موجودہ مسلم آزادی دیاں تحریکاں
عالم اسلام وچ جِنّے ہی آزاد تے خدمختیار ملکاں موجود نيں۔ اس توں کدرے زیادہ غیر آزاد مسلم خطے مود نيں جو غلامی دے تھلے زندگی بصر کرنے اُتے مجبور نيں۔ عالم اسلام وچ مسلمان، اک وکھ آزاد تے خدمتیار ملک دی تقاضہ اسلامی بنیاد اے۔ دنیا اُتے جے نظر پائی جائے تاں اکثرتی مسلم اوہ خطے غیر آزاد نيں جتھے اُتے پہلے مسلم حکومتاں قائم سن۔ یا انہاں خطےآں اُتے غیر مسلماں نے قبضے کر لیئے۔ تے ایہ ٹہراؤ واضع لفظاں وچ منگ کردا اے کہ مسلماناں دی اکثریتی والے علائقاں نوں ملیا کے اک آزاد مسلم مملکت جوڑنا انہاں دا حق اے ۔اسلام مکمل ضابطئہ حیات اے۔ جینے توں لےکے مرنے تک اک مسلمان دی زندگی اسلام دی تعلیم تے اصولاں مطابق گذرتی اے۔ کسی غیر ملک وچ جتھے مذہب تے سماج وکھ روایتاں اُتے قائم ہو، اوتھے اُتے مسلماناں دے لیئے ایہ ممکن ہی نئيں کہ اوہ اپنی زندگی دین دے حکم دے موطاقب گذار سکن۔ کیوں کہ اوتھے دی حکومت، مذہب تے لوک انہاں رسماں تے رواجاں نوں بیکار، غیر ضروری تے رکاوٹ سمجھ کر انہاں دی ادائیگی اُتے بندشاں ڈالدیندے نيں۔ ايسے طرح مذہبی طور اوہ مجبور تے محکوم رہ جاندے نيں۔
فلسطین[سودھو]
فلسطین مشرق وسطی دا اک مسلم اکثریتی علاقہ اے۔ ایہ انبیاء کرام دا ملک اے۔ تے یہودیاں ، عیسائیاں تے مسلماناں دے لئی وی اِنّا ہی مقدس اے۔ پہلی جنگ عظیم تک ، فلسطین سلطنت عثمانیہ (خلافت) دا اک صوبہ سی۔ جنگ دے دوران انگریزاں نے اس اُتے قبضہ کرلیا تے فلسطین وچ اک یہودی آزاد ریاست دے قیام دی تجویز پیش کيتی۔ اس وقت مسلم آبادی 93 فیصد سی تے یہودی صرف 7 فیصد سن ۔ مسلماناں نے اس اقدام دی سختی توں مخالفت کيتی۔ لیکن انگریزاں نے یہودیاں دے نال مل کے سازش کيتی۔ تے فلسطین نوں یہودیاں دی سرزمین بنانے دا فیصلہ کيتا۔ ايسے وقت یہودیاں نے فلسطین وچ آباد ہونے دے لئی اپنے اپنے ملکاں توں ہجرت کرنا شروع کردتی۔ ایويں ہی دنیا دے مختلف حصےآں توں یہودیاں نوں لیا کے فلسطین وچ آباد کردتا گیا، 1948 وچ ، برطانوی حکومت نے اپنی فوج نوں فلسطین توں انخلا دا اعلان کيتا۔ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے فلسطین نوں یہودی تے مسلم فلسطینی ریاست وچ تقسیم کرنے دی قرارداد منظور کيتی۔ یہودی ریاست ، اسرائیل ، روسی ، امریکا امریکی تے برطانوی حکومتاں سمیت عالمی برادری نے تشکیل دتی تے اسنوں تسلیم کيتا۔ لیکن مسلم فلسطینی ریاست نوں قائم کرنے دی اجازت نئيں سی۔ بلکہ مسلم فلسطینی زمیناں اُتے قبضہ کرنے تے انہاں نوں بے گھر کرنے دی پالیسی اپنائی گئی۔ ایويں فلسطینی مسلماناں تے اسرائیلی یہودیاں دے وچکار جنگ چھڑ گئی۔ شام ، مصر تے ہور عرب ملکاں نے فلسطینیاں دی مدد کيتی۔ اقوام متحدہ نے جنگ بندی دا اہتمام کيتا۔ لیکن انہاں نے اپنی سرزمین اُتے فلسطینیاں دا حق بحال نئيں کيتا۔ اسرائیل دے ذریعہ اقوام متحدہ دے ہر فیصلے تے قرار داد نوں مسترد کردتا گیا ، تے ہر اقدام الٹ گیا۔ کیونجے وڈی طاقتاں اسرائیل دی پشت اُتے نيں۔ اسرائیلیاں تے عرباں دے ذریعہ ہن تک چار جنگاں لڑی جاچکیاں نيں۔
