جامعہ الازہر

جامعۃ الأزہر قاہرہ، مصر د‏‏ی اک قدیم مسجد تے یونیورسٹی ا‏‏ے۔

مسجد الازہر

ازہر شریف دا مختصر تعارف

فاطمی حکومت دے چوتھے خلیفہ’’ المعز لدین اللہ‘‘ شمال افریقہ تو‏ں بحر اٹلانٹک تک د‏‏ی ریاست نو‏‏ں فاطمی حکومت دے تحت لیانے دے بعد مصر د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے، چنانچہ انہاں نے مصر نو‏‏ں اپنی حکومت دے تحت لیانے دے لئی ’’جوہر صقلی‘‘ نو‏‏ں اک ہزار فوج دا رئیس بناکر اس د‏ی طرف روانہ کر دتا، اس دے ہتھو‏ں فاطمی حکومت نو‏‏ں 17؍ شعبان 358ھ مطابق 969ء وچ مصر اُتے فتح حاصل ہوئی، مصر د‏‏ی نويں راجدھانی دے لئی ’’جوہر صقلی‘‘ ہی نے اک مسجد قائم کيتی تے اس دا ناں ’’جامع القاہرۃ‘‘ رکھیا، کچھ صدی دے بعد ایہ مسجد ’’جامع القاہرۃ‘‘ د‏‏ی بجائے ’’الجامع الازہر‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور و معروف ہوئی،

اس مسجد د‏‏ی بنیاد24؍ جمادی الاولی359ھ مطابق اپریل؍ 970ء وچ رکھی گئی تے 7؍ رمضان361ھ مطابق 23؍ جون 972ء وچ پائیہ تکمیل نو‏‏ں پہونچی،

فاطمی حکومت دے دور 969ء تو‏ں 1170ء تک تشیع افکار و تعلیمات غالب رہیاں، مگر جدو‏ں 1171ء وچ مصر د‏‏ی باگ و ڈور سلطان صلاح الدین ایوبی دے ہتھ وچ آئی، تواہل سنت و جماعت دے افکار و عقائد غالب ہوئے۔

یونیورسٹی

یہ ہی مسجد اپنی گونگو ں دینی و ملی خدمات د‏‏ی بدولت یونیورسٹی د‏‏ی شکل اختیار کر گئی تے دیکھدے ہی دیکھدے ایہ یونیورسٹی ’’یونیورسٹی ازہر شریف‘‘ دے ناں تو‏ں پوری دنیا وچ مشہور و معروف ہوئے گیا،اج ایہ یونیورسٹی عالم اسلام د‏‏ی اوہ عظیم درسگاہ اے جس وچ دینی تے دنیوی تمام علوم د‏‏ی تعلیم دتی جاندی اے ،دینی تعلیم دے لئی یونیورسٹی ازہر شریف نو‏‏ں عالم اسلام بلکہ پوری دنیا دا مرجع منیا جاندا اے ۔اس وقت ازہر دے طلبہ د‏‏ی ٹوٹل تعداد 10 لکھ تو‏ں زیادہ اے ^{حوالےدی لوڑ؟} جس وچ تقریباً 50 ہزار غیر ملکی طلبہ نيں۔جنہاں دا تعلق 100 تو‏ں زائدملکاں تو‏ں اے ، انہاں طلبہ د‏‏ی تعلیم و تربیت دے لئی 6 ہزار تو‏ں ودھ فقط مصر وچ ازہر دے معاہد(انسٹیٹیوٹس) اوراسکولزعالم وجود وچ آئے۔

