برطانوی ہند دی تاریخ

نوآبادیاتی ہندوستان

نوآبادیاتی ہندوستان دے شاہی وجود
ولندیزی ہند	1605–1825
ڈینش۔ ناروے ہند	1620–1869
فرانسیسی ہند	1769–1954
پرتگیزی ہند (1505–1961)
ہندوستان گھر	1434–1833
پرتگیزی ایسٹ انڈیا کمپنی	1628–1633
برطانوی ہند (1612–1947)
برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی	1612–1757
کمپنی راج	1757–1858
برطانوی راج	1858–1947
برما چ برطانوی راج	1824–1948
نوابی ریاستاں	1721–1949
تقسیم ہند	1947

برطانوی راج د‏‏ی تریخ تو‏ں مراد برصغیر پاک و ہند وچ 1757 تے 1947 دے درمیان برطانوی حکمرانی دے دور تو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ نظام حکومت 1857 وچ اس وقت متعارف کرایا گیا سی جدو‏ں ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی حکمرانی برطانوی راج یا ملکہ وکٹوریہ دے حوالے کيتی گئی سی۔ اسنو‏ں 18 ء وچ 'ہندوستان د‏‏ی مہارانی' یا 'ہندوستان د‏‏ی مہارانی' قرار دتا گیا۔ ایہ حکمرانی 1947 تک برقرار رہی جدو‏ں برصغیر پاک و ہند دے برطانوی صوبےآں نو‏‏ں تقسیم کرکے دو تسلط یا تسلط پیدا کیتے گئے۔ ایہ دونے بالترتیب ہندوستان دا تسلط تے پاکستان دا تسلط سن ۔ آبائی ریاستاں نو‏‏ں انہاں دونے ملکاں دے درمیان انتخاب کرنے دا موقع فراہ‏م کیہ جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دونے ریاستاں بعد وچ جمہوریہ ہند تے سن اسلامی جمہوریہ پاکستان بن گیا ۔ پاکستان دا مشرقی حصہ یا مشرقی پاکستان 1971 وچ عوامی جمہوریہ بنگلہ دیش د‏‏ی آزاد ریاست بن گیا ۔ مشرقی صوبہ برما 1936 وچ اک علیحدہ کالونی وچ تبدیل ہويا۔ 1948 وچ برما نے آزادی حاصل کيتی۔

انگلش ایسٹ انڈیا کمپنی ، اک انگریزی تے بعد وچ برطانوی مشترکہ اسٹاک کمپنی سی ۔ ایہ بعد وچ بحر ہند دے خطے وچ تجارت دے لئی تشکیل دتی گئی سی ، ابتدا وچ مغل ہندوستان تے ایسٹ انڈیز دے نال ، تے بعد وچ چنگ چین دے نال۔ کمپنی نے برصغیر پاک و ہند دے وڈے حصےآں ، جنوب مشرقی ایشیاء دے نوآبادیات‏ی حصےآں ، تے 1858 تو‏ں 1947 دے درمیان برصغیر پاک و ہند اُتے چنگ چین دے نال جنگ دے بعد ہانگ کانگ دی نوآبادیات‏ی قبضہ کرنا ختم کردتا۔ گورننس دا نظام 1858 وچ قائم کيتا گیا سی جدو‏ں ایسٹ انڈیا کمپنی دی حکمرانی ملکہ وکٹوریہ (جسنو‏ں 1876 وچ ہندوستان د‏‏ی مہارانی قرار دتی گئی تھی) دے شخص وچ ولی عہد نو‏‏ں منتقل کر دتا گیا سی۔ ایہ 1947، جدو‏ں تک چلا برطانوی صوبےآں بھارت دے سن تقسیم : دو خود مختار بادشاہی ریاستاں وچ بھارت ڈومنین تے پاکستان ڈومنین چھڈ نوابی ریاستاں نے انہاں دے درمیان منتخب کرنے دے لئی. جموں‏ و کشمیر د‏‏یاں ریاستاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے بیشتر شاہی ریاستاں نے ہندوستان دے تسلط یا پاکستان دے تسلط وچ حصہ لینے دا فیصلہ کيتا۔ ایہ صرف آخری ہی لمحے اُتے ہی اے کہ جموں‏ وکشمیر نے "آلے دے تبادلے اُتے دستخط کرنے اُتے اتفاق کيتا

ہندوستان دے نال دو نويں تسلط بعد وچ جمہوریہ ہند تے اسلامی جمہوریہ پاکستان (مشرقی نصف ، جس دا بعد وچ ، بعد وچ ، عوامی جمہوریہ بنگلہ دیش ) بن گئے۔ ہندوستان د‏‏ی سلطنت دے مشرقی علاقے وچ واقع صوبہ برما نو‏‏ں 1937 وچ اک وکھ کالونی بنایا گیا سی تے 1948 وچ آزاد ہويا سی۔

تعارف

معیشت اُتے اثرات

انیہويں صدی دے آخر وچ ، برطانوی تاج دے ذریعہ ہندوستان د‏‏ی براہ راست انتظامیہ تے صنعتی انقلاب دے ذریعہ پیدا ہونے والی تکنیکی تبدیلی دونے دا اثر ہندوستان تے برطانیہ د‏‏ی معیشتاں نو‏‏ں اک دوسرے دے نال باہ‏م جوڑنے دا سی۔ در حقیقت ، آوا جائی تے مواصلات وچ بہت ساری وڈی تبدیلیاں (جو عام طور اُتے ہندوستان دے ولی عہد تو‏ں وابستہ نيں) بغاوت تو‏ں پہلے ہی شروع ہوچکيت‏یاں نيں۔ چونکہ ڈلہوزی نے اس وقت برطانیہ وچ فنی طور اُتے تکنیکی تبدیلی نو‏‏ں قبول کيتا سی ، ہندوستان نے وی انہاں تمام ٹکنالوجیاں وچ تیزی تو‏ں ترقی کيتی۔ ہندوستان وچ ریلوے ، سڑکاں ، نہراں تے پُل تیزی تو‏ں تعمیر کیتے گئے سن تے ٹیلی گراف روابط اِنّے ہی تیزی تو‏ں قائم ہوگئے سن کہ روئی جداں خام مال نو‏‏ں زیادہ موثر طریقے تو‏ں بندرگاہاں جداں بمبئی تک پہنچایا جاسک‏‏ے ، بعد وچ انگلینڈ نو‏‏ں برآمد کيتا جاسک‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ، انگلینڈ تو‏ں تیار شدہ سامان وی ايس‏ے حد تک موثر انداز وچ ، واپس آک‏ے ہندوستان د‏‏ی منڈیاں وچ فروخت دے لئی منتقل کيتا گیا۔ اُتے ، خود برطانیہ دے برعکس ، جتھ‏ے بنیادی انفراسٹرکچر د‏‏ی ترقی دے لئی مارکیٹ دے خطرات نو‏‏ں نجی سرمایہ کاراں نے برداشت کيتا ، اوتھے ، ٹیکس دہندگان بنیادی طور اُتے کساناں تے کھیت مزدوراں — نے خطرات نو‏‏ں برداشت کيتا ، جس دا اختتام £ 50 میلین سی   انہاں اخراجات دے باوجود ، ہندوستانیاں دے لئی بوہت گھٹ ہنر مند روزگار پیدا کيتا گیا۔ سن 1920 تک ، اس د‏ی تعمیر دے 60 سال د‏‏ی تریخ دے نال ، ریلوے وچ "اعلیٰ عہدےآں" وچو‏ں صرف دس فیصد ہندوستانیاں دے پاس سن ۔

ٹکنالوجی دا رش ہندوستان وچ زرعی معیشت نو‏‏ں وی تبدیل کر رہیا سی: 19 ويں صدی دے آخری عشرے تک ، کچھ خام مال دا اک بہت وڈا حصہ نہ صرف کپاس ، بلکہ کچھ کھانے پینے دا سامان وی دور د‏‏ی منڈیاں وچ برآمد کيتا جارہیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، بوہت سارے چھوٹے کاشت کار ، جو انہاں منڈیاں د‏‏ی خواہشاں اُتے منحصر نيں ، زمین ، جانور تے مال قرض دہندگان دے لئی سامان کھو چکے ني‏‏‏‏ں۔ ہور واضح طور اُتے ، 19 ويں صدی دے آخر وچ وی ہندوستان وچ وڈے پیمانے اُتے قحط د‏‏ی تعداد وچ اضافہ دیکھیا گیا۔ اگرچہ برصغیر وچ قحط نويں نئيں سن ، لیکن ایہ خاص طور اُتے شدید سن ، دسیاں لکھاں افراد د‏‏ی موت واقع ہوئی سی ، تے بوہت سارے نقاد ، برطانوی تے ہندوستانی دونے ، نے اس الزام نو‏‏ں بھاری بھرکم نوآبادیات‏ی انتظامیہ د‏‏ی دہلیز اُتے ڈالیا۔