اسرائیل نے حال ہی وچ فلسطینیاں اُتے نويں نويں ظلم کیئے جارہے نيں۔ انہاں نوں بے گھر کيتا جارہیا اے تے انہاں دے دیہات زمین بوس ہوگئے۔ اسرائیل دی کوشش اے فلسطین دا ناں ونشان مٹیا جائے۔ دنیا دی وڈی طاقتاں اسرائیلی جارحیت دے خاموش تماشائی نيں۔ امریکا (امریکا) دے ذریعے 1994 وچ فلسطینیاں تے اسرائیلیاں دے وچکار اک معاہدہ طے پایا سی ، جس دے تحت اسرائیل نوں خودمختار اتھارٹی تسلیم کيتا گیا سی ، جس دے تحت فلسطینی عرباں نوں محدود اختیارات دی اک محدود علاقے وچ حکومت بنانے دی اجازت دتی گئی سی ، جس دی سربراہی یاسر عرفات نے دی سی۔ . چونکہ 1994 دے معاہدے دے باوجود وی فلسطین اسرائیل دا مسئلہ حل نئيں ہويا ، لہذا ، ریاستہائے متحدہ امریکا ، یوروپی یونین تے روسی فیڈریشن 2003 وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے ذریعہ اعلان کردہ امن روڈ میپ دے نال سامنے آگئی۔ اسنوں فلسطینیاں تے دونے نے قبول کيتا اے۔ اسرائیلی۔ ہن امید دی جا رہی اے کہ ایہ سڑک دا نقشہ مستقبل نیڑے وچ اک خودمختار فلسطینی ریاست دا باعث بنے گا۔
کشمیر[سودھو]
برطانیہ حکومت توں برصغیر دی عوام نوں 1947ء وچ آزادی حاصل ہوئی، کشمیر وچ مسلمان اکثریت وچ سن، تے انہاں نے پاکستان شامل ہونا چاہیا، لیکن راجہ ہندو ڈوگرہ سن ۔ ہندو راجہ نے ہندوستان وچ شامل ہونے دا اعلان کيتا۔ کشمیری عوام اس فیصلے دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ لڑائی اک سال تے اک چوتھائی تک جاری رہی۔ اقوام متحدہ نے 1949 وچ جنگ بندی دا کرائی ، تے فوج نوں کشمیر وچ بھیجیا۔ جداں جنگ بندی قائم رہ سکے، فیصلہ کيتا گیا کہ کشمیری حق خودارادیت دا استعمال کرن گے۔ بھانويں کوئی رائے شماری دے ذریعے اپنی مرضی دا اظہار کرے ، کيتا کشمیری پاکستان وچ شامل ہونا چاہندے نيں یا بھارت وچ شامل نيں۔ پاکستان نے اس فیصلے نوں خوشی قبول کيتا ، لیکن بھرت ، اپنی ہٹدھرمی دی وجہ توں ، کشمریاں نوں انہاں دے حق خودارادیت اج تک کشمیری مسلماناں راء دے حق توں محروم رکھیا گیا اے۔ اج کشمیر دے تن فیصد چار حصے اُتے بھارت دا قبضہ اے، تے اک فیصد چار اُتے حصے اُتے آزاد کشمیر دی حکومت قائم اے، کشمیری اس دن دے منتظر نيں ، جدوں اوہ اپنی حکومت تشکیل دے سکن گے۔ بھارتی حکومت کشمیری مجاہداں دی تحریک نوں فوجی زور توں دبا رہی اے، تے انہاں دے اُتے ظلم تے طاقت دا سلسلہ جاری اے، پاکستان دی مطالبہ اے کہ اقوام متحدہ دے ٹہراو ظریعے کشمیری عوام دی اپنی راء ظاہر کرنے دا حق دتا جائے، مسلمان ہونے دے ناطے ، پاکستانی اپنے کشمیری بھائیاں توں ہمدردی رکھدے نيں۔