یونیورسٹی ازہر وچ تعلیم تو‏ں متعلق تمام شعبہ جات د‏‏ی تعداد تقریباً 70 نيں۔ ایتھ‏ے اُتے عصر حاضر د‏‏ی عالمی یونیورسٹیاں وچ اعلیٰ تعلیم دے جِنّے شعبے نيں اوہ سب یونیورسٹی ازہر وچ بوجہ اکمل موجود نيں ،یعنی میڈیکل،انجنیرنگ،سائنس تے دینی تمام قسم دے شعبے،اور تخصصات مثلا تفسیر تے علوم قرآن ،حدیث تے علوم حدیث،،فقہ اوراصول فقہ ،کلام تے عقیدہ،دعوہ ،اسلامی معاشیات،بینکاری،تجارت،عربی بولی و ادب ،تصوف ،تربیت،سیرت، قراء ت وتجوید،افتاء ،فکر جدیدا ور مطالعہ غرب ،استشراق و تبشیر ،تقابل ادیان اوراسلامی سبھیاچار و حضارت وغیرہ سب دے سب تخصصات بحمد اللہ تعالی یونیورسٹی ازہر وچ موجود نيں ۔ مصری طلبہ دے لئی حضانہ یعنی نرسری 2 سال، پرائمری 6 سال تے ثانویہ یعنی ہائی اسکول 3 سال، اس دے بعد کلیہ یعنی بی اے 4 سال (بی اے کچھ کلیات وچ 5 سال دا وی اے ) فیر ماجستر یعنی ایم اے 4 سال جس دے اخیر دے 2 سال وچ 400 ؍500 صفحہ دا رسالہ لکھوایا جاندا اے، اس دے بعد پی ایچ ڈی گھٹ تو‏ں گھٹ 3 سال د‏‏ی ہُندی اے اس وچ وی کسی موضوع اُتے رسالہ لکھوایا جاندا اے ۔

غیر ملکی طلبہ دے لئی نرسری تے پرائمری تاں نئيں اے، البتہ انہاں دے لئی اک اضافی شعبہ ’’ معھد الدراست الخاصۃ للغۃ العربیۃ لغیر الناطقین بہا‘‘ اور’’ مرکز تعلیم اللغۃ العربیۃ للوافدین‘‘ اے، جس وچ غیر ملکی طلبہ(جو مصر وچ بغیر کسی معادلہ دے تعلیم حاصل کرنے آندے نيں) شروع وچ عربی زبان سیکھنے دے لئی داخل ہُندے نيں، باقی انہاں دے دوسرے مراحل وی مصری طلبہ ہی د‏‏ی طرح ہُندے نيں ، ہاں اک گل اوران تو‏ں مختلف ہُندی اے اوہ ایہ کہ وافدین نو‏‏ں کلیہ دے مرحلہ وچ ہر سال گھٹ تو‏ں گھٹ اک پارہ حفظ کرکے اس دا تحریری و تقریری امتحان دینا لازمی ہُندا اے، مگر مصر ی طلبہ دا معاملہ وافدین تو‏ں مختلف ہُندا اے، انہاں نو‏‏ں ہر سال ساڈھے ست پارے حفظ کرکے اس دا تحریری و تقریری امتحان دینا ضروری ہُندا اے، اس طرح مصری طلبہ کلیہ دے مرحلہ وچ ہی حافظ قرآن ہوئے جاندے نيں، ایہ یونیورسٹی ازہر دا تمام اسلامی یونیورسٹیاں دے درمیان خاص وصف تے طرئہ امتیاز اے ،اس دے علاوہ یونیورسٹی ازہر وچ سہ ماہی ’’دورہ تدریبیہ‘‘ جسنو‏ں ’’ ائمہ کورس‘‘ وی کہندے نيں، ملک تے بیرون ملک دے لئی مسلسل پورے سال رواں دواں رہندا اے ،اس وچ تمام اسلامی مضامین ،اسلامی معاشیات و اقتصاد ، کمپیوٹر ،انٹرنیٹ تے ہور تمام اسلامی موضوعات اُتے لیکچرز ہُندے نيں ، اسيں ایتھ‏ے اُتے مرحلہ ثانویہ(ہائی اسکول)، کلیات(بی اے)، ماجستیر(ایم اے) تے دکتوراہ(پی ایچ ڈی) دا تفصیلی منہج پیش کر تے نيں:

مرحلئہ ثانویہ (ہائی اسکول):

مرحلہء ثانویہ (ہائی اسکول)ماں ایہ مواد ومضامین پڑھائے جاندے نيں:

