ہندوستان دی آزادی لئی انقلابی تحریک
انقلابی تحریک برائے آزادی ہندوستان زیرزمین انقلابی دھڑاں دے اقدامات اُتے مشتمل اک حصہ اے۔ موہنداس کرمچند گاندھی دی سربراہی وچ عام طور اُتے پرامن سول نافرمانی کی تحریک دے برخلاف حکمران برطانویاں دے خلاف مسلح انقلاب اُتے یقین رکھنے والے گروہ اس زمرے وچ آندے نيں۔ انقلابی گروہ بنیادی طور اُتے بنگال ، مہاراشٹر ، بہار ، متحدہ صوبےآں تے پنجاب وچ مرکوز سن ۔ ہور گروہ پورے ہندوستان وچ بکھرے ہوئے سن ۔
آندھرا پردیش
[سودھو]ایالاواڈا نرسمہا ریڈی (وفات: 22 فروری 1847) اک سابق ہندوستانی تلگو پولیگر دا بیٹا سی جو 1846 وچ بغاوت دا مرکز سی ، جتھے آندھرا پردیش رائلسیما ریجنہاں وچ کرنال ضلع وچ 5000 کسان برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی (ای سی) دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے سن ۔ اوہ انیہويں صدی دے پہلے نصف وچ انگریزاں دے ذریعہ متعارف کرائے گئے روايتی زرعی نظام وچ تبدیلیاں دے خلاف احتجاج کر رہے سن ۔ اوہ تبدیلیاں ، جنہاں وچ ریوٹواری سسٹم دا تعارف تے ریونیو نوں زیادہ توں زیادہ کرنے دی ہور کوششاں شامل نيں ، انہاں دیاں فصلاں نوں ختم کرکے تے انہاں نوں غریب بنا کے نچلے درجے دے کاشتکاراں نوں متاثر کیتا۔
2019 تیلگو مووی سائی را نرسمہا ریڈی نرسمہا ریڈی دی زندگی اُتے مبنی اے ، جسنوں اداکار چرنجیوی نے پیش کیتا اے۔
شروعات
[سودھو]اکا دکا واقعات دے علاوہ ، 20 واں صدی دے آغاز توں پہلے ہی برطانوی حکمراناں دے خلاف مسلح بغاوت دا اہتمام نئيں کیتا گیا سی۔ 1905 کے بنگال دی تقسیم کے دوران انقلابی فلسفےآں تے تحریک نے اپنی موجودگی نوں محسوس کروایا ۔ بظاہر ، انقلابیاں نوں منظم کرنے دے ابتدائی اقدامات ارویبندو گھوش ، اس دے بھائی بارین گھوش ، بھوپندر ناتھ دتہ ، لال بال پال تے سبودھ چندر ملک نے اپريل 1906 وچ جدوں جگینتر پارٹی دی تشکیل دے وقت اٹھائے سن ۔ [۱] جوگانتر نوں انوشیل سمیتی دے داخلی دائرہ دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی ، جو پہلے ہی بنیادی طور اُتے فٹنس کلب دے طور اُتے بنگال وچ موجود سی۔
بنگال
[سودھو]انوشیلان سمیتی
[سودھو]پرمتھاناتھ میترا دی قائم کيتی گئي ایہ تنظیم اک بہت منظم انقلابی انجمناں وچوں اک بن گئی ، خاص طور اُتے مشرقی بنگال وچ جتھے ڈھاکہ انوشیلا سمیتی دی متعدد شاخاں سن تے انہاں نے وڈی سرگرمیاں انجام دتیاں۔ [۲] جوگینتر شروع وچ ہیگناہ دے پالماچ دی طرح کولکاتہ انوشیلا سمیتی دے اندرونی حلقے دے ذریعہ تشکیل دتا گیا سی۔ 1920 دی دہائی وچ ، کولکاتا دھڑے نے عدم تعاون تحریک وچ گاندھی دی حمایت دی تے بوہت سارے رہنماواں نے کانگریس وچ اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز رہے۔ انوشیلان سماندی دی پنج سو توں زیادہ شاخاں سن۔ امریکا تے کینیڈا وچ مقیم ہندوستانیاں نے غدر پارٹی قائم کيتی سی
جوگینتر
[سودھو]بارین گھوش مرکزی رہنما سن ۔ انہاں نے باگہ جتن سمیت 21 انقلابیاں دے نال مل کے اسلحہ تے دھماکا خیز مواد جمع کرنا شروع کیتا تے بم تیار کیتا۔ جوگینترکا ہیڈ کوارٹر / A 93 بووبازار سٹریٹ، کولکتہ وچ واقع تھا
اس گروپ دے کچھ سینئر ممبراں نوں سیاسی تے فوجی تربیت دے لئی بیرون ملک بھیجیا گیا سی۔ انہاں وچوں اک ، ہیمچندر کانونگو نے پیرس وچ اپنی تربیت حاصل کيتی۔ کلکتہ واپس آنے دے بعد اس نے کلکتہ کے نواحی علاقے مانیکتلا وچ اک باغ گھر وچ مشترکہ دینی اسکول تے بم فیکٹری قائم کيتی۔ اُتے ، خودیرام بوس تے پرافولا چکی (30 اپریل 1908) دے مظفر پور دے ضلعی جج کنگزفورڈ کوقتل کرنے دی کوشش دے بعد پولیس تفتیش دا آغاز ہويا جس دے نتیجے وچ بہت سارے انقلابی گرفتار ہوئے۔
باگھا جتن جوگنتر دے اعلیٰ قائدین وچ شامل سن ۔ اسنوں ہاوڑہ سب پور سازش کیس دے سلسلے وچ متعدد ہور رہنماواں سمیت گرفتار کیتا گیا سی۔ انہاں اُتے غداری دا مقدمہ چلایا گیا ،اس اُتے الزام ایہ سی کہ انہاں نے حکمران دے خلاف فوج دی مختلف رجمنٹ نوں بھڑکایا سی۔ [۳]