مشرقی ترکستان[سودھو]
مشرقی ترکستان سب توں وڈا مسلم مضبوضہ اکثرتی خطہ اے۔ سلطنت عثمانیہ دے خاتماں دے بعد ایہ خطہ چین دے قبضے وچ چلا گیا۔ ایغور (WEE-grr ، وی ایغور) ، سابقہ آزاد جمہوریہ مشرقی ترکستان وچ مسلماناں دا نسلی طور اُتے ترک گروہ اے ، جسنوں چینی سنکیانگ ایغور خود مختار خطہ قرار دیندے نيں۔ ایہ خطہ چین دی سرزمین دا سولہواں حصہ اے تے تن سابق سوویت وسطی ایشیائی جمہوریہ توں ملحق اے۔ چین دی تازہ ترین مردم شماری ایغوراں دی موجودہ آبادی نوں 60 لکھ توں تھوڑا سا اے۔ مغربی ترکستان وچ وی 500،000 ویغور نيں ، جو ازبکستان ، کازاکستان ، کرغیزستان ، ترکمانستان تے تاجکستان دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ پاکستان ، افغانستان ، سعودی عرب ، ترکی ، مغربی یورپ تے امریکا وچ تقریبا 150 ڈیڑھ لکھ ایغوراں دے گھر نيں۔ مشرقی ترکستان نوں اک چینی صوبے وچ تبدیل کرنے دے لئی لکھاں چینی آباد ہوچکے نيں۔ 1949 توں پہلے مشرقی ترکستان وچ صرف 300 ہزار چینی آباد کار سن ۔ ہن 60 لکھ توں زیادہ نيں۔
سنکیانگ وچ ایغور عسکریت پسند کئی دہائیاں توں آزاد مشرقی ترکستان دے قیام دے لئی جدوجہد کر رہے نيں۔ 1933 تے 1944 وچ ، ویغور آزاد اسلامی مشرقی ترکستان جمہوریہ دے قیام وچ کامیاب رہے۔ لیکن سوویت یونین دی فوجی مداخلت توں انہاں آزاد اسلامی جمہوریہ دا تختہ پلٹ دتا گیا۔ 1949 وچ نیشنلسٹ چینیاں نوں چینی کمیونسٹاں نے شکست دتی تے مشرقی ترکستان چینی کمیونسٹ حکمرانی وچ آگیا۔
مشرقی ترکستان دی کمیٹی ، جو قازقستان دے المما عطا وچ واقع اے ، وسطی ایشیاء وچ غالبا national سب توں زیادہ بنیاد پرست قومی تحریک اے۔ ایہ کمیٹی حال ہی وچ ہور عسکریت پسند بن چکی اے تے انہاں نے سنکیانگ نوں چین دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ توں آزاد کرنے دے لئی اپنی جدوجہد تیز کرنے دا عزم کيتا اے۔ اس دی تشکیل اصل وچ ایغور گوریلاں نے کيتی سی جو 1944–1949 دے دور وچ چینیاں دے خلاف لڑے سن ۔ سن 1945 وچ مسلمان آزادی پسنداں نے اسلحہ اٹھایا تے سوویت یونین دے ذریعہ حمایت یافتہ عوامی بغاوت وچ آزاد جمہوریہ ترکستان دا قیام عمل وچ لایا۔ 1940 دی دہائی دی انہاں دی رہنما عیسی بیگ 1949 وچ کمیونسٹاں دے اقتدار وچ آنے دے بعد ترکی فرار ہوگئياں۔
سنکیانگ وچ مسلماناں دے لئی صورتحال انتہائی شدید اے۔ اویغوراں نوں من منی طور اُتے حراست وچ لیا جارہیا اے۔ ہزاراں ایغور سیاسی قیدی جیل وچ نيں تے انہاں اُتے تشدد کيتا جارہیا اے۔ مظاہرے ، قرآن خوانی دے وڈے پیمانے اُتے اسکولاں نوں بند کرنے ، مذہبی مظاہرین دے لئی وڈی تعداد وچ سزائے موت دینے دے مظاہرے ہوئے نيں۔