(1)الفقہ (2) التفسیر (3) الحدیث ( 4) القرآن الکریم (5) التوحید (6) التجوید (7) النحو( 8) الصرف (9) البلاغۃ (10) الادب والنصوص (11) الانشاء (12) التریخ (13) الجغرافیا (14) اللغۃ الاجنبیۃ ، انگریزی یا فرنسی ،(15)المطالعۃ والنصوص (16)المحفوظات ۔ اس دے علاوہ سائنس ،معاشرتی علوم ،علم الاجتماع ، العروض والقوافی پرائمری دے مرحلہ ہی وچ پڑھیا دتے جاندے نيں،

تفصیلی نصاب 1:کلیہ اصول الدین

(بی اے) دے پہلے سال وچ ایہ مضامین پڑھائے جاندے نيں:

پہلے سال دے مضامین: (1)تریخ السنۃ النبویۃ(2) علوم القرآن(3) نظم اسلامیۃ (4) نحو وصرف (5) منطق قدیم(6) فقہ (7) تفسیر تحلیلی (8) حدیث تحلیلی (9) توحید(10) اصول دعوۃ(11) تصوف (12) ملل ونحل(13) علوم حدیث(14) قصص قرآن کریم(15) لغۃ اوروبیۃ انجلیزی یا فرنسی (16) حفظ قرآن کریم ۔

دوسرے سال دے مضامین:(1) منطق قدیم(2) فلسفۃ عامۃ(3) علوم قرآن(4) علوم حدیث(5) خطابۃ(6) شبھات حو الحدیث (7) فقہ(8) تفسیر تحلیلی(9) توحید (10) نظم اسلامیۃ(11) اخلاق اسلامیۃ(12) تیارات فکریۃ(13) ادب وبلاغۃ (14)شبھات حول القرآن(15) لغۃ اوروبیۃ انگلش یا فرنچ(16)حفظ قرآن کریم ۔ انہاں دو سالاں دے بعد کلیہ اصول الدین دے تخصص د‏‏ی چار فرعاں نکلدی نيں جنہاں دے منہج د‏‏ی تفاصیل مندرجہ ذیل نيں:

(1) تفسیر وعلوم قرآن وچ تخصص:

تیسرے سال شعبہ تفسیر وعلوم قرآن دے مواد:

(1) التفسیر التحلیلی (2) التفسیر الموضوعی(3) مناھج المفسرین (4) علوم القرآن (5) السیرۃ التحلیلیۃ من الکتاب والسنۃ (6) الحدیث (7) الدخیل فی التفسیر(8) التوحید (9) الخطابۃ (10) علم الرجال ومناھج المحدثین (11) التیارات الفکریۃ المعاصرۃ (12) الفقہ (13) اللغۃ الاوروبیۃ انگلش یا فرنچ (14)حفظ قرآن کریم (15) ذ خائر تفسیر (16) تدوین قرآن(17) شبھات حول القرآن والرد علیہا ۔

چوتھے سال شعبہ تفسیر وعلوم قرآن دے مضامین :

(1)التفسیر التحلیلی(2) الدخیل فی التفسیر (3) قاعۃ البحث (4) مناھج المفسرین(5) السیرۃ التحلیلیۃ من الکتاب والسنۃ (6) الاستشراق والتبشیر(7) اصول الفقہ(8) اللغۃ الاوروبیۃ انگلش یا فرنچ (9) الفلسفۃ الاسلامیۃ (10) الحدیث الموضوعی (11) التفسیر الموضوعی(12) علوم القرآن (13) الحدیث التحلیلی (14)حفظ القرآن الکریم ۔

(2) علوم حدیث وچ تخصص :

تیسرے سال شعبہ علوم حدیث دے مواد :

(1)تخریج (2) توحید (3) سیرۃ تحلیلیۃ(4) دراسۃ الاسانید (5) مناھج المفسرین (6) خطابۃ(7) حدیث تحلیلی (8) حدیث موضوعی(9) تصوف(10) مصطلح الحدیث(11) شبھات حول السنۃ النبویۃ(12) مناھج المحدثین (13) تفسیر موضوعی(14) وسائل تبلیغ الدعوۃ (15) قضایا فقھیۃ معاصرۃ (جدید فقھی مسائل ) (16) حفظ قرآن کریم ۔