جوگانتر نے ، دوسرے انقلابی گروہاں دے نال تے بیرون ملک ہندوستانیاں دی مدد توں ، پہلی جنگ عظیم کے دوران برطانوی حکمراناں دے خلاف مسلح بغاوت دا منصوبہ بنایا۔ اس منصوبے دا زیادہ تر انحصار ہندوستانی ساحل اُتے جرمن اسلحہ تے گولہ بارود دی خفیہ لینڈنگ اُتے سی۔ [۴][۵] اس منصوبے نوں ہندو جرمن سازشکے ناں توں جانیا جاندا اے ۔ اُتے ، منصوبہ بند بغاوت عمل وچ نئيں آئی۔
پہلی جنگ عظیم دے بعد یوگانتر نے عدم تعاون تحریک وچ گاندھی دی حمایت دی تے انہاں دے بوہت سارے قائدین کانگریس وچ سن ۔ فیر وی ، اس گروہ نے اپنی انقلابی سرگرمیاں جاری رکھن ، اک قابل ذکر واقعہ چٹاگانگ دا اسلحہ خانے دا سی ۔
بادل ۔ دنیش اس دے ممبراں وچ سی۔
اترپردیش
[سودھو]ہندوستان سوشلسٹ ریپبلکن ایسوسی ایشن
[سودھو]ہندوستان ریپبلیکن ایسوسی ایشن (ایچ آر اے) دا قیام اکتوبر 1924 وچ اتر پردیش کے کانپور وچ رامپرساد بسمل ، جوگیش چیٹرجی ، چندرشیکھر آزاد ، یوگیندر شکلا تے سچندر ناتھ سنال جداں انقلابیاں نے کیتا تھا ۔ [۶] پارٹی دا مقصد نوآبادیاتی حکمرانی دے خاتمے دے لئی مسلح انقلاب دا اہتمام کرنا تے اک وفاقی جمہوریہ ریاستہائے متحدہ انڈیا کا قیام سی۔ کاکوری ٹرین ڈکيتی اس گروہ دے ذریعہ بغاوت دا اک قابل ذکر فعل سی۔ کاکوری مقدمہ اشفاق اللہ خان ، رامپرساد بسمل ، روشن سنگھ ، راجندر لہڑی نوں پھانسی دینے دا باعث بنیا۔ کاکوری کیس اس گروپ دے لئی اک وڈا دھچکيا سی۔ اُتے ، گروپ نوں جلد ہی چندر شیکھر آزاد دی سربراہی وچ تے بھگت سنگھ ، بھاگتی چرن ووہرا تے سکھدیو جداں ممبراں دے نال 9 تے 10 ستمبر 1928 نوں دوبارہ منظم کیتا گیا سی تے اس گروپ نوں ہن ہندوستان دی سوشلسٹ ریپبلکن ایسوسی ایشن (ایچ ایس آر اے) دا ناں دتا گیا سی۔
لاہور وچ 17 دسمبر 1928 نوں بھگت سنگھ ، چندر شیکھر آزاد تے راج گورو نے لالہ لاجپت رائے اُتے مہلک لاٹھی چارج وچ ملوث اک پولیس اہلکار سینڈرز دا قتل کر دتا۔ بھگت سنگھ تے بٹوکیشور دت نے سنٹرل قانون ساز اسمبلی دے اندر بم پھینکا۔ اس دے بعد اسمبلی بم کیس دی سماعت ہوئی۔ بھگت سنگھ ، سکھدیو تھاپر تے شیوارام راج گورو نوں 23 مارچ 1931 نوں پھانسی دے دتی گئی۔
مہاراشٹر
[سودھو]کوتوال دستہ
[سودھو]ویر بھائی کوتوال نے [[ہندوستان چھوڑوتحریک]] دے دوران تھانہ ضلع دے کرجات تعلقہ وچ متوازی حکومت "کوتوال دستہ" دے ناں توں زیر زمین اک گروہ تشکیل دتا۔ انہاں دی تعداد 50 دے نیڑے سی جنہاں وچ کساناں تے رضاکارانہ اسکول دے استاداں شامل سن ۔ انہاں نے ممبئی شہر نوں بجلی فراہم کرنے والے بجلی دے کھمباں نوں کٹنے دا فیصلہ کیتا۔ ستمبر 1942 توں لے کے نومبر 1942 تک انہاں نے 11 کھمبے کاٹے، جس نے صنعتاں تے ریلوے نوں مفلوج کر دتا۔
جنوبی ہندوستان
[سودھو]انگریزاں دے خلاف بغاوت ہالاگلی (ضلع باگل کوٹ دا مڈھول تعلقہ) وچ دیکھی گئی۔ مدھول دے شہزادہ ، گھورپڈے ، نے برطانوی ماتحتی نوں قبول کر ليا سی۔ لیکن اک مارشل برادری ، بیداس (شکاری) ، نويں تقسیم دے تحت عدم اطمینان دا اظہار کر رہے سن ۔ انگریزاں نے 1857 دے اسلحے توں متعلق ایکٹ دا اعلان کیتا جس دے تحت فائر ہتھیاراں والے مرداں نوں 10 نومبر 1857 توں پہلے انہاں دا اندراج کرانا تے لائسنس حاصل کرنا سی۔ ستارا کورٹ توں نوکری توں باہر کڈے گئے اک فوجی باباجی نمبالکر نے انہاں لوکاں نوں مشورہ دتا سی کہ اوہ اسلحہ رکھنے دے موروثی حق توں محروم نہ ہون۔
بیڈاس دے اک رہنما ، جدگیا ، نوں انتظامیہ نے مدھول وچ مدعو کیتا سی تے 11 نومبر نوں لائسنس حاصل کرنے اُتے راضی کیتا گیا سی ، حالانکہ جدگیا نے اس دے لئی نئيں کہیا سی۔ منتظم دی اس توقع توں کہ دوسرے جدگیا دی پیروی کرن گے۔ چنانچہ اس نے اپنے ایجنٹاں نوں 15 تے 20 نومبر تے فیر 21 نوں ہلاگالی بھیج دتا۔ لیکن ایجنٹاں دی درخواستاں کامیاب نئيں ہوسکن تے 21 نومبر نوں بھیجے گئے ایجنٹاں اُتے اک ہور رہنما جدگیا تے بالیا نے حملہ کیتا تے اوہ واپس جانے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ 25 نومبر نوں بھیجے گئے اک ہور ایجنٹ نوں پنڈ وچ داخل ہونے دی اجازت نئيں سی۔