1990 وچ ، مشرقی ترکستان دے ایغور ، کرغیز تے قازقستان اک بار فیر چینی حکومت دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ دور دراز دے شہر اکٹو وچ اپریل وچ ، اک ہزار توں زیادہ باشندے ، جنہاں نوں مسجد تعمیر نہ کرنے دی اجازت اُتے مشتعل ، سڑکاں اُتے نکل آئے۔ چینی فوج دے نال جھڑپاں وچ 60 توں زیادہ افراد مارے گئے۔ جولائی 1990 وچ سنکیانگ وچ حکام نے "نسلی تقسیم تے ہور جرائم پیشہ افراد دی مجرمانہ سرگرمیاں" دے خلاف کریک ڈاؤن وچ 7،900 افراد دی گرفتاری دا اعلان کيتا سی۔
1996 وچ شروع دی جانے والی "اسٹرائیک ہارڈ" انسداد جرائم مہم دا اعلان اعلیٰ سطح اُتے پولیس کارروائیاں دے اک انتہائی شدت والے سلسلہ دے ذریعے شہریاں دے بڑھدے ہوئے جرائم دے بارے وچ جائز خدشےآں دا جواب دینے دے اقدام دے طور اُتے کيتا گیا سی۔ "ہڑتال مشکل" مہم کدی وی باضابطہ طور اُتے ختم نئيں ہوسکی ، حالانکہ ایہ زیادہ تر شہری علاقےآں وچ منظر عام توں ختم ہُندی جارہی اے۔ اُتے ، اقليتی علاقےآں وچ ، ایہ اک وکھ کہانی اے۔ خاص طور اُتے سنکیانگ صوبے وچ ، جو مسلم ایغور قومیت دے مالک نيں ، "ہڑتال سخت" کم پوری طرح توں جھکا ہويا دکھائی دیندا اے ، واضح طور اُتے ایہ اک ایسا آلہ اے جو آزادی دے حامی کارکناں دی متعدد اچھی طرح توں پھانسی پانے سمیت ، سیاسی کارکناں دے خلاف سخت اقدامات دا جواز پیش کرنے دے لئی استعمال کيتا جا رہیا اے۔
05 فروری 1997 نوں غلاجہ وچ رمضان المبارک دے موقع اُتے ، چینی حکومت دے ذریعہ 30 نامور مذہبی رہنماواں دی گرفتاری توں مومنین ناراض ہوگئے۔ انہاں مذہبی شخصیتاں دی رہائی دا مطالبہ کردے ہوئے چھ سو نوجوان سڑکاں اُتے نکل آئے تے شہر دی حکومت کیتی طرف گامزن ہوگئے۔ جاندے جاندے ، پولیس تے نیم فوجی دستےآں نے انہاں نوں روک لیا۔ برفباری دے دن پولیس نے برقی کلباں ، واٹر کینن تے آنسو گیس دا استعمال کردے ہوئے ہجوم نوں پرتشدد طور اُتے منتشر کردتا۔ دوسرے دن ، پورے شہر وچ ایغوراں نے اس واقعے دے بارے وچ سننے دے بعد اک ہور وی وڈا مظاہرہ کيتا۔ چینی پولیس تے نیم فوجی دستےآں نوں بھیڑ اُتے گولی چلانے دا حکم دتا گیا ، تے 167 افراد ہلاک ہوگئے ، تے ریلی نوں دبانے وچ کامیاب ہوگئے۔ اس دے بعد ، چینی پولیس اہلکاراں نے مادر وطن نوں تقسیم کرنے دا ارادہ کرنے ، مجرمانہ سرگرمی ، بنیادی مذہبی سرگرمی تے انسداد انقلابی عنصر دے الزام وچ اک ہی دن وچ 5،000 توں ودھ مظاہرین نوں گرفتار کيتا ، جنہاں وچ بزرگ ، نوجوان سوانیاں تے بچے وی شامل نيں۔
چین دی حکومت نے اس دے بعد 'بندراں نوں ڈرانے دے لئی مرغی نوں مارنے' دے لئی ست ایغوراں دی پہلی کھلی پھانسی دی۔ چینی فوجی دستےآں نے انہاں نوں کھلے ٹرک اُتے بھریا دتا تے مصروف ایغور بازار تے محلےآں وچ ہجوم دے ذریعہ آہستہ آہستہ چلا گیا۔ جدوں سوگواران ٹرکاں دے نیڑے پہنچ گئے تاں چینی فوجیاں نے فائرنگ کردتی تے نو ہور افراد نوں ہلاک کردتا۔