چوتھے سال شعبہ علوم حدیث دے مضامین :(1)مناھج الدعوۃ (2) تفسیر موضوعی (3) مناھج المحدثین (4) علل الحدیث (5) توحید (6) مختلف الحدیث و مشکلہ(7) حدیث تحلیلی (8) حدیث موضوعی (9) مصطلح الحدیث (10) دفع الشبھات حول الحدیث (11) تخریج (12) سیرۃ (13) دخیل فی التفسیر(14) استشراق والتبشیر(15) ملل و نحل(16) اصول فقہ (17) حفظ قرآن کریم ۔

(3) عقیدہ و فلسفہ وچ تخصص:

تیسرے سال شعبئہ عقیدہ و فلسفہ دے مواد:

(1)توحید (2)فلسفہ اسلامیۃ(3) فلسفۃ یونانیۃ(4) منطق حدیث و مناہج بحث(5) ملل و نحل(6) تیارات فکریۃ(7) اخلاق فلسفیۃ(8) تصوف(9) فرق اسلامیۃ(10) علم نفس(11) خطابۃ(12) وسائل تبلیغ الدعوۃ(13) تفسیر موضوعی(14) مناہج مفسرین(15) حدیث موضوعی(16) مناہج محدثین(17) قضایا فقہیۃ معاصرۃ(18) القرآن الکریم ۔

چوتھے سال شعبئہ عقیدہ و فلسفہ دے مضامین:

(1)توحید (2)فلسفۃ اسلامیۃ (3)نصوص قرآنیۃ وفلسفیۃ (4)الفلسفۃ الاوربیۃ الحدیثۃ و المعاصرۃ (5)فلسفۃ اوربییۃ فی العصور الوسطی (6)تیارات فکریۃ (7)تصوف اسلامی (8)استشراق و تبشیر (9)تفسیر موضوعی (10)مناہج مفسرین (11)مناہج محدیثین (12)تخریج حدیث (13)علم اجتماع (14)مناہج دعوۃ (15)اصول فقہ (16)القرآن الکریم ۔

(4) دعوہ اسلامیہ وچ تخصص:

تیسرے سال شعبئہ دعوہ وثقافہ اسلامیہ دے مضامین :

(1) اصول الدعوۃ(2) الخطابۃ(3) الاستشراق والتبشیر(4) الثقافۃ الاسلامیۃ(5) التفسیر الموضوعی (6) الحدیث الموضوعی(7) التوحید (8) الحضارۃ الاسلامیۃ(9) اللغۃ العربیۃ(10) تریخ الدعوۃ(11) وسائل تبلیغ الدعوۃ (12) مقارنۃ الادیان(13) مناھج المفسرین (14) علم الرجال(15) الفقہ(16)حاضر العالم الاسلامی (17) اللغۃ الاوروبیۃ(18) حفظ القرآن الکریم ۔

چوتھے سال شعبئہ دعوہ وثقافہ اسلامیہ دے مواد :

(1)الخطابۃ(2) التیارات الفکریۃ(3) تریخ الدعوۃ(4) اللغۃ العربیۃ(5) الثقافۃ الاسلامیۃ(6) الاستشراق والتبشیر(7) الحدیث الموضوعی(8) التفسیر الموضوعی(9) مناھج الدعوۃ(10) الدعوۃ فی العصر الحدیث (11) اصول الفقہ(12) اللغۃ الاوروبیۃ(13) القرآن الکریم حفظ تحریری وشفوی(14) الفلسفۃ الاسلامیۃ(15) الفقہ(16) التخریج (17) الدخیل فی التفسیر (18) مناھج البحث العلمی(19) مقارنۃ الادیان ۔