ادھر ، ہمسایہ دیہات منتور ، بودنی تے علاگندی دے بیداس تے دوسرے مسلح افراد ہالاگیلی وچ جمع ہوئے۔ منتظم نے اس معاملے دی اطلاع نیڑے دے آرمی ہیڈ کوارٹر دے کمانڈر میجر میلکم نوں دتی ، جس نے 29 نومبر کرنل سیٹون کارر نوں ہالاگلی بھیج دتا۔ ۔
پنج سو دی تعداد وچ باغیاں نے انگریزاں نوں ہلاگلی وچ داخل ہونے دی اجازت نئيں دی۔ رات دے وقت جھگڑا ہويا۔ 30 نومبر نوں ، میجر میلکم باگل کوٹ توں 29 واں رجمنٹ لے کے آئے سن ۔ انہاں نے پنڈ نوں اگ لگیا دتی تے باباجی نمبالکر سمیت متعدد باغی ہلاک ہوئے گئے۔ انگریز ، جنہاں دے پاس وڈی فوج تے بہتر اسلحہ سی ، نے 290 باغیاں نوں گرفتار کیتا۔ تے انہاں 29 وچوں 11 نوں مقدمہ چلایا گیا تے 11 نوں موڈھول وچ پھانسی اُتے چڑھا دتا گیا تے 6 افراد جنہاں وچ ، جدگیا تے بالیا وی شامل سن ، 14 دسمبر 1857 نوں ہالاگلی وچ پھانسی اُتے چڑ گئے۔ اس بغاوت وچ کوئی شہزادہ یا جاگيردار شامل نئيں سی ، لیکن ایہ عام فوجی سن ۔ پرتشدد انقلابی سرگرمیاں نے جنوبی ہندوستان وچ کدی وی جڑ نئيں پھڑي۔ صرف اک ہی پُرتشدد فعل دا ذمہ دار انقلابیاں نوں قرار دتا گیا سی۔ 17 جون 1911 نوں ، ٹیرونیلویلی دے کلکٹر ، رابرٹ ایشے کو، آر وانچی آئیر نے ، نوں ہلاک کر دتا جس نے بعد وچ خودکشی کر لئی، جو جنوبی ہندوستان وچ اک انقلابی دے ذریعہ سیاسی قتل دی واحد مثال سی۔
ہندوستان توں باہر
[سودھو]انڈیا ہاؤس
[سودھو]انڈیا ہاؤس اک غیر رسمی ہندوستانی قوم پرست تنظیم سی جو 1905 توں 1910 دے درمیان لندن وچ موجود سی۔ ابتدائی طور اُتے شمیم جی کرشنا ورما کے ذریعہ شمالی لندن وچ ہائی گیٹ وچ رہائش گاہ دے طور اُتے ہندوستانی طلبہ دے لئی قوم پرست خیالات تے کم نوں فروغ دینے دے لئی شروع کیتا گیا ، ایہ مکان فکری سیاسی سرگرمیاں دا مرکز بن گیا تے تیزی توں اس تنظیم دی حیثیت اختیار کیتا جو بنیاد پرستاں دے لئی اک میٹنگ گراؤنڈ بن گیا۔ اس وقت برطانیہ وچ ہندوستانی طلبہ وچ قوم پرست تے ہندوستان توں باہر انقلابی ہندوستانی قوم پرستی دے سب توں نمایاں مراکز سن ۔ انڈیا ہاؤس دے ذریعہ شائع ہونے والا دتی انڈین شوشیالوجسٹ نوآبادیاتی مخالف کماں دا اک نمایاں پلیٹ فارم سی تے ہندوستان وچ اسنوں "ملعون ادب" دے طور اُتے پابندی عائد کیتا گیا سی۔
انڈیا ہاؤس متعدد مشہور انقلابی تے قوم پرستاں دا آغاز سی ، سب توں مشہور وی ڈی ساورکر کے نال نال وی این چٹرجی ، لالہ ہار دیال ، وی وی ایس آئیر جداں گھر ، اس گھر نوں اسکٹ لینڈ یارڈ دی توجہ دا مرکز بنیا۔ ہندوستانی بغاوت پسنداں دے خلاف کم کرنے دے نال نال نوزائیدہ ہندوستانی پولیٹیکل انٹلیجنس آفس دے کماں دی توجہ دا مرکز۔ ہندوستان ہاؤس دے ارکان مدن لال ڈھینگڑا دے ناں توں ولیم ہٹ کرزون ویلی دے قتل دے تناظر وچ انڈیا ہاؤسنے طاقت ختم کرنے دے بعد اک مضبوط تنظیم بننا چھڈ دتا۔ اس واقعہ نے لندن پولیس دے انڈیا ہاؤسکی سرگرمیاں دے خلاف کریک ڈاؤن دا آغاز کیتا تے اس دے متعدد کارکن تے سرپرست ، بشمول شیام جی کرشنا ورما تے بھکاجی کاما یورپ چلے گئے جتھے توں انہاں نے ہندوستانی قوم پرستی دی حمایت وچ کم جاری رکھیا۔ ہار دیال سمیت کچھ ہندوستانی طلبہ امریکا چلے گئے۔ ایوان نے جس نیٹ ورک دی بنیاد رکھی اوہ پہلی جنگ عظیم کے دوران ہندوستان وچ قوم پرست انقلابی سازش دا کلیدی سی۔
غدر پارٹی
[سودھو]غدر پارٹی اک بنیادی طور اُتے سکھ تنظیم سی جس نے 1913 وچ "ہندوستان وچ برطانوی حکمرانی دے خاتمے دے مقصد توں بیرون ملک کم کرنا شروع کیتا سی۔" [۷] پارٹی نے ہندوستان دے اندر انقلابیاں دے نال تعاون کیتا تے اسلحہ تے گولہ بارود حاصل کرنے وچ انہاں دی مدد کيتی۔ لالہ ہردیاال پارٹی دے ممتاز رہنما تے غدراخبار دے پروموٹر سن ۔ 1914 وچ <i id="mwpw">کوماگاٹا مارو</i> واقعے نے ریاستہائے متحدہ امریکا وچ مقیم کئی ہزار ہندوستانیاں نوں اپنے کاروبار فروخت کرنے تے ہندوستان وچ برطانوی مخالف سرگرمیاں وچ حصہ لینے دے لئی گھر بھاگنے دی ترغیب دی ۔ اس پارٹی دے ہندوستان ، میکسیکو ، جاپان ، چین ، سنگاپور ، تھائی لینڈ ، فلپائن ، ملیہ ، انڈو چین تے مشرقی تے جنوبی افریقہ وچ سرگرم ارکان سن ۔ پہلی جنگ عظیم کے دوران ، ایہ ہندو جرمن سازش دے مرکزی شریکاں وچ شامل سی۔