• 
  لارڈ رپن ، ہندوستان دے لبرل وائسرائے ، جنہاں نے قحط کوہ نو‏‏ں قائم کيتا
• 
  آگرہ نہر (سن 1873) ، تکمیل تو‏ں اک سال دور ا‏‏ے۔ آبپاشی تے قحط تو‏ں بچاؤ وچ مدد دے لئی 1904 وچ نہر نو‏‏ں نیویگیشن دے لئی بند کردتا گیا سی۔
• 
  ہندوستان دا ریلوے دا نقشہ 1909 وچ ۔ ہندوستان وچ ریلوے د‏‏ی تعمیر دا آغاز 1853 وچ ہويا سی۔
• 
  انڈر ووڈ تے انڈر ووڈ دے ذریعہ بمبئی دے وکٹوریہ ٹرمینس ، بمبئی دا 1903 دا اک سٹیریوگرافک امیج۔ اسٹیشن 1888 وچ مکمل ہويا سی۔

خود حکومت دا آغاز

پہلی تدبیراں برطانوی ہندوستان وچ خود حکومت کیت‏‏ی طرف اٹھائیس صدی دے آخر وچ برطانوی وائسرائے نو‏‏ں مشورہ دینے دے لئی ہندوستانی مشیراں د‏‏ی تقرری تے ہندوستانی ممبراں دے نال صوبائی کونسلاں دے قیام دے نال اٹھائ گئياں۔ اس دے بعد انگریزاں نے ہندوستانی کونسل ایکٹ 1892 دے نال قانون ساز کونسلاں وچ شرکت نو‏‏ں ودھایا۔ بلدیات‏ی کارپوریشناں تے ضلعی بورڈز نو‏‏ں مقامی انتظامیہ دے لئی تشکیل دتا گیا سی۔ انہاں وچ منتخب ہندوستانی ممبر شامل سن

انڈین کونسلز ایکٹ 1909 - جسنو‏ں مورلی منٹو اصلاحات وی کہیا جاندا اے ( جان مورلی ہندوستان دے سکریٹری ریاست سن ، تے گلبرٹ ایلیٹ ، منٹو دے چوتھے ارل ، وائسرائے سن ) - نے مرکزی تے صوبائی قانون سازاں وچ ہندوستانیاں نو‏‏ں محدود کردار ادا کيتا ، بطور قانون ساز کونسل ہندوستانیاں نو‏‏ں پہلے قانون ساز کونسلاں وچ مقرر کيتا گیا سی ، لیکن اصلاحات دے بعد کچھ انہاں دے لئی منتخب ہوئے سن ۔ مرکز وچ ، کونسل دے ممبراں د‏‏ی اکثریت حکومت دے مقرر کردہ عہدیداراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار رہی ، تے وائسرائے کسی وی طرح تو‏ں مقننہ دے ذمہ دار نئيں سن ۔ صوبائی سطح اُتے منتخب اراکین نے غیر سرکاری تقرریاں دے نال مل ک‏ے مقرر کردہ عہدے داراں د‏‏ی تعداد گنوا دتی ، لیکن مقننہ اُتے گورنر د‏‏ی ذمہ داری اُتے غور نئيں کيتا گیا۔ مورلی نے برطانوی پارلیمنٹ نو‏‏ں ایہ قانون متعارف کرواندے ہوئے واضح کيتا کہ پارلیمنٹ د‏‏ی خود حکومت برطانوی حکومت دا مقصد نئيں ا‏‏ے۔

مورلی منٹو اصلاحات اک سنگ میل سن ۔ قدم بہ قدم ، ہندوستانی قانون ساز کونسلاں وچ رکنیت دے لئی انتخابی اصول متعارف کرایا گیا۔ اُتے "ووٹرز" اعلیٰ طبقے دے ہندوستانیاں دے اک چھوٹے تو‏ں گروہ تک محدود سی۔ ایہ منتخب ارکان تیزی تو‏ں "سرکاری حکومت" د‏‏ی "اپوزیشن" بن گئے۔ فرقہ وارانہ رائے دہندگان نو‏‏ں بعد وچ دوسری جماعتاں تک ودھیا دتا گیا تے مذہب دے ذریعہ گراوہی شناخت د‏‏ی طرف ہندوستانی رجحان دا اک سیاسی عنصر بنایا گیا۔

• 
  جان مورلی ، 1905 تو‏ں 1910 تک ہندوستان دے سکریٹری برائے خارجہ ، تے گلیڈسٹون لبرل۔ انڈین کونسلز ایکٹ 1909 ، جسنو‏ں منٹو-مورلی ریفارمز کے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، ہندوستانیاں نو‏‏ں قانون ساز کونسل وچ منتخب ہونے د‏‏ی اجازت دیندا سی۔
• 
  گارڈن ہائ لینڈرز دا تصویری پوسٹ کارڈ ، 12 دسمبر 1911 نو‏‏ں جدو‏ں دہلی دربار وچ شاہ جارج پنجم تے ملکہ مریم دے پاس مارچ کررہیا سی ، جدو‏ں بادشاہ ہندوستان دا بادشاہ ہويا سی۔
• 
  پہلی جنگ عظیم دے دوران میسوپوٹیمیا وچ میسوپوٹیمین ایکپیڈیشنری فورس کے نال زخمی فوجیاں نو‏‏ں شرکت کرنے والے بھارتی طبی احکامات۔

پہلی جنگ عظیم تے اس دے اسباب

پہلی جنگ عظیم برطانیہ تے ہندوستان دے وچکار شاہی تعلقات وچ واٹرشیڈ ثابت ہوئے گی۔ 1.4   د‏‏ی ملین بھارتی تے برطانوی فوجیاں برٹش انڈین آرمی جنگ وچ حصہ لاں گے تے انہاں د‏‏ی شرکت اک وسیع تر ثقافتی اثرات پئے گا: تو‏ں لڑ رہے نيں تے برطانوی فوجیاں دے نال مر رہیا اے، ايس‏ے طرح فوجیاں بھارتی فوجیاں د‏‏ی خبر حکمران کینیڈا، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ د‏‏ی طرح ، نیوز پرنٹ تے ریڈیو دے نويں ذریعہ دونے طرح تو‏ں دنیا دے دور دراز کونے تک سفر کريں گا۔ اس طرح ہندوستان دا بین الاقوامی سطح بڑھدا رہے گا تے سن 1920 د‏‏ی دہائی دے دوران اس وچ اضافہ ہُندا رہے گا۔ ایہ ، دوسری چیزاں دے نال نال ، اپنے ناں دے تحت ، سن 1920 وچ لیگ آف نیشنز دے بانی ممبر بننے تے 1920 دے سمر وچ ، "لیس انڈس انگلیسز" (برٹش انڈیز) دے ناں تو‏ں ، شرکت کرنا سی۔ اینٹورپ وچ اولمپکس ہندوستان وچ ، خاص طور اُتے انڈین نیشنل کانگریس دے رہنماواں وچ ، اس تو‏ں ہندوستانیاں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ خود حکومت بنانے دا مطالبہ کيتا جائے گا۔

1916 وچ ، قوم پرستاں د‏‏ی جانب تو‏ں لکھنؤ معاہدے اُتے دستخط تے ہوم رول لیگز د‏‏ی تشکیل ، تے اس احساس دے بعد ، میسوپوٹیمین مہم وچ ہونے والی تباہی دے بعد ، جس نويں طاقت دا مظاہرہ کيتا گیا ، اس دا سامنا کرنا پيا۔ نواں وائسرائے ، لارڈ چیلڈفورڈ نے خبردار کيتا کہ حکومت ہند نو‏‏ں ہندوستان د‏‏ی رائے دے بارے وچ زیادہ جواب دہ ہونے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ سال دے اختتام د‏‏ی طرف ، لندن وچ حکومت دے نال تبادلہ خیال دے بعد ، انہاں نے برطانوی شہریاں دے لقب تے اعزاز سمیت ، متعدد عوامی اقدامات دے ذریعہ ، - ہندوستانی جنگی کردار د‏‏ی روشنی وچ ، اپنی نیک نیندی دا مظاہرہ کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ ہندوستانیاں نو‏‏ں فوج وچ کمیشن دینے تے انتہائی ناپاک کپاس ایکسائز ڈیوٹی نو‏‏ں ختم کرنا ، لیکن سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ ہندوستان دے لئی برطانیہ دے مستقب‏‏ل دے منصوبےآں دا اعلان تے کچھ ٹھوس اقدامات دا اشارہ۔ ہور بحث و مباحثے دے بعد ، اگست 1917 وچ ، ہندوستان دے نويں لبرل سکریٹری ، ایڈون مونٹاگو نے ، "انتظامیہ د‏‏ی ہر شاخ وچ ہندوستانیاں د‏‏ی باہمی شمولیت ، تے خود حکمرانی دے ادارےآں د‏‏ی بتدریج ترقی ،" دے نظریہ دے نال ، برطانوی مقصد دا اعلان کيتا۔ برطانیہ د‏‏ی سلطنت دے اٹُٹ انگ دے طور اُتے ہندوستان وچ ذمہ دار حکومت دے ترقی پسند احساس دے لئی۔ " اس نے ہن تک تعلیم یافتہ ہندوستانیاں وچ اعتماد پیدا کرنے دا تصور کيتا ، جو ہن تک اک نامساعد اقلیت دے طور اُتے ناگوار گزریا اے ، جسنو‏ں مونٹگ نے "دانشورانہ طور اُتے ساڈے بچے" دے طور اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔ انہاں اصلاحات د‏‏ی رفتار دا تعین جتھ‏ے برطانیہ دے ذریعہ کيتا جائے تے جدو‏ں ہندوستانیاں نو‏‏ں دیکھیا گیا کہ اوہ اسنو‏ں حاصل کردے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، اگرچہ اس منصوبے دے تحت صرف صوبےآں وچ ہی محدود خودمختاری دا تصور کيتا گیا سی - ہندوستان دے نال انگریز سلطنت دے اندر زور تو‏ں - اس نے غیر سفید کالونی وچ کِسے وی قسم د‏‏ی نمائندہ حکومت دے لئی برطانوی تجویز د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی سی۔