چیچنیا[سودھو]
چیچنیا قفقاز دے پہاڑی سلسلے وچ واقع اے۔ حضرت عمر رضی اللہ عنہ دی خلافت دے دوران اسنوں مسلم حکمرانی دے تحت لیایا گیا سی۔ تب توں ، ایہ اک مسلم ملک رہیا اے۔ عرب لوک اسنوں شیشان یا ششان کہندے نيں۔ روس دے زار نے اسنوں 18 ويں صدی وچ روس دی زار سلطنت اس اُتے قبضہ کیا، تے توں منسلک کردتا۔ چیچن مسلماناں نے نقشبندی صوفی سینٹ ، امام منصور دی سربراہی وچ ، 1785 ء وچ روس دے خلاف ، مسلسل جہاد دا آغاز کيتا۔ دوسرے امام غازی محمد سن ۔ تیسرا ، حمزہ بیگ۔ تے چوتھے امام شمیل ، جس نے 35 سال تک گوریلا جنگ برپا کيتا۔ پنجويں ، امام کامل نے 1895 ء تک اسنوں جاری رکھیا۔ کمیونسٹاں دے تحت چیچنیا نوں اک خودمختار تقسیم دا درجہ دتا گیا ، لیکن جہاد جاری رہیا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران چیچنیاں نے جرمنی دا کھلے عام نال دتا تے روس دی مخالفت کيتی۔ جس اُتے روسی آمر (ڈکٹیٹر) اسٹالن نے چیچنیاں دی پوری قوم نوں 1944 وچ سائبیریا جلاوطن کردتا۔ خروشیف نے 1957 ء وچ انہاں نوں وطن واپس بھیج دتا۔ چیچنیا 19،300 مربع کلومیٹر دے رقبے اُتے پھیلا ہويا اے ، 1990 دی مردم شماری دے مطابق آبادی 1.29 ملین اے۔ 95 فیصد توں زیادہ مسلمان نيں۔ راجگڑھ چیچنیا دا شہر گروزنی اے۔ 1991 وچ چیچنیا دی مسلماناں دی آزادی اکائی اے۔ ایتھے دے مسلمان سب متحد نيں، جنرل روڈائف دی سربراہی وچ 1991 وچ اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ سوویت روس داخلی عدم استحکام دا سامنا کرنے وچ مصروف سی۔ اس نے چیچن دے حزب اختلاف دے رہنما عمر اختر خانوف ذریعے کمزور کرنے دی کوشش کيتی ، لیکن ایہ مکلمل ناکام ہوئی۔ لہذا دسمبر 1994 وچ کمیونسٹ قوتاں نے چیچنیا اُتے حملہ کيتا۔ روسیاں دا خیال سی کہ اوہ کچھ دن وچ چیچنیا نوں فتح کرلاں گے۔ لیکن انھاں انتہائی مہلک ہتھیاراں توں لیس ویہہ بار طاقت دے باوجود تے متناسب بمباری دے بعد توں ہی سخت مزاحمت دا سامنا اے۔ موڈرن گولاں دی لگاتار بمباری وجہ توں جنرل رودائف 1996ء وچ شہید ہوگئے، فیر وی آزدی دی جنگ جاری رہی قفقاز علائقہ گوریلا جنگاں توں موزون اے، امام شامل رحہ 35 سالاں دی جنگ وچ تن لکھ فوجی مارے، جنرل رودائف دا اصل زوب گوریلا جنگ اُتے سی، روس ہر قیمت اُتے اس علائقے اُتے اپنا تسلط جمنیا چاہندا اے، اس لیئے کہ چیچینیا قفقاز دا کویت اے تے روس نوں اوتھے دے تیل دی سخت ضرورت اے، لیکن چیچین مجاہد وی اپنی روایت موجب خون توں بیمثال بہادر تے شہادت وچ نويں داستانے لکھرہے نيں، اس آزادی دے لیئے لڑ رہے نيں جو انہاں دا فطری حق اے۔
کوسووہ[سودھو]
کوسووہ مشرقی یورپ وچ البانیہ دی حداں نوں چھوہنے والے یوگو سلاویہ دی ریپبلک سربیا دے جنوب وچ کوسووہ علائقہ موجود اے، جتھے اُتے مسلماناں دی اکثریت اے۔
