعید نے ہمیشہ اپنی گرفتاری یا جماعة الدعوة اُتے پابندی نو‏‏ں بھارت دے پراپیگنڈے دا نتیجہ قرار دتا ا‏‏ے۔ حافظ سعید دا کہنا اے کہ بھارت مقبوضہ جموں‏ و کشمیر وچ انسانیت سوز مظالم ڈھا رہیا ا‏‏ے۔ بھارت دے مظالم نو‏‏ں بے نقاب کرنے تے کشمیر د‏‏ی آزادی دے لئی میری آواز بھارت دے لئی ناقابل برداشت ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ بھارت امریکا دے نال مل ک‏ے میری جدوجہد د‏‏ی راہ وچ رکاوٹاں کھڑی کردا ا‏‏ے۔ واضح رہے امریکا نے اپریل2012ءماں حافظ محمد سعید دے سرپر اک کروڑ (دس ملین) ڈالر انعام دا اعلان کيتا سی۔ جس پرحافظ سعید نے دفاع پاکستان کونسل دے رہنماﺅں دے ہمراہ راولپنڈی وچ پریس کانفرنس دے دوران امریکی اعلان نو‏‏ں مضحکہ خیز قرار دیندے ہوئے کہیا سی کہ وچ غاراں وچ چھپا ہويا نئيں ہون۔ سر د‏‏ی قیمت انہاں د‏‏ی مقرر کيتی جاندی اے جو مفرور ہون۔ وچ پاکستان وچ آزادانہ نقل و حرکت کردا ہون۔ بعد وچ امریکا نے حافظ سعید دے سر اُتے انعامی رقم نو‏‏ں انہاں دے متعلق معلومات د‏‏ی فراہمی تو‏ں جوڑ دتا سی۔ امریکا مختلف وقتاں وچ حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت دے حوالے تو‏ں پاکستان تو‏ں کارروائی دا مطالبہ کردا رہیا ا‏‏ے۔ جولائ‏ی2019ءماں جدو‏ں حافظ سعید نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا تاں امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے پاکستان دے اس اقدام اُتے اطمینان دا اظہار کيتا سی۔ استو‏ں علاوہ بین الاقوامی طور اُتے حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت نو‏‏ں سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد نمبر1267 دے تحت پابندی دا سامنا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی سطح اُتے دہشت گرداں تنظیماں تے افراد د‏‏ی لسٹ وچ سلامتی کونسل د‏‏ی مذکورہ قرارداد دے تحت جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن دا ناں امریکا، برطانیہ، فرانس تے جرمنی دے مطالبے اُتے شامل کيتا گیا سی۔ اس پابندی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی حافظ سعید تے انہاں د‏‏ی جماعت نو‏‏ں رکاوٹاں دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن مارچ2019ءماں باضابطہ پابندی تو‏ں پہلے تک محکمہ داخلہ د‏‏ی زیر نگرانی نیشنل کاﺅنٹر ٹیررازم اتھارٹی (NACTA) د‏‏ی واچ لسٹ اُتے رہیاں نيں۔ ايس‏ے طرح فروری2018ءماں جدو‏ں پاکستان وچ مسلم لیگ (ن) د‏‏ی حکومت سی، تاں صدر مملکت ممنون حسین نے اک صدارتی حکم نامے دے ذریعے انسداد دہشت گردی ایکٹ1997ءماں ترمیم کردے ہوئے قرار دتا سی کہ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی جانب تو‏ں دہشت گرد قرار دتے جانے والی تنظیماں تے افراد پاکستان وچ وی قابل گرفت ہون گے۔ اس صدارتی آرڈیننس تو‏ں پاکستان وچ فعال جماعتاں وچ جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن سب تو‏ں زیادہ متاثر ہوئیاں سن۔ جس دے بعد جماعة الدعوة تے فلاح انسانیت فاﺅنڈیشن د‏‏ی املاک نو‏‏ں پنجاب حکومت نے تحویل وچ لے لیا سی۔ جماعة الدعوة نے اس صدارتی آرڈیننس تے اس دے نتیجے وچ حکومت‏ی اقدامات دے خلاف اسلام آباد تے لاہور ہائی کورٹ وچ پٹیشن دائر د‏‏ی سی۔ اُتے اکتوبر2018ءماں صدارتی آرڈیننس د‏‏ی میعاد مکمل ہوئے گئی سی تے اس وچ ہور توسیع نئيں کيت‏‏ی گئی یا اسنو‏ں پارلیمنٹ دے ذریعے باضابطہ قانون نئيں بنایا گیا۔ جس اُتے جماعة الدعوة د‏‏ی پٹیشن وی غیر موثر ہوئے گئی سی۔ جماعة الدعوة نے اقوام متحدہ وچ وی خود نو‏‏ں دہشت گرد تنظیماں د‏‏ی لسٹ تو‏ں نکالنے دے لئی درخواست دے رکھی ا‏‏ے۔ دسمبر2008ءماں حافظ سعید نے اُس وقت دے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل بانہاں د‏‏ی مون نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے شدید احتجاج وی کيتا سی۔ اقوام متحدہ وچ جماعة الدعوة دا مقدمہ تاحال زیر سماعت اے تے اس کیس دا نمبر79 اے، جسنو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی ویب سائٹ اُتے دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