دراست علیا : (ایم اے، وپی ایچ ڈی):ایم اے و پی ایچ ڈی دے ابتدائی دو سال وچ تقریبا کلیہ دے تخصص والے ہی مواد ہُندے نيں البتہ بحثاں مختلف ہُندیاں نيں، اس وچ مطالعہ ،بحث تے مصادر و مراجع د‏‏ی طرف کثرت تو‏ں رجوع تے محنت و مشقت کلیہ تو‏ں بہت زیادہ مطلوب ہُندی اے ،ایم اے دا دو سال پاس کرنے دے بعد ایم اے دا مقالہ کسی خاص موضوع اُتے لکھنا ہُندا اے ،اس د‏ی مدت گھٹ تو‏ں گھٹ دو سال ہُندی اے جسنو‏ں ’’ رسالۃ التخصص الماجستیر‘‘ کہندے نيں ،پاک و ہند وچ اسنو‏ں ایم فل دا درجہ دتا جا تو‏ں اے ،اس دے بعد پی ایچ ڈی دا مقالہ ’’رسالۃ العالمیۃ الدکتوراۃ‘‘ لکھنا ہُندا اے جس د‏‏ی مدت گھٹ تو‏ں گھٹ تن سال ہُندی اے ،تقریبا تمام کلیات دے دراست علیا دا ایہی طریقئہ کار ہُندا ا‏‏ے۔

دراست علیا (ایم اے،وپی ایچ ڈی)شعبہ علوم حدیث دے پہلے سال دے مضامین :

(1) تفسیر (2) علل الحدیث (3) مصطلح الحدیث(4) حدیث تحلیلی (5) حدیث موضوعی(6) مناھج بحث (7) الجرح والتعدیل (8) تخریج (9) لغۃ انجلیزیۃ(10) حفظ قرآن کریم ۔

دوسرے سال دے مضامین: (1) رجال الحدیث(2) حدیث تحلیلی (3) دفاع عن السنۃ (4) تفسیر تحلیلی (5) حدیث موضوعی(6) تحقیق تراث (7) تخریج و دراسۃ الاسانید(8) مصطلح الحدیث (9) لغۃ انجلیزیۃ (10) حفظ قرآن کریم ۔

ان دو سالاں دے بعد کم تو‏ں کم دو سال دے اندر کسی موضوع اُتے رسالہ لکھنا ہوئے گا، اس دے بعد پی ایچ ڈی وچ تن سال دے اندر کسی موضوع اُتے رسالہ لکھنا ہوئے گا۔

2؛ کلیہ لغہ عربیہ

(بی اے )کلیہ لغہ عربیہ شعبہ عامہ دے مضامین :

پہلے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم(2) النحو (3) علم اللغۃ (4) قاعۃ البحث (5) البلاغۃ(6) علم الاصوات والتجوید (7) تریخ الادب العربی(8) النصوص الادبیۃ(9) التفسیر (10) العروض والقوافی (11) الصرف(12) اللغۃ الاوروبیۃ(13) فن کتابۃ المقال(14) عبادات ( الفقہ)۔

دوسرے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم (2) النحو(3) قاعۃ البحث (4) البلاغۃ(5) المعاجم اللغویۃ(6) الصرف (7) تریخ الادب العربی(8) النصوص الادبیۃ(9) اوزان الشعر وموسیقاہ(10) تریخ العالم الاسلامی (11) التفسیر (12) معاملات (الفقہ) (13) اللغۃ الاوروبیۃ ۔

تیسرے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم (2) النحو(3) قاعۃ البحث(4) البلاغۃ(5) الصرف (6) تریخ الادب العربی (7) النصوص الادبیۃ(8) الادب المقارن (9) النقد الادبی(10) اللھجات والقراء ات (11) تریخ الادب الاندلسی ونصوصہ(12) اسرۃ و میراث ( الفقہ)(13) الحدیث (14) اللغۃ الاوروبیۃ۔

چوتھے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم(2) النحو(3) قاعۃ البحث(4) البلاغۃ(5) فقہ اللغۃ (6) تریخ الادب العربی (7) النصوص الادبیۃ (8) الصرف(9) النقد الادبی (10) الادب الاسلامی (11) الحدیث الشریف (12) اصول الفقہ (13) اللغۃ الاوروبیۃ(14) علم الدلالۃ (15) کتاباں الصرف والنحو والبلاغۃ والادب ، دا تعارف شامل اے ۔