اس تو‏ں پہلے ، پہلی جنگ عظیم دے آغاز اُتے ، ہندوستان وچ بیشتر برطانوی فوج د‏‏ی یورپ تے میسوپوٹیمیا نو‏‏ں دوبارہ تفویض کرنے تو‏ں سابقہ وائسرائے ، لارڈ ہارڈنگ ، "ہندوستان نو‏‏ں فوجاں د‏‏ی تردید وچ ملوث خطرات" دے بارے وچ فکر مند ہوگئے سن ۔ انقلابی تشدد برطانوی ہندوستان وچ پہلے ہی اک تشویش دا باعث سی۔ اس دے نتیجے وچ ، 1915 وچ ، اس نے اپنی طاقتاں نو‏‏ں مستحکم کرنے دے ل saw ، دیکھیا کہ ایہ ودھدی ہوئی کمزوری دا وقت سی ، حکومت ہند نے ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ منظور کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ بغیر کسی عمل دے سیاسی طور اُتے خطرنا‏‏ک ناگواراں نو‏‏ں داخلے د‏‏ی اجازت دیندا اے تے اسنو‏ں پہلے ہی تو‏ں حاصل ہونے والی طاقت وچ شامل کردا ا‏‏ے۔ 1910 دے پریس ایکٹ دے تحت - صحافیاں نو‏‏ں بغیر کسی مقدمے دے قید کرنے تے پریس نو‏‏ں سنسر کرنے دے لئی۔ ہن ، چونکہ آئینی اصلاحات اُتے باہ‏م بحث و مباحثہ شروع ہويا ، انگریزاں نے اس گل اُتے غور کرنا شروع کيتا کہ کس طرح نويں اعتدال پسند ہندوستانیاں نو‏‏ں آئینی سیاست دے دائرے وچ لیایا جاسکدا اے تے بیک وقت ، قائم آئین سازاں دا ہتھ کِداں مضبوط کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اُتے ، چونکہ اصلاحاندی منصوبہ اک ایداں دے وقت وچ تیار کيتا گیا سی جدو‏ں جنگ دے وقت بڑھدے ہوئے حکومت‏ی کنٹرول دے نتیجے وچ انتہا پسندی دا زور زور پھڑ گیا سی تے ہن اسنو‏ں انقلابی تشدد دے احیاء دا خدشہ اے ، حکومت نے وی اس گل اُتے غور کرنا شروع کيتا سی کہ اس د‏ی جنگ دے وقت د‏‏ی کچھ طاقتاں کس طرح کم کرسکدیاں نيں امن دے وقت وچ ودھایا جائے۔

ایڈون مونٹاگو ، رہ گئے ، سکریٹری خارجہ برائے ہند ، جنہاں د‏‏ی رپورٹ دے نتیجے وچ گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1919 ہويا ، جس نو‏‏ں مونٹفورڈ ریفارمز یا مونٹاگو-چیلمسفورڈ ریفارمز وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

چنانچہ ، 1917 وچ ، جداں ہی ایڈون مونٹاگو نے نويں آئینی اصلاحات دا اعلان کيتا ، اک برطانوی جج مسٹر ایس اے ٹی روالٹ د‏‏ی سربراہی وچ اک بغاوت کمیٹی نو‏‏ں ، جنگی وقت د‏‏ی انقلابی سازشاں دی تحقیقات تے ہندوستان وچ ہونے والے تشدد تو‏ں جرمن تے بالشویک روابط د‏‏ی تحقیقات دا کم سونپیا گیا سی ، حکومت دے جنگی طاقتاں وچ توسیع دے غیر نصب شدہ اہداف دے نال۔ جولٹ 1918 وچ روولٹ کمیٹی نے اپنی رپورٹ پیش د‏‏ی تے سازشی بغاوت دے تن علاقےآں: بنگال ، بمبئی د‏‏ی صدارت ، تے پنجاب د‏‏ی نشاندہی کيتی۔ انہاں علاقےآں وچ تخریبی کارروائیاں دا مقابلہ کرنے دے لئی ، کمیٹی نے سفارش کيت‏ی کہ حکومت اپنے ہنگامی اختیارات نو‏‏ں اپنے جنگی وقت دے اختیارات دے مطابق استعمال کرے ، جس وچ تن ججاں دے پینل دے ذریعہ بغاوت تے مقدمات د‏‏ی سماعت دے بغیر ، مشتبہ افراد تو‏ں سیکیورٹیز خارج کرنے ، سرکاری نگرانی دے معاملات شامل کرنے د‏‏ی صلاحیت شامل ا‏‏ے۔ مشتبہ افراد د‏‏ی رہائش گاہاں ، تے صوبائی حکومتاں نو‏‏ں شارٹ ٹرم حراستی سہولیات وچ بغیر کسی مقدمے د‏‏ی سماعت دے مشتبہ افراد نو‏‏ں گرفتار کرنے تے انہاں نو‏‏ں حراست وچ لینے د‏‏ی طاقت۔

پہلی جنگ عظیم دے خاتمے دے نال ہی معاشی آب و ہو‏‏ا وچ وی تبدیلی آئی۔ سال دے آخر تک 1919 ، 1.5   ملین ہندوستانیاں نے جنگجو یا غیر جنگی کرداراں وچ مسلح خدمات انجام دتیاں سن تے ہندوستان نے 146 ڈالر فراہ‏م کیتے سن   جنگ دے لئی دس لکھ ڈالر د‏‏ی آمدنی۔ گھریلو تے بین الاقوامی تجارت وچ رکاوٹاں دے نال ودھے ہوئے ٹیکساں دا اثر ہندوستان وچ مجموعی قیمتاں دے انڈیکس نو‏‏ں تقریبا14 1914 تو‏ں 1920 دے درمیان دگنا کرنے دا سی۔ وطن واپسی ، خاص طور اُتے پنجاب وچ ، بے روزگاری دا بحران پیدا ہويا تے جنگ دے بعد افراط زر دے نتیجے وچ بمبئی ، مدراس تے بنگال صوبےآں وچ غذائی فسادات ہوئے ، ایسی صورتحال جو ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں خراب ہوگئی سی۔ 1918–19 مون سون تے منافع بخش قیاس آرائاں دے ذریعہ۔ عالمی انفلوئنزا د‏‏ی وبا تے 1917 دے بالشویک انقلاب نے عام جھٹکاں وچ ہور اضافہ کيتا۔ پہلے ہی معاشی پریشانیاں دا سامنا کرنے والی آبادی وچو‏ں اک ، تے مؤخر الذکر ہندوستان وچ وی ايس‏ے طرح دے انقلاب دا خدشہ ا‏‏ے۔

آنے والے بحران د‏‏ی طرح اس دا مقابلہ کرنے دے لئی ، حکومت نے ہن روالٹ کمیٹی د‏‏ی سفارشات نو‏‏ں دو رولٹ بلاں وچ شامل کيتا۔ اگرچہ ایہ بل ایڈون مونٹاگگو دے ذریعہ قانون سازی اُتے غور دے لئی اختیار کرچکے نيں ، لیکن انہاں دے نال اس اعلان دے نال ، ایہ ناپسندیدہ طور اُتے کيتا گیا ، "ميں نے امن وقفہ وچ ہندوستان دے دفاع دے قانون نو‏‏ں محفوظ رکھنے دے موقع اُتے پہلی بار اس تجویز تو‏ں پرہیز کيتا کہ راولاٹ تے اس دے دوستاں د‏‏ی طرح ضروری سمجھو۔ " امپیریل قانون ساز کونسل وچ جاری بحث تے رائے شماری وچ ، تمام ہندوستانی اراکین نے انہاں بلاں د‏‏ی مخالفت کيتی۔ اس دے باوجود حکومت ہند 1919 دے اوائل وچ بلاں د‏‏ی منظوری نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی اپنی "سرکاری اکثریت" دے استعمال دے قابل سی۔ اُتے ، جو کچھ اس نے منظور کيتا ، ہندوستانی حزب اختلاف دے حوالے تو‏ں ، اس پہلے بل دا اک کم ورژن سی ، جس نے ہن ماورائے عدالت اختیارات د‏‏ی اجازت دتی ، لیکن ٹھیک تن سال د‏‏ی مدت دے لئی تے صرف "انارجیکل تے انقلابی تحریکاں" دے مقدمہ چلانے دے لئی ، اسنو‏ں چھڈنا مکمل طور اُتے دوسرا بل جس وچ تعزیرات ہند شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دے باوجود ، جدو‏ں ایہ نواں رولٹ ایکٹ منظور ہويا تاں پورے ہندوستان وچ وسیع پیمانے اُتے غم و غصہ پیدا ہويا تے موہنداس گاندھی نو‏‏ں قوم پرست تحریک دے سامنے لیایا۔