برلن کمیٹی
[سودھو]"ہندوستانی آزادی دے لئی برلن کمیٹی" دا قیام 1915 وچ وریندر ناتھ چٹوپادھیا نے قائم کیتا سی ، جس وچ بھوپندر ناتھ دت تے لالہ ہردل نے وی "زیمر مین منصوبہ" دے تحت جرمن دفتر خارجہ دی مکمل حمایت حاصل ورگی۔
ان دا ہدف بنیادی طور اُتے مندرجہ ذیل چار مقاصد نوں حاصل کرنا سی:
1: بیرون ملک ہندوستانی انقلابیاں نوں متحرک کرن۔
2: بیرون ملک تعینات ہندوستانی فوجیاں وچ بغاوت نوں اکسائاں۔
3: رضاکار تے اسلحہ ہندوستان بھیجاں۔
4: ایتھے تک کہ ہندوستان دی آزادی حاصل کرنے دے لئی برطانوی ہند اُتے مسلح یلغار دا اہتمام کرنا۔ تے برطانویاں نوں وطن واپس بھیجنا
زمانہ ترتیب
[سودھو]جنگ عظیم توں پہلے
[سودھو]علی پور بم سازش کیس
[سودھو]کولکاتہ وچ بم سازی دی سرگرمیاں دے سلسلے وچ اروبانڈو گھوش سمیت جگنتر پارٹی دے متعدد رہنماواں نوں گرفتار کیتا گیا۔ متعدد کارکناں نوں انڈمان سیلولر جیل بھیج دتا گیا۔
ہاوڑہ گینگ کیس
[سودھو]شمس العالم دے قتل دے الزام وچ باگہ جتن عرف جتندرا ناتھ مکھرجی سمیت زیادہ تر نامور جوگینٹر قائدین جنھاں پہلے گرفتار نئيں کیتا گیا سی ، نوں 1910 وچ گرفتار کیتا گیا سی۔ باگہ جتن دی اک غیر مرکزی وفاق دی کارروائی کيتی نويں پالیسی دی بدولت زیادہ تر ملزماں نوں 1911 وچ رہیا کیتا گیا سی۔
دہلی۔لاہور سازش کیس
[سودھو]دہلی سازش کیس ، جسنوں دہلی لاہور سازش وی کہیا جاندا اے ، جسنوں 1912 وچ شروع کیتا گیا سی ، اس نے کلکتہ توں بر ٹش انڈیا کے دار الحکومت نوں نويں دہلی منتقل کرنے دے موقع اُتے ہندوستان کے اس وقت دے وائسرائے لارڈ ہارڈنگ نوں قتل کرنے دا منصوبہ بنایا سی۔ بنگال وچ زیر زمین انقلابی انقلاب وچ شامل ہونا تے سچن سانیال دے ہمراہ راشبری بوس دی سربراہی وچ ، ایہ سازش 23 دسمبر 1912 نوں اس وقت انجام دہی کے نتیجے وچ اختتام پزیر ہوئے گئی جدوں اک رسمی جلوس دہلی کے چاندنی چوک دے نواحی علاقے وچ منتقل ہويا تاں گھر توں تیار بم نوں وائسرائز دے ہودا وچ سُٹ دتا گیا۔ . وائسرائے لیڈی ہارڈنگ سمیت اپنے زخماں دے نال فرار ہوئے گئے ، لیکن مہاوت ماریا گیا ۔
اس واقعے دے بعد ، بنگالیاں تے پنجابی انقلابی زیرزمین نوں تباہ کرنے دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں ، جو کچھ دیر دے لئی شدید دباؤ وچ آ گئياں۔ راش بہاری تقریبا تن سال تک گرفتاری توں کامیابی توں بچا تے غدر سازش وچ انکشاف ہونے توں پہلے ہی اس وچ سرگرم عمل رہیا تے 1916 وچ جاپان فرار ہوئے گیا۔
قاتلانہ حملے دے نتیجے وچ ہونے والی تحقیقات دے نتیجے وچ دہلی سازش دا مقدمہ چل پيا۔ اگرچہ بسنت کمار بسواسنوں بم پھینکنے دے الزام وچ سزا سنائی گئی سی ، اس دے نال امر چند تے اودھ بہاری کواس سازش وچ انہاں دے کردار دے لئی پھانسی دے دتی گئی، لیکن بم پھینکنے والے شخص دی اصل شناخت اج تک معلوم نئيں اے۔
جنگ عظیم اول
[سودھو]ہند-جرمن مشترکہ تحریک
[سودھو]ہند-جرمن تحریک ، جسنوں ہندو جرمن سازش یا غدر تحریک (یا غدر دی سازش) وی کہیا جاندا اے ، دی تشکیل پہلی جنگ عظیم کے دوران ہندوستان ، امریکا تے جرمنی ، آئرش ریپبلیکنز تے جرمن خارجہ وچ ہندوستانی قوم پرستاں کے وچکار کيتی گئی سی۔ پہلی جنگ عظیم کے دوران ، 1914 تے 1917 دے درمیان جرمنی دی مدد توں ، راج دے خلاف پان ہند بغاوت شروع کرنے دا دفتر۔ [۸][۹][۱۰] برصغیر پاک و ہند وچ راج نوں ختم کرنے دے لئی برطانوی ہندوستانی فوج وچ ، پنجاب توں سنگا پور جانے دے لئی ، فروری 1915 وچ ، متناسب پلاٹاں وچوں سب توں مشہور پلاٹ نے بے امنی نوں بڑھاوا دینے تے پان ہندوستانی بغاوت نوں متحرک کرنے دا منصوبہ بنایا۔ . اس سازش نوں بالآخر آخری لمحے وچ ناکام بنا دتا گیا کیوں کہ برطانوی انٹلیجنس نے کامیابی دے نال غدر تحریک وچ دراندازی دی تے اہم شخصیتاں نوں گرفتار کر ليا۔ سنگاپور دی ناکام بغاوت اس سازش دا اک مشہور حصہ بنی ہوئی اے جدوں کہ ہندوستان کے اندر ہور چھوٹے چھوٹے یونٹاں تے فوجی دستےآں وچ وی بغاوت کچل دتی گئی۔