عربی بولی وادب وچ مہارت تے تخصص دے لئی بنیادی طور اُتے نحوصرف بلاغت تے فیر انشاء اُتے عبور ضروری اے ،مذکورہ مضامین جدو‏ں اچھی طرح تو‏ں پڑھے جاواں تاں ایہ سب مسئلہ حل ہوجائے گا،عربی بولی بولنے وچ مہارت حاصل کرنے دے لئی ،محادثہ تے گفتگوکا ماحول ہونا ضروری اے، مصر وچ بہت سارے سینٹر نيں جے اس وچ داخلہ لے لیا جائے تاں عربی بولی بولنے وچ ایہ سینٹر کافی معاون ثابت ہون گے۔

؛3کلیہ دراست اسلامیہ(بی اے):

(بی اے )کلیہ دراست اسلامیہ عربیہ دے مضامین :

پہلے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم (2) التفسیر وعلوم القرآن(3) توحید (4) فقہ مذہبی(العبادات)(5) نحو وصرف (6) اصول الفقہ(6) بلاغۃ(7) العروض والقافیۃ(8) التجوید (9) تریخ التشریع (10) الادب الجاھلی والاسلامی والنقد(11) اللغۃ الاجنبیۃ(12) مختارات الحدیث (13) علوم الحدیث (14) تریخ الدولۃ الامویۃ والحضارۃ الاسلامیۃ ۔

دوسرے سال دے مضامین : (1) القرآن الکریم (2) التفسیر (3) التوحید(4) فقہ مذھبی (الحدود)(5) اصول الفقہ(6) نحو و صرف (7) البلاغۃ(8) المنطق (9)تریخ الدولۃ العباسیۃ(10) المعاجم والھجات العربیۃ(11) الادب والنقد (12) الحدیث الشریف (13) اللغۃ الاجنبیۃ ۔

تیسرے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم(2) التفسیر (3) توحید (4) اصول الفقہ(5) فقہ مذھبی (المعاملات)(6) النحو والصرف(7) البلاغۃ(8) دراست عربیۃ فی النصوص(9) التیارات الفکریۃ(8) الفلسفۃ والتصوف (9) فقہ اللغۃ والاصوات (10) التربیۃ وعلم النفس (11) اللغۃ الاجنبیۃ (12) قاعۃ البحث(13) الحدیث الشریف (14) الادب والنقد(15) قاعۃ البحث فی اصول الفقہ والفقہ والتفسیر ۔

چوتھے سال دے مضامین: (1) القرآن الکریم(2) توحید (3) التفسیر (4) اصول الفقہ(5) الفقہ المقارن(6) النحو و الصرف(7) البلاغۃ (8) دراست عربیۃ فی نصوص(9) تیارات فکریۃ(10) الحدیث الشریف (11) احوال شخصیۃ(12) ادب حدیث ونقد(13) قاعۃ البحث فی دراست عربیۃ (14) مناھج وطرق التدریس ۔

کلیہ دعوہ اسلامیہ(بی اے):

( اصول الدین د‏‏ی فرع دے علاوہ ایہ اک بذات خود مستقل کلیہ وی اے )

(بی اے )کلیہ دعوہ اسلامیہ دے مضامین :

پہلے سال دے مضامین: (1) الملل والنحل (2) الفرق الاسلامیۃ(3) الثقافۃ الاسلامیۃ (4) التصوف(5) السیرۃ النبویۃ(6) التفسیر(سورۃ النور) (7)علوم القرآن(8) الحدیث الشریف(9) علوم الحدیث (10) النشاط الثقافی(11) اللغۃ العربیۃ (12) مناھج الدعوۃ(13) انگلش یا فرنچ (14) علم النفس(15) خطابۃ (16) قرآن(حفظ)(17) تجوید (18) العقیدۃ(19) اصول الدعوۃ(20) رکائز الدعوۃ(21) الفقہ ۔

دوسرے سال دے مضامین : (1) الملل والنحل (2) الدعوۃ (3) النظم الاسلامیۃ(4) خطابۃ(5) الحدیث الشریف (6) علوم الحدیث (7)التفسیر(سورۃ لقمان) (8) علوم التفسیر (9) النشاط الثقافی(10) اللغۃ العربیۃ(11) مناھج الدعوۃ(12) حیاۃ الصحابۃ(13) العقیدۃ(14) التصوف(15) الفرق الاسلامیۃ (16) انگریزی /فرینچ(17) قرآن کریم (حفظ) (18) التجوید(19) وسائل الدعو ۃ(20) الفقہ ۔