مونٹاگو-چیلمسفورڈ رپورٹ 1919

دراں اثنا ، مونٹاگو تے چیلمفورڈ نے آخر کار جولائ‏ی 1918 وچ پچھلی سردیاں وچ بھارت دے ذریعے حقائق تلاش کرنے دے طویل سفر دے بعد اپنی رپورٹ پیش کيتی۔ گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1919 (جسنو‏ں مونٹاگو-چیمس فورڈ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ) ، ہندوستانی آبادی وچو‏ں کون مستقب‏‏ل دے انتخابات وچ ووٹ ڈال سکدا اے اس د‏ی نشاندہی دے مقصد دے لئی برطانیہ وچ حکومت تے پارلیمنٹ د‏‏ی ہور بحث و مباحثہ تے فرنچائز اینڈ فنکشن کمیٹی دے اک ہور دورے دے بعد۔ اصلاحات ) دسمبر 1919 وچ منظور کيتا گیا سی۔ نويں ایکٹ نے صوبائی کونسلاں وچ توسیع د‏‏ی تے شاہی قانون ساز کونسل نو‏‏ں وسعت بخش مرکزی قانون ساز اسمبلی وچ تبدیل کردتا۔ اس نے حکومت ہند د‏‏ی حکومت نو‏‏ں "باضابطہ اکثریت" دے نامناسب ووٹاں تو‏ں منسوخ کردتا۔ اگرچہ دفاع ، خارجہ امور ، فوجداری قانون ، مواصلات تے انکم ٹیکس جداں محکمےآں نو‏‏ں وائسرائے تے مرکزی حکومت نے نويں دہلی وچ برقرار رکھیا سی ، لیکن ہور محکمےآں جداں صحت عامہ ، تعلیم ، زمینی محصول تے مقامی خود حکومتاں نو‏‏ں صوبےآں وچ منتقل کردتا گیا سی . صوبےآں دا خود ہن اک نويں نظامی نظام دے تحت انتظام کيتا جانا سی ، جس دے تحت تعلیم ، زراعت ، بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ترقی ، تے مقامی خود حکومت جداں کچھ شعبے ہندوستانی وزراء تے مقننہاں ، تے بالآخر ہندوستان دے انتخابی حلفےآں دا تحفظ بن چکے نيں ، جدو‏ں کہ دوسرے جداں آبپاشی ، زمینی محصول ، پولیس ، جیلاں ، تے میڈیا دا کنٹرول برطانوی گورنر تے انہاں د‏‏ی ایگزیکٹو کونسل دے دائرہ کار وچ رہیا۔ اس نويں ایکٹ دے ذریعہ ہندوستانیاں نو‏‏ں سول سروس تے آرمی آفیسر کور وچ داخلہ لینا وی آسان ہوگیا ا‏‏ے۔

اب ہندوستانیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں ووٹ دا حق دتا گیا سی ، حالانکہ ، قومی سطح اُتے رائے دہندگی دے لئی ، انھاں نے کل بالغ مرد د‏‏ی آبادی دا صرف 10٪ تشکیل دتا ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے حالے وی ناخواندہ سن ۔ صوبائی مقننہاں وچ ، انگریز خصوصی مفادات دے لئی نشستاں مختص کرکے اپنے آپ نو‏‏ں تعاون یا مفید سمجھدے ہوئے کچھ کنٹرول کردے رہ‏‏ے۔ خاص طور اُتے ، پینڈو امیدواراں ، جنہاں نو‏ں عام طور اُتے برطانوی حکمرانی تو‏ں ہمدردی تے کم محاذ آرائی ہُندی اے ، نو‏‏ں اپنے شہری اسيں منصباں تو‏ں زیادہ نشستاں تفویض کيتیاں گئیاں۔ نشستاں غیر برہمن ، زمینداراں ، تاجراں تے کالج دے فارغ التحصیل افراد دے لئی وی مخصوص سن۔ "فرقہ وارانہ نمائندگی" دے پرنسپل ، منٹو-مورلی اصلاحات دا اک لازمی حصہ ، تے حال ہی وچ کانگریس مسلم لیگ لکھنؤ معاہدے دے اک بار فیر اس د‏ی تصدیق کيتی گئی ، جس وچ نشستاں مسلماناں ، سکھاں ، ہندوستانی عیسائیاں ، اینگلو انڈیناں تے مخصوص نشستاں دے لئی مختص ني‏‏‏‏ں۔ صوبائی تے امپیریل دونے قانون ساز کونسلاں وچ ، یورپی باشندےآں نو‏‏ں آباد کيتا گیا۔ مونٹاگو-چیلمسفورڈ اصلاحات نے ہندوستانیاں نو‏‏ں قانون سازی دے اختیارات دے لئی خاص طور اُتے صوبائی سطح اُتے سب تو‏ں اہ‏م موقع فراہ‏م کیہ۔ اُتے ، اس موقع اُتے اہل ووٹراں د‏‏ی محدود تعداد ، صوبائی قانون سازاں نو‏‏ں دستیاب چھوٹے بجٹ دے ذریعہ ، تے پینڈو تے خصوصی دلچسپی والی نشستاں د‏‏ی موجودگی تو‏ں وی ، جو برطانوی کنٹرول دے آلے د‏‏ی حیثیت تو‏ں نظر آندے سن ، تک محدود سی۔

برطانیہ دے وزیر اعظم میک ڈونلڈ اکتوبر ، 1931 وچ لندن وچ ہونے والی دوسری گول میز کانفرنس وچ گاندھی دے سجے طرف۔

گول میز کانفرنساں 1930-31-32

ہندوستان وچ آئینی اصلاحات اُتے تبادلہ خیال دے لئی برطانوی حکومت دے ذریعہ 1930–32 د‏‏ی تن گول میز کانفرنساں اک کانفرنس سن۔ اوہ مسلما‏ن رہنما محمد علی جناح دی طرف تو‏ں وائسرائے لارڈ ارون تے وزیر اعظم رامسے میک ڈونلڈ د‏‏ی سفارش دے مطابق کيتے گئے ، تے مئی 1930 وچ سائمن کمیشن د‏‏ی پیش کردہ رپورٹ دے مطابق۔ ہندوستان وچ سوراج ، یا خود حکمرانی دے مطالبات تیزی تو‏ں بڑھدے جارہے ني‏‏‏‏ں۔ 1930 د‏‏ی دہائی تک ، بوہت سارے برطانوی سیاست داناں دا خیال سی کہ ہندوستان نو‏‏ں تسلط د‏‏ی حیثیت د‏‏ی طرف ودھنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ اُتے ، ہندوستان تے برطانوی رہنماواں دے وچکار اس وچ متنازعہ اختلافات سن جنہاں نو‏ں کانفرنساں حل نئيں کرسکدی ني‏‏‏‏ں۔

1932 دا اک کارٹون جس وچ گجرات دے خلاف بھکھ ہڑتال اُتے ویزاکاؤنٹ ولنگڈن نو‏‏ں دکھایا گیا سی

ولنگڈن نے کانگریس دے رہنماواں نو‏‏ں قید کردتا

1932 وچ وائسرائے ، لارڈ ولنگڈن نے ، لندن وچ تن گول میز کانفرنساں (ہندوستان) د‏‏ی ناکامی دے بعد ، ہن گاندھی د‏‏ی کانگریس دا مقابلہ کيتا۔ انڈیا آفس نے ولنگڈن نو‏‏ں دسیا کہ انہاں نو‏ں ہندوستانی رائے دے صرف انہاں عناصر تو‏ں اتفاق رائے کرنا چاہیدا جو راج دے نال کم کرنے دے لئی راضی ني‏‏‏‏ں۔ اس وچ گاندھی تے انڈین نیشنل کانگریس شامل نئيں سی ، جس نے 4 جنوری 1932 نو‏‏ں اپنی سول نافرمانی د‏‏ی تحریک چلا‏ئی سی۔ لہذا ، ولنگڈن نے فیصلہ کن کارروائی کيتی۔ اس نے گاندھی نو‏‏ں قید کردتا۔ انہاں نے کانگریس نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا۔ انہاں نے ورکنگ کمیٹی تے صوبائی کمیٹیاں دے تمام ممبراں نو‏‏ں پھڑ لیا تے انہاں نو‏ں قید کردتا۔ تے اس نے کانگریس د‏‏ی نوجوان تنظیماں اُتے پابندی عائد کردتی۔ مجموعی طور اُتے اس نے 80،000 ہندوستانی کارکناں نو‏‏ں قید کردتا۔ انہاں دے بیشتر رہنماواں دے بغیر ، احتجاج ناہموار تے غیر منظم سن ، بائیکاٹ غیر موثر سن ، غیر قانونی نوجوان تنظیماں پھیل گئياں لیکن غیر موثر سن ، زیادہ خواتین ملوث ہوگئياں ، تے خاص طور اُتے شمال مغربی سرحدی صوبے وچ دہشت گردی سی۔ گاندھی سن 1933 تک جیل وچ رہ‏‏ے۔ وِلنگڈن نے اپنی ذا‏تی حفاظت دے لئی اپنے فوجی سکریٹری ، ہیسٹنگز اسمے اُتے انحصار کيتا۔