کوسوو مسلم ترکاں نے 1389 وچ کوسووہ دی لڑائی دے نتیجے وچ سربیا دی سرزمین نوں فتح کيتا۔ اس وقت دے بعد مسلم اثر و رسوخ وچ وادھا ہويا تے اک قابل ذکر آبادی نے اسلام قبول کرلیا۔ یوگوسلاویہ نوں 1946 وچ وفاقی جمہوریہ قرار دتا گیا سی جو چھ جمہوریہ سربیا ، کروشیا ، سلووینیا ، بوسنیا تے ہرزیگوینا ، مقدونیہ تے مونٹی نیگرو اُتے مشتمل سی۔ 1936 وچ ، دو خودمختار صوبےآں کوسووہ تے ووجوڈینا نوں جمہوریہ سربیا دے دائرہ کار وچ قائم کيتا گیا سی۔ 1992 وچ وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ دے منتشر ہونے دے بعد ، تمام چھ جمہوریہ نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ اس دے بعد ہونے والی لاقانونیت دے نتیجے وچ اوہ جتھے وی خاص طور اُتے سربیا تے بوسنیا وچ رہنے والے اوتھے دے مسلماناں دا قتل عام کردے رہے۔ البانیہ جو اک ہمسایہ ریاست یوگوسلاویہ سی تے اس نے مسلمان اکثریت حاصل کيتی سی ، نے سربیا دے نال شدید تنازعہ پیدا کيتا۔ فطری طور اُتے ، البانیائی تے کوسوویاں دے وچکار نسلی وابستگی سی جو سربیا پسند نئيں کردی سی۔ سرباں نے کوسوو دے مسلماناں نوں تشدد دا نشانہ بنایا تے انھاں ہلاک کردتا جنھاں سرباں توں لڑنے دے لئی کوسوو لبریشن آرمی تشکیل دینا پئی۔ کچھ پار ہوکے البانیہ چلے گئے۔ کوسوو دے مسلمان آزادی چاہندے نيں لیکن سربیا اسنوں اپنے کنٹرول وچ رکھنا چاہندا اے۔
منڈاناؤ جزیرہ[سودھو]
فلپائن مشرقی ایشیاء دا اک اہم ملک اے۔ عوام دی اکثریت عیسائی اے۔ مسلمانان وی کافی تعداد وچ نيں ، مینڈاناو جزیرہ وچ مسلمان اکثریت وچ نيں۔ اس جزیرے وچ فوڈ دی اہم فصلاں اگتی نيں۔ ایہ مسلم آزادی دی تحریک دی گرفت وچ اے ، جو اک طویل عرصے توں غیر منصفانہ سلوک تے نسلی امتیاز دی پالیسی دے خلاف شروع کيتی گئی اے۔ جزیرے مینڈاناؤ دے مسلمان اپنے علیحدہ مسلم شناخت دے حق دا مطالبہ کردے نيں ، لیکن عیسائی فلپائن دی حکومت انہاں نوں ایہ حق دینے اُتے راضی نئيں اے۔ اس تحریک دا آغاز چھوٹے گروپاں توں ہويا جس نے بعد وچ اک منظم متحدہ تحریک تشکیل دی۔ فلپائن دی حکومت طاقت دے ذریعہ پرامن تحریک نوں کچلنے دی کوشش کردی اے۔ منڈاناؤ دے مسلم آزادی پسنداں نے مسلح جدوجہد شروع اے۔ دونے طرف توں متعدد ہلاکتاں ہوئیاں۔ پڑوسی مسلم ملکاں ، ملائشیا تے انڈونیشیا ، فلپائنی مسلماناں دی آزادی دی تحریک نوں اپنے اپنے انداز وچ سپورٹ کردے نيں ، حال ہی وچ امریکا (امریکا) تے فلپائنی حکومتاں نے اس تحریک نوں دہشت گرد قرار دتا اے ، لیکن مسلمان آزادی آخری حد تک اس جدوجہد نوں جاری رکھنے دے لئی پرعزم نيں۔
مسلم اکثریتی خطے[سودھو]
مسلم اکثریتی خطے جتھے مسلماناں دی زیادہ تعداد اے۔ تے ایہ آزادی دی جنگے لڑ رہے نيں۔