پہلی جنگ عظیم کی ابتدا برطانوی ہندوستانی بغاوت دے ابتدائی خوف دے برخلاف ، مرکزی دھارے وچ شامل سیاسی قیادت وچ ہی برطانیہ دے نال وفاداری تے خیر سگالی دی بے مثال کامیابی دے نال ہوئی سی۔ ہندوستان نے مرداں تے وسائل دی فراہمی دے ذریعہ برطانوی جنگ کيتی کوششاں وچ وڈے پیمانے اُتے حصہ لیا۔ یورپ ، افریقہ تے مشرق وسطی وچ تقریبا 1. تیرہ لکھ ہندوستانی فوجیاں تے مزدوراں نے خدمات انجام دتیاں ، جدوں کہ ہندوستانی حکومت تے شہزادے دونے نے خوراک ، رقم تے گولہ بارود دی وڈی فراہمی بھیجی۔ اُتے ، بنگال تے پنجاب نوآبادیاتی سرگرمیاں دا گڑھ بنے ہوئے نيں۔ بنگال وچ دہشت گردی ، جس وچ تیزی توں پنجاب وچ بدحالی دے نال نیڑے توں جڑا ہويا سی ، علاقائی انتظامیہ نوں تقریبا مفلوج کرنے دے لئی کافی اہم سی۔ 1912 دے طور اُتے ابتدائی طور اُتے جگہ وچ بھارتی انقلابی پہلے توں ہی تحریک دے نال جرمن لنکس دی تعین دے نال، مرکزی سازش دے درمیان تیار کيتی گئی سی غدر پارٹی یونائیٹڈ سٹیٹس، برلن کمیٹی جرمنی وچ ، زیر زمین ہندوستانی انقلابی وچ بھارت ، سن فن کے تے جرمن دفتر خارجہ پہلی جنگ عظیم کے آغاز وچ سان فرانسسنوں ميں قونصل خانے دے ذریعے۔ بغاوت دے دوران متعدد ناکام کوششاں کيتیاں گئیاں ، انہاں وچ فروری دے بغاوت دا منصوبہ تے سنگاپور دا بغاوت ۔ اس تحریک نوں وڈے پیمانے اُتے بین الاقوامی انٹیلیجنس آپریشن تے خوفناک سیاسی کارروائیاں (جس وچ ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 وی شامل اے ) دے ذریعہ دبا دتا گیا سی ، جو نیڑے دس سال تک جاری رہیا۔ ہور قابل ذکر واقعات جنہاں نے اس سازش دا اک حصہ تشکیل دتا انہاں وچ اینی لارسن ہتھیاراں دی سازش ، مشن ٹو کابل شامل اے جس نے افغانستان نوں برٹش ہند دے خلاف بھڑکانے دی کوشش کيتی۔ بھارت وچ کناٹ رینجرز دی بغاوت تے کچھ کھاتاں دے ذریعہ ، 1916 وچ ہونے والے بلیک ٹام دھماکے نوں وی اس سازش توں منسلک معمولی واقعات تصور کیتا جاندا اے۔
ہند-آئرش - جرمن اتحاد تے ایہ سازش برطانوی انٹیلیجنس ایجنسیاں دی عالمی سطح اُتے انٹیلی جنس کوششاں دا ہدف سی جو ہور کوششاں تے منصوبےآں نوں روکنے وچ بالآخر کامیاب رہی تے اینی لارسن معاملے دے نتیجے وچ ، امریکی خفیہ ایجنسیاں نوں کامیابی دے نال ہدایت کيتی۔ اہم شخصیتاں نوں گرفتار کرنے دے لئی جدوں اوہ 1917 وچ پہلی جنگ عظیم وچ داخل ہوئے سن ۔ اس سازش دے نتیجے وچ ہندوستان وچ لاہور سازش دا مقدمہ تے امریکا وچ ہندو جرمن سازش دے مقدمے دی سماعت ہوئی ، جس وچوں اس وقت دا اس ملک دا سب توں طویل تے مہنگا مقدمہ سی۔ [۸] جنگ کے خاتمے دے بعد وڈی حد تک دبے ہوئے ، اس تحریک نے پہلی جنگ عظیم تے اس دے نتیجے ماں برطانوی ہند دے لئی اک خاص خطرہ پیدا کیتا سی تے برطانوی راج دی ہندوستان دی پالیسی دی رہنمائی کرنے والا اک اہم عنصر سی۔
ریشمی رومال تحریک
[سودھو]جنگ دے دوران ، پان اسلام پسند تحریک نے وی راج دا تختہ الٹنے دی کوشش کيتی تے اوہ ہند جرمن سازش دے نال قریبی رابطہ قائم کرنے آئے۔ دیوبندی تحریک توں تحریک ریشمی رومال نے جنم لیا۔ دیوبندی رہنماواں نے پہلی جنگ عظیم کے دوران عثمانی ترکی ، شاہی جرمنی ، افغانستان دی حمایت حاصل کرکے برطانوی ہند وچ اک اسلامی بغاوت شروع کرنے دی کوشش کيتی۔ اس منصوبے دا انکشاف پنجاب سی آئی ڈی نے اس وقت افغانستان وچ دیوبندی رہنماواں وچوں اک عبید اللہ سندھی دے خطوط دے پکڑے جانے دے نال کیتا تھا ، اس وقت فارس وچ اک ہور رہنما محمود الحسن نوں بھیجیا گیا سی۔ ایہ خطوط ریشم دے کپڑےآں وچ لکھے گئے سن ، اس لئی اس دا ناں ریشمی رومال دی سازش اے ۔ [۱۱][۱۲]
جنگاں دے درمیان
[سودھو]چٹاگانگ آرمی چھاپہ