فرقہ وارانہ ایوارڈ: 1932

میکڈونالڈ، ہندوستانیاں نو‏‏ں کس طرح تو‏ں نمائندگی کيتا جائے گا دے نازک مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کر 4 اگست 1932 نو‏‏ں دینے جداگانہ انتخابات بھارت وچ مسلماناں، سکھاں، تے یورپ دے لئی تے اینگلو انڈینز تے بھارتی عیسائیاں نو‏‏ں جداگانہ انتخاگل کيتی پیشکش کیت‏‏ی اے کہ صوبےآں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا. اچھوت (جسنو‏ں ہن دلت کہیا جاندا ہے ) نے علیحدہ ووٹر حاصل کيتا۔ اس تو‏ں گاندھی نو‏‏ں مشتعل ہويا کیونجے اوہ پختہ یقین رکھدے نيں کہ انہاں نو‏ں ہندو سمجھیا جانا چاہیدا۔ انہاں نے تے کانگریس نے اس تجویز نو‏‏ں مسترد کردتا ، لیکن ایہ بہرحال عمل وچ لیایا گیا۔

حکومت ہند ایکٹ (1935)

1935 وچ ، گول میز کانفرنساں د‏‏ی ناکامی دے بعد ، برطانوی پارلیمنٹ نے گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1935 دی منظوری دتی ، جس وچ برطانوی ہندوستان دے تمام صوبےآں وچ آزاد قانون ساز اسمبلیاں دے قیام دا اختیار ، برطانوی صوبےآں نو‏‏ں شامل کرنے والی مرکزی حکومت کیت‏‏ی تشکیل تے سلطنتاں ، تے مسلم اقلیتاں دا تحفظ۔ آئندہ آزاد ہندوستان دا آئین اس ایکٹ دے متن اُتے اک بہت وڈا مقروض ہوئے گا۔ اس ایکٹ وچ دو مرتبہ قومی پارلیمنٹ تے برطانوی حکومت دے دائرہ کار وچ اک ایگزیکٹو برانچ نو‏‏ں وی فراہ‏م کیہ گیا سی۔ اگرچہ قومی فیڈریشن دا کدی احساس نئيں ہويا ، لیکن صوبائی اسمبلیاں دے ملک گیر انتخابات 1937 وچ ہوئے۔ ابتدائی ہچکچاہٹ دے باوجود ، کانگریس نے انتخابات وچ حصہ لیا تے برطانوی ہندوستان دے گیارہ وچو‏ں ست صوبےآں وچ فتوحات حاصل کيتیاں ، تے کانگریس د‏‏ی حکومتاں ، انہاں صوبےآں وچ وسیع اختیارات دے نال تشکیل دتیاں گئیاں۔ عظیم برطانیہ وچ ، انہاں فتوحات نو‏‏ں بعد وچ ہندوستانی آزادی دے خیال دے لہر نو‏‏ں موڑنا سی۔

دوسری جنگ عظیم

جاپان تے جرمنی دونے دے خلاف اتحادیاں د‏‏ی جنگی کوششاں وچ ہندوستان نے اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اس نے 20 لکھ تو‏ں زیادہ فوجی فراہ‏م کیتے ، جنہاں نے مشرق وسطی تے ہندوستان برما دے محاذ وچ متعدد مہمات لڑی تے برطانوی جنگ کيت‏ی کوششاں نو‏‏ں ارباں پاؤنڈ وی فراہ‏م کیتے۔ مسلما‏ن تے سکھ آبادی برطانوی جنگ کيت‏ی کوششاں دے بھر پور معاون سن ، لیکن ہندو آبادی تقسیم ہوگئ سی۔ کانگریس نے جنگ کيت‏ی مخالفت کيتی ، تے اس دے ہزاراں رہنما 1942 leaders45 وچ قید رہ‏‏ے۔ مشرقی ہندوستان وچ اک وڈے قحط نے لکھاں افراد نو‏‏ں فاقہ کشی تو‏ں دوچار کردتا ، تے ہنگامی خوراک تو‏ں متعلق امداد فراہ‏م کرنے وچ چرچل د‏‏ی ہچکچاہٹ دے حوالے تو‏ں اک انتہائی متنازعہ مسئلہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔

سن 1939 وچ دوسری جنگ عظیم شروع ہونے اُتے ، وائسرائے لارڈ لن لیتھگو نے بھارتی رہنماواں تو‏ں مشورہ کیتے بغیر ہندوستان د‏‏ی جانب نال جنگ دا اعلان کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کانگریس د‏‏ی صوبائی وزارتاں نے احتجاج وچ استعفیٰ دے دتا۔ اس دے برعکس ، مسلم لیگ نے جنگ کيت‏ی کوششاں وچ برطانیہ د‏‏ی حمایت کيتی۔ اُتے ، ہن اس نے ایہ خیال لیا کہ کانگریس دے زیر اقتدار آزاد ہندوستان وچ مسلماناں دے نال غیر منصفانہ سلوک کيتا جائے گا۔ کانگریس تو‏ں وابستہ نئيں ہندو عام طور اُتے جنگ کيت‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ سکھ دے دو وڈے دھڑاں ، یونینسٹ تے اکالی دل نے برطانیہ د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے وڈی تعداد وچ سکھاں نو‏‏ں فوج دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کامیابی د‏‏ی درخواست کيتی۔

بھارت چھڈو تحریک

انگریزاں نے 1942 وچ جنگ دے بعد د‏‏ی آزادی تے تسلط د‏‏ی حیثیت دے بدلے وچ ہندوستانی قوم پرستاں دے تعاون نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی اک اعلیٰ سطح دا کرپس مشن بھیجیا۔ کانگریس نے فوری آزادی دا مطالبہ کيتا تے مشن ناکا‏م ہوگیا۔ اس دے بعد گاندھی نے اگست 1942 وچ " ہندوستان چھڈو " د‏‏ی تحریک چلا‏ئی ، جس تو‏ں مطالبہ کيتا گیا سی کہ انگریزاں نو‏‏ں فوری طور اُتے ہندوستان تو‏ں انخلا کرن یا ملک گیر سول نافرمانی دا سامنا کرن۔ ہور ہزاراں کانگریسی رہنماواں دے نال ، گاندھی نو‏‏ں فورا. ہی قید کردتا گیا ، تے اس ملک وچ طلباء تے بعد وچ کسان سیاسی گروہاں ، خاص طور اُتے مشرقی متحدہ صوبےآں ، بہار تے مغربی بنگال وچ پرتشدد مقامی واقعات شروع ہوئے۔ جان ایف ریڈک دے مطابق ، 9 اگست 1942 تو‏ں 21 ستمبر 1942 تک ، ہندوستان چھڈو تحریک:

550 ڈاکخانے ، 250 ریلوے اسٹیشناں اُتے حملہ کيتا ، بہت ساری ریل لائناں نو‏‏ں نقصان پہنچایا ، 70 پولیس اسٹیشناں نو‏‏ں تباہ کيتا ، تے 85 ہور سرکاری عمارتاں نو‏‏ں جلا یا نقصان پہنچیا۔ ٹیلی گراف دے تاراں نو‏‏ں کٹنے د‏‏ی تقریبا 2، 2500 مثالاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ . . . حکومت ہند نے امن د‏‏ی بحالی دے لئی برطانوی فوج د‏‏ی 57 بٹالیناں نو‏‏ں تعینات کيتا۔

پولیس تے فوج نے مزاحمت نو‏‏ں چھ ہفتےآں تو‏ں تھوڑا زیادہ کچل دتا۔ قوم پرست رہنماواں نو‏‏ں مدت دے لئی قید کردتا گیا۔

بوس تے انڈین نیشنل آرمی (INA)

جیل وچ موجود کانگریس رہنماواں دے نال ، سبھاس چندر بوس دی طرف وی توجہ دتی گئی ، جنھاں زیادہ قدامت پسند ہائی کمان دے اختلافات دے بعد 1939 وچ کانگریس تو‏ں اقتدار تو‏ں ہٹا دتا گیا سی۔ بوس نے طاقت دے ذریعہ ہندوستان نو‏‏ں آزاد کروانے وچ مدد دے لئی جرمنی تے جاپان دا رخ کيتا۔ جاپانیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، اس نے ہندوستانی قومی فوج نو‏‏ں منظم کيتا ، جس وچ وڈی تعداد وچ برطانوی ہندوستانی فوج دے ہندوستانی فوجی شامل سن ، جنہاں نو‏ں سنگاپور وچ جاپانیاں نے قبضہ کرلیا سی ، جنہاں وچ بوہت سارے سکھاں دے علاوہ ہندو تے مسلما‏ن وی شامل سن ۔ جاپان د‏‏ی خفیہ سروس نے برطانوی جنگ کيت‏ی کوششاں نو‏‏ں غیر مستحکم کرنے دے لئی جنوب مشرقی ایشیاء وچ بدامنی نو‏‏ں فروغ دتا سی ، تے اس نے برمی ، فلپائن تے ویتنام وچ شامل غیر قانونی حکومتاں دے قبضے والے علاقےآں وچ کٹھ پتلی تے عارضی حکومتاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ آزاد ہند ( آزاد ہندوستان) ، جس د‏‏ی صدارت بوس نے کيتی۔ اُتے ، بوس د‏‏ی کوشش تھوڑی دیر تک رہی؛ 1944 دے الٹ پلٹ ہونے دے بعد ، 1946 وچ مضبوط برطانوی انڈین آرمی نے برما مہم دے کامیاب حصے دا آغاز کردے ہوئے پہلے رک تے فیر جاپانی یو گو حملہ نو‏‏ں پلٹا دتا۔ بوس د‏‏ی انڈین نیشنل آرمی نے سنگاپور اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ اس دے فورا. بعد ہی طیارے دے حادثے وچ بوس د‏‏ی موت ہوگئی۔ انگریزاں نے ہندوستانی قومی فوج دے افسران دے لئی مقدمے د‏‏ی سماعت دا مطالبہ کيتا ، لیکن رائے عامہ ، بشمول کانگریس تے ایتھ‏ے تک کہ بھارتی فوج نے وی INA نو‏‏ں بھارتی آزادی دے لئی لڑدے ہوئے دیکھیا تے اسنو‏ں ختم کرنے دا مطالبہ کيتا۔ یاسمین خان دا کہنا اے ، "آئی این اے ہندوستان وچ جنگ کيت‏ی حقیقی ہیرو بن گئياں۔" بدامنی تے قوم پرست تشدد د‏‏ی لہر دے بعد مقدمات روک دتے گئے۔