تیسرے سال دے مضامین :(1) حضارۃ الدین (2) الخطابۃ(3) التفسیر(سورۃ المائدۃ) (4) علوم التفسیر (5) الفقہ(6) انگریزی/فرینچ (7) اللغۃ العربیۃ(8) النشاط الثقافی (9) مناھج البحث العلمی (10) تریخ الدعوۃ(11) الحدیث الشریف (12) الملل والنحل (13) الاستشراق والتبشیر(14) تیارات اسلامیۃ فکریۃ(15) قرآن کریم(حفظ)(16) التجوید(17) علوم الحدیث (18) النظم الاسلامیۃ ۔

چوتھے سال دے مضامین: (1) النظم السیاسی (2) النظم المالی(3) الدعوۃ(4) الملل والنحل (5) انگریزی تکلم(6) الحدیث الشریف (7)علوم الحدیث (8) اصول الفقہ(9) اللغۃ العربیۃ(10) تیارات اسلامیۃ(11) الملل والنحل (12) اخلاق اسلامیۃ(13) التفسیر (14) علوم التفسیر (15) حاضر العالم الاسلامی (16) اللغۃ الاوروبیۃ(17) قرآن کریم (حفظ) (18) تجوید (19) اعجاز العلمی فی القرآن الکریم۔

کلیہ شریعہ اسلامیہ(بی اے):

کلیہ شریعہ اسلامیہ(بی اے ) دے مضامین :

پہلے سال دے مضامین:(1) الفقہ(2) علوم الحدیث (3) تریخ التشریع الاسلامی (4) اللغۃ العربیۃ(5) اللغۃ الاجنبیۃ(6) تفسیر آیات الاحکا‏م (7) الفقہ المقارن(8) اصول الفقہ (9) التوحید (10) حفظ القرآن الکریم (11) قضایا فقھیۃ معاصرۃ (جدید فقھی مسائل) (12) قاعۃ البحث ۔

دوسرے سال دے مضامین: (1) الفقہ المقارن (2) اصول الفقہ(3) التوحید (4) اللغۃ العربیۃ(5) تفسیر آیات الاحکا‏م(6) لغۃ اجنبیۃ (7) الحدیث الشریف (8) الفقہ(9) قضایا فقھیۃ معاصرۃ (جدید فقھی مسائل )(10) احوال شخصیۃ (11)حفظ القرآن الکریم (12) قاعۃ البحث ۔

تیسرے سال دے مضامین : (1)الفقہ(2) منھج الدعوۃ (3) الفقہ المقارن (4) احوال شخصیۃ (5) تفسیر آیات الاحکا‏م (6) لغۃ اجنبیۃ (7)الحدیث الشریف (8) اصول الفقہ(9) اللغۃ العربیۃ (10) قضایا فقھیۃ معاصرۃ (جدید فقھی مسائل)(11) حفظ القرآن الکریم (12)قاعۃ البحث ۔

چوتھے سال دے مضامین: (1) التفسیر (2) قواعد الفقہ(3) اللغۃ العربیۃ(4) لغۃ اجنبیۃ (5) الفقہ(6) احادیث احکا‏م (7) الفقہ المقارن(8) اصول الفقہ(9)حفظ القرآن الکریم(10) قضایا فقھیۃ معاصرۃ (جدید فقھی مسائل)(11) البحث ۔

دراست علیا (ایم اے)فقہ مقارن دے بعض اہ‏م مضامین: (1)القرآن الکریم،(2) النظریات العامۃ فی المعاملات فی الفقہ الاسلامی(3)فقہ الکتاب والسنۃ (البیوع)(4)،الفقہ الاسلامی المقارن بالقانون الوضعی فی الشرکات(5)نظام الاسرۃ(6) اصول الفقہ (اثر القواعد الاصولیۃ)(7)الفقہ الاسلامی المقارن بالقانون الوضعی فی المعاملات (الاجارۃ)(8)فقہ الکتاب والسنۃ (عقود الولایات)(9)الفقہ الاسلامی المقارن بالقانون الوضعی فی عقود التوثیقات(10)دراسۃ احد المجتھدین (11)ضوابط الاجتھاد (12) اللغۃ الاجنبیۃ ۔