[سودھو]سوریا سین نے ہندوستانی انقلابیاں نوں پولیس تے معاون دستےآں دے اسلحہ خانہ اُتے چھاپہ مارنے تے 18 اپریل 1930 نوں چٹاگانگ وچ تمام مواصلاتی لائناں نوں کٹنے دی قیادت کيتی۔ چھاپہ کامیابی دے نال مکمل کرنے دے بعد ، انقلابی ہندوستان دی صوبائی قومی حکومت قائم کردے نيں ، اس دے بعد جلال آباد ہل وچ سرکاری فوج دے نال مہلک تصادم ہويا ، انقلابیاں نے خود نوں چھوٹے چھوٹے گروہاں وچ بکھیر دتا۔ تے کچھ انقلابی جلد ہی پولیس دے نال فائرنگ دے تبادلے وچ مارے گئے یا انہاں نوں گرفتار کر ليا گیا۔ کئی سرکاری اہلکار ، پولیس اہلکار وی مارے گئے۔ 1932 وچ چٹاگانگ وچ یورپی کلب اُتے حملے دی قیادت پریتیلاٹا وڈیدار نے کيتی۔ سوریہ سین نوں 1933 وچ گرفتار کیتا گیا سی تے 8 جنوری 1934 نوں پھانسی اُتے چڑھا دتا گیا سی۔
سنٹرل اسمبلی بم کیس (1929)
[سودھو]بھگت سنگھ تے باتوکیشور دت نے اپنے انقلابی فلسفہ - ' بہراں نوں سنانے دے لئی' 'لکھے ہوئے کتابچے دے نال اسمبلی ہاؤس وچ بم پھینکا۔ بھگت سنگھ ، سکھدیو تے راج گورو نوں پھانسی دتی گئی تے متعدد ہور افراد نوں قید دے فیصلے دا سامنا کرنا پيا۔ باتوکیشور دت اپنے تمام ساتھیاں توں زیادہ جیا تے جولائی 1965 وچ دہلی وچ اس دا انتقال ہويا۔ انہاں سب کوفیروز پور (پنجاب ، ہندوستان) وچ دفن کیتا گیا۔
بائکونتھا شکلا ، عظیم قوم پرست نوں فینیندر ناتھ گھوش دے قتل دے الزام وچ پھانسی دتی گئی سی جو حکومت کیتی منظوری اختیار کرچکے سن جس دی وجہ توں بھگت سنگھ ، سکھدیو تے راج گورو نوں پھانسی دتی گئی سی۔ اوہ یوگیندر شکلا دا بھتیجا سی۔ 1930 دے 'نمک ستیہ گرہ' وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیندے ہوئے کم عمری وچ ہی بائکونٹھ شکلا نوں وی آزادی دی جدوجہد دا آغاز کیتا گیا سی۔ اوہ ہندوستان سروس دل تے ہندوستانی سوشلسٹ ریپبلکن ایسوسی ایشن ورگی انقلابی تنظیماں توں وابستہ سن ۔ 1931 وچ 'لاہور سازش کیس' وچ انہاں دے مقدمے دی سماعت دے نتیجے وچ ہندوستان دے عظیم انقلابیاں بھگت سنگھ ، راجگورو تے سکھیودیو دی پھانسی اک ایسا واقعہ سی جس نے پورے ملک نوں ہلیا کے رکھ دتا سی۔ فنیندر ناتھ گھوش ، ہن تک انقلابی پارٹی دے اک اہم رکن نے ، دلیل دے کے ، منظوری دے کے ، اس معاملے دے نال غداری دی ، جس دی وجہ توں اس اُتے عمل درآمد ہويا۔ بائکونٹھ نوں گھوش نوں نظریاتی انتقام دے اک عمل دے طور اُتے پھانسی دینے دی منصوبہ بندی کيتی گئی سی جو انہاں نے 9 نومبر 1932 نوں کامیابی دے نال انجام دی۔ اسنوں گرفتار کیتا گیا تے اسنوں قتل کرنے دی کوشش کيتی گئی۔ بائکونٹھ نوں 14 مئی 1934 نوں گیا سنٹرل جیل وچ سزا سنائی گئی تے پھانسی دے دتی گئی۔ اس دی عمر صرف 28 سال سی۔
27 فروری 1931 نوں ، جدوں پولیس نے گھیر لیا تاں چندرشیکھر آزاد فائرنگ دے تبادلے وچ ماریا گیا۔
ایسوسی ایشن دی حتمی تقدیر دے بارے وچ ایہ واضح نئيں اے ، لیکن عام فہم ایہ اے کہ چندرشیکر آزاد دی موت تے اس دے مقبول کارکناں: بھگت سنگھ ، سکھدیو تے راج گورو دی پھانسی دے نال اس دا عمل ختم ہوئے گیا۔
ڈلہوزی اسکوائر بم کیس
[سودھو]25 اگست 1930 نوں کلکتہ پولیس کمشنر چارلس ٹیگرٹ اُتے اک بم پھینکا گیا سی۔
کاکوری ٹرین وچ ڈکيتی
[سودھو]چندر شیکھر آزاد ، رامپرساد بسمل ، جوگیش چیٹرجی ، اشفاق اللہ خان ، بنوری لال تے انہاں دے ساتھیاں نے ٹرینی دے ذریعہ ٹریژری لے جانے والے خزانے دی رقم دی ڈکيتی وچ حصہ لیا۔ پرت مار کاکوری اسٹیشن تے عالم نگر دے وچکار 9 اگست 1925 نوں لکھنؤ سے ۴۰ میل (۶۴ کلومیٹر) اُتے ہوئی۔ پولیس نے شدت پسنداں دا شکار شروع کیتا تے وڈی تعداد وچ باغیاں نوں گرفتار کیتا تے کاکوری کیس وچ انہاں اُتے مقدمہ چلیایا۔ اشفاق اللہ خان ، رامپرساد بسمل ، روشن سنگھ ، راجندر لاہری نوں پھانسی دے دتی گئی ، چار ہور افراد نوں عمر قید دے لئی اندامان دے پورٹ بلیئر کی سیلولر جیل بھیج دتا گیا تے ستاراں افراد نوں طویل قید دی سزا سنائی گئی۔
دوسری جنگ عظیم
[سودھو]برساں دے نال نال منظر نامہ وی بدل گیا۔ انگریز ہندوستان چھڈنے دے بارے وچ سوچ رہے سن تے مذہبی سیاست کھیل وچ آ گئی۔ انقلابی نظریات دا بنیادی سیاسی پس منظر اک نويں سمت وچ تیار ہُندا دکھادی دے رہیا سی۔ کہیا جاسکدا اے کہ منظم انقلابی تحریکاں نوں سن 1936 تک نیڑے ہی ختم کر دتا گیا سی ، کچھ اکا دکا چنگاریاں دے علاوہ ، جداں سر مائیکل او ڈوئیر دا قتل جو امرتسر قتل عام کا ذمہ دار سی، جسنوں 13 مارچ 1940 نوں ، لندن وچ ، ادھم سنگھ نے قتل کیتا ۔