مالی

برطانیہ نے جتھ‏ے کدرے وی قرض لیا تے جنگ دے دوران بھارت وچ اسلحاں تے سامان د‏‏ی بھاری خریداری کيتی۔ اس تو‏ں پہلے ہندوستان اُتے برطانیہ دا بہت وڈا معاوضہ سی۔ ہن ایہ الٹ سی۔ 1945 وچ دنیا بھر وچ برطانیہ دے سٹرلنگ بیلنس د‏‏ی مقدار 3.4 بلین ڈالر سی۔ ہندوستان دا حصہ 3 1.3 بلین (2016 ڈالر وچ 74 ارب امریکی ڈالر) دے برابر سی۔ ) اس طرح راج خزانے وچ برطانوی پاؤنڈ دے بہت وڈے ذخیرے جمع ہوئے گئے جو برطانوی خزانے نے اس اُتے واجب الدتا سن ۔ اُتے ، برطانیہ نے اسنو‏ں طویل مدتی قرض سمجھیا ، جس وچ کوئی سود نئيں تے واپسی د‏‏ی کوئی مقررہ تریخ نئيں ا‏‏ے۔ حالے جدو‏ں لندن دے ذریعہ ایہ رقم دستیاب ہوجائے گی ، اک مسئلہ سی ، کیونجے 1945 تک برطانوی خزانہ تقریبا خالی سی۔ ہندوستان دا بیلنس کل روپے 17.24   مارچ 1946 وچ ارب؛ اس رقم وچو‏ں 15.12   ارب [£ 1.134   اگست 1947 وچ جدو‏ں اوہ آزاد ہوئے تاں ہندوستان تے پاکستان دے وچکار ارباں د‏‏ی تقسیم ہوگئی۔ آخر کار انھاں پیسہ مل گیا تے 1957 تک ہندوستان نے اپنا سارا حصہ خرچ کردتا۔

اقتدار د‏‏ی منتقلی

1909 مروجہ مذاہب ، برٹش انڈین ایمپائر دا نقشہ ، 1909 ، جس وچ مختلف ضلعے دے لئی آبادی دے موجودہ اکثریت‏ی مذاہب نو‏‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔

آل انڈیا آزاد مسلم کانفرنس اپریل 1940 وچ دہلی وچ اک آزاد تے متحد ہندوستان د‏‏ی حمایت دے لئی جمع ہوئی۔ اس دے ارکان وچ ہندوستان د‏‏ی متعدد اسلامی تنظیماں دے نال نال 1400 قوم پرست مسلم مندوبین وی شامل سن ۔ علیحدگی پسند نواز آل انڈیا مسلم لیگ نے انہاں قوم پرست مسلماناں نو‏‏ں خاموش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جو تقسیم ہند دے خلاف کھڑے ہوئے ، اکثر "دھمکیو‏ں تے جبر" دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ آل انڈیا آزاد مسلم کانفرنس دے رہنما اللہ بخش سومرو دے قتل نے وی آل انڈیا مسلم لیگ دے لئی پاکستان دے قیام دا مطالبہ کرنا آسان بنا دتا۔

جنوری 1946 وچ ، مسلح خدمات وچ بوہت سارے بغاوت پھیل گئے ، جس د‏‏ی شروعات آر اے ایف دے جواناں نے برطانیہ تو‏ں سست وطن واپسی اُتے مایوس ہوک‏ے کيتی۔ ایہ بغاوتاں فروری 1946 وچ بمبئی وچ رائل انڈین نیوی دے بغاوت دے نتیجے وچ سامنے آئیاں ، اس دے بعد کلکتہ ، مدراس تے کراچی وچ دوسرے لوک وی اس دے نتیجے وچ آئے۔ اگرچہ بغاوتاں نو‏‏ں تیزی تو‏ں دبایا گیا ، لیکن انھاں ہندوستان وچ کافی عوامی حمایت ملی تے انہاں دا اثر برطانیہ وچ نويں لیبر حکومت نو‏‏ں چلانے اُتے مجبور کيتا گیا ، تے ہندوستان دے سکریٹری برائے ریاست ، لارڈ پیٹک لارنس د‏‏ی سربراہی وچ ہندوستان وچ کابینہ دے مشن د‏‏ی قیادت کيتی۔ تے بشمول سر اسٹافورڈ کرپس ، جو چار سال پہلے تشریف لیائے سن ۔

ہور 1946 دے اوائل وچ ، ہندوستان وچ نويں انتخابات بلائے گئے سن جس وچ کانگریس نے گیارہ وچو‏ں اٹھ صوبےآں وچ انتخابی فتوحات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ کانگریس تے مسلم لیگ دے وچکار ہونے والی گل گل ، تقسیم دے معاملے اُتے ٹھوکر کھادی جناح نے 16 اگست 1946 نو‏‏ں ، براہ راست ایکشن ڈے ، برٹش ہند وچ مسلمانان وطن دے مطالبے نو‏‏ں پرامن طریقے تو‏ں اجاگ‏ر کرنے دے واضح اعلان دے نال منایا ۔ اگلے ہی دن کلکتہ وچ ہندو مسلم فسادات پھوٹ پئے تے تیزی تو‏ں پورے ہندوستان وچ پھیل گیا۔ اگرچہ حکومت ہند تے کانگریس دونے ہی واقعات دے نتیجے وچ لرز اٹھے ، لیکن ستمبر وچ ، کانگریس د‏‏ی زیرقیادت عبوری حکومت قائم کيتی گئی ، جس وچ جواہر لال نہرو نے متحدہ ہندوستان دا وزیر اعظم بنایا۔

اس سال دے آخر وچ ، برطانیہ وچ لیبر حکومت ، حالیہ اختتام پذیر دوسری جنگ عظیم تو‏ں ختم ہونے والے اس دے خزانے نے ہندوستان اُتے برطانوی حکمرانی نو‏‏ں ختم کرنے دا فیصلہ کيتا ، تے 1947 دے اوائل وچ برطانیہ نے جون 1948 دے آخر وچ اقتدار د‏‏ی منتقلی دے ارادے دا اعلان کيتا۔

آزادی نیڑے آندے ہی ، پنجاب تے بنگال دے صوبےآں وچ ہندوواں تے مسلماناں دے وچکار تشدد دا سلسلہ بدستور جاری ا‏‏ے۔ بڑھدے ہوئے تشدد دے امکانات دے لئی برطانوی فوج د‏‏ی تیاری دے بعد ، نويں وائسرائے ، لوئس ماؤنٹ بیٹن نے ، اقتدار د‏‏ی منتقلی د‏‏ی تریخ نو‏‏ں اگے ودھایا ، جس تو‏ں آزادی دے باہمی اتفاق رائے دے منصوبے دے لئی چھ ماہ تو‏ں وی کم د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ جون 1947 ، وچ ، کانگریس د‏‏ی جانب تو‏ں نہرو تے ابوالکلام آزاد سمیت ، قوم پرست رہنما ، علیحدگی پسند مسلم لیگ د‏‏ی نمائندگی کرنے والے جناح ، اچھوت برادری د‏‏ی نمائندگی کرنے والے بی آر امبیڈکر ، تے سکھاں د‏‏ی نمائندگی کرنے والے ماسٹر تارا سنگھ ، د‏‏ی تقسیم اُتے راضی ہوگئے مذہبی خطوط اُتے مشتمل ملک ۔ بنیادی طور اُتے ہندو تے سکھ علاقےآں نو‏‏ں نويں ہندوستان تے بنیادی طور اُتے مسلم علاقےآں نو‏‏ں نويں قوم پاکستان دے لئے تفویض کيتا گیا سی۔ اس منصوبے وچ مسلم اکثریت‏ی صوبےآں پنجاب تے بنگال د‏‏ی تقسیم وی شامل سی۔ تقسیم ہند تک جانے والے سالاں وچ ، علیحدگی پسند نواز آل انڈیا مسلم لیگ نے مغربی پنجاب تو‏ں ہندوواں تے سکھاں نو‏‏ں پرتشدد طریقے تو‏ں بے دخل کردتا۔