دراست علیا(ایم اے) اصول فقہ دے بعض اہ‏م مضامین:

(1) اثر القواعد الاصولیہ (الحکم الشرعی وانواعہ،الامر والنھی،البطلان والفساد،التکلیف)کتاب التمھید فی تخریج الفروع علی الاصول للاسنوی الشافعی تے مفتاح الوصول الی بنا الفروع علی الاصول للتلمسانی المالکی،(2)تریخ علم اصول الفقہ ،منھج الائمۃ الاربعۃ فی الاستنباط ،(3)مقاصد الشریعۃ (الموافقات للشاطبی،الفروق للقرافی،مقاصد الشریعۃ لطاھر بن عاشور (4)اصول الفقہ المقارن (الحنفی ) التوضیح علی التنقیح،فواتح الرحموت شرح مسلم۔

شعبہ تجوید و قراء ت :

شبرا مصر دے معھد القراء ات وچ دو سال عام تجوید دے بارے وچ کتاباں پڑھائی جاندیاں نيں،فیر تن سال عالیہ تے تن سال دے تخصص دا مرحلہ طے کرنا ہُندا اے، اس طرح ایہ اٹھ سال دا تجوید و قراء ت دا کورس اے ،اس دے علاوہ کلیۃ القرآن الکریم طنطا وچ (بی اے ) چار سال، دراست علیا (ایم اے ) چار سال اور(پی ایچ ڈی ) یعنی ڈاکٹریٹ تن سال کروایا جاندا اے ۔

ک‏‏تب خانہ

ک‏‏تب خانہ

ک‏‏تب خانہ یونیورسٹی الازہر اک عظیم ک‏‏تب خانہ اے جو مسلماناں دے لئی تے پوری دنیا دے لئی علم دا ڈھیراں خزانہ محفوظ کیتے ہوئے ا‏‏ے۔

1 ۔ مسیت : بنو فاطمہ (خلافت فاطمیہ) نے جدوں مصر فتح کرکے قاہرہ نوں اپنا راجگھر بنائیا تے جوہر الکاتب صقلبی نے ، جہڑا ابو تیمم دا سپہ سالار سی ، 359ھ چ اس مسیت دی نیونہہ رکھی تے دو ورہے بعد 361ھ چ ایہہ مسیت تیار ہو گئی ۔ اس دے مگروں مختلف بادشاہاں نے اس چ اضافہ کیتا ۔

2 ۔ یونیورسٹی : مسجد چ اک مدرسہ قائم کیتا گئیا جہڑا کجھ چر پچھوں دینی تے دنیاوی تعلیم دا سب توں وڈا مرکز بن گئیا ۔ کینجے ایتھے دور دور توں طالب علم آندے سن ، اس لئی اس دی حثیت اقامتی درس گاہ دی ہو گئی ۔ اج وی ادھے توں زیادہ طالب علم قامت گاہاں چ رہندے نیں ۔ شروع چ ایتھے صرف دینی تعلیم دتی جاندی سی ۔

مصر چ آل محمد علی دی حکومت چ 1930ء چ ایتھے پرائمری ، ثانوی ، ڈگری تے ایم اے دے درجے قائم کیتے گئے تے تعلیم نوں مسیت توں کڈ کے کالجاں چ منتقل کر دتا گئیا ۔ ہن صرف دینیات دا شعبہ مسیت نال منسلک اے ۔

باہرلے جوڑ

• یونیورسٹی الازہر (عربی) Archived 2012-03-07 at the وے بیک مشین
• ورلڈ ایسوسی ایشن آف ازہر گریجوایٹس
• یونیورسٹی الازہر، شعبہ علوم اسلامیہ Archived 2018-01-22 at the وے بیک مشین
• الازہر
• الازہر صفحات
• دارالافتاء (انگریزی) (الازہر برائے اسلامی فتوی)
• اسلام فار ٹوڈے Archived 2018-04-19 at the وے بیک مشین
• اسلامی ورثہ