1942 دی ہندوستان چھوڑوتحریک دے دوران، کئی ہور سرگرمیاں بھارت دے مختلف حصےآں وچ ہوئیاں . اُتے ، ایہ مجرد واقعات سن تے شاید ہی کِسے وڈے پیمانے اُتے منصوبہ بند دہشت گردی ہوئی ہوئے جو برطانوی انتظامیہ نوں ہلیا کے رکھ سکے۔ ادھر ، سبھاس چندر بوس ہندوستان کے باہر اک انڈین نیشنل آرمی دا انتظام کر رہے سن تے فوج نوں ہندوستان دی طرف لے جا رہے سن ، ايسے دوران کانگریس انگریزاں توں گل گل کررہی سی۔ آخر کار بھارت 15 اگست 1947 نوں آزاد ہويا، ہوئے عملی طور اُتے برطانیہ دے خلاف عدم تشدد توں لیکن ہم وطناں (تے مستقبل دے ہمسایاں) دے درمیان خونریزی، فسادات تے جو تشدد پارٹیشن دے دوران ہويا ، اس نے ماضی دے بوہت سارے انقلابیاں تے گاندھی کو وی چونکا دتا ۔
بہت سارے انقلابیاں نے مرکزی دھارے دی سیاست وچ حصہ لیا تے ہندوستان وچ کانگریس تے خاص طور اُتے کمیونسٹ پارٹیاں ورگی سیاسی جماعتاں وچ شامل ہوکے پارلیمنٹ دی جمہوریت وچ حصہ لیا ۔ دوسری طرف ، ماضی دے بہت سارے انقلابی ، جنھاں قید توں رہیا کیتا گیا ، نے عام لوکاں دی زندگی بسر کيتی۔
قابل ذکر انقلابی
[سودھو]ناں | پیدائش | موت | سرگرمی |
---|---|---|---|
بھگت سنگھ | 27/28 ستمبر 1807 | 23 مارچ 1931 | سنٹرل اسمبلی بم کیس 1929 |
خوشیرم بوس | 3 دسمبر 1889 | 11 اگست 1908 | مظفر پور قتل |
مدن لال ڈھینگرا | 18 ستمبر 1883 | 17 اگست 1909 | سر کرزن ویلی نوں مار ڈالیا |
کنیلال دتہ | 31 اگست 1888 | 10 نومبر 1908 | برطانوی منظوری دا قتل |
ستیندر ناتھ بوسو | 30 جولائی 1882 | 21 نومبر 1908 | برطانوی منظوری دا قتل |
چندر شیکھر آزاد | 23 جولائی 1906 | 27 فروری 1931 | کاکوری سازش |
رام پرساد بسمل | 11 جون 1897 | 19 دسمبر 1927 | کاکوری سازش |
بھگت سنگھ | 27/28 ستمبر 1907 | 23 مارچ 1931 | مرکزی اسمبلی بم کیس 1929 |
ادھم سنگھ | 26 دسمبر 1899 | 31 جولائی 1940 | کیکسٹن ہال وچ شوٹنگ |
وانچیناتھن | 1886 | 17 جون 1911 | تریونیلویلی دے ٹیکس کلکٹر ، ایشے نوں گولی مار دے ہلاک |
ہیمو کالانی | 23 مارچ 1923 | 21 جنوری 1943 | ریلوے ٹریک دی سبوتاژ |
اشفاق اللہ خان | 22 اکتوبر 1900 | 19 دسمبر 1927 | کاکوری سازش |
سچندرا بخشی | 25 دسمبر 1904 | 23 نومبر 1984 | کاکوری سازش |
منماتھ ناتھ گپتا | 7 فروری 1908 | 26 اکتوبر 2000 | کاکوری سازش |
واسودیو بلونت پھڈکے | 4 نومبر 1845 | 17 فروری 1883 | دکن بغاوت |
اننت لکشمن کنہڑے | 1891 | 19 اپریل 1910 | برطانوی آفیسر جیکسن دی شوٹنگ |
کرشن جی گوپال کاروی | 1887 | 19 اپریل 1910 | برطانوی آفیسر جیکسن دی شوٹنگ |
گنیش دامودر ساورکر | 13 جون 1879 | 16 مارچ 1945 | انگریزاں دے خلاف مسلح تحریک |
ویناک دامودر ساورکر | 28 مئی 1883 | 26 فروری 1966 | ہندو قوم پرستی دا باپ |
باگھا جتن | 7 دسمبر 1879 | 10 ستمبر 1915 | ہاوڑہ سب پور پور سازش کیس ، ہندو – جرمن سازش |
باتوکیشور دت | 18 نومبر 1910 | 20 جولائی 1965 | مرکزی اسمبلی بم کیس 1929 |
سکھدیو تھاپر | 15 مئی 1907 | 23 مارچ 1931 | مرکزی اسمبلی بم کیس 1929 |
شیوارام ہری راجگورو | 24 اگست 1908 | 23 مارچ 1931 | برطانوی پولیس افسر جے پی سنڈرز دا قتل |
روشن سنگھ | 22 جنوری 1892 | 19 دسمبر 1927 | کاکوری سازش ، بامرولی ایکشن |
پریتیلاٹا وڈیدار | 5 مئی 1911 | 23 ستمبر 1932 | پہرٹالی یورپی کلب اُتے حملہ |
جتیندر ناتھ داس | 27 اکتوبر 1904 | 13 ستمبر 1929 | بھکھ ہڑتال تے لاہور سازشی کیس |
درگاوندی دیوی (درگا بھابی) | 7 اکتوبر 1907 | 15 اکتوبر 1999 | بم فیکٹری 'ہمالیائی ٹوالیٹ' چلارہے نيں |
بھگاوندی چرن وہرہ | 4 جولائی 1904 | 28 مئی 1930 | بم دا فلسفہ |
مدن لال ڈھنگڑا | 18 ستمبر 1883 | 17 اگست 1909 | کرزن ویلی دا قتل |
ایلوری سیتارامہ راجو | 1897 | 7 مئی 1924 | 1922 دا رامپا بغاوت |
کوشل کونور | 1905 | 15 جون 1943 | ٹرین تخریب کاری سروپتھر |