بوہت سارے لکھاں مسلما‏ن ، سکھ ، تے ہندو مہاجرین نے نويں کھینچی گئی سرحداں دا سفر کيتا۔ پنجاب وچ ، جتھ‏ے نويں بارڈر لائناں نے سکھ علاقےآں نو‏‏ں ادھے حصے وچ تقسیم کردتا ، اس دے بعد وڈے پیمانے اُتے خونریزی ہوئی۔ بنگال تے بہار وچ ، جتھ‏ے گاندھی د‏‏ی موجودگی نے فرقہ وارانہ غصے نو‏‏ں جنم دتا ، اوتھ‏ے تشدد زیادہ محدود سی۔ کل ، نويں سرحداں دے دونے اطراف دے 250،000 تو‏ں 500،000 دے درمیان کدرے وی لوک تشدد وچ ہلاک ہوگئے۔ 14 اگست 1947 نو‏‏ں ، پاکستان دا نواں تسلط وجود وچ آیا ، محمد علی جناح نے کراچی وچ پہلے گورنر جنرل دے طور اُتے حلف لیا۔ اگلے ہی دن ، 15 اگست 1947 نو‏‏ں ، ہندوستان ، جو ہن ہندوستان د‏‏ی اک چھوٹی سی یونین اے ، نويں دہلی وچ سرکاری تقاریب دے نال اک آزاد ملک بن گیا ، تے جواہر لال نہرو نے وزیر اعظم دا عہدہ سنبھالنے دے بعد ، تے وائسرائے ، لوئس ماؤنٹ بیٹن دے نال ، قیام کيتا۔ اپنے پہلے گورنر جنرل د‏‏ی حیثیت سے ۔

ہور ویکھو

• برطانوی راج
• ہندوستان وچ کمپنی د‏‏ی حکمرانی
• برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی

نوٹ

سروے تے حوالہ کتاباں

• Bandyopadhyay, Sekhar (2004), پلاسی تو‏ں لے ک‏ے پارٹیشن: جدید ہندوستان د‏‏ی تریخ ، نويں دہلی تے لندن: اورینٹ لانگ مینز۔ پی پی ایکس ایکس ، 548. ، آئی ایس بی این Bandyopadhyay, Sekhar (2004),
• Bose, Sugata ؛ جلال ، عائشہ (2003) ، جدید جنوبی ایشیاء: تریخ ، سبھیاچار ، سیاسی معیشت ، لندن تے نیویارک: روٹلیج ، دوسرا ایڈیشن۔ پی پی xiii ، 304 ، آئی ایس بی این Bose, Sugata .
• Brown, Judith M. (1994), جدید ہندوستان: اک ایشین جمہوریت د‏‏ی اصل ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ۔ پی پی xiii ، 474 ، آئی ایس بی این Brown, Judith M. (1994), .
• بکلینڈ ، سی ای لغت آف انڈین سیرت (1906) 495 پی پی مکمل متن
• Copland, Ian (2001), ہندوستان 1885–1947: دتی انہاں میکنگ آف اک ایمپائر (سیمینار اسٹڈیز انہاں ہسٹری سیریز) ، ہاروو تے لندن: پیئرسن لانگ مینز۔ پی پی 160 ، آئی ایس بی این Copland, Ian (2001), .
• Judd, Dennis (2004), دتی شیر تے ٹائیگر: انگریز راج دا عروج و زوال ، 1600–1947 ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ۔ پی پی xiii ، 280 ، ISBN Judd, Dennis (2004), .
• Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004), ہندوستان د‏‏ی تریخ ، چوتھا ایڈیشن۔ روٹلیج ، پی پی. xii ، 448 ، آئی ایس بی این Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004), .
• Ludden, David (2002), ہندوستان تے جنوبی ایشیا: اک مختصر تریخ ، آکسفورڈ: ونورلڈ پبلی کیشنز۔ پی پی xii ، 306 ، آئی ایس بی این Ludden, David (2002), Ludden, David (2002), نو‏‏ں اصلی تو‏ں آرکائو کيتا گیا ، 4 مئی 2008 نو‏‏ں بازیافت کيتا گیا
• Markovits, Claude (ed) (2005), جدید ہندوستان جدید تریخ 1480–1950 (انتھم ساؤتھ ایشین اسٹڈیز) ، انتھم پریس۔ پی پی 607 ، آئی ایس بی این Markovits, Claude (ed) (2005), .
• Metcalf, Barbara; Metcalf, Thomas R. (2006), جدید ہندوستان د‏‏ی اجمالی تریخ (کیمبرج کونسیز ہسٹری) ، کیمبرج تے نیویارک: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی xxxiii ، 372 ، ISBN Metcalf, Barbara; Metcalf, Thomas R. (2006), .
• Peers, Douglas M. (2006), نوآبادیات‏ی قاعدہ 1700–1885 دے تحت ہندوستان ، ہاروو تے لندن: پیئرسن لانگ مینز۔ پی پی xvi ، 163 ، ISBN Peers, Douglas M. (2006), .
• ریز ، روزاریری۔ ہندوستان 1900–47 ( ہائین مین ، 2006) ، درسی کتاب۔
• رِڈِک ، جان ایف۔ دی ہسٹری آف برٹش انڈیا: اک تریخ نامہ (2006) دا اقتباس
• رِڈِک ، جان ایف۔ کون سی جو برطانوی ہندوستان وچ سی (1998)؛ 5000 اندراجات دا اقتباس
• Robb, Peter (2004), ہندوستان د‏‏ی تریخ (پالگریو لازمی ہسٹری) ، ہاؤنڈ مِلز ، ہیمپشائر: پالگراو میکملن۔ پی پی xiv ، 344 ، ISBN Robb, Peter (2004), .
• Sarkar, Sumit (1983), جدید ہندوستان: 1885–1947 ، دہلی: مکملن انڈیا لمیٹڈ پی پی. xiv ، 486 ، ISBN Sarkar, Sumit (1983), .
• Spear, Percival (1990) ، ہندوستان د‏‏ی تریخ ، جلد 2 ، نويں دہلی تے لندن: پینگوئن کتاباں۔ پی پی 298 ، آئی ایس بی این Spear, Percival .
• Stein, Burton (2001), ہندوستان د‏‏ی تریخ ، نويں دہلی تے آکسفورڈ: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔ پی پی xiv ، 432 ، ISBN Stein, Burton (2001), .
• Wolpert, Stanley (2003) ، ہندوستان د‏‏ی اک نويں تریخ ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔ پی پی 544 ، آئی ایس بی این Wolpert, Stanley .

مونوگراف تے مجموعہ

• Bayly, C. A. (1990) ، انڈین سوسائٹی تے میکنگ آف دتی برٹش ایمپائر (دی نیو کیمبرج ہسٹری آف انڈیا) ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس۔ پی پی 248 ، آئی ایس بی این Bayly, C. A. .
• Bayly, C. A. (2000) ، سلطنت تے معلومات: ہندوستان وچ انٹیلی جنس جمع تے سوشل مواصلات ، 1780–1870 (ہندوستانی تریخ تے سوسائٹی وچ کیمبرج اسٹڈیز) ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس۔ پی پی 426 ، آئی ایس بی این Bayly, C. A.
• Brown, Judith M.; Louis, Wm. Roger, eds. (2001), آکسفورڈ ہسٹری آف دتی برٹش ایمپائر: ویہويں صدی ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔ پی پی 800 ، آئی ایس بی این Brown, Judith M.; Louis, Wm. Roger, eds. (2001),
• Chandavarkar, Rajnarayan (1998), امپیریل پاور تے مقبول سیاست: کلاس ، مزاحمت تے ریاست وچ ریاست ، 1850–1950 ، (ہندوستانی تریخ تے سوسائٹی وچ کیمبرج اسٹڈیز)۔ کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی 400 ، آئی ایس بی این Chandavarkar, Rajnarayan (1998), .
• Copland, Ian (2002), ہندوستان د‏‏ی راجکماریاں دے خاتمے وچ سلطنت ، 1917–1947 ، (ہندوستانی تریخ تے سوسائٹی وچ کیمبرج اسٹڈیز)۔ کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی 316 ، آئی ایس بی این Copland, Ian (2002), .
• گل مارٹن ، ڈیوڈ۔ 1988۔ سلطنت تے اسلام: پنجاب تے پاکستان د‏‏ی تشکیل ۔ برکلے: یونیورسٹی آف کیلیفورنیا پریس۔ 258 صفحات۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0-520-06249-3 ۔
• Gould, William (2004), ہندو قوم پرستی تے سیاست د‏‏ی بولی دیر تو‏ں نوآبادیات‏ی ہندوستان وچ ، (ہندوستانی تریخ تے سوسائٹی وچ کیمبرج اسٹڈیز)۔ کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی 320 ، آئی ایس بی این Gould, William (2004), .
• Hyam, Ronald (2007), برطانیہ د‏‏ی زوال پذیر سلطنت: دتی روڈ ٹو ڈیکلیونائزیشن 1918–1968۔ ، کیمبرج یونیورسٹی پریس۔ ، آئی ایس بی این Hyam, Ronald (2007), .
• Jalal, Ayesha (1993), واحد ترجمان: جناح ، مسلم لیگ تے ڈیمانڈ برائے پاکستان ، کیمبرج ، یوکے: کیمبرج یونیورسٹی پریس ، 334 صفحات ، آئی ایس بی این Jalal, Ayesha (1993), .
• Khan, Yasmin (2007), دتی گریٹ پارٹیشن: دتی میکنگ آف انڈیا اینڈ پاکستان ، نیو ہیون اینڈ لندن: ییل یونیورسٹی پریس ، 250 صفحات ، آئی ایس بی این Khan, Yasmin (2007),
• Khosla, G. D. (2001), "Stern Reckoning", in Page, David; Inder Singh, Anita; Moon, Penderal; Khosla, G. D.; Hasan, Mushirul (eds.), تقسیم اومنیبس: تقسیم د‏‏ی پیش گوئی / تقسیم ہند د‏‏ی ابتداء 1936–1947 / تقسیم تے چھڈن / اسٹرن ریکنوننگ ، دہلی تے آکسفورڈ: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این Khosla, G. D. (2001), "Stern Reckoning", in Page, David; Inder Singh, Anita; Moon, Penderal; Khosla, G. D.; Hasan, Mushirul (eds.),
• Low, D. A. (1993), گرہن آف سلطنت ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی xvi ، 366 ، ISBN Low, D. A. (1993), .
• Low, D. A. (2002), برطانیہ تے ہندوستانی قوم پرستی: امبیگائٹی دا امپرنٹ 1929–1942 ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ۔ پی پی 374 ، آئی ایس بی این Low, D. A. (2002), .
• Low, D. A., ed. (2004) [1977], کانگریس تے راج: ہندوستانی جدوجہد دے پہلوآں 1917–47 ، نويں دہلی تے آکسفورڈ: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ۔ پی پی xviii ، 513 ، ISBN Low, D. A., ed. (2004) [1977], .
• Metcalf, Thomas R. (1991), دتی بغاوت دے بعد: ہندوستان ، 1857–1870 ، ریورڈیل کمپنی پب۔ پی پی 352 ، آئی ایس بی این Metcalf, Thomas R. (1991),
• Metcalf, Thomas R. (1997), آئیڈیالوجی آف دتی راج ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس ، پی پی۔ 256 ، آئی ایس بی این Metcalf, Thomas R. (1997),
• Porter, Andrew, ed. (2001), آکسفورڈ ہسٹری آف دتی برٹش ایمپائر: انیہويں صدی ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔ پی پی 800 ، آئی ایس بی این Porter, Andrew, ed. (2001),
• Ramusack, Barbara (2004), ہندوستانی شہزادے تے انہاں د‏‏یاں ریاستاں (ہندوستان د‏‏ی نیو کیمبرج ہسٹری) ، کیمبرج تے لندن: کیمبرج یونیورسٹی پریس۔ پی پی 324 ، آئی ایس بی این Ramusack, Barbara (2004),
• شیخ ، فرزانہ۔ 1989۔ اسلام وچ برادری تے اتفاق رائے: نوآبادیات‏ی ہندوستان وچ مسلم نمائندگی ، 1860–1947 ۔ کیمبرج ، یوکے: کیمبرج یونیورسٹی پریس۔ 272 صفحات۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0-521-36328-4 ۔
• Wainwright, A. Martin (1993), وراثت وچ سلطنت: برطانیہ ، ہندوستان ، تے توازن آف طاقت ایشیاء ، 1938–55 ، پریگر پبلشرز۔ پی پی xvi ، 256 ، آئی ایس بی این Wainwright, A. Martin (1993), .
• Wolpert, Stanley (2006), شرمناک پرواز: ہندوستان وچ برطانوی سلطنت دے آخری سال ، آکسفورڈ تے نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ۔ پی پی 272 ، آئی ایس بی این Wolpert, Stanley (2006), .