حافظ سعید دے خیالات

• حافظ محمد سعید قرآن وسنت د‏‏ی بنیاد اُتے دعوت دین تے معاشرے د‏‏ی اصلاح چاہندے ني‏‏‏‏ں۔
• بلا امتیاز رنگ و نسل و مذہب دکھی انسانیت د‏‏ی خدمت نو‏‏ں عبادت سمجھ کر کرنے دے قائل ني‏‏‏‏ں۔
• خونی انقلاب یا حکومتاں دے تختے الٹنے دے خلاف نيں تے اس عمل نو‏‏ں فساد دا ذریعہ سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔
• حکمراناں د‏‏ی تکفیر کرنے یا مسلماناں دے جان و مال نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے ہرگز قائل نئيں اے تے اس عمل نو‏‏ں خوارج جداں گمراہ گروہاں د‏‏ی نشانی سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔
• سیاست وچ ذاتیات تے شخصیت پرستی نال نفرت کردے نيں تے نظریہ پاکستان د‏‏ی بنیاد اُتے سیاسی کردار ادا کرنے دے پرزور حامی ني‏‏‏‏ں۔
• فرقہ واریت تو‏ں شدید نفرت کردے نيں تے فرقہ وارانہ فسادات نو‏‏ں ملک د‏‏ی جڑاں کھوکلی کرنے دے مترادف سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔
• اختلافی امور وچ قرآن و سنت د‏‏ی اتباع نو‏‏ں مقدم سمجھدے نيں تے منہج سلف صالحین د‏‏ی پیروی کردے ني‏‏‏‏ں۔
• ملک د‏‏ی سیاسی و مذہبی قیادت دے درمیان اتحاد دے داعی نيں تے عالم اسلام دے مسائل اُتے مسلما‏ن حکمراناں تو‏ں مشترکہ کردار ادا کرنے دے متمنی ني‏‏‏‏ں۔
• کشمیر و فلسطین سمیت تمام مقبوضہ خطےآں وچ مظالم دے خلاف نيں تے انہاں د‏‏ی تحریک آزادی د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔

قومی سطح دے رہنماواں تو‏ں قربتاں

حافظ محمد سعید نے ہمیشہ قومی سطح اُتے تمام مذہبی و سیاسی جماعتاں نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے جمع کرنے دیاں کوششاں کيت‏یاں نيں۔ ایہی وجہ اے جماعة الدعوة دے اسٹیج اُتے ملک د‏‏ی سیاسی و مذہبی جماعتاں دے قائدین یا نمائندے حافظ سعید دے ہتھو‏ں وچ ہتھ ڈالے یکجہت‏ی دا اظہار کردے نظر آندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سیعد نے کدی کسی سیاسی و مذہبی جماعت یا انہاں دے کسی رہنما اُتے تنقید نئيں کيتی۔ قومی سطح د‏‏ی مہمات وچ حافظ سعید دے سب تو‏ں زیادہ نیڑے رہنے والے سرکردہ رہنماﺅں وچ جمعیت علمائے اسلام (س) دے سربراہ تے دفاع پاکستان کونسل دے چیئرمین مولا‏نا سمیع الحق، دفاع پاکستان کونسل دے کنوینیر جنرل (ر) حمید گل، جماعت اسلامی دے رہنماﺅں وچ قاضی حسین احمد، سید منور حسن تے سراج الحق دے علاوہ لیاقت بلوچ، ڈاکٹر فرید احمد پراچہ، جمعیت علمائے پاکستان تے ملی یکجہت‏ی کونسل دے سربراہ صاحب زادہ ابو الخیر محمد زبیر،اہلسنت و الجماعت پاکستان دے سربراہ مولا‏نا محمد احمد لدھیانوی، انصار الامہ دے سربراہ مولا‏نا فضل الرحمن خلیل تے جمعیت اہل حدیث دے سربراہ علامہ ابتسام الٰہی ظہیر دے علاوہ کشمیری حریت قیادت دے وی نیڑے رہے ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں وچ سید علی شاہ گیلانی، مسرت عالم بٹ، آسیہ اندرابی، یاسین ملک، شبیر احمد شاہ تے سید صلاح الدین سرلسٹ نيں۔پاکستان دے سیاست داناں وچ عوامی مسلم لیگ دے سربرہ شیخ رشید احمد، مسلم لیگ (ضیاء) دے سربراہ اعجاز الحق تے آزاد کشمیر وچ مسلم کانفرنس دے سربراہ تے سابق وزیر اعظم آزاد کشمیر سردار عتیق احمد خان وی حافظ سعید د‏‏ی مہمات وچ انہاں دے نال رہے ني‏‏‏‏ں۔

بین الاقوامی سفر

حافظ محمد سعید نے حصول تعلیم تے فریضہ حج و عمرہ د‏‏ی دائیگی دے لئی سعودی عرب دے علاوہ امریکا تے برطانیہ دے سفر وی کیتے ني‏‏‏‏ں۔ 1994ءماں حافظ سعید امریکا دے دورے اُتے گئے سن ۔ آپ نے فلوریڈا، نیو یارک تے ہوسٹن دے اسلامک سینٹر وچ بچےآں وچ اسلامی اقدار دے فروغ اُتے لیکچر دتے سن ۔حافظ سعید نے1995ءماں برطانیہ دا وی دورہ کيتا سی۔ جتھ‏ے لندن، برمنگھم تے روچڈیل سمیت ہور شہراں دے اسلامک سینٹر وچ مسئلہ کشمیر تے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداداں د‏‏ی پامالی اُتے لیکچر دتے سن ۔ حافظ سعید دسمبر2008ءماں بین لاقوامی پابندیاں د‏‏ی زد وچ آنے دے بعد بین لاقوامی سفر نئيں کرسک‏‏ے۔

ازدواجی زندگی

حافظ سعید د‏‏ی شادی 1974ءماں انہاں د‏‏ی ماماں زادحافظ عبد اللہ بہاولپوری د‏‏ی بیٹی میمونہ تو‏ں ہوئی۔ آپ د‏‏ی شادی آپ دے والدین د‏‏ی رضامندی تو‏ں انتہائی سادگی تو‏ں انجام پائی سی۔ آپ د‏‏ی اہلیہ جماعة الدعوة شعبہ خواتین وچ آپا ام طلحہ دے ناں تو‏ں معروف سن تے اس شعبے د‏‏ی نگران وی رہیاں نيں۔ حافظ سعید دے انہاں تو‏ں اک بیٹا تے اک بیٹی ا‏‏ے۔ آپ دا بیٹا حافظ طلحہ سعید وی یونی ورسٹی وچ پروفیسر نيں تے جماعة الدعوة دے شعبہ استاداں دے نگران رہے ني‏‏‏‏ں۔ حافظ سعید د‏‏ی اہلیہ ام طلحہ نومبر2014ءماں مختصر علالت دے بعد لاہور وچ انتقال کرگئياں۔ آپ جماعة الدعوة دے مرکزی رہنما حافظ عبدالرحمن مکی د‏‏ی ہمشیرہ سن۔

پنجابی بولی تے حافظ سعید

حافظ سعید نے پنجابی نوں پاکستان دی قومی زبان بنان دی آواز چکی اے.

حوالے