سوریا سین (ماسٹرڈا) | 22 مارچ 1894 | 12 جنوری 1934 | چٹاگانگ آرموری چھاپ |
اننت سنگھ | 1 دسمبر 1903 | 25 جنوری 1979 | چٹاگانگ ہتھیاراں اُتے چھاپہ] |
اروبندو گھوش | 15 اگست 1872 | 5 دسمبر 1950 | علی پور بم کیس |
راش بہاری بوس | 25 مئی 1886 | 21 جنوری 1945 | انڈین نیشنل آرمی |
عبید اللہ سندھی | 10 مارچ 1872 | 22 اگست 1944 | ریشمی رمال تحریک |
جوگیش چندر چیٹرجی | 1895 | 1969 | کاکوری سازش |
بائکونٹھہ شکلا | 1907 | 14 مئی 1934 | فینیندر ناتھ گھوش دا حکومت توں منظوری لینا |
امبیکا چکرورتی | 1892 | 6 مارچ 1962 | چٹاگانگ ہتھیاراں اُتے چھاپہ] |
بادل گپتا | 1912 | 8 دسمبر 1930 | رائٹرز بلڈنگ اُتے حملہ] |
دنیش گپتا | 6 دسمبر 1911 | 7 جولائی 1931 | رائٹرز بلڈنگ اُتے حملہ] |
بنوائے باسو | 11 ستمبر 1908 | 13 دسمبر 1930 | رائٹرز بلڈنگ اُتے حملہ] |
راجندر لاہری | 1901 | 17 دسمبر 1927 | کاکوری سازش |
برندر کمار گھوش | 5 جنوری 1880 | 18 اپریل 1959 | علی پور بم کیس] |
پرفولہ چکی | 10 دسمبر 1888 | 1908 | مظفر پور قتل |
اللاسکر دتہ | 16 اپریل 1885 | 17 مئی 1965 | علی پور بم کیس] |
ہیمچندر کانونگو | 1871 | 1951 | علی پور بم کیس] |
بساوون سنگھ (سنہا) | 23 مارچ 1909 | 7 اپریل 1989 | لاہور سازشی کیس |
بھابھوشن دوسترا | 1881 | 27 جنوری 1970 | غدر دی بغاوت |
بینا داس | 24 اگست 1911 | 26 دسمبر 1986 | بنگال دے گورنر اسٹینلے جیکسن نوں قتل کرنے دی کوشش کيتی گئی |
ویر بھائی کوتوال | 1 دسمبر 1912 | 2 جنوری 1943 | کوتوال دستہ ، بھارت چھڈو تحریک |
رانی لکشمی بائی | 19 نومبر 1828 | 17 جون 1858 | اس دی بادشاہی جھانسی دے قتل تے برطانوی اہلکار دی توہین کرنے دے لئی]] |
اوم پرکاش وجے | 1 جولائی 1934 | 23 مارچ 2000 | صدر انڈیا فریڈم فائٹر ایسوسی ایشن |
کیسری سنگھ بارہتھ | 21 نومبر 1872 | 14 اگست 1941 | شاہ پورہ ، راجستھان دا برہتھ فیملی۔ انہاں دا بیٹا پرتاپ سنگھ بارہتھ وی انقلابی آزادی دے جنگجو سی۔ انہاں نے 3 دسمبر 1912 نوں ہندوستان دے وائسرائے لارڈ ہارڈنگ اُتے بم پھینکنے دے اک انقلابی سازش وچ حصہ لیا۔ اس گروپ وچ کیسری سنگھ دا بھائی جوور سنگھ بارہت وی سی۔ اسنوں بنارس سازش کیس وچ گرفتار کیتا گیا سی تے فروری 1916 وچ پنج سال RI دی سزا سنائی گئی سی۔ بریلی سنٹرل جیل وچ اسنوں وحشیانہ تشدد دا نشانہ بنایا گیا تاکہ اسنوں اپنے ہم وطناں دے ناں دسنے اُتے مجبور کیتا جائے۔ اس نے انکار کردتا۔ اوہ 7 مئی 1918 نوں اک غیر منقطع ہیرو دی حیثیت توں جیل وچ انتقال کرگئے۔ صرف اک فیملی جس نے اک دے بعد اک 3 مادر وطن نوں بیٹا دتا۔ |
ایہ وی دیکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Shah, Mohammad. "Jugantar Party". http://en.banglapedia.org/index.php?title=Jugantar_Party. Retrieved on 26 July 2015.
- ↑ Misra, Chitta Ranjan; Shah, Mohammad. "Anushilan Samiti". http://en.banglapedia.org/index.php?title=Anushilan_Samiti. Retrieved on 26 July 2015.
- ↑ The major charge... during the trial (1910–1911) was "conspiracy to wage war against the King-Emperor" and "tampering with the loyalty of the Indian soldiers" (mainly with the 10th Jats Regiment) (cf: Sedition Committee Report, 1918)
- ↑ Rowlatt Report (§ 109–110)
- ↑ First Spark of Revolution by A.C. Guha, pp. 424–434.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Study of Sikhism and Punjabi migration by Bruce La Brack, University of bcbPacifica, Stockton, California
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Plowman 2003
- ↑ Hoover 1985
- ↑ Brown 1948
- ↑ Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924.(Social, Economic and Political Studies of the Middle East and Asia). M. Naeem Qureshi. pp. 79, 80, 81, 82.
- ↑ Sufi Saints and State Power: The Pirs of Sind, 1843–1947. Sarah F. D. Ansari, p. 82