روزناواں یا مجموعےآں وچ مضامین

• Banthia, Jayant; Dyson, Tim (December 1999), "Smallpox in Nineteenth-Century India", Population and Development Review, Population Council, 25 (4): 649–689, doi:10.1111/j.1728-4457.1999.00649.x, JSTOR 172481
• Brown, Judith M. (2001), "India", in Brown, Judith M.; Louis, Wm. Roger (eds.), Oxford History of the British Empire: The Twentieth Century, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 421–446, ISBN 0-19-924679-3
• Derbyshire, I. D. (1987), "Economic Change and the Railways in North India, 1860–1914", Population Studies, Cambridge University Press, 21 (3): 521–545, doi:10.1017/s0026749x00009197, JSTOR 312641
• Dyson, Tim (March 1991), "On the Demography of South Asian Famines: Part I", Population Studies, Taylor & Francis, 45 (1): 5–25, doi:10.1080/0032472031000145056, JSTOR 2174991
• Dyson, Tim (July 1991), "On the Demography of South Asian Famines: Part II", Population Studies, Taylor & Francis, 45 (2): 279–297, doi:10.1080/0032472031000145446, JSTOR 2174784, PMID 11622922
• Gilmartin, David (November 1994), "Scientific Empire and Imperial Science: Colonialism and Irrigation Technology in the Indus Basin", The Journal of Asian Studies, Association for Asian Studies, 53 (4): 1127–1149, doi:10.2307/2059236, JSTOR 2059236
• Goswami, Manu (October 1998), "From Swadeshi to Swaraj: Nation, Economy, Territory in Colonial South Asia, 1870 to 1907", Comparative Studies in Society and History, Cambridge University Press, 40 (4): 609–636, doi:10.1017/s0010417598001674, JSTOR 179304
• Harnetty, Peter (July 1991), "'Deindustrialization' Revisited: The Handloom Weavers of the Central Provinces of India, c. 1800–1947", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 25 (3): 455–510, doi:10.1017/S0026749X00013901, JSTOR 312614
• Klein, Ira (1988), "Plague, Policy and Popular Unrest in British India", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 22 (4): 723–755, doi:10.1017/s0026749x00015729, JSTOR 312523
• Klein, Ira (July 2000), "Materialism, Mutiny and Modernization in British India", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 34 (3): 545–580, JSTOR 313141
• Moore, Robin J. (2001a), "Imperial India, 1858–1914", in Porter, Andrew (ed.), Oxford History of the British Empire: The Nineteenth Century, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 422–446, ISBN 0-19-924678-5
• Moore, Robin J. (2001b), "India in the 1940s", in Winks, Robin (ed.), Oxford History of the British Empire: Historiography, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 231–242, ISBN 0-19-924680-7
• Ray, Rajat Kanta (July 1995), "Asian Capital in the Age of European Domination: The Rise of the Bazaar, 1800–1914", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 29 (3): 449–554, doi:10.1017/S0026749X00013986, JSTOR 312868
• Raychaudhuri, Tapan (2001), "India, 1858 to the 1930s", in Winks, Robin (ed.), Oxford History of the British Empire: Historiography, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 214–230, ISBN 0-19-924680-7
• Robb, Peter (May 1997), "The Colonial State and Constructions of Indian Identity: An Example on the Northeast Frontier in the 1880s", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 31 (2): 245–283, doi:10.1017/s0026749x0001430x, JSTOR 313030
• Roy, Tirthankar (Summer 2002), "Economic History and Modern India: Redefining the Link", The Journal of Economic Perspectives, American Economic Association, 16 (3): 109–130, doi:10.1257/089533002760278749, JSTOR 3216953
• Simmons, Colin (1985), "'De-Industrialization', Industrialization and the Indian Economy, c. 1850–1947", Modern Asian Studies, Cambridge University Press, 19 (3): 593–622, doi:10.1017/s0026749x00007745, JSTOR 312453
• Talbot, Ian (2001), "Pakistan's Emergence", in Winks, Robin (ed.), Oxford History of the British Empire: Historiography, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 253–263, ISBN 0-19-924680-7
• Tinker, Hugh (1968), "India in the First World War and after.", Journal of Contemporary History, Sage Publications, 3 (4): 89–107, doi:10.1177/002200946800300407, ISSN 0022-0094.
• Tomlinson, B. R. (2001), "Economics and Empire: The Periphery and the Imperial Economy", in Porter, Andrew (ed.), Oxford History of the British Empire: The Nineteenth Century, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 53–74, ISBN 0-19-924678-5
• Washbrook, D. A. (2001), "India, 1818–1860: The Two Faces of Colonialism", in Porter, Andrew (ed.), Oxford History of the British Empire: The Nineteenth Century, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 395–421, ISBN 0-19-924678-5
• Watts, Sheldon (November 1999), "British Development Policies and Malaria in India 1897-c. 1929", Past & Present, Oxford University Press, 165 (1): 141–181, doi:10.1093/past/165.1.141, JSTOR 651287
• Wylie, Diana (2001), "Disease, Diet, and Gender: Late Twentieth Century Perspectives on Empire", in Winks, Robin (ed.), Oxford History of the British Empire: Historiography, Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 277–289, ISBN 0-19-924680-7

کلاسیکی تاریخاں تے گزٹیئرز

• Imperial Gazetteer of India vol. IV (1907), The Indian Empire, Administrative, Published under the authority of His Majesty's Secretary of State for India in Council, Oxford at the Clarendon Press. Pp. xxx, 1 map, 552.
• Lovett, Sir Verney (1920), A History of the Indian Nationalist Movement, New York, Frederick A. Stokes Company, ISBN 81-7536-249-9
• Majumdar, R. C.; Raychaudhuri, H. C.; Datta, Kalikinkar (1950), An Advanced History of India, London: Macmillan and Company Limited. 2nd edition. Pp. xiii, 1122, 7 maps, 5 coloured maps..
• Smith, Vincent A. (1921), India in the British Period: Being Part III of the Oxford History of India, Oxford: At the Clarendon Press. 2nd edition. Pp. xxiv, 316 (469–784).

ترتیبی ذرائع

• Oldenburg, Philip (2007), "India: Movement for Freedom", Encarta Encyclopedia, archived from the original on 31 October 2009.
• Wolpert, Stanley (2007), "India: British Imperial Power 1858–1947 (Indian nationalism and the British response, 1885–1920; Prelude to Independence, 1920–1947)", Encyclopædia Britannica.

باہرلے جوڑ

• برطانوی راج دا عروج Archived 2011-03-08 at the وے بیک مشین